- 7th Cyprus Dietetic and Nutrition Conference - Η Μεσογειακή δίαιτα είναι σήμερα γνωστή διεθνώς και αποτελεί ένα πολυσυζητημένο διατροφικό μοντέλο που προτείνεται από πολλούς ειδικούς για την πρόληψη των ασθενειών. Hassapidou Maria Professor of Nutrition Department of Nutrition & Dietetics, Technological Educational Institution of Thessaloniki, Greece Η Μεσογειακη διαιτα της Κρητης του 1960: Hταν πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά και ελαιόλαδο. Περιελάμβανε λίγα γαλακτοκομικά προϊόντα, ενώ το κόκκινο κρέας καταναλώνονταν πολύ σπάνια. Το κρασί σε μικρές έως μέτριες ποσότητες καταναλώνονταν με τα γεύματα Η μεσογειακή δίαιτα χαρακτηρίζεται από: υψηλή περιεκτικότητα μονοακορεστων λιπαρών οξέων, χαμηλή περιεκτικότητα κεκορεσμένων λιπαρών οξέων, υψηλή περιεκτικότητα σύνθετων υδατανθράκων και φυτικών ινών, χαμηλή περιεκτικότητα ζωικών πρωτεϊνών, και υψηλή περιεκτικότητα αντιοξειδωτικων ουσιών. 1
Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Μεσογειακής δίαιτας θεωρήθηκε από τους ερευνητές η σύνθεση της σε λίπη, που προσλαμβάνονται κυρίως από το ελαιόλαδο. Οι ευεργετικές ιδιότητες του ελαιολάδου στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων οφείλονται τόσο στην υψηλή περιεκτικότητα του σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, όσο και στην υψηλή περιεκτικότητα του σε αντιοξειδωτικές ουσίες. Τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, όπως αυτά περιέχονται στο ελαιόλαδο, μειώνουν την συγκέντρωση της ολικής χοληστερόλης, καθώς και της LDL χοληστερόλης. Επίσης η κατανάλωση ελαιολάδου οδηγεί σε μείωση της οξείδωσης της LDL χοληστερόλης, λόγω των αντιοξειδωτικών ουσιών που περιέχει. τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα αυξάνουν τα επίπεδα της HDL χοληστερόλης περισσότερο από τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και τους υδατάνθρακες. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι το ελαιόλαδο ευνοεί την ταχύτερη μεταγευματική απομάκρυνση των χυλομικρών. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της Μεσογειακής δίαιτας που συνδέθηκε με την πρόληψη των εκφυλιστικών νοσημάτων είναι η υψηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών. 2
Contributors to the main flavonoids categories intake for Greece & The Netherlands Τα αποτελέσματα επιδημιολογικών μελετών έχουν δείξει την σύνδεση μεταξύ της υψηλής κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών και της μείωσης του κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων Λόγω κυρίως της περιεκτικότητας τους σε αντιοξειδωτικές ουσίες όπως η βιταμίνη C, η Β- καροτίνη και τα αλλά καροτενοειδή, τα φλαβονοειδή κ.α. Greece The Netherlands Apples Parsley Onions Olives Spring onions Red wine Spinach 1 Tea beverages Onions Apples 1. Hertog, Hollman, Katan, Kromhout Intake of potentially anticarcinogenic flavonoids and their determinants in adults in The Netherlands, Nutr Cancer 1993;20(1):21-9 Η υψηλή κατανάλωση αντιοξειδωτικών ουσιών με τη δίαιτα συντελεί στη μείωση της οξείδωσης της LDL χοληστερόλης και κατά συνέπεια της αθηρωμάτωσης. Η Μεσογειακή δίαιτα επίσης οδηγεί σε μείωση των επιπέδων της ομοκυστείνης Mείωση των επιπέδων της ομοκυστείνης στο αίμα επιτυγχάνεται με την αυξημένη πρόσληψη φυλικού οξέος, που βρίσκεται κυρίως στα λαχανικά. ω 3 λιπαρά οξέα: Οι λαοί της Μεσογείου και ιδιαίτερα οι πληθυσμοί κοντά στην θάλασσα καταναλώνουν πολλά ψάρια και θαλασσινά πλούσια σε ω 3 λιπαρά οξέα. Τα ω 3 λιπαρά οξέα μειώνουν τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων στο αίμα, μειώνουν την θρομβοξάνη ΤxΑ 2 και συνεπώς την αγγειοσυστολή, μειώνουν την λευκοτριένη LTB 4 και την συσσώρευση και συγκόλληση των αιμοπεταλίων αποφεύγοντας την θρόμβωση. Ο προφυλακτικός και θεραπευτικός ρόλος του λίπους των ψαριών είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Η Μεσογειακή δίαιτα απέκτησε δημοσιότητα με την μελέτη των Επτά Χωρών του Ancel Keys το 1960. Ημικρή κατανάλωση κρασιού με τα γεύματα μειώνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα, κυρίως αυξάνοντας τα επίπεδα της HDL χοληστερόλης. Σύμφωνα με την μελέτη αυτή: η θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα ήταν 2 έως 3 φορές μικρότερη στις χώρες της Μεσογείου σε σχέση με τις βόρειες χώρες της Ευρώπης και τις ΗΠΑ. Ειδικότερα ο πληθυσμός της Κρήτης που συμμετείχε στην έρευνα είχε την μεγαλύτερη μακροζωία και την μικρότερη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα. Αυτό αποδόθηκε κατά κύριο λόγο στην Μεσογειακή δίαιτα, τα χαρακτηριστικά της οποίας μελετήθηκαν αργότερα από πολλούς ερευνητές. 3
Βιοχημικές, κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες των τελευταίων δεκαετιών, όπως για παράδειγμα η μελέτη στην Lyon της Γαλλίας (Lyon Heart Study), πρόσθεσαν νέα στοιχεία και επιβεβαίωσαν την προληπτική επίδραση της Μεσογειακής δίαιτας στα καρδιαγγειακά νοσήματα. 25-year all cause mortality from the Seven Countries Studies cohorts (adopted from Toshima H et al ) Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης EPIC σε 20343 Έλληνες, ημεσογειακή δίαιτα (Μediteranean diet score): Ήταν αντιστρόφως ανάλογα συνδεδεμένη με την αρτηριακή πίεση Η πρόσληψη ελαιολάδου, λαχανικών και φρούτων ήταν επίσης αντιστρόφως ανάλογα συνδεδεμένη δδ τόσο με την συστολική, όσο και την διαστολική πίεση Η πρόσληψη δημητριακών, κρέατος και αλκοολούχων ποτών ήταν ανάλογα συνδεδεμένη με την αρτηριακή πίεση Psaltopoulou et. al. Olive oil, the Meditteranean diet and arterial blood pressure: the Greek European prospective investigation into cancer and nutrition (EPIC) study. Am.J.Clin.Nutr., 2004, 80(4):1012-8 Decreased Death Rate Related to Mediterranean Diet Score Trichopoulou, NEJM, 2003 Results: Changes in Anthropometrics Μελέτη για 54 μήνες σε ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο που ακολουθουσαν Μεσογειακή δίαιτα (Esposito et al, 2004). Change from Baseline 0-0,5-1 -1,5-2 -2,5-3 -3,5-4 -4,5 Weight (kg) BMI WC HOMA Intervention Diet Control Diet Weight (kg) BMI (kg/m 2 ) Waist Circumference (cm) Esposito K, et al. JAMA 2004;292:1440-1446 4
A 3 years follow-up of a Mediterranean diet rich in virgin olive oil is associated with high plasma antioxidant capacity and reduced body weight gain C Razquin, J A Martinez, M A Martinez-Gonzalez, M T Mitjavila, R Estruch & A Marti The aim of this study was to analyze the influence of a Mediterranean dietary pattern on plasma total antioxidant capacity (TAC) after 3 years of intervention and the associations with adiposity indexes in a randomized dietary trial (PREDIMED trial) with high cardiovascular risk patients. Subjects [sol] Methods: 187 subjects were randomly selected from the PREDIMED-UNAV center after they completed 3-year intervention program. Participants were following a Mediterranean-style diet with high intake of virgin olive oil or high intake of nuts, or a conventional low-fat diet. Adiposity indexes were measured at baseline and at year 3. Plasma TAC was evaluated using a commercially available colorimetric assay kit. Results: Plasma TAC in the control, olive oil and nuts groups was 2.01 [plusmn] 0.15, 3.51 [plusmn] 0.14 and 3.02 [plusmn] 0.14 [thinsp] mm Trolox, respectively after adjusting for age and sex. The differences between the Mediterranean diet and control groups were statistically significant (PP [equals] 0.025, after adjusting for age, sex and baseline body mass index). Conclusions: Mediterranean diet, especially rich in virgin olive oil, is associated with higher levels of plasma antioxidant capacity. Plasma TAC is related to a reduction in body weight after 3 years of intervention in a high cardiovascular risk population with a Mediterranean-style diet rich in virgin olive oil. European Journal of Clinical Nutrition (2009) 63, 1387 1393; published online 26 August 2009 Νεώτερα δεδομένα αποδεικνύουν και την αντιφλεγμονώδη δράση της Μεσογειακής δίαιτας Η Μεσογειακή δίαιτα συντελεί ακόμη στην πρόληψη και άλλων ασθενειών όπως η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης και η παχυσαρκία. 5
1) satiety Πολλές μελέτες δείχνουν την σχέση των φυτικών ινών με την ενεργειακή πρόσληψη και την απώλεια βάρους. Η Μεσογειακή δίαιτα είναι πολύ πλούσια σε φυτικές ίνες (Schroder et al, 2007). 2) Dietary fat 2) Dietary fat Η αντικατάσταση κεκορεσμένου λίπους με μονοακόρεστο οδήγησε σε υψηλότερη απώλεια βάρους μετά από 4 εβδομάδες θεραπείας σε υπέρβαρους και παχύσαρκους ασθενείς. (Piers et al, 2003). Τα αποτελέσματα μιας διπλής-τυφλής παρεμβατικής μελέτης έδειξαν ότι η αύξηση του παλμιτικού οξέος στην δίαιτα μείωσε την οξείδωση του λίπους ενώ η αύξηση το ολεικού είχε το αντίθετο αποτέλεσμα (Kien et al, 2005). Επιπλέον η χορήγηση ελαιολάδου αύξησε την μεταγευματική οξείδωση του λίπους και την θερμογένεση σε γυναίκες με κυλιακή παχυσαρκία (Soares et al, 2004). 3) Energy density Η ενεργειακή πυκνότητα προσδιορίζεται ως ενεργειακή περιεκτικότητα/ βάρος( kj/g) και επηρεάζει την συνολική ενεργειακή πρόσληψη. (Bell & Rolls, 2001; Poppitt & Prentice, 1996). Η ενεργειακή πυκνότητα διαφέρει μεταξύ πληθυσμών (Drewnowski et al, 2004). Η ενεργειακή περιεκτικότητα της Μεσογειακης δίαιτας είναι πολύ χαμηλή(5.23 kj/g for men; 4.63 kj/g for women) σε σχέση με την δίαιτα στις ΗΠΑ (7.98 kj/g for men; 7.48 kj/g for women) (Lediwe et al, 2005). Epidemiological evidence of the preventive role of the Mediterranean diet on obesity Οι Schroder et. αl. (2004) έδειξαν μια αντίστροφη συσχέτιση μεταξυ παχυσαρκίας και μεσογειακής δίαιτας σε ενα αντιπροσωπευτικό δείγμα του Ισπανικού πληθυσμου. Επιπλέον έδειξαν οτι μειώνεται ο κινδυνος παχυσαρκίας οσο πιστότερα τηρείται η Μεσογειακή δίαιτα. 6
Epidemiological evidence of the preventive role of the Mediterranean diet on obesity Επιπλέον οι Sanchez και Villegas (2005) εδειξαν οτι τα άτομα που ακολουθουσαν την Μεσογειακή δίαιτα είχαν μικροτερες ρ αυξομειώσεις στο σωματικό τους βάρος σε μια παρακολούθηση 2 ετών. Results: H πιστότερη τήρηση της Μεσογειακής δίαιτας συνδέονταν με 51% μικρότερη πιθανότητα παχυσαρκίας και με 59% μικρότερη πιθανότητα κεντρικής παχυσαρκίας Panagiotakos DB, Chrysohoou Ch, Pitsavos Ch, Stefanidis Ch. (2006). Association between the prevalence of obesity and adherence to the Mediterranean diet: the ATTICA study, Nutrition, 22, 5, 449-456 Μακροθρεπτικά συστατικά Πρωτεΐνες (%Ε) Υδατάνθρακες (%Ε) Υδατάνθρακες (gr/kg ΣΒ) Πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών υπέρβαρων και μη υπέρβαρων εφήβων (M. Hassapidou et. al., Obesity. 2006) Υπέρβαροι ΒΜΙ>26 Μη υπέρβαροι ΒΜΙ<25 Α(n=83) Κ(n=48) Α(n=185) Κ(n=186) 14 + 3.6 14.6 + 3.5 14.3 + 3.4 14.3 + 3.5 44.9 + 10.5 43.2 + 11.1 46.8 + 8.8 43.7 + 8.9 3.8 + 1.8 2.9 + 1.2 6.0 + 2.6 4.7 + 1.9 Λίπη 43.5 + 9.1 46.6 + 9.3 41.7 + 7.9 44.5 + 8.1 Φυτικές Ίνες 15 + 9.7 12 + 6.2 19.2 + 11.4 14.4 + 9.1 The protective role of the mediterranean diet on the prevalence of metabolic syndrome in a population of greek obese subjects. Paletas K, Athanasiadou E, Sarigianni M, Paschos P, Kalogirou A, Hassapidou M, Tsapas A. OBJECTIVE: The aim of the present study was to evaluate and analyze the dietary habits in a population of Greek overweight and obese subjects and to investigate the potential associations between those patterns and the prevalence of metabolic syndrome components. METHODS: The study recruited 226 consecutive adult (30 men, 169 women) overweight or obese (body mass index >25 kg/m(2)) individuals attending the Metabolic Diseases Unit. Medical history, dietary history, and anthropometric parameters were recorded during the first visit. Fasting blood samples were collected for biochemistry assaying. RESULTS: According to the nutrient intake history and Mediterranean Diet Scale (MDS), participants were divided into 3 groups: those adhering to the MD and those not following the MD, who were further subdivided into the high-carbohydrate (HC) and high-fat (HF) diet groups according to the source of maximum energy intake. Adherence to the MD was associated with a lower prevalence of metabolic syndrome (27.3%, 69.2%, and 60.4% in MD, HC, and HF respectively, p = 0.006), lower low-density lipoprotein cholesterol (p = 0.009, MD vs. HF), and lower postchallenge glucose values (p = 0.028, MD vs. HF). CONCLUSIONS: Adherence to the MD seems to be declining among Greek overweight and obese subjects, a phenomenon that is associated with an increase in the prevalence of the metabolic syndrome. J Am Coll Nutr. 2010 Feb;29(1):41-5 Άσκηση Παραδοσιακός τρόπος ζωής (life style) στις Μεσογειακές χώρες: Ήρεμο ψυχοκοινωνικό περιβάλλον Διατροφικές συνήθειες (π.χ. κρασί με φαγητό, διάρκεια και συχνότητα γευμάτων) Κλιματολογικές συνθήκες Οικογενειακά χαρακτηριστικά (δομή μέγεθος οικογένειας, οικογενειακοί δεσμοί) Θρησκεία Απογευματινός ύπνος (σιέστα) 7
Στοιχεία ερευνών της τελευταίας δεκαετίας στον Ελληνικό πληθυσμό δείχνουν ότι: ο παραδοσιακός τρόπος διατροφής αντικαταστάθηκε σε μεγάλο βαθμό, και ιδιαίτερα από τους νέους, από μία δίαιτα δυτικού τύπου που περιλαμβάνει καθημερινή σχεδόν κατανάλωση κρέατος, αλλαντικών, αυγών, γαλακτοκομικών προϊόντων πλούσιων σε λίπη, γλυκισμάτων και αναψυκτικών. Η παραδοσιακή Ελληνική δίαιτα εγκαταλείπεται σταδιακά κυρίως από τους νέους, ενώ αντίθετα σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες και κυρίως στις ΗΠΑ προτείνεται ευρύτατα. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες στον Ελλαδικό χώρο η σημερινή Ελληνική δίαιτα χαρακτηρίζεται από υψηλή κατανάλωση λιπών (40% των ολικών θερμίδων). ) Η πρόσληψη των μονοακόρεστων λιπαρών οξέων εξακολουθεί να είναι υψηλή ενώ η πρόσληψη των κεκορεσμένων έχει αυξηθεί πολύ. Η πρόσληψη πρωτεϊνών είναι στον ενήλικο πληθυσμό περίπου το 20% της ενεργειακής πρόσληψης, ενώ οι υδατάνθρακες καλύπτουν μόνο το 40% της ενεργειακής πρόσληψης. Σε έρευνα που έγινε στην Κρήτη παρατηρήθηκαν σημαντικές αλλαγές στη δίαιτα από το 1960 και που έγινε η μελέτη των επτά χωρών έως σήμερα. Η κατανάλωση του κρέατος αυξήθηκε κατά 157%, και του τυριού κατά 334%. Σαν αποτέλεσμα αυξήθηκε η πρόσληψη ζωικών πρωτεϊνών, κεκορεσμένων λιπαρών οξέων και ολικών θερμίδων. % Increase 400 350 300 250 200 150 100 50 0-50 -54-100 -69 Bread es Potato Fruits Eggs Fats & Oil -31-48 -47 % Reduction Milk -75 365 Cheese 160 Meat 89 Fish 26 Vegetable Change in food consumption of Cretan men aged 40-60 years from 1960 to 1988 From: Kafatos et al, Am.J.Clin.Nutr., 1997. Συμπέρασμα: H Μεσογειακή δίαιτα πιστεύεται σήμερα ότι είναι μια ισορροπημένη, διατροφικά επαρκής δίαιτα με τα χαρακτηριστικά αυτά που συντελούν στην διατήρηση της υγείας και την πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων Σας ευχαριστώ 8