ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΨΝ ΦΟΛΗ : ΝΟΠΕ ΣΜΗΜΑ:ΝΟΜΙΚΗ ΣΟ ΔΙΚΑΙΨΜΑ ΣΗ ΖΨΗ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΣΟΜΙΚΑ & ΚΟΙΝΨΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΨΜΑΣΑ ΙΟΤΝΙΟ 2005 ΚΨΣΟΤ ΕΙΡΗΝΗ ΑΜ:1340200300237 ΔΙΔΑΚΟΝΣΕ:κος Α..ΔΗΜΗΣΡΟΠΟΤΛΟ κος Π.ΒΛΑΦΟΠΟΤΛΟ
2 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ 1. Δηζαγσγή ζει.3-4 2. Ηζηνξηθή αλαδξνκή πληαγκαηηθήο πξνζηαζίαο. ζει.5-8 3. Γηεζλήο Πξνζηαζία..ζει.8-11 4. Πξνζηαζία ηεο δσήο θαηά ην χληαγκα...ζει.12-13 5. Πξνζηαζία ηεο δσήο θαηά ηνλ ΠΚ...ζει.14-15 6. Έλαξμε αλζξψπηλεο δσήο ζει.16-17 7. Σέινο αλζξψπηλεο δσήο ζει.18 8. Φνξείο ηνπ δηθαηψκαηνο ζει.18 9. Σν θπνθνξνχκελν σο θνξέαο δηθαηψκαηνο..ζει.20-21 10. Σν δηθαίσκα απηνδηάζεζεο ζει.22-23 11. Απηνθηνλία ζει.23-24 12. Δπζαλαζία.ζει.24-27 13. Πεξηνξηζκνί δηθαηψκαηνο.ζει.28 14. Θαλαηηθή πνηλή..ζει.28-30 15. Υξήζε φπισλ απφ αζηπλνκηθά φξγαλα.ζει.30-32 16. Σν πξφβιεκα ηεο άκβισζεο..ζει.32-36 17. Άιιεο πεξηπηψζεηο ζχγθξνπζεο ζει.37-39 18. Σν δήηεκα ηεο ηξηηελέξγεηαο.ζει.40-42 19. πκπεξάζκαηα...ζει.43 20. Πεξίιεςε ζει.44 21. Βηβιηνγξαθία..ζει.45-46 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΥΙΕ ΑΚ Άξ ΔΓΓΑ ΔΓΑ ΠΚ Αζηηθφο Κψδηθαο Άξζξν Δπξσπατθφ Γηθαζηήξην Γηθαησκάησλ Αλζξψπνπ Δπξσπατθή χκβαζε Γηθαησκάησλ Αλζξψπνπ Πνηληθφο Κψδηθαο χληαγκα
3 ΕΙΑΓΨΓΗ Ζ δσή είλαη ην ππέξηαην αγαζφ θαη ζπλάκα πξνζηαηεχεηαη απφ ην λφκν σο ηέηνην, κε ηελ αλάινγε επηκέιεηα θαη βαξχηεηα.σν πην επψδπλν έγθιεκα πνπ κπνξεί λα δηαπξαρζεί εληφο ηνπ νξγαλσκέλνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ ήηαλ θαη παξακέλεη ε αθαίξεζε ηεο αλζξψπηλεο δσήο. ηε δσή καο ππάξρνπλ πνιιά αληηθείκελα, γεγνλφηα θαη αμίεο πνπ ινγίδνληαη σο αγαζά. Ζ επηπρία,ε αγάπε,ε αμηνπξέπεηα, ε ειεπζεξία είλαη ηδαληθά πνπ νξίδνπλ θαη δηακνξθψλνπλ ηελ αλζξψπηλε χπαξμε, αιιά θαλέλα δε ζεσξείηαη ζεκειησδέζηεξν ηεο δσήο. Ζ δσή είλαη ε απφιπηε αμία, ε νπνία πεξηθιχεη φιεο ηηο άιιεο θαη είλαη ινγηθά, ρξνληθά θαη νληνινγηθά πξνγελέζηεξε φισλ. Πξνεγείηαη θαη αμία ηεξαξρηθά απ φια ηα άιια, αθνχ είλαη ην ζεκέιην-ππξήλαο ησλ αηνκηθψλ θαη ν ππαξθηηθφο ιφγνο φισλ ησλ ππεξαηνκηθψλ έλλνκσλ αγαζψλ.οη ππφινηπεο έπνληαη. Γε κπνξεί θαλείο λα είλαη ειεχζεξνο ή επηπρήο πξηλ γελλεζεί, νχηε αμηνπξεπήο εάλ δελ είλαη νληφηεηα ππαξθηή ζε ρψξν θαη ρξφλν. Σν πφζν απφιπηα εθιακβάλνπκε ηελ αμία ηεο δσήο, απνδεηθλχεηαη θαη απφ ην θφβν θαη ηελ απέρζεηα πνπ καο δηαθαηέρεη σο πξνο ηελ ηδέα ηνπ ζαλάηνπ. Απηφ είλαη ην θπξηφηεξν ζεκείν κειέηεο φισλ ησλ ζξεζθεηψλ, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη ην κέγεζνο ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ πνπ πξνθαιεί ελψ απνηειεί ζεκαληηθφ ηνκέα θηινζνθηθψλ, ηδενινγηθψλ, θαιιηηερληθψλ θαη πλεπκαηηθψλ αλαδεηήζεσλ. Πξνβιεκαηηζκφ, επίζεο καο πξνθαιεί ην φηη ε αληίιεςε καο γηα ηε δσή ζα δηαθνξνπνηνχληαλ ζεκαληηθά αλ απηή απφ ηελ πξψηε αξρή ηεο δελ ήηαλ άκεζα ζπλπθαζκέλε κε ην ζάλαην. Ζ γλψζε φηη ν ρξφλνο ηεο δσήο καο είλαη πεξηνξηζκέλνο απμάλεη ηε ζεκαληηθφηεηα ηεο αμίαο ηεο, ελψ καο ζέηεη ζε κηα δηαξθή αλαδήηεζε ηξφπσλ πξνζηαζίαο θαη δηαθχιαμεο ηεο.
4 Ζ έλλνηα ηεο δσήο ππφ ην πξίζκα ηεο βηνινγηθήο ππφζηαζεο απαζρνιεί ζε ζπλερή βάζε φιν ην θάζκα ησλ επηζηεκψλ. πγθεθξηκέλα, ε λνκηθή επηζηήκε αζρνιείηαη κε ηελ αλζξψπηλε δσή φρη σο θπζηθφ θαηλφκελν, αιιά κε ζθνπφ ηελ πξναγσγή, ηελ αλάπηπμε θαη ηελ πξνζηαζία ηεο βάζεη ηνπ γεγνλφηνο φηη ην δηθαίσκα ηεο δσήο ζπλεπάγεηαη ζεηξά άιισλ δηθαησκάησλ, ηα νπνία θαηνρπξψλνληαη κέζσ ηνπ πληάγκαηνο θαη ησλ λφκσλ, ελψ γηα θάζε παξαβίαζε ηνπο επίθεηληαη νη αλάινγεο θπξψζεηο. Δχινγα, ινηπφλ δηαπηζηψλνπκε φηη ε δσή είλαη ε βάζε πάλσ ζηελ νπνία δνκείηαη ην λνκηθφ ζχζηεκα. Σν ζχλνιν ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ ξπζκίδνπλ αθελφο ηελ νξγάλσζε ηνπ θξάηνπο θαη αθεηέξνπ ηηο ζρέζεηο ησλ πνιηηψλ πξνο απηφ αιιά θαη κεηαμχ ηνπο. Όκσο κέρξη πνην ζεκείν νη θαλφλεο δηθαίνπ ξπζκίδνπλ ηε δσή; Μπνξνχκε δειαδή λα ζεσξήζνπκε ηε δσή λνκηθή έλλνηα θαη ππφ απηφ ην πξίζκα πνηεο επηκέξνπο ξπζκίζεηο έρεη πξαγκαηνπνηήζεη ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο; Έλα δηθαίσκα φπσο απηφ, ην νπνίν βάιιεηαη ζπλερψο απφ αηνκηθά αλζξψπηλα ζπκθέξνληα, απφ επηζηεκνληθέο αλαθαιχςεηο [π.ρ θισλνπνίεζε],απφ εμνπζηαζηηθέο ηαθηηθέο, πξαθηηθέο θεξδνζθνπίαο θαη θάζε άιιε ππνθείκελε επίβνπιε πξάμε, θαλεξψλεη κέζα απφ ηελ ίδηα ηελ ηδηνζπζηαζία ηνπ ην πφζν θξίζηκε είλαη ε ζσξάθηζε θαη ε πεξηραξάθσζε ηνπ απφ έλα πιήξεο λνκηθφ πιαίζην, ην νπνίν ζα αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ηεο εθάζηνηε θνηλσλίαο. Καη απηφ δηφηη ε ζπλερήο εμέιημε ησλ θνηλσληψλ ζε φια ηα επίπεδα[φπσο ηερλνινγηθφ, επηζηεκνληθφ θ.η.ι] δεκηνπξγνχλ λένπο πξνβιεκαηηζκνχο, νη νπνίνη απνηεινχλ αληηθείκελν κειέηεο θαη δηεπζέηεζεο ηεο λνκηθήο επηζηήκεο.
5 ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΙΑ Ζ δσή πξνζηαηεχεηαη σο χςηζην αγαζφ ήδε απφ ηελ παιαηφηεξε γλσζηή γξαπηή λνκνζεηηθή ξχζκηζε ησλ θνηλσληθψλ ηξφπσλ ζπκπεξηθνξάο, ηνλ θψδηθα ηνπ Υακνπξακπί θαη επηβεβαηψλεηαη έθηνηε απφ φια ζρεδφλ ηα επξείαο απήρεζεο θαη εθαξκνγήο λνκνζεηηθά ζπζηήκαηα. Αλδξνθηφλν απνθαινχζαλ νη Αξραίνη Αζελαίνη ηνλ ππαίηην ηεο αλζξσπνθηνλίαο κε πξφζεζε. 1 Ζ αθαίξεζε ηεο αλζξψπηλεο δσήο ζηελ αξραία ειιεληθή θνηλσλία ζεσξνχληαλ πξάμε θνβεξή θαη απνηεινχζε άγνο φρη κφλν γηα ην δξάζηε αιιά θαη γηα φπνηνλ άιιν εξρφηαλ ζε επαθή καδί ηνπ, αθφκε θαη γηα ηελ πφιε θαηαγσγήο ηνπ. Δπίζεο νη αλζξσπνθηφλνη ζεσξνχληαλ ηφζν εζηθά κνιπζκέλνη ψζηε δηθάδνληαλ ζε πινηάξην γηα λα κε κνιχλνπλ ηελ αζελατθή γε κε ηελ παξνπζία ηνπο, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη ηελ απνιπηφηεηα ηεο δσήο σο ππέξηαηεο αμίαο θαη ζηνλ θιαζηθφ θφζκν. Οπ θνλεχζεηο επέηαζζε ε έβδνκε εληνιή ηνπ Μσπζή. 2 Όρη κφλν ζηελ Ηνπδατθή αιιά θαη ζε άιιεο ζξεζθείεο ζπλαληνχκε απηή ηελ απαγφξεπζε. ηελ ειιεληθή κπζνινγία, νη θνλείο δελ ηηκσξνχληαλ κφλν απφ ηελ πνιηηεία αιιά θαη επζέσο απφ ηνπο ζενχο. 3 ηα αξρέγνλα δίθαηα ηα νπνία δηαπλένληαλ απφ ην έλζηηθην ηεο απηνζπληήξεζεο θαη ηελ αλάγθε επηβίσζεο θαη φρη ηφζν απφ εμειηγκέλεο 1 Πξνθαλψο ιφγσ ηεο επηθξαηνχζαο ηφηε αλδξνθξαηνχκελεο θνηλσλίαο. 2 Έμνδνο, θεθ Κ, ζηηρ. 15 3 Παξάδεηγκα ε πεξίπησζε ηνπ ηζχθνπ, νπνίνο ηηκσξήζεθε απφ ηνπο ζενχο λα θπιάεη ηνλ ζηζχθεηνλ ιίζνλ.δπίζεο νη κπζηθέο Γαλαΐδεο πνπ είραλ ηηκσξεζεί απφ ηνπο ζενχο λα αληινχλ λεξφ ζε πίζνπο ρσξίο ππζκέλα επεηδή είραλ θνλεχζεη ηελ ίδηα λχρηα ηνπ γάκνπ ηνπο ζπδχγνπο ηνπο.
6 θνηλσληθνεζηθέο αληηιήςεηο, ε πξνζηαζία ηεο αλζξψπηλεο δσήο ειάκβαλε ρψξα φρη πξνθεηκέλνπ λα δηαζσζεί κηα αλψηαηε αμία, αιιά γηα θαζαξά πξαθηηθνχο ιφγνπο. 4 Γηα πξψηε θνξά ην δίθαην απέθηεζε εζηθνθνηλσληθή δηάζηαζε επεξεαδφκελν απφ ην ρξηζηηαληζκφ θαη ηελ ηδενινγία πνπ πξνθχπηεη απ απηφλ. Αλ εμαηξέζνπκε ηε ζαλάησζε ζθιάβσλ ζε νξηζκέλα άθξσο ζπληεξεηηθά δίθαηα, ήδε ζηελ Αξραία Διιάδα 5 ε πξνζηαζία ηεο αλζξψπηλεο δσήο ήηαλ πιήξεο 6 Ζ πξνζηαζία ηεο αλζξψπηλεο δσήο ζην Βπδαληηλφ δίθαην είλαη απφζηαγκα ηεο γεληθφηεξεο εηθφλαο πνπ επηθξαηνχζε ηφηε. Παξά ηε δηάδνζε ηνπ Υξηζηηαληζκνχ δε κεηψζεθε νχηε ε ζθιεξφηεηα ησλ πνηληθψλ θπξψζεσλ νχηε ε αληαπνδνηηθή θχζε ηεο πνηλήο. 7 ην Ρσκατθφ Γίθαην ε πξνζβνιή ηεο αλζξψπηλεο ππνζηάζεσο ηηκσξνχληαλ σο in juria.θαλαηηθή πνηλή πξνβιεπφηαλ γηα νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο θφλνπ, ελψ γηα άιιεο εμνξία. ε ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηψζεηο αξθνχληαλ ζε ηδησηηθή πνηλή, πνπ ζπλίζηαην θπξίσο ζε πεξηνπζηαθή απνδεκίσζε ηνπ ζχκαηνο. Ζ Magna Carta ηνπ 1215, ην Habeas Corpus 8ηνπ 1679,είλαη νη πξψηεο πξνζηαηεπηηθέο δηαηάμεηο ησλ αηνκηθψλ ειεπζεξηψλ πνπ ζεζπίζηεθαλ γηα πξψηε θνξά ζηελ Αγγιία. 4 Με ηε ζαλάησζε ελφο αλζξψπνπ, ε νηθνγέλεηα έραλε κηα πνιχηηκε εξγαζηαθή κνλάδα. 5 Ζ αμία πνπ ην αξραηνειιαδηθφ δίθαην πξνζέδηδε ζηελ αλζξψπηλε δσή είλαη έθδειε απφ ην γεγνλφο φηη φηαλ ν φισλ δηαθνξνπνίεζε ηηο πνηληθέο θπξψζεηο, ειαθξχλνληαο ηε βαξχηαηε λνκνζεζία ηνπ Γξάθνληα δηαηήξεζε ηε ζαλαηηθή πνηλή κφλν γηα ηελ πεξίπησζε ηνπ θφλνπ. 6 πγθεθξηκέλα ζην Αηηηθφ Γίθαην γηλφηαλ δηάθξηζε κεηαμχ αλζξσπνθηνλίαο απφ πξφζεζε θαη απφ ακέιεηα. 7 Βι. Ηζηνξία Γηθαίνπ, Βειηζζαξνπνχινπ-Καξάθσζηα, ζει 273. ηα ρξφληα ηνπ Ηνπζηηληαλνχ ε πνηλή απνηεινχζε πξάμε αληαπφδνζεο γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο έλλνκεο ηάμεο, ελψ έπαηδε ζπγρξφλσο έληνλν εθθνβηζηηθφ ξφιν. 8 Ζ βαζχηεξε νπζία απηήο ηεο αξρήο είλαη ε απφιπηε εμνπζία επί ηνπ ζψκαηνο καο, δειαδή επί ηεο ςπρνβηνινγηθήο νληφηεηαο πνπ ζπληζηά ε αλζξψπηλε δσή.
7 Δπαθνινχζεζαλ ζηα ηέιε ηνπ 18 νπ αηψλα νη Γηαθεξχμεηο ηεο Ακεξηθαληθήο Δπαλάζηαζεο 9 ηεο πνιηηείαο ηεο Βηξγίληαο ηνπ 1776 κέρξη πνπ απέθηεζαλ ζπληαγκαηηθή ηζρχ ην 1787 κε ην χληαγκα ησλ ΖΠΑ ηελ Διιεληθή έλλνκε ηάμε ην δηθαίσκα ζηε δσή φισλ 10 αλαγλσξίδεηαη ζην ρέδην πληάγκαηνο ηνπ Ρήγα. Καηά ηελ επαλαζηαηηθή πεξίνδν, ην δηθαίσκα αλαγλσξίζηεθε ζηε Ννκηθή Γηάηαμε ηεο Αλαηνιηθήο Υέξζνπ Διιάδνο, ελψ ζην χληαγκα ηεο Σξνηδήλαο ην 1827 δηαθεξχζζεηαη γηα πξψηε θνξά παλεγπξηθά. 11 Σν εγεκνληθφ ζχληαγκα ηνπ 1832, ην νπνίν ςεθίζηεθε ζηηο 15 Μαξηίνπ 1832 απφ ηελ Δ Δζλνζπλέιεπζε πεξηιακβάλεη παξφκνηα δηαηχπσζε. Γηαθξηλφηαλ γηα ην θηιειεχζεξν ραξαθηήξα ηνπ, πνπ πξνέθππηε απφ ηε ιεπηνκεξή πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ. 12 ηα πληάγκαηα ηνπ 1844, 1864 θαη 1911 δε γίλεηαη ξεηή αλαθνξά ζην δηθαίσκα ηεο δσήο. Απηφ βέβαηα δε ζπλεπάγεηαη κε πξνζηαζία ηνπ δηθαηψκαηνο αιιά κάιινλ φηη απηφ ζεσξήζεθε πιένλ σο απηνλφεην θαη γη απηφ ε αλαθνξά ζεσξήζεθε ππεξβνιή. Σν ζλεζηγελέο χληαγκα ηνπ 1925/6 θαηνρχξσλε ξεηά ζην άξζξν 6 ην δηθαίσκα γηα πξνζηαζία ηεο δσήο. πγθεθξηκέλα αλέθεξε φηη φινη, φζνη επξίζθνληαη εληφο ησλ νξίσλ ηεο Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο απνιαχνπλ απνιχηνπ πξνζηαζίαο ηεο δσήο θαη ηεο ειεπζεξίαο ησλ αδηαθξίησο εζληθφηεηνο, ζξεζθείνο θαη γιψζζεο. Σαπηφρξνλα θαη ζην χληαγκα ηνπ 1927 παξακέλεη ε ίδηα δηάηαμε κε ιίγεο θξαζηηθέο αιινηψζεηο. 13 ηα πληάγκαηα ηνπ 1948[αξ 3]θαη 1952[αξζ13]παξακέλεη αλαιινίσηε, ελψ ζηα ςεπδνζπληάγκαηα 1968 θαη 1973[αξ 8] ηεο δηθηαηνξίαο 9 Bill of Rights. 10 Όρη κφλν ησλ εκεδαπψλ αιιά θαη ησλ αιινδαπψλ. 11 Άξζξν 12: Ζ δσή εθάζηνπ εληφο ηεο επηθξάηεηαο επξηζθνκέλνπ είλαη ππφ ηελ πξνζηαζίαλ ησλ λφκσλ. 12 Δηζαγσγή ζηελ Διιεληθή πληαγκαηηθή Ηζηνξία,Ν.Κ.Αιηβηδάηνπ,ζει.37 13 άξζξν 7: Πάληεο νη επξηζθφκελνη εληφο ησλ νξίσλ ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο απνιαχνπλ απνιχηνπ πξνζηαζίαο ηεο δσήο θαη ηεο ειεπζεξίαο ησλ αδηαθξίησο εζληθφηεηνο, ζξεζθείνο θαη γιψζζεο.
8 πξνζηέζεθε σο πξνζηαηεπφκελε θαη ε ηηκή. ην άξζξν 5 ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975 ε δηάηαμε δηαηππψλεηαη σο εμήο: Όινη φζνη βξίζθνληαη ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα απνιακβάλνπλ ηελ απφιπηε πξνζηαζία ηεο δσήο, ηεο ηηκήο θαη ηεο ειεπζεξίαο ηνπο, ρσξίο δηάθξηζε εζληθφηεηαο, θπιήο, γιψζζαο θαη ζξεζθεπηηθψλ ή πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ. Δμαηξέζεηο επηηξέπνληαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ πξνβιέπεη ην δηεζλέο δίθαην. Σν πεξηερφκελν ηνπ άξζξνπ 5 παξακέλεη ην ίδην ζην χληαγκα ηνπ 1986 θαζψο θαη ζην χληαγκα ηνπ 2001.Απιψο έγηλε κεηαγιψηηηζε ηνπ θεηκέλνπ ζηε δεκνηηθή. ΔΙΕΘΝΗ ΠΡΟΣΑΙΑ Ζ θξηθαιεφηεηα ηνπ β παγθνζκίνπ πνιέκνπ νδήγεζε ζηνλ αθαληζκφ δεθάδσλ εθαηνκκπξίσλ αλζξψπσλ, ελψ απνηειεί έλα κειαλφ ζεκείν ζηε ηζηνξία, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ππνβηβάζηεθε ε αμία ηνπ αλζξψπνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ. Καζνιηθή ήηαλ, ινηπφλ ε απφθαζε φηη ε πξνάζπηζε ηνπ ζεκειηψδνπο απηνχ δηθαηψκαηνο δε κπνξνχζε λα πεξηνξηζηεί ζε εζληθφ επίπεδν. Δπηηαθηηθή ήηαλ ε αλάγθε γηα θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο δσήο ζε δηεζλέο επίπεδν. Σα νινθιεξσηηθά θαζεζηψηα ηνπ εηθνζηνχ αηψλα, φπσο ην Δζληθνζνζηαιηζηηθφ Δξγαηηθφ Κφκκα ηνπ Υίηιεξ 1 θαζψο θαη ηα θνκκνπληζηηθά θαζεζηψηα ηνπ ηάιηλ θαη ηνπ Πφι Πφη, απνηέιεζαλ ηελ πξψηε αξρή γηα ηε δεκηνπξγία εγγπήζεσλ πξνζηαζίαο ηεο αλζξψπηλεο δσήο ράξαμαλ ην δξφκν γηα ηελ εγγχεζε ηεο αλζξψπηλεο
9 δσήο έλαληη ηεο θξαηηθήο απζαηξεζίαο. Δλψ ζην παξειζφλ ηα ζπληάγκαηα 14 ηνπ 18 νπ θαη ηνπ 19 νπ αηψλα δε ζεσξνχζαλ απαξαίηεηε ηελ εγγχεζε ηεο δσήο κεηά ηα δξψκελα ηνπ 20 αηψλα άιιαμε ην λνκνζεηηθφ πιαίζην. Δκθαλίζζεθε έηζη βαζκηαία ζηα κεηαπνιεκηθά ρξφληα 15 κηα ζεηξά δηεζλψλ λνκηθψλ θεηκέλσλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ελψ ηδξχζεθαλ θαη δηθαηνδνηηθά φξγαλα επηθνξηηζκέλα κε ηελ ηήξεζε ησλ εγγπήζεσλ απηψλ. πγθεθξηκέλα, θαηαξηίζηεθε ην 1948 ε Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, ε νπνία δηαθήξπμε φηη θαζέλαο έρεη δηθαίσκα ζηε δσή [άξ 3]. Σν ίδην δηθαίσκα θαηνρπξψζεθε θαη κε ην αξ 6 παξ 1 ηνπ Γηεζλνχο πκθψλνπ γηα ηα Αηνκηθά θαη Πνιηηηθά Γηθαηψκαηα[θπξψζεθε κε ηνλ λ.2462/1997],ηα νπνία ςεθίζζεθαλ απφ ηε γεληθή ζπλέιεπζε ηνπ ΟΖΔ ζηηο 16.12.1996, πνπ νξίδεη φηη ην δηθαίσκα ζηε δσή είλαη εγγελέο ζηνλ άλζξσπν. 16 Σν δηθαίσκα απηφ πξέπεη λα πξνζηαηεχεηαη απφ ην λφκν. Απφ θαλέλα δε κπνξεί λα αθαηξεζεί απζαίξεηα ε δσή, πξνβιέπεη ην Γηεζλέο χκθσλν Αηνκηθψλ θαη Πνιηηηθψλ Γηθαησκάησλ. 17 Σα παξαπάλσ απνηεινχλ πεξηερφκελν ηνπ Καηαζηαηηθνχ Υάξηε ηνπ ΟΖΔ θαη ηεο Οηθνπκεληθήο Γηαθήξπμεο ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ. Τπάξρεη, επίζεο ην Γηεζλέο χκθσλν γηα ηα νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη πνιηηηζηηθά δηθαηψκαηα[θπξψζεθε κε ην λ.1532/85].πλαθή δηεζλή φξγαλα είλαη ε Δπηηξνπή Αλζξσπίλσλ 14 Με κνλαδηθή εμαίξεζε ηε Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ. 15 Μεηά δειαδή ην Β παγθφζκην πφιεκν, ν νπνίνο ζηνίρηζε ηε δσή 30.000.000 αλζξψπσλ. Όια μεθίλεζαλ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1933, φηαλ ν Αδφιθνο Υίηιεξ θαηέιαβε ηελ εμνπζία ζην ηξίην Ράηρ ηεο Γεξκαλίαο, πξνρψξεζε ην 1938 κε ηε βίαηε πξνζάξηεζε ηεο Απζηξίαο θαη θνξπθψζεθε ηελ 1/9/1939 κε ηελ απξφθιεηε επίζεζε ελαληίνλ ηεο Πνισλίαο. 16 ην αξ 6 αλαθέξεηαη φηη ε αθαίξεζε ηεο δσήο ηηκσξείηαη απφ ηελ πνιηηεία θαη επηπιένλ αλ ηζρχεη ε ζαλαηηθή πνηλή πξέπεη λα πξνβιέπεηαη δηα λφκνπ θαη λα επηηξέπεηαη κφλν γηα ηα πην ζνβαξά εγθιήκαηα. 17 ην αξ 6 αλαθέξεηαη φηη ε αθαίξεζε ηεο δσήο ηηκσξείηαη απφ ηε πνιηηεία θαη φηη αλ ηζρχεη ε ζαλαηηθή πνηλή ζα πξέπεη λα πξνβιέπεηαη δηα λφκνπ θαη κφλν γηα πνιχ ζνβαξά εγθιήκαηα.
10 Γηθαησκάησλ ηνπ ΟΖΔ θαη δχν επηηξνπέο γηα ηα πξναλαθεξφκελα Γηεζλή χκθσλα. εκαληηθφηεξε ξχζκηζε πάλησο γηα ηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε, ιφγσ ηεο απμεκέλεο ηππηθήο ηζρχνο ηεο θαη ηδίσο ιφγσ ηεο δπλαηφηεηαο αηνκηθήο πξνζθπγήο, είλαη απηή ηνπ άξζξνπ 2 ηεο Δπξσπατθήο χκβαζεο γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, πνπ ππνγξάθηεθε ζηε Ρψκε ην 1950 θαη θπξψζεθε απφ ηελ Διιάδα γηα πξψηε θνξά κε ην λ.2329/1953 θαη γηα δεχηεξε κε ην λ.δ 53/1974.χκθσλα κ απηήλ ην δηθαίσκα εθάζηνπ πξνζψπνπ ζηε δσή πξνζηαηεχεηαη απφ ην λφκνπ. ε θαλέλα δε κπνξεί λα επηβιεζεί εθ πξνζέζεσο ζάλαηνο, νχηε εθηέιεζε ζαλαηηθήο πνηλήο εθδηδφκελεο απφ ην δηθαζηήξην ζε πεξίπησζε αδηθήκαηνο ηηκσξνπκέλνπ απφ ην λφκν δηά ηεο πνηλήο απηήο. Ζ ζπγθεθξηκέλε δηάηαμε θαζηζηά ζαθέο φηη ππνρξέσζε φισλ ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ πνπ έρνπλ ππνγξάςεη απηή ηε ζχκβαζε είλαη ε ππνρξέσζε θαηάξηηζεο λνκνζεζίαο πξνο θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο δσήο. Ζ θαηνρχξσζε απηή έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία θαζψο ην ΔΓΓΑ[δηθαζηήξην]ζπκβάιιεη ζηνλ έιεγρν ηεο ηήξεζεο ησλ δηθαησκάησλ πνπ πξνβιέπνληαη απφ ηελ ΔΓΑ. Ζ ΔΓΑ θαη ηα κεηαγελέζηεξα Πξσηφθνιια ηεο θαηνρπξψλνπλ πνιιά αηνκηθά αιιά θαη πνιηηηθά δηθαηψκαηα ελψ παξάιιεια ζεζκνζεηνχλ ηδηαίηεξνπο δηθαηνδνηηθνχο κεραληζκνχο εθαξκνγήο ησλ δηθαησκάησλ απηψλ. Σα φξγαλα απηά είλαη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ πνπ ζπζηάζεθε κε βάζε ηα άξζξα 19επ ΔΓΑ, θαη ην Δπξσπατθφ Γηθαζηήξην ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, ην νπνίν ηδξχεηαη κε βάζε ηα άξζξα 19 θαη 38επ ΔΓΑ. χκθσλα κε ην άξζξν 25 παξ 1 ηεο ΔΓΑ, ε Διιάδα έρεη αλαγλσξίζεη απφ ην 1985 ηελ αξκνδηφηεηα ηεο ΔΔΓΑ λα εμεηάδεη αηνκηθέο πξνζθπγέο θπζηθψλ
11 πξνζψπσλ θαη κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ ελαληίνλ ηεο γηα παξαβίαζε δηθαησκάησλ θαηνρπξσκέλσλ απφ ηελ ΔΓΑ. Παξάιιεια, ζρεηηθέο δηαηάμεηο πεξηιακβάλνπλ ε Γηαθήξπμε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ θαη ειεπζεξηψλ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ηεο 12/4/1989[άξζξν 22], ε Ακεξηθάληθε χκβαζε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ[άξζξν 4],ε Αθξηθάληθε Υάξηα ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ[άξζξν 4], ε χκβαζε γηα ηελ θαηαζηνιή ηνπ εγθιήκαηνο ηεο γελνθηνλίαο. πγθεθξηκέλα, ην δηθαίσκα ηεο δσήο πξνζβάιιεηαη θαηά ηδηαίηεξα βάλαπζν θαη καδηθφ ηξφπν απφ ηε γελνθηνλία, ε νπνία απαγνξεχεηαη κε εηδηθή δηεζλή ζχκβαζε. 18 ΠΡΟΣΑΙΑ ΣΗ ΖΨΗ ΚΑΣΑ ΣΟ ΤΝΣΑΓΜΑ Σν δηθαίσκα ηεο δσήο θαίλεηαη λα είλαη ην πιένλ απηνλφεην απφ απηά πνπ θαζηεξψλεη ε έλλνκε ηάμε. Ζ άζθεζε ηνπ απνηειεί ηνλ ππξήλα φισλ ησλ αηνκηθψλ θαη ηε βάζε γηα ηελ απφιαπζε φισλ ησλ ππνινίπσλ. Γε ρξεηάδεηαη, ινηπφλ θαηά ηελ άπνςε ηνπ ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε εθηεηακέλε θαηνρχξσζε. Δμάιινπ ζ έλα δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα, φπσο απηφ πνπ εηζάγεη ην ειιεληθφ ζχληαγκα, ην δηθαίσκα ηεο δσήο απνηειεί ηε βάζε γηα ηελ νηθνδφκεζε ηνπ. Ζ δηάηαμε πνπ ζεκειηψλεη ην δηθαίσκα ηεο δσήο είλαη ην αξ.5 παξ 2, ην νπνίν αλαθέξεη φηη Όινη φζνη βξίζθνληαη ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα 18 Γηεζλήο χκβαζε πεξί πξνιήςεσο θαη θαηαζηνιήο ηνπ εγθιήκαηνο ηεο γελνθηνλίαο ηεο 9.12.1948,πνπ θπξψζεθε απφ ηε ρψξα καο κε ην λ.δ 304/1954 [Α 250]
12 απνιακβάλνπλ ηελ απφιπηε πξνζηαζία ηεο δσήο, ηεο ηηκήο θαη ηεο ειεπζεξίαο ηνπο, ρσξίο δηάθξηζε εζληθφηεηαο, θπιήο, γιψζζαο θαη ζξεζθεπκάησλ ή πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ. Δμαηξέζεηο επηηξέπνληαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ πξνβιέπεη ην δηεζλέο δίθαην. Παξάιιεια ε πξνζηαζία ηεο αλζξψπηλεο δσήο είλαη απφιπηε. Όινη νη άλζξσπνη ρσξίο δηάθξηζε απνιακβάλνπλ ηελ ίδηα πξνζηαζία.καλέλαο δελ είλαη αλάμηνο πξνο ην δεηλ, παξά ην φηη θαηά δηαζηήκαηα αλαπηχρζεθαλ ζεσξίεο, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο, ε δσή θάπνησλ αλζξψπσλ δελ είρε ηελ ίδηα αμία κε ηε δσή άιισλ. 19 Σν χληαγκα δελ αληηκεησπίδεη ηε δσή λαηνπξαιηζηηθά, αιιά αμηνινγηθά 20 θαη απηφ έρεη πνηθίιεο ζπλέπεηεο σο πξνο ηελ εξκελεία θαη ηελ εθαξκνγή ηνπ αξ 5 παξ 2. Σν χληαγκα απνηειεί ζχλνιν θαλφλσλ δηθαίνπ πνπ ιεηηνπξγεί σο ζχζηεκα κε ζπλέπεηα φια ηα δηθαίσκα λα είλαη λνκηθά ηζφηηκα, λα έρνπλ ηελ ίδηα ηππηθή ηζρχ.γελ πθίζηαηαη ηεξαξρηθή θαηάηαμε, δηφηη φια ζπκβάιινπλ ζηελ θνηλσληθή νινθιήξσζε θαη ζηε ζεζκηθή απνξξφθεζε ησλ ζπγθξνχζεσλ. ε πεξίπησζε ζχγθξνπζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο δσήο κε άιια δε κπνξεί λα γίλεη κηα αθεξεκέλε a priori,πνηνηηθή ζχγθξηζε θαη θαηάηαμε. Θα πξέπεη αθελφο λα ζηαζκίδνληαη ηα ζπγθξνπφκελα ζπκθέξνληα, ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη αθεηέξνπ ησλ θνηλσληθψλ αληηιήςεσλ πνπ επηθξαηνχλ ηε ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή. Ζ άκβισζε απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα, ην νπνίν ζα αλαιπζεί παξαθάησ. Δίλαη εχινγν, ινηπφλ φηη πξνθχπηεη θνηλσληθή δηάζηαζε ησλ δηθαησκάησλ, επνκέλσο ε δσή πξνζηαηεχεηαη θαη ζην επίπεδν ηνπ αλζξψπηλνπ είδνπο. Ζ πξνζηαζία απηή είλαη επαθφινπζν ηεο ιεηηνπξγίαο 19 Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ε Αξεία θπιή θαη ε ηαθηηθή ησλ παξηηαηψλ λα πεηνχλ ζηνλ Κεάδα ηα βξέθε ηα νπνία ζεσξνχληαλ αλίθαλα λα αθνινπζήζνπλ ηε ζθιεξή πνιεκηθή δηαπαηδαγψγεζε. 20 Πξνζηαηεχεη ηνλ άλζξσπν φρη σο βηνινγηθφ νλ αιιά σο κέινο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ.
13 ηνπ δηθαηψκαηνο σο αληηθεηκεληθνχ θαλφλα δηθαίνπ. Άξα, ην θξάηνο είλαη ππνρξεσκέλν λα πξνβαίλεη ζε ζεηηθέο ελέξγεηεο πνπ έρνπλ ζθνπφ λα εμνπδεηεξψζνπλ ηνπο θηλδχλνπο πξνζβνιήο ηεο δσήο. 21 Ζ αληηθεηκεληθή δηάζηαζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο δσήο έρεη σο απνηέιεζκα ηε δηεχξπλζε ηεο παξερφκελεο πξνζηαζίαο θαη ζηηο πεξηπηψζεηο, πνπ δε ζίγεηαη απιψο ε ππφζηαζε ελφο κεκνλσκέλνπ πξνζψπνπ. Ζ γελνθηνλία εκθαλίδεηαη σο κείδνλ έγθιεκα θαηά ηεο δσήο θαη παξάιιεια λα ηίζεληαη φξηα ζηε γελεηηθή έξεπλα φηαλ ζέηεη ζε θίλδπλν ηε κειινληηθή ππφζηαζε ηνπ αλζξψπηλνπ γέλνπο. Ζ ζεκαληηθφηεξε ζπλέπεηα έγθεηηαη ζην φηη θαιχπηνληαη θαη πεξηπηψζεηο, φπνπ δελ πθίζηαηαη απζχπαξθην ππνθείκελν δηθαίνπ, πρ θπνθνξνχκελνο, ν νπνίνο παξά ην φηη δελ είλαη θνξέαο δηθαηψκαηνο, εληνχηνηο είλαη αληηθείκελν ζπληαγκαηηθήο πξνζηαζίαο. Σέινο απφ ηελ αληηθεηκεληθή απηή δηάζηαζε απνξξέεη θαη ε ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο λα κεξηκλά γηα ηε ιήςε γεληθψλ θαη απξφζσπσλ κέηξσλ γηα ηελ εμαζθάιηζε θαη ηελ πγεία φισλ ησλ πνιηηψλ. 21 Βι Σδ. Ζηνπνχινπ ηξάγγα, ΔΛ 23-24 ΚΑΗ 162
14 ΠΡΟΣΑΙΑ ΣΗ ΖΨΗ ΚΑΣΑ ΣΟΝ ΠΚ Ζ δσή πξνζηαηεχεηαη απφ ην Πνηληθφ Γίθαην απφιπηα. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε ζεκειίσζε ηνπ αμηνπνίλνπ ηεο πξνζβνιήο ηεο δελ εμαξηάηαη απφ αμηνινγήζεηο ησλ αηφκσλ ή ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο. Δμαηηίαο ηνπ φηη πξνζηαηεχεηαη απφιπηα, ε ζπλαίλεζε ηνπ ζαλφληνο δελ απνηειεί ιφγν άξζεο ηνπ αδίθνπ. Παξάιιεια, ε δσή πξνζηαηεχεηαη κε νπνηαδήπνηε κνξθή [ζαλάησζε θπνθνξνχκελνπ, επηηάρπλζε ζαλάηνπ λενγέλλεηνπ] θαη θάησ απφ νπνηεζδήπνηε ζπλζήθεο. Ζ αθαίξεζε δσήο κπνξεί λα δηθαηνινγεζεί κφλν φηαλ ζπληξέρνπλ νη πξνυπνζέζεηο ηνπ άξζξνπ 20 ΠΚ [πρ εθηέιεζε ζαλαηηθήο πνηλήο],ηνπ άξζξνπ 21 ΠΚ[πξνζηαγή] ή ην άξζξνπ 22 ΠΚ [άκπλα] Δηδηθά, γηα ηε δηθαηνιφγεζε ηεο αλζξσπνθηνλίαο ζε θαηάζηαζε άκπλαο, ε Δπξσπατθή χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ησλ Θεκειησδψλ Διεπζεξηψλ [ηεο Ρψκεο ηνπ 1950], πνπ θπξψζεθε κε ην λφκν 2329/1953 θαη ην λ.δ 53/1974, νξίδεη φηη ε αλζξσπνθηνλία ζε άκπλα δηθαηνινγείηαη κφλν φηαλ απνθξνχεηαη βία θαηά αλζξψπνπ θαη φρη φηαλ πξνζβάιινληαη πεξηνπζηαθά αγαζά. Δπίζεο, φηαλ ζαλαηψλεηαη θάπνηνο πνπ ζπλειήθζε, είλαη θαηάδηθνο θαη πξνζπαζεί λ απνδξάζεη θαη φηαλ ε ζαλάησζε γίλεηαη γηα ηελ εμνπδεηέξσζε ζηάζεο ή αληαξζίαο. Όπσο δηαπηζηψζακε, ε απνιπηφηεηα ηεο αλζξψπηλεο δσήο δε ζεκαίλεη θαη απεξηφξηζηε πξνζηαζία πγθεθξηκέλα, ε αλζξψπηλε δσή πξνζηαηεχεηαη απφ ην πνηληθφ δίθαην θαηά ηξεηο βαζηθά ηξφπνπο. Ο πξψηνο αθνξά ζηελ ηηκψξεζε ηεο αλζξσπνθηνλίαο κε πξφζεζε κε νπνηνδήπνηε δφιν ηνπ πξάηηνληνο. Ο δεχηεξνο αθνξά ζηελ ηηκψξεζε ηεο αλζξσπνθηνλίαο απφ ακέιεηα θαη ε ηξίηε αθνξά ζηελ ηηκψξεζε
15 ηεο αλζξσπνθηνλίαο, ε νπνία δελ εζθνπείην κελ επζέσο απφ ην δξάζηε, αιιά επήιζε σο απνηέιεζκα άιιεο εθ λφκνπ απηνχ εγθιεκαηηθήο ελέξγεηαο. Σα εγθιήκαηα θαηά ηεο δσήο δηαθξίλνληαλ ζε ηέζζεξα απηνηειή ή βαζηθά εγθιήκαηα: Σα εγθιήκαηα ηεο αλζξσπνθηνλίαο κε πξφζεζε[299 ΠΚ] θαη ηεο αλζξσπνθηνλίαο κε ακέιεηα[302 ΠΚ] είλαη εγθιήκαηα βιάβεο. Σν έγθιεκα ηεο έθζεζεο [306 ΠΚ] είλαη ζπγθεθξηκέλεο δηαθηλδχλεπζεο θαη ην έγθιεκα ηεο παξάιεηςεο ιχηξσζεο απφ θίλδπλν δσήο [307 ΠΚ] είλαη ηδηφξξπζκν έγθιεκα γλήζηαο παξαιείςεσο. Δπίζεο, παξαηεξνχκε ηξεηο παξαιιαγέο [πξνλνκηνχρα εγθιήκαηα] ηεο αλζξσπνθηνλίαο απφ πξφζεζε:ηελ αλζξσπνθηνλία κε ζπλαίλεζε[300 ΠΚ], ηε ζπκκεηνρή ζε απηνθηνλία [301 ΠΚ] θαη ηελ παηδνθηνλία[303 ΠΚ].
16 Η ΕΝΑΡΞΗ ΣΗ ΑΝΘΡΨΠΙΝΗ ΖΨΗ Καηά ηνλ Αζηηθφ θψδηθα ην «πξφζσπν» αξρίδεη λα ππάξρεη απ ηε ζηηγκή πνπ γελλήζεθε δσληαλφ (άξζξν 35 ΑΚ), δειαδή κε ηνλ απνρσξηζκφ ηνπ λενγλνχ απ ην ζψκα ηεο κεηέξαο ηνπ. Δληνχηνηο ην Πνηληθφ Γίθαην δε ζπλάδεη κε ηνλ Αζηηθφ Κψδηθα σο πξνο ηελ έλαξμε ηεο αλζξψπηλεο δσήο θαη απηφ ζπλάγεηαη απ ηε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 303 (παηδνθηνλία), ε νπνία κπνξεί λα γίλεη θαη «θαηά ηνλ ηνθεηφ». Δπνκέλσο θαη πξηλ ηελ νινθιήξσζε ηνπ ηνθεηνχ, αιιά πάλησο κεηά ηελ έλαξμε απηνχ, πθίζηαηαη «ηέθλνλ» ζχκθσλα κε ηνλ Π.Κ. Πφηε, φκσο, ζχκθσλα κε ηνλ πνηληθφ δίθαην αξρίδεη ν ηνθεηφο; χκθσλα κε ηνπο Binding, Κσζηή, Ζιηφπνπιν θαη Υσξαθά ν ηνθεηφο αξρίδεη κε ηελ έμνδν έζησ θαη κέξνπο ηνπ ζψκαηνο ηνπ λενγλνχ απ ην κεηξηθφ ζψκα. Καηά κηα άιιε άπνςε ( Γάθνο, Μπνπξφπνπινο, Φηιηππίδεο) ε αλζξψπηλε δσή αξρίδεη απ ηε ζηηγκή πνπ αξρίδνπλ νη σδίλεο ηνπ ηνθεηνχ πνπ σζνχλ ηελ έμνδν ηνπ εκβξχνπ απ ηελ κεηξηθή θνηιηά. Σελ άπνςε απηή δέρεηαη θαη ε λνκνινγία ηνπ Γεξκαληθνχ Αθπξσηηθνχ. Δληνχηνηο, απηή ε άπνςε δε θαίλεηαη ηθαλνπνηεηηθή, δηφηη ελδέρεηαη νη σδίλεο λα δηαθνπνχλ, έηζη ψζηε λα κεηαηεζεί ν ηνθεηφο ή αθφκε κπνξεί ε δηαδηθαζία ηνπ ηνθεηνχ λα έρεη αθεηεξία φρη ηηο σδίλεο αιιά θάπνην άιιν γεγνλφο (αλψδπλε ξήμε ηνπ κεηξηθνχ ζπιαθίνπ). Λακβάλνληαο ππφςε ηα παξαπάλσ ν Αλδξνπιάθεο ζπκπεξαίλεη φηη ν ηνθεηφο άξα θαη ε αλζξψπηλε δσή αξρίδεη απ ηελ ζηηγκή πνπ ζα ηεζεί ζε θίλεζε ε θπζηθή εθείλε αιιεινπρία ησλ θάζεσλ πνπ θαηά ηελ καηεπηηθή επηζηήκε νδεγεί αδηάιεηπηα ζηελ νινθιήξσζε ηεο γέλλεζεο. Πξαθηηθά δειαδή απ ηε
17 ζηηγκή πνπ ε κέιινπζα κεηέξα πξέπεη λα κείλεη ζην καηεπηήξην. Όηαλ γίλεηαη θαηζαξηθή, έλαξμε ηνπ ηνθεηνχ έρνπκε ηαπηφρξνλα κε ηελ έλαξμε ηεο θαηζαξηθήο. χκθσλα ινηπφλ, κε ηελ επηθξαηνχζα ζεσξία γηα ηελ έλαξμε ηεο αλζξψπηλεο δσήο δηθαηνινγείηαη θαη ε χπαξμε ηεο δηάηαμεο πεξί ακβιψζεσο. Αιιηψο ζα παξέκελε αηηκψξεηνο ν καηεπηήξαο ν νπνίνο ζαλαηψλεη «ην ηηθηφκελνλ ελ ηε κεηξηθή θνηιία» εμαηηίαο άηερλσλ ρεηξηζκψλ ή πξνθαιεί ζ απηφ ζνβαξέο ζσκαηηθέο βιάβεο. Σα παξαπάλσ θαλεξψλνπλ φηη ε πνηληθή πξνζηαζία ηεο αλζξψπηλεο δσήο πεξηθιείεη θάζε δπλαηή απφπεηξα πξνζβνιήο ηεο, γη απηφ ην ιφγν θαη ζπκπεξηιακβάλεη θαη ηελ πεξίνδν ηεο εγθπκνζχλεο σο δπλαηή γηα ηελ πξνζβνιή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δηθαηψκαηνο.
18 ΣΟ ΣΕΛΟ ΣΗ ΑΝΘΡΨΠΙΝΗ ΖΨΗ Πξηλ απφ κεξηθέο δεθαεηίεο ν ζάλαηνο ηνπ αλζξψπνπ δηαπηζησλφηαλ εχθνια θαη ζπλέπηπηε κε ηελ κε αλαζηξέςηκε δηαθνπή ησλ δσηηθψλ ιεηηνπξγηψλ ηεο αλαπλνήο θαη ηεο θπθινθνξίαο. ε ιίγα ιεπηά επαθνινπζνχζε ε νξηζηηθή θαηαζηξνθή ηνπ εγθεθάινπ. Ο ζάλαηνο ήηαλ μεθάζαξνο γηα ηελ θνηλή αληίιεςε θαη δελ άθελε πεξηζψξηα ακθηβνιηψλ. Γηα ηελ Ηαηξηθή θαη ηελ Ννκηθή επηζηήκε ν ζάλαηνο ηαπηίδεηαη θαη νξίδεηαη σο «ε αλεπαλφξζσηε απψιεηα ηεο ηθαλφηεηαο γηα απηφκαηε αλαπλνή». Γελ ππάξρεη νχηε κηα πεξίπησζε επαλφδνπ ζηελ δσή αηφκνπ, πνπ ραξαθηεξίζηεθε εγθεθαιηθά λεθξφ. Δθφζνλ ηεζεί ε δηάγλσζε ηνπ εγθεθαιηθνχ ζαλάηνπ 22 δελ έρεη θαλέλα λφεκα ε πεξαηηέξσ ζχλδεζε ηνπ λεθξνχ κε ηνλ αλαπλεπζηήξα, εθηφο απ ηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρεη ζπλαίλεζε ησλ ζπγγελψλ γηα δσξεά νξγάλσλ ηνπ ζαλφληνο, νπφηε ε απνζχλδεζε κπνξεί λα θαζπζηεξήζεη γηα ιίγεο ψξεο έσο φηνπ πξαγκαηνπνηεζεί ε αθαίξεζε ησλ νξγάλσλ. Ζ Ννκηθή επηζηήκε ελζηεξλίδεηαη ηελ άπνςε ηεο Ηαηξηθήο Δπηζηήκεο σο πξνο ην ηέινο ηεο αλζξψπηλεο δσήο, δηφηη αλ θάπνηνο ράζεη ηελ πλεπκαηηθή ή ηελ ςπρηθή δηάζηαζε χπαξμεο ηνπ ζα έπξεπε λα κελ πξνζηαηεχεηαη πιένλ πνηληθά. Απηφ φκσο ζα ήηαλ αληίζεην κε ηνλ απφιπην ραξαθηήξα πξνζηαζίαο ηεο αλζξψπηλεο δσήο. 22 ν εγθέθαινο απνηειεί ηελ πεγή ηξνθνδνζίαο φισλ ησλ νξγάλσλ ηνπ ζψκαηνο, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη αλ ππνζηεί θάπνηα βιάβε, ν άλζξσπνο πεζαίλεη. Ζ ηειεπηαία απφπεηξα παξνρήο ηαηξηθήο βνήζεηαο είλαη ε ρξήζε ελφο αλαπλεπζηήξα, ψζηε λα ζπλερηζηεί ε ιεηηνπξγία ησλ άιισλ νξγάλσλ. Αθφκα θαη κε ηε ρξήζε ηνπ ν εγθέθαινο κπνξεί λα λεθξψζεη, κε ζπλέπεηα φηη ην ζψκα δε κπνξεί λα επηβηψζεη, ελψ ν αλαπλεπζηήξαο κπνξεί λα δηαηεξήζεη θάπνηα δσηηθά φξγαλα ελ δσή κφλν γηα ιίγν ρξφλν)
19 ΥΟΡΕΙ ΣΟΤ ΔΙΚΑΙΨΜΑΣΟ ΣΗ ΖΨΗ. χκθσλα κε ην χληαγκα θνξείο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο δσήο είλαη φινη φζνη βξίζθνληαη ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα. Απηφ ζεκαίλεη φηη θάζε θπζηθφ πξφζσπν, Έιιελαο ή αιινδαπφο «αδηαθξίησο εζληθφηεηαο, θπιήο, γιψζζαο, ζξεζθείαο θαη πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ είλαη θνξέαο ηνπ αληίζηνηρνπ δηθαηψκαηνο. Μάιηζηα ν Ράτθνο έρεη ππνζηεξίμεη φηη επεηδή ην δηθαίσκα ηεο δσήο είλαη απηνλφεην γηα ηνπο Έιιελεο, ε θχξηα λνκηθή ζεκαζία ηνπ άξζξνπ 5 παξ. 2 είλαη ε πιήξσο εμνκνίσζε ηεο πξνζηαζίαο εκεδαπψλ θαη αιινδαπψλ. ρεηηθά κε ηελ ίζε πξνζηαζία αιινδαπψλ θαη εκεδαπψλ πνπ πξνβιέπεη ην αξζ. 5 παξ 2 επηηξέπνληαη εμαηξέζεηο κφλν απ ην Γηεζλέο Γίθαην. Δπεηδή γηα ηελ απφιαπζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ απαηηείηαη απιψο ε γεληθή ηθαλφηεηα δηθαίνπ (34 ΑΚ) θαη φρη, ε δηθαηνπξαθηηθή ηθαλφηεηα (127 ΑΚ), θνξείο είλαη θαη νη αλήιηθνη, νη πλεπκαηηθά θαη ζσκαηηθά αζζελείο θαη νη αλίθαλνη γηα δηθαηνπξαμία. Αληίζεηα, ηα λνκηθά πξφζσπα δελ πξνζηαηεχνληαη απ ην αξζ. 5 παξ. 2, αθνχ παξέρεηαη επαξθήο πξνζηαζία απ ηηο δηαηάμεηο γηα ην δηθαίσκα ππφζηαζεο θαη ιεηηνπξγίαο ππφ ηελ ειεπζεξία ηνπ ζπλεηαηξίδεζζαη, ηε δεκηνπξγία θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ θαη ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. Ζ πξνζηαζία παξέρεηαη νπνπδήπνηε, ζχκθσλα κε ην δηεζλέο δίθαην, εθηείλεηαη ε ειιεληθή θπξηαξρία. Σέινο, ζε θακία πεξίπησζε θνξέαο ηνπ δηθαηψκαηνο δελ είλαη ην Κξάηνο, εθφζνλ απηφ κπνξεί λα είλαη κφλν ππνθείκελν ζπληαγκαηηθψλ ππνρξεψζεσλ θαη αξκνδηνηήησλ, πνηέ, φκσο δηθαησκάησλ.
20 ΣΟ ΚΤΟΥΟΡΟΤΜΕΝΟ Ψ ΥΟΡΕΑ ΣΟΤ ΔΙΚΑΙΨΜΑΣΟ Μείδνλ πξφβιεκα έρεη δεκηνπξγεζεί απ ην θαηά πφζν ην δηθαίσκα ζηε δσή θαηνρπξψλεη θαη ηε δσή ηνπ θπνθνξνχκελνπ. Σφζν ηα δηεζλή θείκελα πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, φζν θαη ηα εζληθά ζπληάγκαηα δελ πεξηέρνπλ ζαθείο θαη ιεπηνκεξεηαθέο απαληήζεηο ζην αλ ην θπνθνξνχκελν απνηειεί θνξέα ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο δσήο. Ζ δηρνγλσκία σο πξνο ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα δεκηνπξγείηαη εμαηηίαο ηνπ φηη δελ είλαη ζαθψο πξνζδηνξηζκέλα ηα ρξνληθά φξηα ηεο έλαξμεο θαη ηνπ ηέινπο ηεο δσήο. Παξάιιεια, ην πξφβιεκα επηηείλεη ε αζάθεηα ησλ φξσλ «φινη» (αξ. 5 παξ. 2) θαη «άλζξσπνο» (αξ. 2 παξ. 1) θαζψο θαη ε πεξίπησζε ζχγθξνπζεο ησλ δηθαησκάησλ ηεο θπνθνξνχζαο θαη ηνπ θπνθνξνχκελνπ, φηαλ ε πξψηε ζέιεη λα πξνβεί ζε ηερλεηή δηαθνπή ηεο εγθπκνζχλεο. χκθσλα κε κηα άπνςε πνπ έρεη ππνζηεξηρζεί, ην θπνθνξνχκελν έκβξπν πξέπεη λα ζεσξείηαη ππνθείκελν ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο, ελφςεη ηεο δηαηχπσζεο ηεο ζπληαγκαηηθήο δηάηαμεο πνπ εμαζθαιίδεη πξνζηαζία ζ φινπο. Δμάιινπ νη δηαηάμεηο πνπ θαηνρπξψλνπλ αηνκηθά δηθαηψκαηα ρξήδνπλ επξείαο εξκελείαο Βαζηθή πξνυπφζεζε, σζηφζν απνηειεί ε εθαξκνγή ηεο αξρήο «in dubio pro libertate». Μ απηφλ ηνλ ηξφπν απνδερφκαζηε φηη φλησο ην θπνθνξνχκελν πξνζηαηεχεηαη είλαη δειαδή ππνθείκελν απηνχ ηνπ δηθαηψκαηνο, αθνχ πξνζηαηεχεηαη νπνηαδήπνηε κνξθή δσήο. Πην επηθπιαθηηθή σο πξνο ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα παξνπζηάδεηαη ε άπνςε πνπ πξνηάζζεη φηη ε χπαξμε ηνπ εκβξχνπ δελ απνηειεί απζχπαξθηε, δεθηηθή θαη «απφιπηεο πξνζηαζίαο» ηνπ αξζ. 5 παξ. 2. αιιά, ελ δπλάκεη δσή, άξα δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί ηζφηηκε κε ηε δσή
21 ησλ απηνηειψλ πξνζψπσλ, δειαδή ηεο θπνθνξνχζαο. Καη απηφ δηφηη εάλ ε εκβξπαθή δσή ήηαλ ίζε πνηνηηθά κε ηελ νινθιεξσκέλε ζα έπξεπε ε άκβισζε λα ηηκσξείηαη εμίζνπ κε ηελ αλζξσπνθηνλία. Γηα ηνλ ίδην ιφγν είλαη λφκηκν ην ιεγφκελν ράπη ηεο επφκελεο εκέξαο. 23 Πιήξεο ππνθείκελν δηθαίνπ γίλεηαη ην θπνθνξνχκελν κεηά ηε γέλλεζε ηνπ. Μφλν νη απζχπαξθηεο αλζξψπηλεο ππάξμεηο απνηεινχλ πιήξε ππνθεηκελα δηθαίνπ θαη επνκέλσο ην θπνθνξνχκελν δε κπνξεί λα πξνζηαηεχεηαη σο απηνηειέο έλλνκν αγαζφ. 24 Ο «napciturus» 25, πξνζηαηεχεηαη αθξηβψο επεηδή ζα εμειηρζεί ζε νινθιεξσκέλν άλζξσπν. 26 Χζηφζν, ε έλλνκε ηάμε δέρεηαη φηη ε χπαξμε ηνπ εκβξχνπ είλαη έλλνκν αγαζφ πνπ πξέπεη λα πξνζηαηεχεηαη λνκνζεηηθά, ρσξίο απηφ λα ην θαηαζηεί θνξέα δηθαηψκαηνο εθφζνλ ν θαλφλαο πνπ ην πξνζηαηεχεη είλαη αληηθεηκεληθνχ δηθαίνπ. Ο αληηθεηκεληθφο θαλφλαο πνπ θαζηεξψλεηαη ζην αξ. 5 2, ππνρξεψλεη ην θξάηνο λα ιακβάλεη κέηξα γηα ηελ πξνζηαζία ηεο δσήο ζ φιεο ηεο ηηο εθθάλζεηο, άξα θαη ηεο ελ δπλάκεη δσήο. 27 Ζ πξνζηαζία ηνπ εκβξχνπ γίλεηαη κεγαιχηεξε, φζν πξνρσξεί ε εγθπκνζχλε θαη ην έκβξπν απφ απιή κάδα ηζηψλ ηείλεη λα γίλεη «πξφζσπν» θαη γη απηφ ε άκβισζε απαγνξεχεηαη ζηα ηειεπηαία ζηάδηα ηεο εγθπκνζχλεο. 23 ιακβάλεηαη ηελ επφκελε εκέξα απ απηήλ πνπ έγηλε ε εξσηηθή πξάμε θαη επηηξέπεη ηελ απφξξηςε ηνπ γνληκνπνηεκέλνπ σαξίνπ. 24 Σν έκβξπν εμαξηάηαη νινθιεξσηηθά απφ ηελ χπαξμε ηεο κεηέξαο ηνπ βξίζθεηαη αλαπφζπαζηα, νξγαληθά δεκέλν κε ην κεηξηθφ ζψκα θαη δε κπνξεί λα εμειηρζεί παξά κφλν ζε ζπλάξηεζε κ απηφ. 25 341/18, Α.Π. 708/27. Δθ. Θεζ/ληθεο 624/31, Α.Π. 57/1978 Α.Π., Α.Π. 381/1979 αιιά θαη Α.Π. 536/1931 26 Γελ αλαγλσξίδνληαη ζ απηφλ δηθαηψκαηα, κε κφλε εμαίξεζε ηα θιεξνλνκηθά θαη ππφ ηελ αίξεζε φηη ζα γελλεζεί δσληαλφο (ΑΚ 36, 1711). Γη απηφ κε ηελ απφθαζε ηεο 12/10/1983 δηθαζηεξίνπ ηεο Dougi αζσψζεθε σο πξνο ηηο θαηεγνξίεο πνπ αθνξνχζαλ ην έκβξπν, θαηεγνξνχκελνο πνπ είρε ρηππήζεη κε καραίξη ζηελ θνηιηά έγθπν γπλαίθα, κε απνηέιεζκα λα ραζεί ην παηδί. 27 Βέβαηα ε παξερφκελε πξνζηαζία δελ είλαη απφιπηε θαζψο ην θπνθνξνχκελνπ γίλεηαη πιήξεο ππνθείκελν δηθαίνπ κφλν κεηά ηε γέλλεζε ηνπ.
22 ΣΟ ΔΙΚΑΙΨΜΑ ΑΤΣΟΔΙΑΘΕΗ Σν αξ.5 παξ. 2 είλαη ε δηάηαμε πνπ ζεκειηψλεη ην δηθαίσκα ζηε δσή. Γηρνγλσκία έρεη δεκηνπξγεζεί σο πξνο ην αλ απ ηε ζπγθεθξηκέλε δηάηαμε κπνξεί λα πξνθχςεη θαη δηθαίσκα ηνπ αλζξψπνπ λα δηαζέηεη ειεχζεξα ηε δσή ηνπ. Ζ χπαξμε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο απηνδηάζεζεο κπνξεί λα απνδεηρζεί εμεηάδνληαο ηαπηφρξνλα αλ ν άλζξσπνο έρεη δηθαίσκα ζηελ απηνθηνλία θαη ζηελ αμίσζε επζαλαζίαο. χκθσλα κε ην Ν. Αλδξνπιάθε «ν άλζξσπνο έρεη λνκηθήλ ππνρξέσζηλ λα δεη», άπνςε πνπ ραξαθηεξίζηεθε αθξαία θαη δηθαηνινγεκέλα έρεη επηθξηζεί. Παξάιιεια, ε εθθιεζία ζεσξεί ηελ απηνθηνλία σο βαξχ θαη αζχγγλσζην εζηθφ ακάξηεκα. 28 Σν αξ. 5 παξ. 2 δε ζεζπίδεη «δηθαίσκα ζην ζάλαην», φπσο βέβαηα θαη αληίζηξνθα δε ζεκειηψλεη θάπνηα ππνρξέσζε ηνπ αηφκνπ λα δεη, φπσο ππνζηήξημε ν θ. Αλδξνπιάθεο. Σν ζπγθεθξηκέλν άξζξν δελ θαζηεξψλεη απιψο έλα αηνκηθφ δηθαίσκα αιιά θαη έλα αληηθεηκεληθφ θαλφλα δηθαίνπ, απφξξνηα ηνπ νπνίνπ ε ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο λα κεξηκλά γηα ηε δσή θαη λα απέρεη απφ επεκβάζεηο πνπ ζίγνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηα. Χζηφζν, απ ηε ζθνπηά ηεο έλλνκεο ηάμεο ππνρξέσζε απνηξνπήο απφ ηελ απηνθηνλία δελ πθίζηαηαη, παξά κφλν ζην βαζκφ αθξηβψο πνπ πξνζβάιινληαη αγαζά ηξίησλ. 29 Παξάιιεια, ππάξρεη δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζην ζάλαην. Αθελφο, ε απηνπξνβνιή, ε νπνία ελεξγείηαη απνθιεηζηηθά 28 Αθνχ ν άλζξσπνο είλαη θαη εηθφλα ηνπ Θενχ. Δμάιινπ ν ρξηζηηαληζκφο απαγνξεχεη ηνλ εληαθηαζκφ, φζσλ απηνθηφλεζαλ. 29 Πεξηπηψζεηο απηνπξνβνιήο φπνπ πξνβάιινληαη θαη αγαζά ηξίησλ, είλαη π.ρ. απηέο πνπ ηηκσξνχληαη απ ηα αξζ 388 2 ΠΚ «απάηε ζρεηηθή κε ηηο αζθάιεηεο», φηαλ πξνμελεί θάπνηνο ζηνλ εαπηφ ηνπ ζσκαηηθέο βιάβεο γηα λα εηζπξάμεη αζθάιεηα 203 παξ. 1 ΠΚ.
23 απ ην θνξέα ηνπ δηθαηψκαηνο (π.ρ. απηνθηνλία) θαη αθεηέξνπ, ε εηεξνπξνβνιή, ζηελ νπνία ζπκκεηέρνπλ θαη ηξίηνη (π.ρ. ζπλεξγεία ζε απηνθηνλία, επζαλαζία). Ζ ειιεληθή ζεσξία θαη λνκνινγία δελ απνδέρνληαη ηελ χπαξμε ελφο ζπληαγκαηηθνχ αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο ζην ζάλαην. Όηαλ αζθείηαη αθπξψλεη θάζε δπλαηφηεηα πεξαηηέξσ αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ. Μφλν σο ultimum refigium κπνξεί λα λνεζεί. Όηαλ ε ζπλέρηζε ηεο δσήο πξνζθξνχεη πιένλ ζηε δηαηήξεζε ηεο αλζξψπηλεο αμίαο, φπσο θαηνρπξψλεηαη ζην αξ. 2 παξ. 1, εμαζθαιίδεη ηελ ηειεπηαία δπλαηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ λα επηιέμεη αθφκε θ έλα θξηθηφ ηέινο παξά κηα θξίθε δίρσο ηέινο. ΑΤΣΟΚΣΟΝΙΑ Δίλαη πιένλ ζαθέο φηη ε δσή έρεη απφιπην ραξαθηήξα, γεγνλφο πνπ ζπλεπάγεηαη φηη νχηε ν ίδηνο ν θνξέαο ηνπ δηθαηψκαηνο δε δχλαηαη λα ην πξνζβάιιεη. Άξα θαλέλαο δελ έρεη δηθαίσκα λα αθαηξεί ηε δσή ηνπ. Πνηθίιεο απφςεηο έρνπλ εθθξαζηεί ζρεηηθά κε ην αλ πθίζηαηαη δηθαίσκα ζηε απηνθηνλία. Σν γεγνλφο φηη ην άξζξν 301 ΠΚ θαζηεξψλεη σο ηδηψλπκν αδίθεκα ηε ζπκκεηνρή ζηελ απηνθηνλία, καο νδεγεί ζε απφξξηςε ηεο ζρεηηθήο άπνςεο. Πψο ζα κπνξνχζακε, εμάιινπ λα δερηνχκε ηελ παξαίηεζε απφ ηε δσή, αθνχ ηαπηφρξνλα παξαηηνχκαζηε απφ φια ηα άιια ζεκειηψδε δηθαηψκαηα; Χο πξνο ην αμηφπνηλν ηεο ζπγθεθξηκέλεο ελέξγεηαο, αλ θαη αλαγλσξίδεηαη φηη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ απηφρεηξα είλαη άδηθε θαη παξάλνκε, δελ ηηκσξείηαη ιφγσ ηνπ άζθνπνπ θαη αιπζηηεινχο ηεο πνηλήο.
24 Παξάιιεια, ζρεηηθά κε ην ζπλεξγφ ζε απηνθηνλία, ην χληαγκα παξέρεη πξσηνβνπιία ζηνλ θνηλφ λνκνζέηε λα απνθαλζεί σο πξνο ην αμηφπνηλν ηεο ζπγθεθξηκέλεο πξάμεο. ίγνπξν είλαη φηη ε πνηλή ζα πξέπεη λα είλαη επηφηεξε απφ απηέο πνπ πξνβιέπνληαη γηα ηα άιια εγθιήκαηα θαη απηφ απνδεηθλχεηαη θαη απφ ηα άξζξα 300 θαη 301 ηνπ ΠΚ, φπνπ πξνβιέπνληαη ζαθψο επηφηεξεο πνηλέο ζε ζρέζε κ απηήλ ηνπ αξ 299 ΕΤΘΑΝΑΙΑ Θα κπνξνχζακε λα ηζρπξηζηνχκε φηη ην άξζξν 300 ΠΚ, ε ιεγφκελε αλζξσπνθηνλία κε ζπλαίλεζε είλαη ε θαηεμνρήλ πεξίπησζε λνκνζεηεκέλεο «επζαλαζίαο». Όπσο θαίλεηαη απ ηε δηαηχπσζε (αξ. 300 ΠΚ) πξφθεηηαη γηα αλζξσπνθηνλία, γηα έγθιεκα πνπ ζηξέθεηαη θαηά ηεο δσήο, ε νπνία φκσο ηηκσξείηαη επηεηθέζηεξα, επεηδή ν λνκνζέηεο έιαβε ππφςε ην θίλεηξν ηνπ δξάζηε πνπ είλαη ν νίθηνο πξνο ην ζχκα, ηελ θαηάζηαζε ηνπ ζχκαηνο πνπ πάζρεη απφ αλίαηε αζζέλεηα θαη ηε ζέιεζε ηνπ ζχκαηνο, ην νπνίν πξέπεη λα απαηηεί επηκφλσο ηε ζαλάησζή ηνπ. 30 Έηζη, ε επηινγή ηεο επζαλαζίαο αλαθχπηεη ζε θαηάζηαζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ δηαξθή πφλν θαη εθθπιηζκφ ηεο πγείαο, κεγάιε ή θαη απφιπηε θαη αδηάιεηπηε εμάξηεζε απφ κεραληθή θαη ηαηξηθή ππνζηήξημε, 30 Αλ απηή απνπζηάδεη, ν νίθηνο ηνπ ηαηξνχ ή ε αλίαηε πάζεζε δελ αξθεί γηα λα ηηκσξεζεί ν δξάζηεο επηεηθέζηεξα. Θα ηηκσξεζεί γηα αλζξσπνθηνλία απφ πξφζεζε (299 1 ΠΚ)
25 θπξίσο πξνο απνθπγή ηνπ πφλνπ. Δάλ ζπληξέρνπλ απηέο νη πξνυπνζέζεηο, ν δξάζηεο ηηκσξείηαη επηεηθέζηεξα δειαδή κε θπιάθηζε ή πνηλή 10 κήλεο 5 ρξφληα. Ζ ηαηξηθή θαη λνκηθή ζεσξία δηαθξίλνπλ εηδηθφηεξα ηελ εθνχζηα επζαλαζία ζε «ελεξγεηηθή» θαη «παζεηηθή» κε θξηηήξην ηε κνξθή παξέκβαζεο ζηελ αγσγή ηνπ πάζρνληνο. Ζ πξψηε πθίζηαηαη φηαλ κε ζπγθεθξηκέλεο, ζεηηθέο πξάμεηο επέξρεηαη απφ ηξίηνλ ν ζάλαηνο ηνπ πάζρνληνο, 31 ελψ ε δεχηεξε, φηαλ δελ ιακβάλνληαη κέηξα γηα ηελ παξεκπφδηζε ηνπ θαη ν αζζελήο αθήλεηαη λα πεζάλεη κε ηελ παξάιεηςε ηξίησλ, νηθείσλ ή ηαηξψλ λα ιάβνπλ κέηξα ζπληήξεζεο ηνπ ζηε δσή, φπσο φηαλ απιψο δηαθφπηεηαη ε παξνρή ηαηξηθήο βνήζεηαο. Χο πεξίπησζε ελεξγεηηθήο επζαλαζίαο πξέπεη λα ζεσξεζεί θαη ε ηαηξηθή βνεζνχκελε απηνθηνλία ( medically assisted suiside), ζηελ νπνία ρνξεγνχληαη ζηνλ ίδην ην αζζελή ζπκβνπιέο ή θάξκαθα γηα ηε ζχληκεζε θαη ηνλ ηεξκαηηζκφ εο δσήο ηνπ. Ζ ελεξγεηηθή επζαλαζία απνξξίπηεηαη απ ηελ πιεηνλφηεηα ησλ λνκηθψλ θαη γηαηξψλ, δηφηη ε δσή αζζελψλ θαη ειηθησκέλσλ ζα έκπαηλε ζε θίλδπλν ή ίζσο ζα κπνξνχζε λα αζθεζεί ςπρνινγηθή πίεζε ζε αζζελείο λα δεηήζνπλ ηε ζαλάησζε ηνπο θαη επηπιένλ ζα ήηαλ δχζθνιν λα απνδεηρζεί αλ ε ζαλάησζε ηνπ αζζελνχο επήιζε πξάγκαηη κεηά απφ απαίηεζε ηνπ. Πξαθηηθά φκσο, ην πην ζεκαληηθφ πεδίν ζηα ζχγρξνλα λνζνθνκεία, ζην νπνίν πξέπεη λα ιεθζνχλ πνιχ δχζθνιεο απνθάζεηο, πεξηγξάθεη ε «παζεηηθή επζαλαζία». Ζ ζεκαζία ηεο ζηεξίδεηαη ζηελ εμέιημε ηεο ζχγρξνλεο ηαηξηθήο, κε ηελ νπνία απμήζεθαλ νη πηζαλφηεηεο γηα ηε 31 Ζ έλλνκε ηάμε ζ απηή ηελ πεξίπησζε θαηαινγίδεη άκεζν δφιν.
26 δηαηήξεζε θαη παξάηαζε ηεο δσήο. Αθελφο θεξδίζακε πνιιά γηα ηε δσή θαη ηελ πγεία καο, αθεηέξνπ ε εθαξκνγή φισλ ησλ δηαζέζηκσλ ηερληθψλ ηαηξηθψλ κέηξσλ κπνξεί λα θαηαιήμεη ζε κηα ρσξίο λφεκα παξάηαζε ηεο δσήο πνπ απιψο ζηγνζβήλεη. Χο γεληθή αξρή πνπ ζα δηθαηνινγνχζε ηε δηαθνπή ηεο ζεξαπείαο νξίδεηαη φηη ε ππνρξέσζε ηεο ζεξαπείαο ηειεηψλεη εθεί πνπ δελ πξφθεηηαη πηα γηα παξάηαζε ηεο δσήο αιιά ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ζαλάηνπ. Θα έπξεπε ηδίσο λα ιεθζνχλ ππφςε πφζν πςειέο είλαη νη πηζαλφηεηεο γηα ηε δηαηήξεζε ηεο δσήο κε ηε ζρεηηθή ζεξαπεία θαη παξάιιεια πνηεο παξελέξγεηεο θαη θίλδπλνη ζπλδένληαη κ απηά ηα κέηξα θαη ηη είδνπο πφλνη θαη επηβαξχλζεηο γηα ηνλ αζζελή. Ζ εθδνρή φηη ε επζαλαζία δελ έρεη άδηθν ραξαθηήξα δε βξίζθεη ην απαξαίηεην λνκνζεηηθφ έξεηζκα ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε. Ζ άπνςε απηή είλαη ξηδηθψο αζχκβαηε ηφζν πξνο ηε ζπληαγκαηηθή ηάμε, ε νπνία κε ην άξζξν 5 παξ. 2 ηνπ πληάγκαηνο, ηνπνζεηεί ηελ αλζξψπηλε δσή ζε πεξησπή απνιχησο πξνζηαηεπφκελνπ αγαζνχ, φζν θαη πξνο ηνλ ΠΚ, ν νπνίνο φρη κφλν δελ πεξηέιαβε ηελ «επζαλαζία» ζηνπο ιφγνπο άξζεο ηνπ αδίθνπ (αξ 20) αιιά αληηζέησο αλήγαγε ζε ηδηψλπκα αδηθήκαηα, ηηκσξνχκελα απιψο κε επηφηεξεο πνηλέο, ηελ αλζξσπνθηνλία απφ νίθην (αξ. 300) θαη ηε ζπκκεηνρή ζε απηνθηνλία κε ηε κνξθή ηεο ππνβνεζήζεσο ηνπ απηνθηνλνχληνο (αξ. 301). Απνθιεηζκφο ηνπ άδηθνπ πθίζηαηαη κφλν, φηαλ νη γεληθψο παξαδεθηνί θαλφλεο ηεο ηαηξηθήο επηζηήκεο θαη δενληνινγίαο ππαγνξεχνπλ ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηε δηαθνπή κηαο βεβαησκέλα κάηαηεο θαξκαθεπηηθήο ή άιιεο
27 ππνζηήξημεο πξνθεηκέλνπ λα ζπληνκεπζεί ην ζηάδην ηεο νδπλεξφηεηαο ή εμεπηειηζηηθήο επηζαλάηηαο αγσλίαο. 32 Σέινο, ζην ειιεληθφ δίθαην, φπσο θαη ζε άιια δίθαηα, δελ ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο ξπζκίζεηο πνπ λα αλαθέξνληαη ζηα δηθαηψκαηα ηνπ αληάησο πάζρνληνο θαη ζηηο αληίζηνηρεο ππνρξεψζεηο ηνπ ηαηξηθνχ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ, ζρεηηθά κε ηελ επζαλαζία. Έηζη ε εμέηαζε ηνπ ζέκαηνο γίλεηαη κε βάζε ηηο ζπλαθείο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο, ηηο δηαηάμεηο ηεο πκβάζεσο πεξί Βηνταηξηθήο 33 (χκβαζε ηνπ Οβηέδν γηα ηα Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα θαη ηε Βηνταηξηθή, ηελ νπνία ε Διιάδα θχξσζε κε ην λ. 2619/1998) θαη ηηο ζρεηηθέο δηαηάμεηο ηνπ ΠΚ (αξ. 300-301). 32 Δλψ δειαδή ην δηθαίσκα ζηε δσή ζεκαίλεη φηη ε αλζξψπηλε δσή πξνζηαηεχεηαη έλαληη πάζεο θχζεσλ πξνζβνιψλ, ην δηθαίσκα γηα «έλα αμηνπξεπή ζάλαην» ζεκαίλεη φηη δελ επηηξέπεηαη λα εμαλαγθαζζεί θάπνηνο λα δήζεη, εάλ απηφ ζπλδέεηαη κε ηηο ζπλζήθεο πνπ ηηο αληηιακβάλεηαη σο καξηχξην. 33 Γελ αλαθέξεηαη ξεηψο ζην ζέκα απηφ, πεξηιακβάλεη, φκσο γεληθέο δηαηάμεηο ζρεηηθά κε ηελ πξνζηαζία ησλ Γελ αλαθέξεηαη ξεηψο ζην ζέκα απηφ, πεξηιακβάλεη, φκσο γεληθέο δηαηάμεηο ζρεηηθά κε ηελ πξνζηαζία ησλ αηφκσλ πνπ δελ είλαη ζε ζέζε λα δψζνπλ ηε ζπλαίλεζε ηνπο γηα δηάθνξνπο, π.ρ αλήιηθνη, άηνκα κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο θαη εθείλα πνπ δελ είλαη ζε ζέζε λα δηακνξθψζνπλ κηα επηζπκία ή λα ηελ εθθξάζνπλ ζπλεπεία ελφο αηπρήκαηνο ή επεηδή βξίζθνληαη ζε θψκα. ηελ πεξίπησζε απηή επεκβάζεηο είλαη δπλαηφλ λα δηελεξγεζνχλ, κφλν εάλ έρνπλ άκεζν φθεινο (αξ. 6 1) θαη κεηά απφ άδεηα ηνπ λφκηκνπ αληηπξνζψπνπ ηνπ αζζελνχο ή κηαο εηδηθήο αξρήο (αξ. 6 3). Σν αξ. 9 αλαθέξεηαη ζηηο επηζπκίεο πνπ έρεη δηαηππψζεη θάπνηνο εθ ησλ πξνηέξσλ θαη ζε αλχπνπην ρξφλν, ζρεηηθά κε κηα ηαηξηθή επέκβαζε. Σν αξ. 5 1, 3 αλαθέξεη φηη επέκβαζε ζε ζέκαηα πγείαο είλαη δπλαηή κφλν κεηά απφ ειεχζεξε ζπλαίλεζε ηνπ ελδηαθεξφκελνπ πξνζψπνπ, αθνχ πξνεγεζεί πγρξφλσο, φκσο νξίδεηαη φηη ζε επείγνπζεο πεξηπηψζεηο θαη φηαλ δελ κπνξεί λα ιεθζεί ε αλαγθαία ζπλαίλεζε, επηηξέπεηαη λα επηρεηξείηαη θάζε ηαηξηθψο αλαγθαία επέκβαζε πξνο φθεινο ηεο πγείαο ηνπ ελδηαθεξφκελνπ αηφκνπ (άξζξν 8). Καηά ηελ ηειηθή εθηίκεζε ηνπ ηαηξνχ ζρεηηθά κε ηε δηαθνπή ή ζπλέρηζε ηεο ζεξαπείαο δελ ζα εκθηινρσξνχλ ρξεζηκνζεξηθέο εθηηκήζεηο [πρ ζρεηηθά κε ην νηθνλνκηθφ θφζηνο]δεδνκέλνπ φηη ζην αξ. 2 νξίδεηαη ξεηψο φηη ην ζπκθέξνλ θαη ε επεκεξία ηνπ αηφκνπ ππεξηζρχνπλ έλαληη ηνπ ζπκθέξνληνο ηεο θνηλσλίαο ή ηεο επηζηήκεο. λα
28 ΡΗΣΑ ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΜΟΙ Καηά ηε δηαηχπσζε ηνπ άξ 5 παξ 2, ε πξνζηαζία ηεο δσήο είλαη απφιπηε. Βέβαηα απηφ δε ζεκαίλεη φηη ην δηθαίσκα δελ έρεη πεξηνξηζκνχο. Κάπνηνη απ απηνχο πξνβιέπνληαη ξεηά απφ ην χληαγκα θαη ηελ ΔΓΑ θαη άιινη πξνθχπηνπλ κέζσ ηεο ζχγθξνπζεο ηνπ δηθαηψκαηνο κε άιια ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα. ΘΑΝΑΣΙΚΗ ΠΟΙΝΗ Κπξηφηεξν πεξηνξηζκφ ζην δηθαίσκα ηεο δσήο απνηεινχζε ε δπλαηφηεηα ηεο πνιηηείαο λα επηβάιιεη ηε ζαλαηηθή πνηλή. Σν χληαγκα πξηλ απφ ηελ θαζηέξσζε ηεο πνηλήο ηνπ ζαλάηνπ, φπσο πξνέθππηε απφ ην άξζξν 7 παξ 7 εδ β, ε νπνία φκσο είρε θαηαξγεζεί λνκνζεηηθά. Ζ ζαλαηηθή πνηλή δελ αληέθεηην ζηηο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο πνπ ίζρπαλ πξηλ απφ ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 θαη ηαπηφρξνλα ήηαλ δπλαηή ε εηζαγσγή ηεο κε λφκν. Απηφ βέβαηα δελ επέηξεπε ζηνλ εθάζηνηε λνκνζέηε λα πξνβιέπεη ηε ζαλαηηθή πνηλή γηα νπνηνδήπνηε έγθιεκα. Σν άξζξν 7 παξ 3 εδ β.πξηλ ηελ αλαζεψξεζε φξηδε: Θαλαηηθή πνηλή γηα πνιηηηθά εγθιήκαηα δελ επηβάιιεηαη εθηφο αλ είλαη ζχλζεηα. Χζηφζν, δελ είρε εθηειεζηεί θακηά ζαλαηηθή πνηλή απφ ην 1972 κέρξη θαη ηελ θαηάξγεζε κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001. Ζ αλαζεσξεκέλε δηάηαμε απαγνξεχεη αξρηθά ηελ εζράηε ησλ πνηλψλ.πξνβιέπεηαη, φκσο ππφ ηξεηο πξνυπνζέζεηο: Α)νη πεξηνξηζκνί επηβνιήο ζαλαηηθήο πνηλήο λα πξνβιέπνληαη ζην λφκν.
29 Β)ε λνκνζεηηθή απηή πξφβιεςε λα αθνξά ηε δηάπξαμε θαθνπξγεκάησλ ζε θαηξφ πνιέκνπ θαη Γ)ηα δηαπξαρζέληα θαθνπξγήκαηα λα ζρεηίδνληαη κε ηνλ πφιεκν. Παξάιιεια, ζχκθσλα κε ην άξζξν 8 ηνπ ηξαηησηηθνχ Πνηληθνχ Κψδηθα, ην δηθαζηήξην πξνθεηκέλνπ λα επηβάιιεη ηε ζαλαηηθή πνηλή θα πξέπεη λα ιάβεη ππφςε ηνπ ην βαζκφ θηλδχλνπ ζηνλ νπνίν εηέζεη ε αζθάιεηα ηεο ρψξαο. Όηαλ ζπλππάξρνπλ φινη νη πξναλαθεξφκελνη φξνη, ηφηε κφλν ην δηθαζηήξην δχλαηαη λα επηβάιιεη ηελ εζράηε ησλ πνηλψλ. Απηφ, φκσο δε ζεκαίλεη φηη θαζίζηαηαη ππνρξεσηηθφ λα επηβιεζεί. Αληίζεηα, ππάξρεη ε δηαδεπθηηθή επρέξεηα ε ζαλαηηθή πνηλή λα κεηαηξαπεί ζε ηζφβηα θάζεηξμε. ηνλ ειιεληθφ ΠΚ, ζην άξζξν 50 αλαθέξεηαη ξεηψο φηη ε ζαλαηηθή πνηλή θαηαξγήζεθε κε ην άξζξν 1, παξ 12 εδ.β ηνπ Ν 2207/1994. Χζηφζν, ραξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη ζηνλ ίδην θψδηθα ππάξρνπλ δηαηάμεηο πνπ δηαδεπθηηθά πξνβιέπνπλ ηε δπλαηφηεηα επηβνιήο ηεο ζαλαηηθήο πνηλήο. πγθεθξηκέλα ζην αξζ 299,παξ 1 ΠΚ αλαθέξεηαη φηη φπνηνο κε πξφζεζε ζθφησζε άιινλ ηηκσξείηαη κε ηελ πνηλή ηνπ ζαλάηνπ ή κε ηζφβηα θάζεηξμε. Τπάξρεη πάιη ε δπλαηφηεηα επηβνιήο ηζφβηαο θάζεηξμεο αληί ηεο ζαλαηηθήο πνηλήο. Με ην ζπλδπαζκφ ησλ άξζξσλ 7 παξ 3, 50 ΠΚ θαη 8 ηνπ.π.κ θαζίζηαηαη ζαθέο ζε πνηεο πεξηπηψζεηο έρεη ν δηθαζηήο ηε δπλαηφηεηα λα επηβάιιεη ηελ πνηλή ηνπ ζαλάηνπ. πκπεξαίλνπκε, ινηπφλ φηη κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 ε επηβνιή ηεο ζαλαηηθήο πνηλήο επηηξέπεηαη κφλν σο έζραην κέζν απηνάκπλαο ηεο
30 ρψξαο ζηηο έθηαθηεο ζπλζήθεο θηλδχλνπ ηεο εζληθήο αθεξαηφηεηαο ιφγσ πνιέκνπ. 34 Δίλαη εχινγν, ινηπφλ φηη επηβνιή θαη εθηέιεζε ζαλαηηθήο πνηλήο 35 θαηά παξάβαζε ηνπ αξζ 7, παξ 3 απνηειεί φρη κφλν παξαβίαζε ηνπ πληάγκαηνο, αιιά θαη βαξχηαην έγθιεκα πνπ ηηκσξείηαη θαηά ην άξζξν 299 ΠΚ. ΦΡΗΗ ΟΠΛΨΝ ΑΠΟ ΑΣΤΝΟΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ Μέρξη ην 2003[ νπφηε θαη ςεθίζηεθε ζρεηηθφο λφκνο] ιφγσ ηεο αλππαξμίαο ζαθνχο θαη ζχκθσλνπ κε ην χληαγκα λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, πεξηπηψζεηο ζρεηηθέο κε ρξήζε φπισλ απφ αζηπλνκηθνχο παξέκελαλ είηε αξξχζκηζηεο είηε ειιηπψο θαζνξηζκέλεο. Δθδφζεθε, ινηπφλ, ν λφκνο 3169/2003 [ΦΔΚ Α,189] κε ηίηιν Οπινθνξία,ρξήζε ππξνβφισλ φπισλ απφ αζηπλνκηθνχο, εθπαίδεπζε ηνπο ζε απηά θαη άιιεο δηαηάμεηο, ν νπνίνο πξνέβε αθελφο ζηε ξχζκηζε ησλ πξνυπνζέζεσλ νπινθαηνρήο θαη νπινθνξίαο ησλ αζηπλφκσλ θαη αθεηέξνπ ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ επηκέξνπο πξνυπνζέζεσλ ηεο επηηξεπηήο ρξήζεο ηνπ φπινπ. Ο αζηπλφκνο θαηά ηελ ηέιεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπ κπνξεί λα ρξεηαζηεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ην φπιν ηνπ κε ελδερφκελν απνηέιεζκα ηελ πξνζβνιή έλλνκνπ αγαζνχ ηξίηνπ πξνζψπνπ. Σν αμηφπνηλν ηεο 34 Πφιεκνο ζχκθσλα κε ην.π.κ.[αξζ 6,παξ 1] ππάξρεη κφλν φηαλ ζπληξέρνπλ ηφζν νη ηππηθέο πξνυπνζέζεηο [θήξπμε πνιέκνπ] φζν θαη νη νπζηαζηηθέο [είηε λα δηεμάγνληαη κάρεο, είηε λα ππάξρεη πηζαλφηεηα άκεζεο εκπινθήο κε ηνλ ερζξφ] 35 έξεπλα πνπ έρεη δηεμαρζεί πξνθχπηεη φηη απφ 150 θξάηε, 32 ηελ έρνπλ θαηαξγήζεη, 17 ηελ έρνπλ θαηαξγήζεη κφλν γηα ηα θνηλά εγθιήκαηα, ελψ 11 θξάηε κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε Διιάδα θαη ε Κχπξνο δελ ηελ έρνπλ εθαξκφζεη γηα ρξνληθφ δηάζηεκα κεγαιχηεξν ηεο δεθαεηίαο.αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζηηο ρψξεο πνπ αθφκε εθαξκφδεηαη. Έρνπλ πηνζεηεζεί νη πιένλ αλψδπλεο κέζνδνη γηα ηελ πξφθιεζε ηνπ ζαλάηνπ. Έρεη θαηαξγεζεί ν ζεζκφο ηεο ειεθηξηθήο θαξέθιαο θαη ν απαγρνληζκφο θαη ρνξεγνχληαη ζπλήζσο ππλσηηθέο νπζίεο ζε ππεξβνιηθή δφζε.
31 ζπγθεθξηκέλεο πξάμεο εμαξηάηαη απφ ην αλ ε ρξήζε ηνπ φπινπ ήηαλ ζηελ εθάζηνηε πεξίπησζε ζχλλνκε ή παξάλνκε. Ο ελ ιφγσ λφκνο [αξζ 1] δηαθξίλεη ηέζζεξηο πεξηπηψζεηο νπινρξεζίαο. Πξψηνλ, ηνλ εθάζηνηε ππξνβνιηζκφ[ ν νπνίνο γίλεηαη ζην αέξα, ε νπνία έρεη ζθνπφ φρη ηελ πιήμε νπνηνπδήπνηε ζηφρνπ αιιά ηνλ εθθνβηζκφ]. Γεχηεξνλ, ηνλ ππξνβνιηζκφ θαηά πξαγκάησλ[ φηαλ ζηνρεχεηαη ε πιήμε πξαγκάησλ, ψζηε λα εκπνδίζεη ην δξάζηε λα δξαπεηεχζεη ρσξίο λα ζηγεί ε ζσκαηηθή αθεξαηφηεηα ηνπ. Σξίηνλ, ν ππξνβνιηζκφο αθηλεηνπνίεζεο, κε ζθνπφ ηελ θηλεηνπνίεζε ηνπ δξάζηε, ρσξίο φκσο λα πιήμεη θάπνην δσηηθφ ηνπ φξγαλν θαη ηέινο ν ππξνβνιηζκφο εμνπδεηέξσζεο, ν νπνίνο ελίνηε βιάπηεη θάπνην δσηηθφ φξγαλν θαη πηζαλνινγείηαη αθφκε θαη ν ζάλαηνο ηνπ δξάζηε. Ζ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο ηίζεηαη σο απαξάβαηε πξνυπφζεζε γηα ηε ρξήζε φπισλ απφ αζηπλνκηθά φξγαλα θαη θαζίζηαηαη ηδηαίηεξα εκθαλήο ζην άξζξν 3 ηνπ λ. 3169/2003. Καηαξράο, ζχκθσλα κε ην άξζξν 3 γηα λα ρξεζηκνπνηήζεη ν αζηπλφκνο ην φπιν ζα πξέπεη λα έρεη δειψζεη φηη είλαη αζηπλνκηθφ φξγαλν θαη ηαπηφρξνλα λα πξνεηδνπνηήζεη κε ζαθήλεηα γηα ηελ επηθείκελε ρξήζε φπινπ κε παξνρή επαξθνχο ρξφλνπ αληαπφθξηζεο. Παξάιιεια, πξνθεηκέλνπ λα πξνβεί ζε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ φπινπ απαηηείηαη λα έρνπλ εμαληιεζεί φια ηα κέζα, ηα νπνία είλαη επηφηεξα ηνπ ππξνβνιηζκνχ 36 θαη ε ρξήζε ηνπ φπινπ λα κε ζπληζηά ππεξβνιηθφ κέηξν ζε ζρέζε κε ην είδνο ηεο απεηινχκελεο βιάβεο θαη επηθηλδπλφηεηα ηεο απεηιήο. Όζν πξνρσξνχκε πξνο ηα πάλσ νη πξνυπνζέζεηο νπινρξεζίαο γίλνληαη φιν θαη απζηεξφηεξεο γηα λα θζάζνπκε λα επηηξέπεηαη ν ππξνβνιηζκφο 36 Παξαηλέζεηο κε ρξήζε εκπνδίσλ, ζσκαηηθήο βίαο, αζηπλ. ξάβδνπ, επηηξεπηψλ ρεκηθψλ νπζηψλ.
32 εμνπδεηέξσζεο «αλ απηφ απαηηείηαη», ζε πεξηπηψζεηο απφθξνπζεο επίζεζεο ελσκέλεο κε επηθείκελν θίλδπλν ζαλάηνπ ή βαξηάο ζσκαηηθήο βιάβεο ηνπ ίδηνπ ηνπ αζηπλνκηθνχ ή ηξίησλ πξνζψπσλ. Δηδηθά ν ππξνβνιηζκφο αθηλεηνπνίεζεο επηηξέπεηαη «αλ απηφ απαηηείηαη» ζηηο πεξηνξηζηηθψο ππφ ηνπ λφκνπ (άξζξν 3 ηνπ λ. 3169/2003) αλαθεξφκελεο πεξηπηψζεηο ζπγθεθξηκέλα ζηελ απφθξνπζε έλνπιεο επίζεζεο, ζηελ απνηξνπή ηέιεζεο νξηζκέλσλ θαθνπξγήκαησλ, ζηε ζχιιεςε θαηαδθαζζέληνο ή ππνδίθνπ ή θαηαδησθφκελνπ γηα απηφθσξν θαθνχξγεκα ή πιεκκέιεκα ππφ πξνυπνζέζεηο, ζηελ απνηξνπή παξάλνκεο εηζφδνπ ζηε ρψξα, ζηελ πξνζηαζία εγθαηαζηάζεσλ θνηλήο σθέιεηαο, ζηελ απνηξνπή απφδξαζεο ή ειεπζέξσζεο θξαηνχκελνπ πνπ επηρεηξείηαη κε έλνπιε επίζεζε θαη ζηελ απνηξνπή αθνπιηζκνχ αζηπλνκηθνχ θαηά ηελ ππεξεζία ηνπ. Καζίζηαηαη αδήξηηε αλάγθε ε αζηπλνκηθή επέκβαζε λα είλαη απνιχησο αλαγθαία θαη ε κφλε πξφζθνξε θαη ηδίσο λα αληηηάζζεηαη ζε παξάλνκε ζπκπεξηθνξά θαη λα κε ζέηεη ζε θίλδπλν ηε δσή ακέηνρσλ πνιηηψλ. ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΗ ΑΜΒΛΨΗ πρλά ζπλαληάηαη ε ζχγθξνπζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο δσήο κε ηα δηθαηψκαηα ηεο πξνζσπηθήο ειεπζεξίαο θαη ηεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Ζ άκβισζε απνηειεί ηελ πην ραξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε ζχγθξνπζεο απηψλ ησλ δηθαησκάησλ. Δξσηάηαη, ινηπφλ, εάλ ε άκβισζε απνξξέεη απ ηε ζεκειηψδε ειεπζεξία ηνπ αηφκνπ λα
33 απηνδηαζέηεη ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ, ειεπζεξία πξνο ηελ νπνία ην δίθαην νθείιεη λα επηδεηθλχεη ζεβαζκφ. Ζ ζεκειίσζε ελφο ηέηνηνπ δηθαηψκαηνο αλαδεηείηαη πξψηηζηα ζε ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο. Σφζν ν Π Νφκνο ηνπ 1834 φζν θαη ν ΠΚ ηνπ 1950 θαηαηάζζνπλ ηελ άκβισζε ζηα εγθιήκαηα πνπ ζίγνπλ ην έλλνκν αγαζφ ηεο δσήο. Τπάξρνπλ πνιινί ιφγνη, νη νπνίνη επηηάζζνπλ ηελ ηηκσξία ηεο άκβισζεο. Καηαξράο, δεκηνπξγείηαη θίλδπλνο ειάηησζεο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο αθνχ κε ηελ πξαθηηθή ησλ ακβιψζεσλ ζίγνληαη θαη ηα ζπκθέξνληα ηνπ Έζλνπο, ην νπνίν έρεη δηθαίσκα λα αμηψζεη λα δηαηεξεζεί ν αξηζκφο ησλ γελλήζεσλ ζηα θπζηνινγηθά ηνπ πιαίζηα. Έπεηηα, ηίζεληαη ζε θίλδπλν ε δσή θαη ε πγεία ηεο κεηέξαο, θαζψο κπνξεί ελίνηε λα νδεγήζεη ζε ζηείξσζε. Φπρνινγηθά, επίζεο, αληελδείθλπηαη, γηαηί νδεγεί ζε ηχςεηο θαη ζε ζπλαηζζήκαηα ελνρήο. Ζ επηζπκία ηεο Πνιηηείαο λα πξνζηαηεχζεη ηε δσή ελφο κειινληηθνχ αλζξψπνπ είλαη θαη απηή αλακθίβνια ιφγνο ηζρπξφο ππέξ ηνπ αμηφπνηλνπ ραξαθηήξα ησλ ακβιψζεσλ, φπσο άιισζηε θαη νη ζξεζθεπηηθέο δνμαζίεο, ε πξνάζπηζε ηεο εζηθήο πνπ πξεζβεχεη ν ρξηζηηαληζκφο. Ζ ειεχζεξε άκβισζε ζα είρε σο ζπλέπεηα ηνλ «ειεχζεξν έξσηα», ηε δηάδνζε αθξνδίζησλ λνζεκάησλ θαη ηελ έθιπζε ησλ εζψλ. Δληνχηνηο, ππάξρνπλ ηα απαξάγξαπηα αηνκηθά δηθαηψκαηα ηεο εγθχνπ, ηα νπνία κπνξνχλ λα πξνζβιεζνχλ, αλ απαγνξεπηεί ε άκβισζε. Αθελφο, ε αλζξψπηλε αμία (αξ. 2 παξ. 1.), ην δηθαίσκα ηεο δσήο (αξ. 5 παξ. 2.), ην δηθαίσκα ηεο πγείαο (αξ. 5 παξ 5.), ην δηθαίσκα αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο (αξ. 5 παξ. 1), ε πξνζσπηθή ειεπζεξία (αξ. 5 παξ. 3) θαη ην απαξαβίαζην ηεο ηδησηηθήο δσήο (αξ. 9 παξ. 1) ηεο εγθχνπ ζίγνληαη ζε πεξίπησζε ππνρξεσηηθήο ζπλέρηζεο ηεο θπνθνξίαο.
34 Αθεηέξνπ, ππάξρεη θαη ην θπνθνξνχκελν ην νπνίν πξνζηαηεχεηαη απ ην Κξάηνο. Δπνκέλσο, θαζίζηαηαη αδήξηηε αλάγθε ε εχξεζε ιχζεο ζηα πιαίζηα ζηάζκηζεο θαη ζεζκηθήο εθαξκνγήο ησλ δηθαησκάησλ. Τπάξρνπλ, ινηπφλ, έλλνκα αγαζά πνπ ζπγθξίλνληάο ηα ν λνκνζέηεο κε ηελ ελ γελέζεη αλζξψπηλε δσή ηα ζεσξεί ζε θάζε πεξίπησζε ππέξηεξα». Δίλαη ζαθέο φηη ε δσή ηεο εγθχνπ ζεσξείηαη πάληνηε αγαζφ κεγαιχηεξεο αμίαο απ ηε δσή ηνπ θπνθνξνχκελνπ. Άξα, δε κπνξεί λα ζπζηάζεη ηε δσή ηεο, ζχκθσλα κε ην άξζξν 304 4 ΠΚ. Απ ην ζπλδπαζκφ ηεο δηάηαμεο 304 4 ΠΚ κε ην άξζξν 5 3 πεξ. β ηνπ λ. 821/1978 ζπλάγεηαη φηη ε πγεία ηεο εγθχνπ, αθφκε θαη ε δηαηάξαμε ηεο ςπρηθήο ηεο πγείαο, απνηειεί αγαζφ ππέξηεξν απ ηελ χπαξμε ηνπ εκβξχνπ. ηελ πεξίπησζε απηή έρνπκε κηα θαηάζηαζε αλάγθεο ηνπ αξζ. 25 ΠΚ, κε ηε δηαθνξά φηη ζην άξζξν 25 ΠΚ ν θίλδπλνο πξέπεη λα είλαη παξψλ, ελψ ζηελ πεξίπησζε ηεο άκβισζεο δελ είλαη απαξαίηεην. Ο λνκνζέηεο δε ζέιεζε λα παξαθάκςεη απηή ηε ζεκειηψδε αξρή, ψζηε λα κελ αθήζεη ζηελ πξνζσπηθή θάζε θνξά θξίζε ηνπ δηθαζηή ηε ζηάζκηζε ησλ έλλνκσλ αγαζψλ πνπ έξρνληαη ζε ζχγθξνπζε. Άξα, ε άκβισζε ζεσξείηαη ζπληαγκαηηθή ζηηο παξαπάλσ πεξηπηψζεηο κε ηελ πξνυπφζεζε φηη εθαξκφδεηαη νξζά ε αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο. Όζν πεξηζζφηεξν απεηιείηαη ε πγεία θαη ε ζσκαηηθή αθεξαηφηεηα ηφζν πεξηζζφηεξν αίξεζαη ην άδηθν ηεο άκβισζεο. Άιισζηε ην άξζξν 1 ηνπ λ. 1069/1989 αλαγλσξίδεη ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο γηα θάιπςή ηνπ θφζηνπο ηεο επέκβαζεο ηεο άκβισζεο, πξάγκα πνπ απνδεηθλχεη ηελ θαζηέξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ άκβισζε. 37 37 Τπήξμαλ αληηδξάζεηο γηα ηελ νηθνλνκηθή θάιπςε ηεο άκβισζεο. Πξβι ηελ νκηιία ηεο ηφηε βνπιεπηνχ Άλλαο Φαξνχδα Μπελάθε ζηε ζπλεδξίαζε ηεο νινκέιεηαο ηεο Βνπιήο ηεο 28/5/1986.