ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών» 12η Διάλεξη: «Άσκηση και ορμόνες (κορτιζόλη τεστοστερόνη υπερπροπόνηση)» Δρ. Τζιαμούρτας Αθανάσιος, Επίκουρος Καθηγητής
Σε αυτή την θεματική ενότητα οι φοιτητές θα ενημερωθούν για: To φυσιολογικό ρόλο της κορτιζόλης Το φυσιολογικό ρόλο της τεστοστερόνης Πως συνδέονται οι δύο ορμόνες με το φαινόμενο της υπερπροπόνησης
Κορτιζόλη Είναι το κυριότερο γλκοκορτικοειδές Εκκρίνεται από το φλοιό των επινεφριδίων Η συγκέντρωση της στον ορό παρουσιάζει χαρκακτηριστική διακύμανση κατά τη διάρκεια του 24ωρου Είναι υψηλότερη το πρωί και χαμηλότερη (λιγότερη από το μισό της πρωινής τιμής) το βράδυ
Διαστήματα Αναφοράς Στις 8 π.μ.: 50 230 ng/ml ή 138 635 nmol/l Στις 4 μ.μ.: 30 160 ng/ml ή 83 442 nmol/l
Η κορτιζόλη και τα άλλα γλυκοκορτικοειδή: Ενισχύουν στο ήπαρ τη Γλυκονεογένεση Γλυκογονοσύνθεση Πρωτεϊνοσύνθεση Αυξάνουν τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο πλάσμα Πρωτεϊνόλυση στους μύες
Κορτιζόλη Σε υψηλές συγκεντρώσεις καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα Συνθετικά παράγωγα χρησιμοποιούνται ως αντιφλεγμονώδη και αντιαλλεργικά φάρμακα
Η έκκριση της κορτιζόλης από τα επινεφρίδια αυξάνεται σε καταστάσεις: Υπογλυκαιμίας Παχυσαρκίας Σωματικού στρες Ψυχικού στρες Κορτιζόλη
Κορτιζόλη και άσκηση Η συγκέντρωση της αυξάνεται μετά από άσκηση που ξεπερνά το 60% της VO2max Η συγκέντρωση της μειώνεται μετά από άσκηση που η ένταση είναι χαμηλότερη από το 50% της VO2max Χαλαρωτική επίδραση που έχει η ελαφριά άσκηση σε πολλούς ανθρώπους
Κορτιζόλη και άσκηση Αυξάνεται και μετά από έντονη άσκηση με αντιστάσεις Η προπόνηση μετριάζει την αύξηση που προκαλεί μια συγκεκριμένη συνεδρία άσκησης
Κορτιζόλη και προπόνηση Οι αθλητές έχουν σε γενικές γραμμές μεγαλύτερη συγκέντρωση στην ηρεμία από τους μη-αθλούμενους Δρομείς ταχύτητας και αρσιβαρίστες τείνουν να έχουν υψηλότερες συγκεντρώσεις από δρομείς αντοχής Μπορεί να οφείλεται στις υψηλές εντάσεις που κυριαρχούν στην προπόνηση των αθλητών ταχύτητας και δύναμης Πιθανότητα διακύμανσης στις τιμές ηρεμίας ανάλογα με την προπονητική φάση
Εκτίμηση των επιπέδων της κορτιζόλης Η μέτρηση κορτιζόλης σε κατάσταση ηρεμίας μπορεί να χρησιμεύει στην εκτίμηση του σωματικούήψυχικούστρεςτουασκούμενου Η μέτρηση της ύστερα από άσκηση μπορεί να μας πληροφορήσει για το πώς δέχεται ο οργανισμός μια συγκεκριμένη επιβάρυνση Υψηλές τιμές είναι ανεπιθύμητες επειδή η κορτιζόλη προκαλεί πρωτεϊνόλυση στους μύες
Τεστοστερόνη Σπουδαιότερη ανδρογόνος στεροειδής ορμόνη Παράγεται στους όρχεις και στο φλοιό των επινεφριδίων
Τεστοστερόνη Επιθυμητή η αυξημένη [Τ] Δεν είναι ξεκάθαρο εάν υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα άσκησης το οποίο να αυξάνει περισσότερο την [Τ]
Τεστοστερόνη Η συγκέντρωση της τεστοστερόνης στο αίμα αυξάνεται κατά κανόνα με την άσκηση Εξαρτάται από : την ένταση, τη διάρκεια και τη μορφή της άσκησης
Τεστοστερόνη Οι χαμηλές τιμές σε συνδυασμό με τις υψηλές τιμές της κορτιζόλης (λόγος Τεστοστερόνης/κορτιζόλης) συνδέονται με το σύνδρομο της υπερπροπόνησης Ηλικία Γυναίκες Άνδρες (έτη) (ng/ml) (ng/ml) Παιδιά 0-0.1 0-0.1 Έφηβοι 0.1 0.6 0.1-12 Ενήλικες 0.1 1.2 3 12
Τεστοστερόνη και ένταση Προσπάθειες <1 min, ακόμα και μέγιστης έντασης δεν φαίνεται να αυξάνουν τα επίπεδα της Σε μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας άσκηση η αύξηση είναι ανάλογη της έντασης. Όσο μεγαλύτερη είναι η ένταση τόσο μεγαλύτερη είναι και η αύξηση
Τεστοστερόνη και διάρκεια Όταν η διάρκεια της άσκησης ξεπερνά τη μια ώρα, η μέχρι τότε αυξημένη συγκέντρωση τεστοστερόνης αρχίζει να μειώνεται Μετάαπότρειςώρεςητιμή πέφτει κάτω από τα επίπεδα ηρεμίας Παρόμοια πτώση και κατά την αποκατάσταση μετά από αερόβια άσκηση
Τεστοστερόνη Η συγκέντρωση της τεστοστερόνης στον ορό τωνανδρώνμειώνεται μετά τη λήψη αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών λόγω αναδραστικής αναστολής του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσηςόρχεων
Τεστοστερόνη και προπόνηση Ασαφής σχέση Παίζουν ρόλο η ένταση, η διάρκεια και η μορφή του προπονητικού προγράμματος Αθλητές αντοχής είχαν χαμηλότερες τιμές από μη αθλητές της ίδιας ηλικίας Αρσιβαρίστες είχαν μεγαλύτερες τιμές από μη αθλητές της ίδιας ηλικίας
Τεστοστερόνη και προπόνηση Μπορεί να παρουσιάζει διακύμανση στις τιμές ηρεμίας κατά τη διάρκεια μιας προπονητικής περιόδου Η σύγκριση τιμών αθλητών με τιμές μη αθλητών πρέπει να λαμβάνει υπ όψητηφάσηστην οποία βρίσκονται οι αθλητές Επειδή η τεστοστερόνη προάγει την πρτεϊνοσύνθεση και περιορίζει την πρωτεϊνόλυση στο μυϊκό ιστό είναι επιθυμητές οι όσο το δυνατόν υψηλότερες τιμές της
Η αρχική αύξηση της δύναμης από ένα πρόγραμμα προπόνησης με βάρη οφείλεται κυρίως σε παράγοντες που σχετίζονται με το νευρικό σύστημα
ΤΕΣΤΟΣΤΕΡΟΝΗ Έμμεσα μπορεί να αυξήσει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης, η οποία με τα σειρά της αυξάνει τη σύνθεση και έκκριση του Αυξητικού Παράγοντα της Ινσουλίνης-1 (ΑΠΙ- 1) απότοήπαρ H τεστοστερόνη επιδρά στο νευρικό σύστημα και αυξάνεται η ποσότητα των νευροδιαβιβαστών Οδηγεί σε δομικές αλλαγές στην πρωτεΐνη Οι δύο τελευταίες οδηγούν σε αύξηση του όγκου της νευρομυϊκής σύνδεσης (neuromuscular junction)
Παράγοντες αύξησης της [Τ] 1. Ασκήσεις μεγάλων μυϊκών ομάδων (άρσεις θανάτου, βαθιά καθίσματα, επωλέ-ζετέ) 2. Ασκήσεις υψηλής έντασης (85-95% 1- RM) 3. Μέτριος έως υψηλός προπονητικός όγκος (πολλά σετ και πολλές ασκήσεις) 4. Μικρά διαλείμματα (30 δευτ. έως 1 λεπτό)
Έρευνες υποδεικνύουν πως σε νεαρά άτομα (14-18 ετών) η [Τ] μπορεί να αυξηθεί εάν η προπονητική ηλικία με βάρη αυτών των ατόμων είναι 2 έτη. Σε ελίτ αθλητές η αύξηση της δύναμης έχει καλή συσχέτιση με την [Τ] στην ηρεμία. Επειδή όμως τα επίπεδα της μυϊκής μάζας έχουν μικρή πιθανότητα να αυξηθούν, η αύξησητηςδύναμης μάλλον οφείλεται σε επίδραση της Τ στη μεταβολή των νευρικών παραγόντων.
Σύνδρομο της υπερπροπόνησης Χρόνιος κάματος Διαταραχές καρδιακής λειτουργίας Ευπάθεια σε λοιμώξεις και τραυματισμούς Οι ρυθμοί προπόνησης ανώτεροι των φυσικών δυνατοτήτων του αθλητή Ανισορροπία μεταξύ αναβολικών και καταβολικών διεργασιών των μυών
Υπέρβαση (Overreaching) Ελαφρότερη κατάσταση πτώσης της απόδοσης, η οποία μπορεί να αναστραφεί σε μια με δύο εβδομάδες με μείωση του προπονητικού όγκου Η υπερπροπόνηση απαιτεί ανάπαυση πολλών εβδομάδων ή μηνών για να αναστραφεί
Υπερπροπόνηση και Υπέρβαση
Αναλογία Κ/Τ στονορό Αποτελεί ένα βιοχημικό δείκτη που έχει προταθεί για να αξιολογήσει την περίπτωση της υπερπροπόνησης Αύξηση της αναλογίας σε υπερπροπονημένους αθλητέςσεσύγκρισημετιμέςτωνίδιωνσε φυσιολογικές περιόδους Αύξηση της πρωτεϊνόλυσης και καταστολή της πρωτεϊνοσύνθεσης στους μύες Καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος (λόγω υψηλής συγκέντρωσης της κορτιζόλης) αυξημένη ευαισθησία σε λοιμώξεις και αργή επούλωση των τραυμάτων
Αναλογία Κ/Τ και απόδοση Ανκαιόλοιοιερευνητέςδενέχουνπαρατηρήσει συσχέτιση μεταξύ τη υπερπροπόνησης και της αναλογίας Κ/Τ, η συχνή μέτρηση της μπορεί να μας δώσει χρήσιμες πληροφορίες για την εκτίμηση της ισορροπίας μεταξύ αναβολικών και καταβολικών διεργασιών και πιθανών μεταβολών στο προπονητικό πρόγραμμα Θετική συσχέτιση μεταξύ της [Τ], τη μεταβολή της [Τ] ή τη μεταβολή της αναλογίας [Τ]/[Κ] και παραμέτρους απόδοσης, όπως η μέγιστη δύναμη και η μέγιστη ταχύτητα
Θέματα προς εφαρμογή Πραγματοποιείστε δύο μορφές άσκησης και αξιολογείστε πριν και μετά το τέλος της άσκησης την κορτιζόλη και την τεστοστερόνη Οι δύο μορφές άσκησης να είναι υψηλής έντασης και μικρής χρονικής διάρκειας (Wingate) και χαμηλής έντασης και μεγάλης χρονικής διάρκειας
Θέματα προς εφαρμογή Η μορφή της άσκησης θα είναι ποδηλάτηση στο κυκλοεργόμετρο (Monark Ergomedic) με μέγιστη ένταση και διάρκεια 30 δευτερόλεπτα (Wingate test). Ο συμμετέχοντας θα πραγματοποιήσει προθέρμανση στο ποδήλατο για 3-4 λεπτά με περίπου 50-60 στροφές ανά λεπτό και με τέτοια ένταση ώστε να ανεβάσει τους καρδιακούς του σφυγμούς στους 150-160 ανά λεπτό. Σταπέντετελευταίαδευτερόλεπταθα πραγματοποιήσει μέγιστη προσπάθεια.
Θέματα προς εφαρμογή Μετά από 2-5 λεπτά θα ξεκινήσει η διαδικασία του τεστ κατά την οποία ο συμμετέχοντας θα ξεκινήσει να ποδηλατεί με μέγιστη ένταση και χωρίς αντίσταση. Όταν φτάσει στη μεγαλύτερη ταχύτητα θα του προστεθεί στο ποδήλατο αντίσταση ίση με το 7.5% του σωματικού του βάρους. Από τη στιγμή εκείνη θα αρχίσει να μετρά και ο χρόνος των 30 δευτερολέπτων της άσκησης κατά τον οποίο ο αθλητής πρέπει να παραμείνει πάνω στο κάθισμα του ποδηλάτου. Αιμοληψία θα πραγματοποιηθεί πριν και μετά την άσκηση.
Θέματα προς εφαρμογή Για τον προσδιορισμό της μεταβολής των επιπέδων της τεστοστερόνης και της κορτιζόλης μετά από παρατεταμένη άσκηση, θα χρησιμοποιηθεί ένας νεαρός άνδρας. Η ένταση της άσκησης θα είναι 60% της Μέγιστης Καρδιακής Συχνότητας (ΜΚΣ) ενώ η διάρκεια της άσκησης θα είναι 60 λεπτά. Η μορφή της άσκησης θα είναι τρέξιμο στο δαπεδοεργόμετρο. Στον συμμετέχοντα θα τοποθετηθεί polar taster ώστε μέσω της τηλεμετρίας να προσδιορίζεται η καρδιακή συχνότητα κατά τη διάρκεια της άσκησης και να γίνονται οι απαραίτητες μεταβολές στην ταχύτητα, προκειμένου να βρισκόμαστε πάντα μέσα στα προσδιορισμένα όρια έντασης. Ο έλεγχος θα γίνεται κάθε πέντε λεπτά και αν χρειάζεται, θα αυξάνεται ή θα μειώνεται η ταχύτητα. Αιμοληψία θα πραγματοποιηθεί πριν και μετά την άσκηση.
Θέματα προς συζήτηση Αναφέρετε για πιο λόγο παρουσιάζονται διαφορετικές αποκρίσεις στην κορτιζόλη και την τεστοστερόνη μετά τις δύο μορφές άσκησης Αναφέρεται εάν οι μεταβολές συνδέονται με μεταβολές στα επίπεδα μυϊκή μάζας και μυϊκής δύναμης
Επίλογος Η κορτιζόλη και η τεστοστερόνη μπορούν να μας δώσουν πληροφορίες για τις καταβολικές και αναβολικές διαδικασίες του οργανισμούςενόςασκούμενου Η τεστοστερόνη και η κορτιζόλη μπορούν να μας δώσουν πληροφορίες σχετικά με το σύνδρομο της υπερπροπόνησης
Βιβλιογραφία Βιοχημεία της άσκησης, Β.Κ. Μούγιου, 3η έκδοση, 2002, Σελίδες 292-294.