ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Έργα ΤΠΕ συγχρηματοδοτούμενα από τη ΕΕ έχουν αρχίσει να υλοποιούνται στη χώρα μας από τη δεκαετία του 80 με τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, στη συνέχεια με το Β ΚΠΣ και το Πρόγραμμα «Κλεισθένης» και συνεχίζουν να υλοποιούνται σήμερα από το Γ ΚΠΣ μέσω του ΕΠ «Κοινωνία της Πληροφορίας» και των δεκατριών Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. Και οι τρεις αυτές προγραμματικές περίοδοι που καλύπτουν μια σημαντική χρονική περίοδο περίπου 20 ετών χαρακτηρίζονται όσον αφορά τα έργα ΤΠΕ στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα από μεγάλες καθυστερήσεις σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους από τις διαδικασίες καταγραφής αναγκών και προετοιμασίας, προκήρυξης, ανάθεσης και υλοποίησης των έργων. Όμως και μετά την παράδοσή τους παρατηρούνται δυσλειτουργίες και φαινόμενα μη αξιοποίησης σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό του φυσικού αντικειμένου του έργου από τον φορέα υλοποίησης. Η περίοδος η οποία προαναφέρθηκε ήταν και είναι μια περίοδος ευρύτατων αλλαγών στην παγκόσμια και ελληνική οικονομία και κοινωνία που χαρακτηρίστηκε από την παγκοσμιοποίηση και την εκρηκτική πρόοδο και εξάπλωση της τεχνολογίας και τα αποτελέσματα τα οποία επέφερε στις ανεπτυγμένες χώρες. Την ίδια περίοδο η Ελλάδα αν και μέλος της ΕΕ από το 1981 δεν δείχνει να συμβαδίζει με τους ρυθμούς διάδοσης και αξιοποίησης των νέων ΤΠΕ από τις υπόλοιπες χώρες-μέλη παρότι εμφανίζει σημαντική ανάπτυξη στα οικονομικά της μεγέθη και ακολουθεί τις υπόλοιπες χώρες στην πορεία τους προς την οικονομική και νομισματική ολοκλήρωση. Εμφανίζεται λοιπόν το φαινόμενο μεγάλου χρόνου ωρίμανσης που αφορά τις διαδικασίες παρακολούθησης της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών, αφομίωσης τους και ενσωμάτωσης τους στην παραγωγική λειτουργία κυρίως της δημόσιας διοίκησης καθώς ο ιδιωτικός τομέας διέπεται από τις αρχές του ανταγωνισμού και ενσωματώνει έγκαιρα τις τεχνολογικές εξελίξεις. Η μεγάλη καθυστέρηση στην ωρίμανση των έργων ΤΠΕ στην Ελλάδα αντανακλάται έντονα και στην πορεία των αντίστοιχων ΕΠ των ΚΠΣ (Β και Γ ) στα οποία διαχρονικά υπάρχουν μεγάλες καθυστερήσεις στις εντάξεις, προκηρύξεις, αναθέσεις και υλοποιήσεις των αντίστοιχων έργων με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να υλοποιούνται πρακτικά την επόμενη προγραμματική περίοδο από αυτήν στην οποία 1
αρχικά εντάσσονταν. Ως εκ τούτου τα συγκεκριμένα προγράμματα π.χ. Κλεισθένης (Β' ΚΠΣ) και «Κοινωνία της Πληροφορίας» (Γ ΚΠΣ) εμφανίζουν διαχρονικά ιδιαίτερα χαμηλές απορροφήσεις και επιδόσεις σε σχέση με άλλα ΕΠ. Αποτέλεσμα των καθυστερήσεων είναι και η κατάταξη της χώρας μας στις τελευταίες θέσεις σε δείκτες που αφορούν τη διάδοση και χρήση των ΤΠΕ πρόβλημα που η διάσταση του είναι πιο έντονη μετά την πρόσφατη ένταξη και 10 νέων μελών στην ΕΕ όπου η Ελλάδα συνεχίζει να καταλαμβάνει μια από τις τελευταίες θέσεις και στην νέα κατάταξη. Ο σημαντικότερος αντίκτυπος όμως της συγκεκριμένης δυσλειτουργίας αφορά τη μείωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της χώρας και την αδυναμία εκμετάλλευσης από την κοινωνία των αγαθών που κομίζουν οι νέες τεχνολογίες εκτός από κάποιες βασικές δυνατότητες (πχ. επικοινωνία μέσω κινητής τηλεφωνίας). 2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΩΡΙΜΑΝΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΠΕ ΣΤΟ Γ' ΚΠΣ Κατά τη διάρκεια της τρέχουσας Π.Π. και του Γ ΚΠΣ, το ΕΠ «ΚτΠ» φαινόταν αρχικά ότι θα αποτελέσει μια πολύ καλή ευκαιρία για την Ελλάδα να υλοποιήσει έργα ΤΠΕ και να αναπληρώσει καθυστερήσεις που είχαν σημειωθεί στα έργα υποδομών ΤΠΕ της δεύτερης Π.Π. έτσι ώστε να προχωρήσει την υπόθεση της Κοινωνίας της Πληροφορίας στην ελληνική δημόσια διοίκηση. Στο συγκεκριμένο ΕΠ αντιστοιχεί σημαντικός προϋπολογισμός της τάξης των περίπου 3 δις. Καθώς το πρόγραμμα βρίσκεται πλέον στα τελευταία του στάδια θα μπορούσαμε να πούμε ότι η έως σήμερα πορεία του χαρακτηρίστηκε από τα εξής προβλήματα που αποδίδονται στην έλλειψη ωρίμανσης σε πολλά επίπεδα: Μεγάλη καθυστέρηση στην δέσμευση πόρων του Προγράμματος καθώς αυτή επετεύχθη σε σημαντικό ποσοστό (96%) στο τέλος του 2005 δηλαδή ένα χρόνο πριν από τη λήξη του ΕΠ. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει πολύ μεγάλες δυσκολίες των φορέων στην ωρίμανση της αναγκαιότητας των έργων ΤΠΕ έτσι ώστε να βρίσκονται σε ετοιμότητα και να υποβάλουν πλήρη τεχνικά δελτία με την ανακοίνωση των προσκλήσεων από τη Διαχειριστική Αρχή. Μεγάλος ενδιάμεσος χρόνος μεταξύ της ένταξης και της προκήρυξης του έργου γεγονός που επίσης υποδηλώνει έλλειψη ωριμότητας των φορέων στις διαδικασίες προκήρυξης και ανάθεσης έργων ΤΠΕ. Επίσης παρατηρούνται πολύ μεγάλοι χρόνοι μεταξύ της προκήρυξης και της ανάθεσης του έργου γεγονός που προκαλεί πρόσθετες καθυστερήσεις. 2
Τα έργα υλοποιούνται με καθυστερήσεις που οφείλονται και στην έλλειψη ωρίμανσης των υποδομών των φορέων καθώς σε πολλούς από αυτούς δεν υπάρχουν οι κατάλληλες Διευθύνσεις ή/και το εξειδικευμένο προσωπικό που μπορεί να υποστηρίξει διαχειριστικά και τεχνικά το έργο από πλευράς του φορέα. Μετά την ολοκλήρωση του έργου και την οριστική παραλαβή του από τον φορέα τελικό δικαιούχο παρατηρείται συχνά το φαινόμενο της μη ένταξης των συστημάτων στην παραγωγική διαδικασία και της μη αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών στις δομές τους με συνέπεια την απαξίωση των υποδομών. Η κατάσταση αυτή οφείλεται εν πολλοίς στην άγνοια και τεχνοφοβία του προσωπικού καθώς και στην εχθρική και ανταγωνιστική διάθεση που καλλιεργείται συχνά στην Ελλάδα απέναντι στις ΤΠΕ. Έτσι ο φορέας και το προσωπικό δεν αποκομίζουν τα οφέλη που μπορούν με τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Εδώ το θέμα της έλλειψης εκπαίδευσης και εξοικείωσης με την τεχνολογία είναι καθοριστικό και αποτελεί πρόβλημα ωρίμανσης δεξιοτήτων των τελικών αποδεκτών της τεχνολογίας. Η τοπική αυτοδιοίκηση εμφανίζει φυσικά τα αντίστοιχα προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω με την υπόλοιπη δημόσια διοίκηση τα οποία είναι συχνά εντονότερα λόγω μεγαλύτερων ή ακόμη και πλήρους έλλειψης αντίστοιχων δομών και κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού που μπορεί να συμβάλλει στην επίσπευση των διαδικασιών ωρίμανσης. 3. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ Δ ΚΠΣ Υπάρχει πλέον στον τομέα της υλοποίησης έργων ΤΠΕ πολλή συσσωρευμένη εμπειρία από δύο Π.Π. η οποία πρέπει να αξιοποιηθεί κατάλληλα, να καταγραφούν και να αντιμετωπιστούν εγκαίρως τα προβλήματα ωρίμανσης του συγκεκριμένου τομέα έτσι ώστε να παρθούν τα κατάλληλα μέτρα σε όλες τις δομές που αυτό απαιτείται έτσι ώστε να υπάρξει σαφής βελτίωση κατά την υλοποίηση αντίστοιχων έργων του Δ ΚΠΣ. Οι ενέργειες βελτίωσης θεωρούμε ότι πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον τα ακόλουθα: Ενέργειες για τη βελτίωση υπαρχουσών δομών φορέων δυνητικών Τελικών Δικαιούχων και δημιουργία νέων δομών όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Π.χ. 3
δημιουργία Αντιδημαρχίας στους ΟΤΑ που θα αφορά τα θέματα της ΚτΠ, ή/και δημιουργία Διεύθυνσης νέων τεχνολογιών στη διοικητική δομή του Δήμου με αντικείμενο τη σχεδίαση και υλοποίηση της στρατηγικής του Δήμου για την ΚτΠ. Ενέργειες αναδιάρθρωσης της διοικητικής λειτουργίας των ΟΤΑ με ανασχεδιασμό (re-engineering) διαδικασιών όπου αυτό κριθεί απαραίτητο με στόχο τη μείωση της γραφειοκρατίας και την ανάπτυξη διαδικασιών που θα βασίζονται στην ηλεκτρονική διακίνηση του εγγράφου και/ή της πληροφορίας και όχι στην χειροκίνητη. Η αναδιάρθρωση θα περιλαμβάνει και τη δημιουργία διοικητικών υποδομών και διαδικασιών που θα υποστηρίζουν την εξωστρέφεια του Δήμου προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις μέσω των νέων εφαρμογών που θα εγκατασταθούν (portals). Δράσεις ευρείας ενημέρωσης καταρχήν των αιρετών πάνω στη σημασία και την επίδραση των νέων τεχνολογιών στην τοπική ανάπτυξη και στη δυνατότητα απόκτησης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για το Δήμο τους. Επιπλέον δράσεις ενημέρωσης όλου του προσωπικού για τη σημασία των ΤΠΕ στην εποχή μας και την ανάγκη καταπολέμησης του ψηφιακού αναλφαβητισμού σε όλες τις ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες. Δράσεις εκπαίδευσης/κατάρτισης/βελτίωσης των δεξιοτήτων του υπάρχοντος προσωπικού των ΟΤΑ στη χρήση βασικών εφαρμογών ΤΠΕ και πιο εξειδικευμένων ανάλογα με τα διοικητικά καθήκοντα συγκεκριμένων ομάδων χρηστών. Προσλήψεις εξειδικευμένων στελεχών ΤΠΕ τα οποία θα είναι σε θέση να συμμετέχουν στο σχεδιασμό, στην προετοιμασία, στην ένταξη νέων έργων για συγχρηματοδότηση, καθώς και στις διαδικασίες προκήρυξης, συμβασιοποίησης και υποστήριξης της πορείας και ενσωμάτωσης του έργου στην καθημερινή λειτουργία του Δήμου με στόχο την αποκόμιση των αναμενόμενων οφελειών για τον ίδιο τον φορέα και τους αποδέκτες των υπηρεσιών του. Καθορισμός κριτηρίων για την πιστοποίηση των φορέων τελικών δικαιούχων για έργα ΤΠΕ στην Δ Π.Π. και υποστήριξη των Δήμων στην προετοιμασία τους για πιστοποίηση μέσω συμβουλευτικών και μελετητικών δράσεων. 4
5