Ορµονική ρύθµιση ασβεστίου & φωσφόρου Παραθυρεοειδείς Αδένες Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 1
Ασβέστιο Ø Νευροδιαβίβαση Ø Μυϊκή συστολή Ø Μίτωση και Κυτταρική διαίρεση Ø Γονιµοποίηση Ø Πήξη του αίµατος Ø Δεύτερος αγγελιοφόρος Ø Κρυσταλλική δοµή οστών & οδόντων [Ca 2+ ] στο πλάσµα: αύξηση της διεγερσιµότητας µυϊκών & νευρικών µεµβρανών υπασβεστιαιµικός τέτανος (µυϊκοί σπασµοί) [Ca 2+ ] στο πλάσµα: καρδιακή αρρυθµία, καταστολή νευροµυϊκής δραστηριότητας Μεταβολή της λειτουργίας ασβεστιοεξαρτώµενων ιοντικών διαύλων Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 2
Ca του πλάσµατος: 50% σε µορφή Ca 2+ (βιολογικά ενεργός) 40% δεσµευµένο σε πρωτεΐνες 10% σε σύµπλοκο µε µη ιοντικές, υπερδιηθούµενες µορφές 99% του συνολικού σωµατικού ασβεστίου περιέχεται στα οστά Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 3
Κυτταροπλασµατική [Ca 2+ ]: 10 7 M (πολύ µεγαλύτερο απόθεµα δεσµευµένο σε πρωτεΐνες, ER, µεµβράνες) Ρύθµιση της ενδοκυττάριας [Ca 2+ ]: Εισροή Ca από το εξωτερικό του κυττάρου Κινητοποίηση των ενδοκυττάριων αποθηκών Εξωκυττάρια [Ca 2+ ]: 10 3 M Ρύθµιση της εξωκυττάριας [Ca 2+ ]? Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 4
Τροφή 1000mg Έντερο Απέκκριση (κόπρανα) 800mg Ρύθµιση της Οµοιόστασης & του Ισοζυγίου Ασβεστίου του σώµατος Απορρόφηση 350mg Έκκριση 150mg Εξωκυττάριο υγρό 1000mg Νεφρός 500mg Ανάπλαση οστών 500mg Σκελετός 10 6 mg Απέκκριση (ούρα) 200mg Γαστεντερικός Σωλήνας: Πρόσληψη Ca Νεφροί: Αποβολή Ca Οστά: Ρύθµιση της κατανοµής Ca εντός του σώµατος Το ποσοστό του Ca που απορροφάται από το έντερο ρυθµίζεται Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 5
Φωσφορικό ανιόν (PO 4 3- ) Το κυριότερο ενδοκυτταρικό ανιόν: v ενώσεις υψηλής ενέργειας (ATP) - συνένζυµα (NADP) λιπίδια v κυτταρική σηµατοδότηση φωσφορυλίωση πρωτεϊνών v αποτελεί τµήµα της κρυσταλλικής δοµής των οστών Σχηµατίζει µε το Ca 2+ υδροξυαπατίτες Μείωση των PO 4 3- : ü Δυσλειτουργίες καρδιάς & µυών ü Αιµόλυση ü Ανώµαλη ανάπτυξη των οστών Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 6
Ανακύκληση των PO 4 3- του σώµατος Τροφή 900mg Μαλακός ιστός 100.000 mg Έντερο Απορρόφηση 600mg Εξωκυττάριο υγρό 600mg 250mg Ανάπλαση οστών 250mg Σκελετός 600.000 mg Απέκκριση (κόπρανα) 300mg Νεφρός Απέκκριση (ούρα) 600mg Η απορρόφηση των PO 4 3- βρίσκεται σε γραµµική σχέση µε την πρόσληψη Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 7
Ρύθµιση της Οµοιόστασης & του Ισοζυγίου Ασβεστίου του σώµατος ü Οστά: ανταλλαγή Ca 2+ µε το ΕCF ü Νεφροί: αποβολή Ca 2+ ü Γαστρεντερικός σωλήνας: απορρόφηση Ca 2+ Οµοιόσταση Άµεσες προσαρµογές Σταθερή [Ca 2+ ] Ισοζύγιο Αργές προσαρµογές Σταθερά συνολικά ποσά Ca 2+ Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 8
Λειτουργίες των Οστών ü Υποστηρίζουν το σώµα και τα επιβαλλόµενα φορτία, αντιστέκοντας τη βαρύτητα ü Προσφέρουν ακαµψία η οποία καθιστά δυνατό το βάδισµα ü Προστατεύουν τα εσωτερικά όργανα δηµιουργώντας το πλευρικό πλέγµα, τους σπονδύλους και το κρανίο ü Εξυπηρετούν την αποθήκευση του ασβεστίου, των ανόργανων φωσφορικών και άλλων µεταλλοστοιχείων ü Ο µυελός τους παράγει κύτταρα του αίµατος Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 9
Δοµικές περιοχές του οστού οστέωνας δοκιδώδες ή σπογγώδες (20%) φλοιώδες ή συµπαγές (80%) ρύθµιση του µεταβολισµού του ασβεστίου: δοκιδώδες Επιφάνεια δοκιδώδους οστού 5Χ > Επιφάνεια συµπαγούς οστού Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 10
Οργάνωση του οστού σε οστεώνες 11
Σχηµατισµός & Απορρόφηση Οστού Εγκάρσια τοµή οστού Οστεώνας (µονάδα διάπλασης): Οστεοβλάστες Οστεοκύτταρα Οστεοκλάστες Οστεοειδές Πρωτεΐνες Υδροξυαπατίτες Ca 5 (PO4) 3 OH Η δραστηριότητα οστεοβλαστών και οστεοκλαστών ρυθµίζεται από ü λεµφοκίνες ü αυξητικούς παράγοντες ü προσταγλανδίνες ü ορµόνες Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 12
Απόθεση Οστού από Οστεοβλάστες οστεοβλάστες κολλαγόνο οστεοκαλσίνη οστεονεκτίνη συνδέεται µε υδροξυαπατίτες Οστεοειδές κρύσταλλοι ασβεστίου και φωσφόρου υδροξυαπατίτες εναπόθεση µετάλλων Αποτιτάνωση του οστού οστεοκύτταρο Εγκλεισµός των οστεοβλαστών στο οστεοειδές Μετατροπή σε οστεοκύτταρα Σχηµατισµός βοθρίων/διαύλων Ανταλλαγή ουσιών Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 13
Απορρόφηση Οστού από Οστεοκλάστες λυσοσώµατια πολλαπλοί πυρήνες στενή σύνδεση θεµέλια ουσία µε θεµέλια ουσία κυµατοειδής επιφάνεια οστεοκλάστη Οστεοκλάστες Εκκρίνουν Η+ διαλύουν τους κρυστάλλους Υδρολυτικά ένζυµα πέπτουν την οστεώδη ουσία Απορροφούν ήδη σχηµατισµένο οστό Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 14
Σχηµατισµός και Απορρόφηση των Οστών Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 15
Ρυθµός Ανακύκλησης Οστών Οι διεργασίες σχηµατισµού και απορρόφησης είναι στενά συνδεδεµένες Φάσεις αύξησης: σχηµατισµός > απορρόφηση αύξηση της σκελετικής µάζας (µέγιστο µεταξύ 20 & 30) Ισοδύναµοι ρυθµοί σχηµατισµού και απορρόφησης ( µέχρι την ηλικία των 40-50) Φάση γήρανσης: απορρόφηση > σχηµατισµός αργή µείωση της σκελετικής µάζας Το συνολικό Ca του σώµατος, ως δείκτης της µάζας του οστού Ανάπλαση η διαδικασία του ρυθµού ανάπλασης των οστών στον ενήλικο µπορεί να φτάνει το 15% της συνολικής οστικής µάζας ανά έτος Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 16
Απελευθέρωση Ca2+ από το οστό 1. Οστεοκυτταρική οστεόλυση Γρήγορη απελευθέρωση Ca2+ & PO43µεταφορά µέσω των βοθρίων 2. Απορρόφηση οστού από τους οστεοκλάστες Καταστροφή θεµέλιας ουσίας Αργή ανταλλαγή 16/5/18 Ε. Παρασκευά, Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 17
Ορµονική οµοιοστατική ρύθµιση του ασβεστίου του πλάσµατος Παραθορµόνη 1,25-διϋδρόξυβιταµίνη D 3 Καλσιτονίνη Οι ενδοκρινικές διαταραχές που διακόπτουν τη σύζευξη σχηµατισµού και απορρόφησης των οστών είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς στης φάσεις αύξησης και γήρανσης Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 18
Παραθυρεοειδείς Αδένες 4 αδένες (συνολικό βάρος 130mg περίπου) στο θυρεοειδή αδένα Κύριοι ρυθµιστές της συγκέντρωσης και ροής ασβεστίου και φωσφορικών στο πλάσµα Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 19
Παραθορµόνη Κύρια κύτταρα Πολυπεπτίδιο Συντίθεται σαν προπρο-pth Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 20
Η έκκριση της PTH ρυθµίζεται κύρια από τα επίπεδα Ca στο πλάσµα Η έκκριση της PTH ρυθµίζεται κύρια από τα επίπεδα Ca στο πλάσµα Σύστηµα αρνητικής ανάδρασης: η έκκριση PTH είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τη συγκέντρωση του Ca στο πλάσµα, όµως: έκκριση βασικής ποσότητας ορµόνης διατηρείται ακόµη και σε υψηλά επίπεδα ασβεστίου Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 21
Ο Υποδοχέας Ca (CaSR) στην µεµβράνη των παραθυρεοειδικών κυττάρων αποκρίνεται στις µεταβολές των επιπέδων του εξωκυττάριου Ca Μεταλλάξεις του CaSR είναι υπεύθυνες για κλινικές διαταραχές της οµοιοστασίας του Ca Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 22
Ρύθµιση της έκκρισης ΡΤΗ Αµεση αρνητική ρύθµιση Ca 2+ 1,25(OH)2-VitD Εµµεση θετική ρύθµιση PO 4 3- -Σχηµατισµός συµπλόκων Ca, & µείωση της συγκέντρωσης Ca Mg Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 23
Υποδοχείς της παραθορµόνης Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 24
Δράσεις της παραθορµόνης Νεφροί ü διέγερση επαναπορρόφησης Ca ü αύξηση της απέκρισης PO 4 ü διέγερση σχηµατισµού της 1,25-(ΟΗ)2-D Γαστρεντερικός σωλήνας ü αύξηση της εισροής Ca στο πλάσµα (έµµεσα) Οστά διέγερση της οστεοκυτταρικής οστεόλυσης (αρχικά) διέγερση των οστεοβλαστών και απορρόφηση του πλήρους αποτιτανωµένου οστού µέσω των οστεοκλαστών (βραδεία επίδραση) ü αύξηση της εισροής Ca στο πλάσµα ü αύξηση της εισροής PO4 στο πλάσµα Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 25
Ρυθµίζει (µαζί µε την παραθορµόνη) το µεταβολισµό του Ca και του PO 4 Βιταµίνη D Διατηρεί τη συγκέντρωση του Ca στο πλάσµα σε φυσιολογική τιµή αυξάνοντας την απορρόφησή του από το το έντερο Διασφαλίζει το φυσιολογικό σχηµατισµό των οστών Η βιταµίνη D είναι ü Ορµόνη ü Βιταµίνη ä 1,25-OH-D : βιολογικά δραστική µορφή βιταµίνη D 25-OH-D æ 24,25-OH-D : 1/20 της δράσης της 1,25-OH-D αποµακρύνει την περίσσεια βιταµίνης D Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 26
Μεταβολισµός της βιταµίνης D ψάρια, ήπαρ, γάλα 2.5 µg Στερόλη (λιποδιαλυτή) Αποθηκεύεται στο λιπώδη ιστό απόθεµα µερικών µηνών παραθορµόνη 1α-υδροξυλάση Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 27
Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 28
Έλλειψη βιταµίνης D ü Μικρή έκθεση σε ηλιοφάνεια ü Μη ικανοποιητική πρόσληψη από την τροφή ü Βρέφη της µαύρης φυλής που τρέφονται από θηλασµό ü Γαστρεντερικές νόσοι ü Νόσοι του ήπατος ü Νεφρική ανεπάρκεια ü Αφαλάτωση των οστών- οστεοµαλακία, σκελετικές ανωµαλίες Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 29
Μηχανισµός δράσης της βιταµίνης D Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 30
Δράσεις της βιταµίνης D στο έντερο ü Διέγερση της απορρόφησης Ca από τον αυλό του εντέρου Υπεύθυνη για την προσαρµογή στην απορρόφηση Ca, ü Αύξηση της απορρόφησης PO 4 και Mg από τα κύτταρα του εντέρου Μεταγραφή των γονιδίων Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 31
Δράσεις της βιταµίνης D στους νεφρούς ü Διέγερση επαναπορρόφησης Ca ü Αύξηση της επαναπορρόφησης PO4 ü Δράσεις της βιταµίνης D στα οστά ü Διεγείρει την απορρόφηση των οστών δρώντας στους οστεοβλάστες ü Προωθεί την επιµετάλλωση του µη ασβεστοποιηµένου οστεοειδούς Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 32
Δράσεις της βιταµίνης D ü Εντερο: Διέγερση της απορρόφησης Ca, PO 4 & Mg ü Νεφροί: Διέγερση επαναπορρόφησης Ca & PO4 ü Οστά: Επιµετάλλωση του µη ασβεστοποιηµένου οστεοειδούς ü Σκελετικός µυς: αυξάνει την πρόσληψη Ca και τη µεταφορά στο σαρκοπλασµατικό δίκτυο και την πρόσληψη PO 4 ü Ανοσοποητικό: Συµβάλλει στην ανοσοδιαµόρφωση ü... Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 33
Καλσιτονίνη (CT) Πεπτιδική ορµόνη Εκκρίνεται από τα παραθυλακιακά κύτταρα του θυρεοειδούς αδένα (νευροενδοκρινή κύτταρα) Ø Μειώνει τα επίπεδα Ca στο πλάσµα - ανταγωνίζεται τη δράση της PTH στα οστά Ø Έχει την ίδια δράση µε την PTH ως προς τα φωσφορικά: ελαττώνει τη συγκέντρωσή τους στο πλάσµα και αυξάνει την απέκκριση στα ούρα Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 34
Έλλειψη ή υπερβολική έκκριση CT δεν έχει επιπτώσεις στα επίπεδα Ca Αντισταθµίζεται µε τη ρύθµιση των επιπέδων της PTH και της βιταµίνης D Παίζει, πιθανόν, ρόλο ü στην ανάπτυξη των οστών στην εµβρυϊκή ηλικία ü στη µείωση της µάζας των οστών στους ενήλικες ü στην προστασία από υπερβολική οστεόλυση κατά την κύηση και τη γαλουχία Η καλσιτονίνη χορηγείται θεραπευτικά : για τον αποκλεισµό της απορρόφησης των οστών, σε περιπτώσεις που ο ρυθµός απορρόφησης είναι υψηλός (οστεοπόρωση) Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 35
Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 36
Διαταραχές της Οµοιόστασης του Ασβεστίου & των Φωσφορικών v Πρωτογενής υπερπαραθυρεοειδισµός : ανεξέλεγκτη αύξηση στην έκκριση ΡΤΗ (συνήθως προκαλείται από αδένωµα των παραθυρεοειδών). οστική απορρόφηση και την εντερική πρόσληψη Ca2+. v Χυµική υπερασβεστιαιµία κακοήθους νεοπλασίας: παρατηρείται σε ορισµένους καρκίνους εξαιτίας της έκκρισης του σχετιζόµενου µε την ΡΤΗ πεπτιδίου (ΡΤΗ-rP). Το ΡΤΗ-rP όµοια δράση µε την ΡΤΗ: [Ca2+] στο πλάσµα και [ΡΟ4]. H έκκριση ΡΤΗ καταστέλλεται µε αρνητική ανατροφοδότηση από την υψηλή [Ca2+] στο πλάσµα. Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 37
Διαταραχές της Οµοιόστασης του Ασβεστίου & των Φωσφορικών v Δευτερογενής υπερπαραθυρεοειδισµός: είναι συχνά επιπλοκή της νεφροπάθειας τελικού σταδίου. νεφρική έκκριση φωσφορικών σε [ΡΟ4] στο πλάσµα. Η έκκριση της ΡΤΗ διεγείρεται από την αυξηµένη συγκέντρωση [ΡΟ4]. Τα υψηλά επίπεδα ΡΤΗ συχνά προκαλούν αποµετάλλωση (νεφρική οστεοδυστροφία). 1,25-(ΟΗ)2D3 εξαιτίας της µείωσης του λειτουργικού νεφρικού ιστού. Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 38
Διαταραχές της Οµοιόστασης του Ασβεστίου & των Φωσφορικών v Πρωτογενής υποπαραθυρεοειδισµός: Η χειρουργική αφαίρεση των παραθυρεοειδών αδένων είναι η πιο κοινή αιτία Τα αποτελέσµατα είναι αντίθετα από αυτά που περιγράφονται στον πρωτογενή υπερπαραθυρεοειδισµό: η [Ca2+] στο πλάσµα µειώνεται και η συγκέντρωση φωσφορικών αυξάνει. v Ψευδοϋποπαραθυρεοειδισµός: προκαλείται από µη-λειτουργικές G-πρωτεΐνες στους νεφρούς και στα οστά οι οποίες προκαλούν αντίσταση των ιστών στην ΡΤΗ. Οι ασθενείς έχουν [Ca2+] στο πλάσµα και [ΡΟ 4 ], επειδή οι ιστοί δεν ανταποκρίνονται οµαλά στην ΡΤΗ. Παρόλο που η έκκριση ΡΤΗ διεγείρεται από την υπασβεστιαιµία, η αντίσταση των ιστών στην ΡΤΗ εµποδίζει την απόκριση. Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 39
Υπερασβεστιαιµία Πιθανά σηµάδια και συµπτώµατα της υπερασβεστιαιµίας: ü Πόνος στα οστά. ü Λίθοι στα νεφρά. ü Πόνοι στην κοιλιά που συνδέονται µε δυσκοιλιότητα και παγκρεατίτιδα. ü Γενική κακουχία και αδυναµία. ü Κατάθλιψη, παραλήρηµα και κώµα. Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 40
Υπασβεστιαιµία Η υπασβεστιαιµία προκαλεί διαταραχή των µεµβρανικών δυναµικών, υπερδιεγερσιµότητα των νευρώνων και µυϊκό τέτανο. Ο υπασβεστιαιµικός τέτανος µπορεί να αξιολογηθεί κλινικά αν εντοπιστούν το σηµάδι του Chvostek ή το σηµάδι του Troussseau. Το σηµάδι του Chvostek είναι ο σπασµός του προσώπου που επάγεται µετά από ελαφρό χτύπηµα στο προσωπικό νεύρο ακριβώς µπροστά από το αυτί. Με το σηµάδι του Troussseau επιχειρείται η πρόκληση καρπικών σπασµών όταν αποκλειστεί η ροή αίµατος στην βραχιόνια αρτηρία για 3 λεπτά µε το περιβραχιόνιο ενός πιεσόµετρου. Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 41
Μεταβολικές Οστικές Ασθένειες Ραχίτιδα- Οστεοµαλακία Ανεπαρκής εναπόθεση µετάλλων επί της θεµέλιας ουσίας Μαλακά και εύθραυστα οστά Έλλειψη βιταµίνης D Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 42
Μεταβολικές Οστικές Ασθένειες Οστεοπόρωση Απώλεια θεµέλιας ουσίας και µετάλλων Μείωση οστικής µάζας και αντοχής Αύξηση ορµόνης που ευνοεί την οστεόλυση (κορτιζόλη) Μείωση ορµόνης που ευνοεί τον οστικό σχηµατισµό (οιστρογόνα) 43
Οστεοπόρωση Πρόληψη Χορήγηση οιστρογόνων σε εµµηνοπαυσιακές γυναίκες Φυσική δραστηριότητα Επαρκής πρόσληψη ασβεστίου Θεραπεία Χορήγηση ü διφωσφονικών (µείωση της δράσης των οστεοκλαστών) ü Καλσιτονίνης ü Βιταµίνης D3 (διέγερση των οστεοβλαστών) ü Οιστρογόνων ü Φθοριούχου νατρίου ü Αντισωµάτων κατά του RANKL Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 44
Αντισώµατα κατά του RANKL Σηµαντική θεραπευτική επιλογή σε σχέση µε τις υπάρχουσες θεραπείες ü γυναίκες µε µετεµµηνοπαυσιακή οστεοπόρωση ü άνδρες που έχουν υποβληθεί σε ορµονοθεραπεία µετά από καρκίνο του προστάτη, και αντιµετωπίζουν και αυτοί αυξηµένο κίνδυνο καταγµάτων ü οστική νόσος του πολλαπλού µυελώµατος Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 45
Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 46
Sherwood Κεφ. 19.1 Παραθυροειδείς αδένες και έλεγχος του µεταβολισµού του ασβεστίου Vander (1 η έκδοση) Κεφ. 16 Μέρος Γ. Ρύθµιση ασβεστίου Vander (2 η έκδοση) Κεφ. 11 Μέρος ΣΤ. Ενδοκρινική ρύθµιση οµοιοστασίας του ασβεστίου Ganong s :Ιατρική Φυσιολογία Κεφ. 21 Ορµονική ρύθµιση του µεταβολισµού του ασβεστίου και του φωσφόρου και φυσιολογία του οστού Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. 47