Περιφερειακό Συνέδριο ΕΕ Κύπρος Αειφόρος Αγροτική Ανάπτυξη Ακάμα 24 Ιανουαρίου 2015 Αίθουσα Συνεδρίων - Ξενοδοχείο Droushia Heights (Δρούσεια) Δημήτρης Παπαδάκης - Ευρωβουλευτής (ΕΔΕΚ, S&D) "Η σημασία της αειφόρου ανάπτυξης στο αναθεωρημένο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής/ Γεωργικής Πολιτικής της ΕΕ" Κυρίες και Κύριοι, Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η μεταρρύθμιση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής είναι το αποτέλεσμα εντατικών διαπραγματεύσεων διάρκειας τριών χρόνων, οι οποίες επισφραγίστηκαν με την υιοθέτηση ενός αναθεωρημένου πλαισίου λειτουργίας της, στο τέλος του 2013. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για πρώτη φορά βάση της Συνθήκης της Λισαβόνας, είχε ισότιμο ρόλο στη διαμόρφωση αυτή της πολιτικής. Ως κύριοι στόχοι της νέας Κοινής Αγροτικής/ Γεωργικής Πολιτικής παραμένουν η υποστήριξη της αγροτικής και γεωργικής παραγωγής καθώς και η ανάπτυξη στους τομείς αυτούς. Η αειφόρος ανάπτυξη της υπαίθρου αποτελεί βασικό στοιχείο αυτής της πολιτικής. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε τις δυνατότητες και τις προοπτικές που δημιουργεί η νέα Κοινή Αγροτική/ Γεωργική Πολιτική για τη βιώσιμη και ανταγωνιστική ανάπτυξη της Κυπριακής γεωργίας γενικά αλλά και για τη χερσόνησο του Ακάμα ειδικότερα. Η γεωργία αποτελεί ζωτικής σημασίας τομέας για την οικονομία της ΕΕ, κατατάσσοντας την σε ένα από τους μεγαλύτερους παραγωγούς τροφίμων στον 1
κόσμο. Επιπλέον, πέραν του μισού πληθυσμού της Ένωσης κατοικεί σε αγροτικές περιοχές, ενώ σε όλη την ΕΕ υπάρχουν 12 εκατομμύρια γεωργοί πλήρους απασχόλησης, με τη γεωργία και η βιομηχανία των γεωργικών προϊόντων να φτάνει συνολικά το 6% του ΑΕΠ της ΕΕ. Με μια πολύ διαφοροποιημένη παραγωγή, η Κυπριακή γεωργία φτάνει στο 2.3% του ΑΕΠ και καλύπτει το 3.6% της συνολικής απασχόλησης με σχεδόν 39 χιλιάδες μικρομεσαίες αγροτικές επιχειρήσεις. Πέραν της οικονομικής σημασίας της γεωργίας στην ΕΕ, πρέπει να τονιστεί και η κοινωνική αλλά και η πολιτική της σημασία, αφού η αυτάρκεια της Ε.Ε. σε βασικά γεωργικά προϊόντα πέραν της ευημερίας που μπορεί να εξασφαλίσει στους πολίτες της μπορεί να αποτελέσει παράγοντα πολιτικής ανεξαρτησίας και σταθερότητας των κρατών μελών. Φυσικά, σε ένα ραγδαία παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο, η ΕΕ έχει ανάγκη για μια πραγματικά ανταγωνιστική, βιώσιμη και αποτελεσματική γεωργία. Απλά ας αναλογιστούμε ότι το μέσο μέγεθος των αγροκτημάτων στην ΕΕ είναι γύρω στα 15 εκτάρια (στην Κύπρο γύρω στα 2 εκτάρια γης), ενώ στις ΗΠΑ το μέσο μέγεθος φτάνει τα 180 εκτάρια γης. Η ΕΕ καλείται επιπλέον να αντιμετωπίσει μια σειρά προκλήσεων που εμφανίζονται στις αγροτικές περιοχές που αποτελούν εξωγενείς παράγοντες προς την γεωργία και που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος, τη βιοποικιλότητα, τον μετριασμό του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, αλλά και τις ραγδαίες δημογραφικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις. 2
Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, και λαμβάνοντας υπόψη όλους τους παραπάνω παράγοντες, για τη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020, η ΕΕ θα διαθέσει συνολικά περίπου 363 δισεκατομμύρια ευρώ μέσω της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, σε επιδοτήσεις και προγράμματα για τη γεωργία, ποσό το οποίο αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού για τη συγκεκριμένη περίοδο και φτάνει το 37.8% του συνόλου. Επίσης προβλέπεται η ανάπτυξη ενός νέου αποθεματικού κρίσης που φτάνει στα 400 εκατομμύρια ευρώ ετησίως και άλλα ασφαλιστικά προγράμματα για διαχείριση του ρίσκου και σταθεροποίηση του γεωργικού εισοδήματος, το οποίο στην Κύπρο δυστυχώς παραμένει μειωμένο συγκριτικά με τους άλλους τομείς της οικονομίας (βιομηχανία, κατασκευές και υπηρεσίες). Είναι σημαντικό να τονιστεί εδώ ο πρωταρχικός ρόλος των Κρατών Μελών και συγκεκριμένα των Εθνικών Κυβερνήσεων στη καθημερινή διαχείριση των χρηματοδοτικών φακέλων υπό την επίβλεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τα Κράτη Μέλη, σε συνεννόηση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθορίζουν τους εθνικούς στόχους για τη χρήση των χρημάτων που προβλέπονται μέσα από την Κοινή Αγροτική/ Γεωργική Πολιτική, οι οποίοι στη συνέχεια εφαρμόζονται στη βάση της "Συμφωνίας Εταιρικής Σχέσης" που υπογράφεται. Το αναθεωρημένο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής/ Γεωργικής Πολιτικής έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρει την απαραίτητη στήριξη στους παραγωγούς, να εξασφαλίζεται η ασφάλεια των τροφίμων στην Ευρώπη καθώς και να προωθείται μια αειφόρος και ισορροπημένη ανάπτυξη σε όλες τις αγροτικές περιοχές της ΕΕ. 3
Η νέα Κοινή Αγροτική/ Γεωργική Πολιτική αποτελείται από τους δύο βασικούς πυλώνες οι οποίοι προωθήθηκαν για πρώτη φορά τη δεκαετία του '90. Ο πρώτος πυλώνας αφορά την οικονομική βιωσιμότητα που διασφαλίζεται μέσα από τις άμεσες πληρωμές στους παραγωγούς και άλλα συμπληρωματικά μέτρα για την αγορά γεωργικών προϊόντων. Ο δεύτερος πυλώνας αφορά την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την Αγροτική Ανάπτυξη με στόχο τη διασφάλιση της βιωσιμότητας και ζωτικότητας της υπαίθρου. Βάση του νέου πλαισίου της Κοινής Αγροτικής/ Γεωργικής Πολιτικής γίνεται ξεκάθαρο ότι η στήριξη και τα προγράμματα που προβλέπονται αφορούν τόσο την προστασία του ίδιου του παραγωγού, όσο και του περιβάλλοντος γενικότερα. Όταν μιλάμε δηλαδή για Αγροτική Ανάπτυξη στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, δεν εννοούμε σε καμία περίπτωση επέκταση γεωργικών εκτάσεων που να συνεπάγεται για παράδειγμα την καταστροφή άλλων δασικών εκτάσεων, φυσικών πόρων και του φυσικού πλούτου της Ευρώπης. Η Κοινή Αγροτική/ Γεωργική Πολιτική περιλαμβάνει μέτρα που μπορούν να στηρίξουν την ΠΟΙΟΤΙΚΗ ανάπτυξη της υπαίθρου και των αγροτικών/ γεωργικών περιοχών, με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται ο σεβασμός προς το περιβάλλον και με ένα συγκεκριμένο οικολογικό προσανατολισμό. 4
Γι' αυτό και η σημασία των δύο πυλώνων της Αγροτικής Πολιτικής είναι τεράστια. Το νέο πλαίσιο διευκολύνει και αυξάνει τις διασυνδέσεις μεταξύ των δύο πυλώνων, προσφέροντας έτσι μια ολιστική και συνολική πολιτική υποστήριξη στους τρεις μακροπρόθεσμους στόχους της Κοινής Αγροτικής/ Γεωργικής Πολιτικής: 1)Βιώσιμη παραγωγή τροφίμων. 2) Βιώσιμη και αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων. 3) Κλιματική δράση και την ισορροπημένη περιφερειακή ανάπτυξη. Όσον αφορά την αειφόρο αγροτική ανάπτυξη, το θέμα που μας απασχολεί στο σημερινό συνέδριο, αυτή βασίζεται σε συνέργειες και των δύο πυλώνων της Πολιτικής, αφενός με την προώθηση των πράσινων πληρωμών που προβλέπονται από τον πρώτο πυλώνα μέσω της παροχής άμεσων ενισχύσεων και αφετέρου στα πλαίσια της προτεραιότητας για την αγροτική ανάπτυξη κάτω από το δεύτερο πυλώνα. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, θα αναφερθώ παρακάτω σε ορισμένες μεταρρυθμίσεις που προωθεί η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική με σκοπό να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο του νέου πλαισίου της αγροτικής πολιτικής είναι η πρόβλεψη μιας ιδιαίτερης ανταμοιβής προς γεωργούς και κτηνοτρόφους που αναπτύσσουν υπηρεσίες ειδικά σε θέματα βιοποικιλότητας και κλίματος. Αυτό 5
που καλείται και ως "greening" (πρασίνισμα θα μπορούσαμε να πούμε ελεύθερα) προνοεί ένα νέο οικολογικό προσανατολισμό. Αυτή η Πράσινη Άμεση Ενίσχυση που φτάνει στο 30% του συνολικού πλαφόν του χρηματοδοτικού φακέλου κάθε χώρας, ανταμείβει όσους σέβονται τρεις υποχρεωτικές γεωργικές πρακτικές: (α) διατήρηση μόνιμης χορτολιβαδικής έκτασης στις γεωργικές εκτάσεις, (β) διατήρηση οικολογικά εστιασμένων περιοχών, και (γ) διαφοροποίηση των καλλιεργειών. Στην Κύπρο αυτό μπορεί να μεταφραστεί σε προώθηση γεωργικών πρακτικών που περιλαμβάνουν διαφοροποίηση καλλιεργειών και διατήρηση περιοχών οικολογικής εστίασης. Επίσης, το σύστημα Άμεσων Ενισχύσεων του πρώτου πυλώνα, προβλέπει ένα σημαντικό ποσοστό για εθελοντικά μέτρα που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ευεργετικά για το περιβάλλον και τον περιορισμό του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, όπως είναι και το πρόγραμμα Natura 2000. Ακόμη, κάτω από το δεύτερο πυλώνα της Κοινής Αγροτικής/ Γεωργικής πολιτικής για την Αγροτική Ανάπτυξη προβλέπονται μέτρα που περιλαμβάνουν προστασία Περιοχών με Φυσικούς Περιορισμούς ή Λιγότερο Ευνοημένες Περιοχές όπως είναι και η χερσόνησος του Ακάμα. 6
Επίσης, τα Κράτη Μέλη μπορούν πλέον να προσφέρουν στοχευμένη υποστήριξη μέσα από τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης σε γεωργούς, να κάνουν τις απαραίτητες μετατροπές από συμβατική γεωργία σε ένα οργανικό μοντέλο γεωργίας που να σέβεται τους φυσικούς κύκλους ζωής των φυτών και ζώων και που ελέγχεται από αυστηρές απαιτήσεις παραγωγής, όπως καθορίζονται από την ΕΕ. Στόχος των παραγωγών δεν πρέπει να είναι μόνο να παράγουμε περισσότερο αλλά να παράγουμε καλύτερα. Συνεπώς, όσοι γεωργοί και παραγωγοί πραγματικά ενδιαφέρονται να παράγουν καλύτερα, συνεισφέροντας στην βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη της γεωργίας της Κύπρου και γενικότερα της ΕΕ, μπορούν να αναζητήσουν αυτή την πληροφόρηση από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Είναι ξεκάθαρο ότι το νέο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής/ Γεωργικής Πολιτικής αναζητά και στηρίζεται σε πραγματικά ενεργούς γεωργούς, κτηνοτρόφους και παραγωγούς. Σε έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (από τα τέλη του 2013) γύρω στο 40% των Κυπρίων θεωρεί ότι η χρηματική στήριξη που παρέχεται από την ΕΕ διαμέσου της Κοινής Αγροτικής/ Γεωργικής Πολιτικής είναι πολύ μικρή, με μόνο ένα 5% να την θεωρεί ικανοποιητική και πολύ υψηλή. Το κριτήριο προφανώς είναι ποσοτικό. Ωστόσο, όπως τόνισα και πιο πριν, η νέα Κοινή Αγροτική/ Γεωργική Πολιτική στοχεύει στην ποιοτική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής γεωργίας. Κι αυτό θα 7
προκύψει μόνο αν τα διαθέσιμα χρήματα και η στήριξη που προσφέρεται χρησιμοποιηθούν σε προγράμματα που στοχεύουν στην ποιότητα. Πώς λοιπόν αυτό το σύστημα μεταφράζεται στην πράξη στην Κύπρο; Είμαι βέβαιος πολλά από τα στοιχεία που θα αναφέρω εδώ θα τονιστούν και από άλλους ομιλητές. Όπως όλα τα Κράτη Μέλη, έτσι και η Κύπρος σύναψε το "Σύμφωνο εταιρικής σχέσης" με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο οποίο προσδιορίζονται οι αναπτυξιακές προτεραιότητες και οι τρόποι που θα διατεθούν οι πόροι από τα Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία της ΕΕ για την ανάπτυξη και την απασχόληση κατά την περίοδο 2014-2020. Το "Σύμφωνο εταιρικής σχέσης" προετοιμάζει το έδαφος για την επένδυση σχεδόν 736 εκατομμυρίων ευρώ ως συνολικής χρηματοδότησης της πολιτικής συνοχής, 132 εκατομμυρίων για αγροτική ανάπτυξη που θα διοχετευθούν στην πραγματική οικονομία της χώρας, σχεδόν 12 εκατομμύρια ευρώ για την Πρωτοβουλία για την Απασχόληση των Νέων και 40 εκατομμύρια από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας για να δοθεί προώθηση των τομέων αλιείας και ναυτιλίας. Ήταν κοινή απόφαση τόσο της Κυπριακής κυβέρνησης όσο και της Επιτροπής να αξιοποιηθεί η χρηματοδότηση αυτή στο έπακρο με στόχο τη στήριξη της κυπριακής οικονομίας, προκειμένου να βγει από την κρίση και να ενθαρρυνθεί η οικονομική δραστηριότητα του νησιού, θέτοντας ως κύριες προτεραιότητες την καταπολέμηση της ανεργίας και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την 8
προώθηση της ανταγωνιστικότητας, την υποστήριξη της επιχειρηματικότητας, της καινοτομίας και της κατάρτισης, την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και την ανάπτυξη μιας οικονομίας φιλικής προς το περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι η εκ των προτέρων προσέγγιση για την εφαρμογή της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής έχει πολύ συγκεκριμένους στόχους. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ευρύτεροι στόχοι της Αγροτικής Πολιτικής όπως τους περίγραψα πιο πριν θα παραγκωνιστούν. Η έξοδος από την κρίση και η τόνωση της ανάπτυξης θα έρθει πραγματικά μέσα από την αειφόρο ανάπτυξη αγροτικών περιοχών όπως η χερσόνησος του Ακάμα. Για αυτό το σκοπό, προβλέπονται συγκεκριμένα για την Κύπρο ένα Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας και Αειφόρου Ανάπτυξης ύψους 562 εκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2014-2020 και ένα Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης ύψους 132 εκατομμυρίων ευρώ. Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ στη σημασία και στις προοπτικές της ευρύτερης περιοχής της χερσονήσου του Ακάμα. Μια περιοχή μοναδικής φυσικής ομορφιάς που καλύπτει περίπου 230 τετραγωνικά χιλιόμετρα και που είναι και οφείλει να παραμείνει αναλλοίωτη από τις επιδράσεις της ανάπτυξης. Το πολύτιμο περιβάλλον του Ακάμα που βασίζεται στην ποικιλότητα της χλωρίδας και της πανίδας είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Με 39 ενδημικά φυτά, δάση πεύκων και κυπαρισσιών, φαράγγια, αμμόλοφους και χαράδρες, η χερσόνησος του Ακάμα, έχει αναγνωριστεί ως μια από τις 22 περιοχές ενδημικών ειδών στην Ευρώπη, και ως μια από τις τρεις ευρωπαϊκές περιοχές με δύο ή περισσότερα περιορισμένα είδη πτηνών. 9
Από τα παραπάνω διαφαίνεται η σημασία της χερσονήσου του Ακάμα για την ΕΕ, ενώ το ΕΚ παρακολουθεί στενά το θέμα δεδομένου ότι η Επιτροπή Αναφορών έχει δεχτεί ήδη αιτήματα αναφορών για την περιοχή. Ενδιαφέρον εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υπάρχει και για το Διαχειριστικό Σχέδιο που αναπτύσσεται από την Κυπριακή κυβέρνηση για στήριξη των κοινοτήτων του Ακάμα, ως συνέργεια με το Πρόγραμμα Natura 2000. Θέλω να εκφράσω την ευχή, ότι αντλώντας διδάγματα από τα λάθη του παρελθόντος, μπορούμε και είμαι σίγουρος πως θα καταφέρουμε να αναπτύξουμε αυτές τις συνέργειες και πρωτοβουλίες που μπορούν πραγματικά να καταστήσουν δυνατή τη βιωσιμότητα, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της αποτελεσματικότητας της Κυπριακής γεωργίας, και της Κυπριακής οικονομίας συνολικά. Σας Ευχαριστώ. 10