Η Προέλευση των Ελλήνων Θεωρητικά προβλήματα και το ζήτημα της γλώσσας Από τους Πλ Πελασγούς στους Δωριείς Α λ ά δδ έ λ έ Αρχαιολογικά δεδομένα, πολιτισμικές μεταβολές και θεωρίες μεταναστεύσεων
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες Κεντρικό ζήτημα Αφετηρία της Συζήτησης Η κυρίαρχη, θεσμική (σχολικά βιβλία) αντίληψη περί προέλευσης των Ελλήνων βασίζεται αι στην ιδέα της διαδοχικής και αλυσιδωτής μετανάστευσης ελληνικών φύλων από κάποιο μέρος προς κάποιο άλλο
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες Κεντρικό ζήτημα Αφετηρία Συζήτησης Η κυρίαρχη, θεσμική (σχολικά βιβλία) αντίληψη περί προέλευσης των Ελλήνων βασίζεται βα ίζε αι στην ην ιδέα της ης διαδοχικής και αλυσιδωτής αλυ ιδω ής μετανάστευσης ελληνικών φυλών από κάποιο μέρος προς κάποιο άλλο
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες Προβλήματα στις θεωρίες μεταναστεύσεων των ελληνικών φύλων 1) Δεν βασίζονται ούτε λαμβάνουν υπόψη τους τα υπάρχοντα αρχαιολογικά δεδομένα 2) Βασίζονται σε μεταγενέστερες και μεροληπτικές γραπτές πηγές (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης) Φαίνεται πως η χώρα που ονομάζεται τώρα Ελλάδα δεν ήταν κατοικημένη τα παλιά χρόνια μόνιμα, αλλά γίνονταν πολλές μετακινήσεις λαών, και τα διάφορα φύλα άφηναν εύκολα τον τόπο που κατοικούσαν, γιατί τους εξανάγκαζαν με τη βία άλλοι. Η καλύτερη γη δοκίμαζε και τις πιο συχνές αλλαγές κατοίκων (Θεσσαλία, Βοιωτία, Πελοπόννησος). Στην Αττική όμως, που έμεινε τον περισσότερο καιρό χωρίς επαναστάσεις επειδή η γη της ήταν φτενή, κατοικούσε συνέχεια ο ίδιος πληθυσμός. Τ' άλλα μέρη της Ελλάδας δεν μεγάλωσαν το ίδιο, επειδή άλλαζαν κάθε τόσο κατοίκους. Από όσους διώχνονταν ή αναγκάζονταν να φύγουν από την υπόλοιπη Ελλάδα λόγω πολέμων και επαναστάσεων, κατέφευγαν οι πιο εύποροι στην Αθήνα, με την ιδέα πως θα έβρισκαν ασφάλεια, κι αφού γίνονταν πολίτες της, την έκαναν ακόμα μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό ήδη από τα παλιά χρόνια.
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες Προβλήματα στις θεωρίες μεταναστεύσεων των ελληνικών φύλων 1) Δεν βασίζονται ούτε λαμβάνουν υπόψη τους τα υπάρχοντα αρχαιολογικά δεδομένα 2) Βασίζονται σε μεταγενέστερες και μεροληπτικές γραπτές πηγές (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης) 3) Έχουν σημαντικά μεθοδολογικά, ερμηνευτικά και θεωρητικά προβλήματα, ειδικά σε προϊστορικές περιόδους χωρίς γραπτές πηγές: α) Ορισμός ενός έθνους, μιας εθνικής ομάδας β) αναγνώριση εθνικών ομάδων και μεταναστεύσεων στα αρχαιολογικά δεδομένα και τον υλικό πολιτισμό γ) σχέση υλικού πολιτισμού και έθνους δ) σημασία των πληθυσμιακών μετακινήσεων ως φορέων πολιτισμικών αλλαγών
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες Α) Ορισμός έθνους: πολιτική οντότητα και ομάδα ανθρώπων 1) Αρχαία Ελλάδα: πολιτική ενότητα που δεν οργανώνεται ως πόληκράτος αλλά σε κώμες 2) Αρχαία Ελλάδα (Ηρόδοτος): ομάδα ανθρώπων με κοινή καταγωγή, και κοινό πολιτισμό (γλώσσα, θρησκεία, έθιμα και συμπεριφορές) 3) Σήμερα: ομάδα ανθρώπων εγκαταστημένων σε μία επικράτεια, με κοινό πολιτισμό, με υποκειμενική πίστη σε μια κοινή καταγωγή, αυτοσυνειδησία (αναγνώριση ώ διαφορών από άλλες ομάδες) ) και αυτοπροσδιορισμό (χρήση κοινού εθνωνυμίου) 4) Σήμερα: οργανωμένη πολιτική οντότητα (έθνος-κράτος) που κατέχει καθορισμένη γεωγραφική περιοχή & αντιπροσωπεύει έναν πληθυσμό
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες Α) Ορισμός έθνους: πολιτική οντότητα και ομάδα ανθρώπων 1) Η καταγωγή, η αυτοσυνειδησία και ο αυτοπροσδιορισμός είναι υποκειμενικά στοιχεία, καθορισμένα από τις ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες κάθε εποχής 2) Η εθνική συνείδηση είναι ρευστή, και αλλάζει μέσα στο χρόνο και το χώρο 3) Διαφορετική ελληνική εθνική συνείδηση και αντίληψη της ελληνικότητας στην Αρχαιότητα, στο Βυζάντιο και στη Νεώτερη Ελλάδα 4) Τι γίνεται με τις προϊστορικές περιόδους. Υπάρχει εθνική συνείδηση και αν ναι, πως αναγνωρίζεται;
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες Β) Αναγνώριση εθνικών ομάδων στην Προϊστορία Ιστορική Πολιτισμική Αρχαιολογία Βασικές αρχές της Ιστορικής-Πολιτισμικής Αρχαιολογίας 1) Ένα έθνος με κοινά έθιμα και συμπεριφορές έχει τον ίδιο υλικό πολιτισμό (τύποι τάφων και οικιών, αγγεία, κοσμήματα, κλπ.). 2) Ένας αρχαιολογικός πολιτισμός = ένα έθνος 3) Η χωρική κατανομή ενός αρχαιολογικού πολιτισμού αντιστοιχεί με τη χωρική κατανομή ενός έθνους 4) Η αλλαγή του υλικού πολιτισμού σε μια περιοχή οφείλεται στην έλευση ενός νέου έθνους (μετανάστευση)
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες Β) Αναγνώριση εθνικών ομάδων στην Προϊστορία Ιστορική Πολιτισμική Αρχαιολογία Προβλήματα 1) Η ταύτιση αρχαιολογικού πολιτισμού και έθνους δεν είναι δεδομένη (ιταλική μόδα και γαλλικά κοσμήματα στους σύγχρονους έλληνες) 2) Δεν έχουν όλα τα αντικείμενα χαρακτήρα εθνικού συμβόλου (υπάρχουν σημαίες κρατών αλλά και σημαίες ποδοσφαιρικών ομάδων ή πολυεθνικών εταιρειών) 3) Η αλλαγή στον υλικό πολιτισμό μιας περιοχής μπορεί να οφείλεται σε ενδογενείς παράγοντες (κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές) και όχι απαραίτητα σε εξωγενείς (μεταναστεύσεις) 4) Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός έθνους (γλώσσα, θρησκεία, καταγωγή, αυτοσυνειδησία) δεν έχουν υλικό χαρακτήρα και δεν αφήνουν αρχαιολογικά υλικά κατάλοιπα
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες Συνοψίζοντας: 1) Ο υλικός πολιτισμός δεν είναι ασφαλές κριτήριο αναγνώρισης ενός έθνους 2) Η αλλαγή στον υλικό πολιτισμό μιας περιοχής δεν είναι ασφαλές κριτήριο αναγνώρισης μιας μετανάστευσης 3) Από όλα τα χαρακτηριστικά του ελληνικού έθνους ποιο είναι το μόνο διαχρονικό στοιχείο χωρίς σημαντικές αλλαγές μέσα στο χρόνο; Όχι η αυτοσυνειδησία, ο αυτοπροσδιορισμός, η καταγωγή, η θρησκεία, τα έθιμα, οι συμπεριφορές, τα ήθη και ο υλικός πολιτισμός μςαλλά η γλώσσα
Αρχαιοελληνικοί Μύθοι & Παραδόσεις 1) Η καταγωγή των ελληνικών φύλων αποτυπώνεται στους αρχαιο- ελληνικούς μύθους με αναγωγή σε έναν κοινό πρόγονο, συνήθως έναν επώνυμο ήρωα, και με αναφορές στη γενεαλογία του 2) Δηλαδή προσπαθούν τεχνητά να ερμηνεύσουν και δικαιολογήσουν καταστάσεις του παρόντος με βάση παραδόσεις και μυθολογικές αφηγήσεις για το παρελθόν. 3) Οι αρχαιοελληνικές πηγές για τους κατοίκους της Ελλάδας ήταν 3) Οι αρχαιοελληνικές πηγές για τους κατοίκους της Ελλάδας ήταν αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες
Αρχαιοελληνικοί Μύθοι & Παραδόσεις Προελληνικά φύλα Πελασγοί, Κάρες, Λέλεγες, Δύ Δρύοπες, Κύ Καύκωνες Ελληνικά φύλα Αιολείς, Δωριείς, Ίωνες, Αχαιοί Δευκαλίων & Πύρρα Αλλοεθνείς ή Πρόγονοι Ελλήνων Βάρβαροι ή Πολιτισμένοι Εξεδιώχθησαν από ελληνικά φύλα ή Ενσωματώθηκαν σε αυτά Έλληνας Αίολος, Δώρος, Ξούθος (γενάρχες διαλεκτικών ομάδων του 6 ου αι.) Πηγές συγκεχυμένες και αντιφατικές, που ασκούν προπαγάνδα για την εποχή που διαμορφώθηκαν με σκοπό τη διεκδίκηση εδαφών & πολιτικής δύναμης. Επομένως η χρησιμότητα αυτών των πηγών για αναγωγές στην προϊστορία των ελληνικών φύλων είναι περιορισμένη
Τα Προελληνικά Υποστρώματα Η αρχαία ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό λέξεων που δεν έχει ελληνικό χαρακτήρα και ετυμολογία 1) Τοπωνύμια Με -σσ-, -ττ-, -νθ-, -νδ-, -μν-, μ καθώς τα τοπωνύμια αλλάζουν δύσκολα Έχουν ανατολική προέλευση και ινδοευρωπαϊκή καταγωγή, μοιάζοντας με ινδοευρωπαϊκές μικρασιατικές γλώσσες της 2 ης χιλ. (παλαϊκή, χεττιτική, λουβική) και της 1 ης χιλ. (λυκική, λυδική, καρική) Μερικά τοπωνύμια αντιστοιχούν σε θέσεις με μακραίωνη ιστορία, ήδη από τη Νεολιθική εποχή (Κνωσσός, Άργισσα) 2) Βλάστηση Με -σσ-, -ττ-, -νθ-, -νδ-, -μν-. Και αυτά ανατολικής προέλευσης Ίσως σχετίζονται με την εισαγωγή του Νεολιθικού τρόπου ζωής στον ελληνικό χώρο περί το 7.000 π.χ. από την Μικρά Ασία
Τα Προελληνικά Υποστρώματα Επομένως έχουμε σύνδεση: 1) Προελληνικών λέξεων λξ (τοπωνύμια, βλάστηση) ) που έχουν 2) ανατολικής (μικρασιατική) ρ προέλευση και είναι 3) Ινδοευρωπαϊκού χαρακτήρα, και οι οποίες 4) Θα μπορούσαν να σχετίζονται με τα προελληνικά φύλα που ζούσαν σύμφωνα με τις μυθολογίες και παραδόσεις στον ελληνικό χώρο πριν την έλευση των Ελλήνων (Πελασγοί)
Αρχαίες Ελληνικές Διάλεκτοι Διαλεκτικός κατακερματισμός αρχαίας ελληνικής γλώσσας:
Αρχαίες Ελληνικές Διάλεκτοι Διαλεκτικός κατακερματισμός αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Δύο εναλλακτικές ερμηνείες 1) Μετανάστευση Διαδοχικά μεταναστευτικά ρεύματα ελληνικών φύλων από Β προς Ν, καθένα από τα οποία φέρνουν τη γλώσσα-διάλεκτό τους(αχαιοί, Ίωνες, Δωριείς) 2) Γεωγραφικός και πολιτικός κατακερματισμός Έχει γίνει μόνο μία μετανάστευση ελληνικού φύλου, το οποίο μιλά μια ενιαία πρωτοελληνική γλώσσα, τη Μυκηναϊκή (Γραμμική Β ) Μετά την κατάρρευση του ανακτορικού συστήματος η ενιαία πρωτοελληνική γλώσσα κατακερματίζεται σε διαλέκτους λόγω της πολιτικής απομόνωσης των κοινοτήτων και του ανάγλυφου της Ελλάδας
Μυκηναϊκή Γλώσσα & Γραμμική Γραφή Β Μεγάλα αρχεία Γραμμικής Β σε Κνωσό, Πύλο, Θήβα, και μεμονωμένες πινακίδες σε πολλές άλλες θέσεις
Συλλαβογράμματα Κατάστιχα Ανακτόρων
ti ri po ti-ri-po τρίποδας ke re si jo ke-re-si-jo κρητικός ke ke-ka-u-me-no ka u me no κεκαμμένος
Καταγράφονται ελληνικά αλλά και προελληνικά τοπωνύμια & ονόματα Ko-no-so Κνωσός Ko-ri-to Κόρινθος Ku-do-ni-ja Κδ Κυδωνία Pa-i-to Φαιστός A-mi-ni-so Αμνισός E-ra Ήρα a-ko-so-ne άξονες a-ne-mo άνεμος da-mo δάμος do-ra δώρα e-re-pa-to ελέφαντος i-je-re-ja ja ιέρεια ka-ko χαλκός ka-ke-u χαλκεύς ku-mi-no κύμινο ku-pa-ri-se-ja κυπάρισσος ku-ru-so o-no pa-te pe-di-ra pe-ko-to po-me-ne po-ru-po-de ri-me-ne sa-sa-ma se-ri-no te-o-i si-to te-me-no to-ko-do-mo tu-ro wa-na-ka χρυσός όνος πατήρ πέδηλα πλεκτόν ποιμένες πολύποδες λιμένες σάσαμα σέλινο θεοί σίτος τέμενος τοιχοδόμοι τύροι Fάναξ
Μυκηναϊκή Γλώσσα & Γραμμική Γραφή Β Τι έδειξε η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β : 1) Η κάθοδος των Δωριέων το 1100 π.χ. ως «πρώτη ώ έλευση των Ελλήνων» καταρρίπτεται αφού η ελληνική γλώσσα μιλιέται και γράφεται στον ελληνικό χώρο ήδη από το 1400 π.χ. 2) Οι Μυκηναίοι δανείστηκαν αρκετά (όχι όλα) τα σύμβολα από ένα ξένο και προγενέστερο σύστημα γραφής (Μινωική Γραμμική Α ). 3) Η Μινωική γλώσσα ήταν διαφορετική από τη Μυκηναϊκή, και γι αυτό η Γραμμική Α δεν ήταν κατάλληλη για να αποδώσει τη Μυκηναϊκή ήγ γλώσσα (δεν διακρίνονται λ & ρ, δίφθογγοι,, μακρά & βραχέα, απουσία τελικού ς)
Μινωική Γλώσσα & Γραμμική Γραφή Α 1) Συλλαβογράμματη, αλλά παραμένει ακρυπτογράφητη 2) Κρητική επινόηση με ελάχιστες εξωκρητικές επιρροές 3) Όχι μόνο για καταγραφές αλλά και για λατρεία 4) Όχι μόνο σε ανάκτορα αλλά και σε πολλές άλλες θέσεις. Όχι μόνο από και για τις ανακτορικές ελίτ, αλλά από και για μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού
Μινωική Γλώσσα & Γραμμική Γραφή Α 5) Σύμφωνα με τις περισσότερες ενδείξεις η Γραμμική Α δεν αντιστοιχεί σε ελληνική γλώσσα: α) Από τα 45 κοινά ή συγγενή σύμβολα Γραμμικής Α και Β, μόνο στα 13 υπάρχει φωνολογική ομοιότητα β) Η προσπάθεια να διαβαστεί η Γραμμική Α με βάση τις φωνολογικές αξίες των συμβόλων της Γραμμικής Β δεν πετυχαίνει: π.χ. ελληνικά, αγγλικά και greeklish: μάθημα, lesson, mathima π.χ. η λέξη σύνολο στα μινωικά: ku-ro, ενώ στα μυκηναϊκά to-so 6) Αν πράγματι η μινωική γλώσσα δεν είναι ελληνική τότε οι βασικότερες εναλλακτικές ερμηνείες είναι ότι έχει χαρακτήρα: (α) σημιτικό (μη-ινδοευρωπαϊκό), (β) μικρασιατική (ινδοευρωπαϊκή), π.χ. όπως η λουβική, χεττιτική ή παλαϊκή. 7) Προς το παρόν δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για καμία ερμηνεία
Άλλα δείγματα γραφής 1) Άλλα δείγματα γραφής, όπως η πινακίδα του Δισπηλιού, είναι μεμονωμένα, δεν αποτελούν σύστημα γραφής, εντάσσονται σε ένα εντελώς διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο, και είναι εξαιρετικά αμφίβολο να καταγράφουν ελληνική γλώσσα Τελικό συμπέρασμα μ περί γλώσσας Με βάση τα δεδομένα γλώσσας και γραφής, η απαρχή της εμφάνισης του ελληνικού πολιτισμού θα πρέπει να συμπίπτει με την εμφάνιση της πρώτης γραφής που καταγράφει την ελληνική γλώσσα Η υιοθέτηση αυτής της γραφής (Γραμμική Β) τοποθετείται τουλάχιστον στο 1400 π.χ. αλλά η εμφάνιση της ελληνικής γλώσσας πιθανότατα είναι προγενέστερο φαινόμενο.