«5η Διημερίδα (αλληλο-)διδακτικής. Διδάσκοντας με λογισμό και με όνειρο. Έμπνευση και Δημιουργία στη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Σχολικό έτος 2016-17.» Διοργάνωση: Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Β. Καλοκύρη 1 ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΦΑΝΗ Φιλόλογος (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Ειδική Αγωγή) Αντιγόνη Σοφοκλέους. Στ. 441-507. Διδακτική πρόταση (Β Λυκείου). 2 Στόχος της εισήγησής μου είναι να αναδείξω τη δημιουργική και συνάμα εποικοδομητική ενασχόληση που το δραματικό έργο της ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ του Σοφοκλή μπορεί να προσφέρει στον σύγχρονο μαθητή εφόσον η διδασκαλία σχεδιαστεί με τρόπο βιωματικό, με συμμετοχικές εκπαιδευτικές τεχνικές και σε πνεύμα μαθητοκεντρικό. 3 Στόχος των προτεινόμενων μεθόδων είναι να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών, εστιάζοντας σε στοχευμένα σημεία της τραγωδίας που εγείρουν ζητήματα προς συζήτηση και προβληματισμό, 1
4 όπως είναι οι στίχοι 441 507 από το Β επεισόδιο, στο οποίο παρατηρείται η σύγκρουση δύο ασυμβίβαστων χαρακτήρων, που αντικατοπτρίζουν δύο διαφορετικές αντιλήψεις για τον κόσμο. 5 Η εστίαση στα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας επελέγη για τον απλούστατο πρακτικό λόγο ότι εντοπίζονται σε όλα τα τμήματα της τραγωδίας και αποτελούν τα κυρίως εσωτερικά σημεία της καθώς επίσης και τα ουσιαστικότερα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, στην Ποιητική του. 6 Στο πνεύμα αυτό, επέλεξα να παρουσιάσω μέρος του Β επεισοδίου ζητώντας από τους μαθητές να εργαστούν επάνω σε Φύλλα εργασίας, με ομαδικές δραστηριότητες που αναπτύσσουν και καλλιεργούν την ομαδοσυνεργατική και βιωματική μάθηση. Προτείνονται ενεργητικές συμμετοχικές εκπαιδευτικές τεχνικές, που θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον και θα κάνουν τους σύγχρονους μαθητές να ανακαλύψουν μία άλλη πλευρά του μαθήματος. Μέσα από αυτή τη διδακτική πρόταση, οι μαθητές παύουν ίσως να αντιμετωπίζουν το μάθημα των Αρχαίων με δυσπιστία και νωθρότητα, γιατί τους δίνουμε το έναυσμα να ανακαλύψουν, να συνεργαστούν, να αντιμετωπίσουν ολόκληρη τη διαδικασία με τρόπο ψυχαγωγικό και να αποκομίσουν τα οφέλη της δημιουργίας, της φαντασίας, του δρώμενου. 7 Η πρότασή μου εφαρμόζεται μετά τη γραμματικοσυντακτική ανάλυση και μετάφραση, απαραίτητα εργαλεία για την πρώτη προσέγγιση και κατανόηση του κειμένου. 8 Φροντίζουμε, εν συνεχεία, να παρακολουθήσουμε όλοι μαζί στο εργαστήριο Η/Υ το βίντεο διάρκειας 1 ώρας και 22 λεπτών για την απόκτηση μίας σφαιρικής εικόνας του δράματος και του περιεχομένου, καθώς επίσης στοχεύουμε στην εξοικείωσή τους με το είδος του αρχαίου 2
δράματος. Στην τάξη συζητείται, παράλληλα, η πρόταση για μία θεατρική απόδοση στο τέλος της σχολικής χρονιάς των συγκεκριμένων στίχων, επάνω στους οποίους θα εργαστούν όλοι, εμπνεόμενοι από τα Φύλλα εργασίας και βασισμένοι στις δραστηριότητες που εν τέλει κινούνται στο πνεύμα του δρώμενου. Συγκεκριμένα, αυτές οι εργασίες είναι χωρισμένες σε 5 μέρη - ομάδες χρησιμοποιώντας τον Μύθο, το Ήθος, τη Διάνοια, τη Λέξη και την Όψη, τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας (δεν περιλαμβάνεται το Μέλος), όπως συνθέτουν και τούτο το απόσπασμα. Στην Ομάδα Α έχει ανατεθεί Ο Μύθος. 9 Ζητάω να ανατρέξουν στο εν λόγω 15λεπτο απόσπασμα από το βίντεο της ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ https://www.youtube.com/watch?v=wqt_a_p3hwu (από το σημείο 19:00 μέχρι 34:30) και στην Εισαγωγή από το σχολικό εγχειρίδιο, από όπου θα διαβάσουν τον Μύθο των Λαβδακιδών, και 10εμπνεόμενοι από τον διάλογο των προσώπων μέσα από το οπτικοακουστικό και έντυπο υλικό τους, να επεξεργαστούν τους στίχους 441-507 και να διαμορφώσουν μια πιο ελεύθερη μετάφραση, η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε θεατρική παρουσίαση των στίχων στο σχολείο, αργότερα. Στην ομάδα Β έχει ανατεθεί το Ήθος των Ηρώων. 11 Το έργο Αντιγόνη είναι ένα δράμα όπου πρωταγωνιστούν ο Κρέων και η Αντιγόνη και ζητείται από τους μαθητές αφού παρακολουθήσουν το σχετικό απόσπασμα από το βίντεο και αφού λάβουν υπόψη τους το 3
σχολικό εγχειρίδιο, 12 να παρουσιάσουν τον χαρακτήρα των δύο ηρώων και την αιτία σύγκρουσής τους σε ένα κείμενο με τίτλο «Κρέων και Αντιγόνη. Δυο ισχυροί συγκρουόμενοι χαρακτήρες», το οποίο θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα της θεατρικής παρουσίασης του αποσπάσματος, που θα μπορούσαν αργότερα να σκηνοθετήσουν στο σχολείο τους ή και να αξιοποιηθεί στην προετοιμασία των ρόλων με στόχο την θεατρική απόδοση του αποσπάσματος. Εν συνεχεία, να αναζητήσουν φωτογραφίες ηθοποιών, που ερμήνευσαν τους ρόλους του Κρέοντα και της Αντιγόνης, και αποσπάσματα από βίντεο για περαιτέρω εμβάθυνση στους χαρακτήρες μέσα από τη σύγκριση διαφορετικών θεατρικών ερμηνειών (Ενδεικτικοί ιστότοποι: https://www.youtube.com/watch?v=wqt_a_p3hwu https://www.youtube.com/watch?v=es2ytqp8vvy https://www.youtube.com/watch?v=u7wwyakx2mw) Στην Ομάδα Γ έχει ανατεθεί η Διάνοια. 13 Με βάση το κινηματογραφικό έργο και αφού συμβουλευτούν το σχολικό εγχειρίδιο, τους ζητείται να καταγράψουν σε έναν κατάλογο τις ιδέες που εκφράζουν οι δύο πρωταγωνιστές, μέσα από τις οποίες προκύπτει κριτικός προβληματισμός για τις τότε πολιτικοκοινωνικές αντιλήψεις. Επισημαίνεται, επίσης, στο φύλλο εργασίας ότι οι ιδέες αυτές θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν αργότερα από τους μαθητές-«σκηνοθέτες» στη σκηνοθεσία του αποσπάσματος στο σχολείο. 4
Στην ομάδα Δ έχει ανατεθεί η Λέξη (αναφερόμενοι στα εκφραστικά μέσα για την κατανόηση του ήθους των ηρώων) 14 Τα εκφραστικά μέσα ως εργαλείο ανίχνευσης και κατανόησης του ήθους Αντιγόνης Κρέοντα στους συγκεκριμένους στίχους. Στο φύλλο εργασίας ζητείται να καταγράψουν τα εκφραστικά μέσα και να τα συσχετίσουν με το ήθος των πρωταγωνιστών (συνεπώς, προκύπτει μία Ηθογραφία των ηρώων). Επίσης, τους ζητείται να 15 παρουσιάσουν τη συναισθηματική επίδραση που έχουν αυτά τα εκφραστικά μέσα επάνω στον θεατή της παράστασης. Το σύντομο κείμενο που θα συνθέσουν θα μπορούσε να συμβάλει στη σκηνοθεσία του αποσπάσματος. Και στην ομάδα Ε έχει ανατεθεί η Όψη. 16 Ζητείται από τους μαθητές να παρακολουθήσουν το απόσπασμα από το δοθέν κινηματογραφικό έργο (το οποίο προσεγγίζει την απεικόνιση της αρχαιοελληνικής όψης ) και να παρατηρήσουν τα σκηνικά, τις κινήσεις των ηθοποιών, τον τόνο της φωνής και τα κοστούμια, καταγράφοντας τις παρατηρήσεις και τα σχόλιά τους σε ένα κείμενο που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί βοηθητικά στη σκηνοθεσία του αποσπάσματος στο σχολείο. 17Τέλος, να υποθέσουν ότι θα σκηνοθετήσουν αργότερα το απόσπασμα που μελετάμε, φτιάχνοντας τώρα έναν πίνακα με σκηνοθετικές οδηγίες (κινήσεις, τόνος φωνής ηθοποιών, κοστούμια, σκηνικά). 18 Στο τέλος, αφού συγκεντρωθούν όλες οι εργασίες, προκύπτει μία σύνθεση θεατρική, η οποία μέσα σε πνεύμα συνεργασίας και δημιουργικότητας μπορεί να παρουσιαστεί από τους συμμετέχοντες στο τέλος της σχολικής χρονιάς. 5
Εν κατακλείδι, η υλοποίηση των συγκεκριμένων προγραμματισμών και η δραστηριοποίηση των συμμετεχόντων σε ομάδες μαζί με διαδικτυακό υλικό ορίζουν τη μάθηση ως μέσο τροποποίησης της συμπεριφοράς των ατόμων, ενώ η διδασκαλία της τραγωδίας ως θεατρικού δρώμενου, που κατακλύζεται από υψηλά πανανθρώπινα μηνύματα και αξίες, στοχεύει στην ανάδειξη και προβολή ισχυρών προτύπων. 6
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 19 ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ, ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ, Β ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ, Γ. (1979). ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ, ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ, ΑΘΗΝΑ: ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ, GUTENBERG. ΠΑΤΑΚΗΣ, Σ., ΣΑΡΡΗΣ, Μ. (2012). ΣΟΦΟΚΛΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Β ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΑΘΗΝΑ: ΠΑΤΑΚΗ. Μτφρ. Ι.Ν. ΓΡΥΠΑΡΗΣ. χ.χ. ΟΙ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ.. I, ΑΝΤΙΓΟΝΗ, ΗΛΕΚΤΡΑ, ΑΙΑΣ, ΤΡΑΧΙΝΙΑΙ.ΑΘΗΝΑ: ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ. ΥΠ.Π.Ε.Θ, ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ Α, Β ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΛ για το ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 2016-2017, ΑΘΗΝΑ, 13-09-2016. ΑΡ. ΠΡΩΤ. 148091/Δ2. 7