ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΑΜΟΓΙΑΝΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ MD, MSc ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΑΠΟΦΟΙΤΟΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑ
ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ, ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ) ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ, ΝΩΤΙΑΙΑ ΝΕΥΡΑ ΚΑΙ ΓΑΓΓΛΙΑ ΤΟΥΣ)
ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟ Ή ΣΠΛΑΓΧΝΙΚΟ Ή ΦΥΤΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ: Λειτουργεί υπό τον έλεγχο της βούλησής μας και είναι υπεύθυνο για τις εκκούσιες κινήσεις των σκελετικών μυών.
ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ: Ελέγχει εκείνες τις λειτουργίες του οργανισμού που δεν υπόκεινται στον έλεγχο της βούλησής μας.
ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ: Σύστημα δύο νευρώνων που συνάπτονται σε ένα γάγγλιο με διαβιβαστή την Ach (nic). Τα κυτταρικά σώματα των προγαγγλιακών νευρώνων ευρίσκονται στο Κ.Ν.Σ., τα δε γάγγλια εκτός Κ.Ν.Σ. Έλεγχος από το Κ.Ν.Σ. (θάλαμος, μεταιχμιακό σύστημα).
ΣΝΣ: Οι προγαγγλιακοί νευρώνες βρίσκονται στα πλάγια κέρατα του νωτιαίου μυελού μεταξύ Θ1 Ο2. Τα συμπαθητικά γάγγλια βρίσκονται εκατέρωθεν της σπονδυλικής στήλης (συμπαθητική άλυσος). Κάθε προγαγγλιακή ίνα νευρώνει πολλές μεταγαγγλιακές (έως 1: 20). Ως συμπαθητικό γάγγλιο θεωρείται και ο μυελός των επινεφριδίων που εκκρίνει στην κυκλοφορία αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη (4:1).
Η διέγερση του συμπαθητικού είναι διάχυτη και αφορά το σύνολο των νευρούμενων οργάνων Οι προγαγγλιακοί νευρώνες εκκρίνουν Ach που δρα σε νικοτινικούς υποδοχείς στα γάγγλια. Οι μεταγγαγγλιακές ίνες εκκρίνουν κυρίως ΝΑ εκτός από τους ιδρωτοποιούς αδένες όπου νευρομεταβιβαστής είναι η Ach.
ΠΝΣ: Οι προγαγγλιακοί νευρώνες βρίσκονται στους κινητικούς πυρήνες των κρανιακών νεύρων III, VII, IV και X στο στέλεχος του εγκεφάλου και στην ιερά μοίρα του νωτιαίου μυελού (2o 4o μυελοτόμιο). Οι προγαγγλιακές ίνες ακολουθούν μακρά πορεία μέχρι την σύναψή τους με τους μεταγαγγλιακούς νευρώνες στα γάγγλια του ΠΝΣ που βρίσκονται πολύ κοντά ή και πάνω στα τελικά όργανα. Στα γάγγλια ο νευρομεταβιβαστής είναι η Ach που δρα σε νικοτινικούς υποδοχείς των μεταγαγγλιακών κυττάρων.
Η διέγερση του παρασυμπαθητικού έχει εντοπισμένη δράση σε συγκεκριμένο κάθε φορά όργανο. Ο νευρομεταβιβαστής που ασκεί δράση επί του τελικού οργάνου είναι η Ach σε μουσκαρινικούς υποδοχείς. Το παρασυμπαθητικό είναι εξελικτικά αρχαιότερο του συμπαθητικού.
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΣ: Τα δύο σκέλη του αυτόνομου νευρικού συστήματος ασκούν στα όργανα που νευρώνουν αντίθετη δράση. Η διέγερση του συμπαθητικού και του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος βρίσκονται συνεχώς σε κατάσταση δυναμικής ισορροπίας με στόχο την ομοιόσταση του οργανισμού υπό τον έλεγχο των κέντρων του Κ.Ν.Σ.
ΔΙΕΓΕΡΣΗ ΣΥΜΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (FIGHT OR FLIGHT): Κόρες οφθαλμών σε μυδρίαση (διαστολή). Βρογχοδιαστολή, ελάττωση εκκρίσεων και ταχύπνοια από το αναπνευστικό. Αύξηση καρδιακής συχνότητας, συσταλτικότητας μυοκαρδίου και αρτηριακής πίεσης. Μείωση παροχής αίματος στο δέρμα και τα σπλάγχνα. Αύξηση παροχής αίματος στους σκελετικούς μυς. Ελάττωση λειτουργικότητας ΓΕΣ (εκκρίσεις, περισταλτισμός). Κατακράτηση ούρων. Αύξηση διαθέσιμων πηγών ενέργειας (γλυκογονόλυση, λιπόλυση).
ΔΙΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΣΥΜΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (REST AND DIGEST): Κόρες οφθαλμών σε μύση (συστολή). Βρογχοσύσπαση, αύξηση εκκρίσεων, βραδύπνοια. Μείωση καρδιακής συχνότητας και συσταλτικότητας. Αύξηση δραστηριότητας ΓΕΣ (περισταλτισμός, εκκρίσεις). Αύξηση αιματικής ροής στο δέρμα και τα σπλάγχνα. Μείωση βασικού μεταβολικού ρυθμού, μείωση γλυκόζης πλάσματος. Ούρηση, αφόδευση, στύση.
ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ: Είναι οι ουσίες που διαμεσολαβούν την επικοινωνία μεταξύ νευρικών κυττάρων ή νευρικού κυττάρου και τελικού στόχου. Οι σπουδαιότεροι νευροδιαβιβαστές του περιφερικού νευρικού συστήματος είναι η ακετυλοχολίνη που εκκρίνεται από τους χολινεργικούς νευρώνες και διεγείρει χολινεργικούς υποδοχείς και η νοραδρεναλίνη/αδρεναλίνη που εκκρίνονται η μεν νοραδρεναλίνη από τους αδρενεργικούς νευρώνες και την μυελώδη μοίρα των επινεφριδίων η δε αδρεναλίνη από την μυελώδη μοίρα των επινεφριδίων και δρουν σε αδρενεργικούς υποδοχείς.
Ach και περιφερικο νευρικό σύστημα: Στα γάγγλια και των δύο υποδιαιρέσεων του ΑΝΣ. Στον μυελό των επινεφριδίων. Στις μεταγαγγλιακές απολήξεις του παρασυμπαθητικού. Στην τελική κινητική πλάκα των σκελετικών μυών. Στις τελικές απολήξεις που νευρώνουν τους ιδρωτοποιούς αδένες (διανέμονται από το συμπαθητικό). ΝΑ και περιφερικό νευρικό σύστημα: Στις μεταγαγγλιακές απολήξεις του συμπαθητικού (εκτός αυτών που διανέμονται στους ιδρωτοποιούς αδένες). Από το μυελό των επινεφριδίων σε ποσοστό λιγότερο από 20%, το υπόλοιπο 80% είναι αδρεναλίνη για συστηματική δράση μέσω της κυκλοφορίας.
ΧΟΛΙΝΕΡΓΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΝΙΚΟΤΙΝΙΚΟΙ Γάγγλια ΣΝΣ και ΠΝΣ, Μυελός επινεφριδίων. Νευρομυική σύναψη. Κ.Ν.Σ. ΜΟΥΣΚΑΡΙΝΙΚΟΙ Τελικοί στόχοι Π.Ν.Σ. Κ.Ν.Σ.
ΝΙΚΟΤΙΝΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ:
Είναι υποδοχείς που λειτουργούν ως δίαυλοι ιόντων νατρίου και ασβεστίου. Μεταφέρουν την διέγερση από τον προγαγγλιακό νευρώνα στον μεταγαγγλιακό. Προκαλούν την σύσπαση των σκελετικών (γραμμωτών) μυικών ινών. Στο Κ.Ν.Σ. προκαλούν εγρήγορση και σχετίζονται με την μνήμη και μάθηση.
ΜΟΥΣΚΑΡΙΝΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ: Υποδοχείς συνδεδεμένοι με G - πρωτείνες. Έχουν βρεθεί 5 υπότυποι (Μ1, Μ2, Μ3, Μ4 και Μ5).
Μ1(+) Εξωκρινείς αδένες (γαστρικοί, σιελογόνοι αδένες). Κ.Ν.Σ. Έντερο. Μ2(-) Καρδιά. Λείοι μύες. Κ.Ν.Σ. Μ3(+) Πνεύμονες Λείοι μύες. Εξωκρινείς αδένες Κ.Ν.Σ. Μ4(-) Κεντρικό νευρικό σύστημα. Μ5(+) Κεντρικό νευρικό σύστημα.
ΧΟΛΙΝΕΡΓΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ:
ΧΟΛΙΝΕΡΓΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ Ή ΧΟΛΙΝΟΜΙΜΗΤΙΚΑ (μιμούνται την δράση της Ach) ΔΙΕΓΕΡΣΗ ΜΕΤΑΣΥΝΑΠΤΙΚΩΝ ΧΟΛΙΝΕΡΓΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΑΚΕΤΥΛΟΧΟΛΙΝΕΣΤΕΡΑΣΗΣ (ΕΝΖΥΜΟ ΠΟΥ ΔΙΑΣΠΑ ΤΗΝ Ach ΣΤΗΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΣΧΙΣΜΗ) ΜΟΥΣΚΑΡΙΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΝΙΚΟΤΙΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΜΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ
ΑΜΕΣΟΙ ΧΟΛΙΝΕΡΓΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ: Εστέρες χολίνης: 1. Ακετυλοχολίνη 2. Βητανεχόλη 3. Μεταχολίνη 4. Καρβαχόλη
Η Ach διεγείρει και τους δύο τύπους υποδοχέων, νικοτινικούς και μουσκαρινικούς και δρα για μικρό χρονικό διάστημα καθώς καταστρέφεται από την ακετυλοχολινεστεράση στην συναπτική σχισμή. Οι υπόλοιποι εστέρες χολίνης έχουν κυρίως μουσκαρινικές δράσεις (βραδυκαρδία, πτώση πίεσης, αύξηση εκκρίσεων αδένων, αύξηση περισταλτισμού ΓΕΣ, σύσπαση λείων μυών + χάλαση σφιγκτήρων, βρογχόσπασμος και μύση + μείωση ενδοφθάλμιας πίεσης) και δρουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Μετεγχειρητική ατονία ουροδόχου κύστεως και εντέρου (βητανεχόλη 10-50 mg x 4 p.o.). Δοκιμασία πρόκλησης βρογχικής υπεραντιδραστικότητας για την διάγνωση του βρογχικού άσθματος (μεταχολίνη). Γλαύκωμα ( καρβαχόλη σε οφθαλμικές σταγόνες). Ιδρώτες. ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ: Αύξηση εκκρίσεων και περισταλτισμού. Παρόξυνση βρογχικού άσθματος. Καρδιολογικές επιπλοκές.
Αλκαλοειδή: 1. Πιλοκαρπίνη (μουσκαρινική δράση). ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Ξηροστομία μετά ακτινοβόληση κεφαλής τραχήλου (5mg x 3, p.o.). Ξηροστομία συνδρόμου Sjogren (5mg x 4, p.o.) Γλαύκωμα υπό μορφή οφθαλμικών σταγόνων. ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ: Εφιδρώσεις, πονοκέφαλοι, ναυτία, συχνή ούρηση, βραδυκαρδία, υπόταση, διάρροιες.
2. Μουσκαρίνη Φυσικό αλκαλοειδές μανιταριών (απομονώθηκε αρχικά από το είδος Amanita muscaria) και συχνό αίτιο δηλητηρίασης. Δηλητηρίαση (μύση, εφιδρώσεις, σιελόρροια, δακρύρροια, κωλικοί εντέρου και διάρροιες, βραδυκαρδία, υπόταση που μπορεί να οδηγήσουν σε κυκλοφορική καταπληξία και καρδιακή ανακοπή, βρογχόσπασμος, δύσπνοια και από το Κ.Ν.Σ. τρόμος, σπασμοί, υποθερμία). Αντίδοτο: ατροπίνη.
3. Νικοτίνη Φυσικό αλκαλοειδές που απαντά στον καπνό (Nicotiana tabacum) και αλλού. Διεγείρει τους νικοτινικούς υποδοχείς. Θεραπευτικά στην διακοπή του καπνίσματος (θεραπεία υποκατάστασης)
ΒΑΡΕΝΙΚΛΙΝΗ: Νικοτινικός αγωνιστής. Χρησιμοποιείται θαραπευτικά στην διακοπή του καπνίσματος.
ΕΜΜΕΣΟΙ ΧΟΛΙΝΕΡΓΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ (ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΑΚΕΤΥΛΟΧΟΛΙΝΕΣΤΕΡΑΣΗΣ): Αναστέλλουν την ακετυλοχολινεστεράση με αποτέλεσμα παραμονή της Ach στην συναπτική σχισμή και εκσεσημασμένη δράση της. Παρουσιάζουν τόσο μουσκαρινικές όσο και νικοτινικές δράσεις. Διακρίνονται σε αντιστρεπτούς και μη αντιστρεπτούς αναστολείς.
ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΜΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ: Εδροφώνιο, Nεοστιγμίνη, Πυριδοστιγμίνη, Φυσοστιγμίνη, Ριβαστιγμίνη, Δονεπεζίλη. ΙΣΧΥΡΑ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ ΠΑΡΑΣΙΤΟΚΤΟΝΑ: Παραθείον, Μαλαθείον. ΗΠΙΑ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ: Carbaryl (Sevin), Propoxur (Baygon), Aldicarb (Temik). ΑΕΡΙΑ ΝΕΥΡΩΝ: Sarin, Soman.
ΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ: Από τους οφθαλμούς: Μύση και συνακόλουθη μείωση ενδοφθάλμιας πίεσης. Από το Γ.Ε.Σ.: Αύξηση του περισταλτισμού και των εκκρίσεων. Από το ουροποιητικό: Σύσπαση ουροδόχου κύστης, χάλαση σφιγκτήρα. Από την τελική κινητική πλάκα: Μυική σύσπαση.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ: Εδροφώνιο. Βραχείας διάρκειας δράσης, χρησιμοποιείται διαγνωστικά στην μυασθένεια. Νεοστιγμίνη: Χορηγείται μόνο παρεντερικά, δεν διέρχεται ΑΕΦ. Χρησιμοποιείται στην θεραπεία της μυασθένειας, μετεγχειρητική ατονία κύστεως, παραλυτικό ειλεό, στην αναστροφή της μυοχάλασης από μη αποπολώτικά μυοχαλαρωτικά, στην δηλητηρίαση με ατροπίνη και στην θεραπεία του γλαυκώματος με την μορφή οφθαλμικών σταγόνων. Χορηγείται κάθε 3-4 ώρες. Πυριδοστιγμίνη: Ανάλογη χρήση με Νεοστιγμίνη. Πιο παρατεταμένη δράση.
ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ: Βραδυκαρδία, υπόταση, εφιδρώσεις, σιελόρροια, βρογχόσπασμος, δύσπνοια, διάρροια, ναυτία, έμετοι,αυξημένη διούρηση. ΚΕΝΤΡΙΚΩΣ ΔΡΩΝΤΑ ΑΝΤΙΧΟΛΙΝΕΣΤΕΡΑΣΙΚΑ: Donepezil (Aricept), Tacrine, Rivastigmine (Exelon). Μόρια με αυξημένη λιποφιλικότητα, διέρχονται ΑΕΦ. Χρησιμοποιούνται στην νόσο Alzheimer και στην άνοια που συνοδεύει την νόσο Parkinson.
ΜΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ (ΟΡΓΑΝΟΦΩΣΦΟΡΙΚΑ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ ΚΑΙ ΑΕΡΙΑ ΝΕΥΡΩΝ): Τοξικολογικό ενδιαφέρον. Λόγω μεγάλης λιποδιαλυτότητας απορροφώνται από δέρμα, βλεννογόνους και έντερο ενώ διαπερνούν τον ΑΕΦ. Προκαλούν χολινεργική κρίση που συνίσταται σε: 1. Μουσκαρινικές δράσεις: Μύση, σιελόρροια, εφιδρώσεις, διάρροια, έμετους, βρογχόσπασμο, βραδυκαρδία, υπόταση. 2. Νικοτινικές δράσεις: Μυικοί ινιδισμοί και αργότερα παράλυση συμπεριλαμβανομένων των αναπνευστικών μυών. 3. Από το Κ.Ν.Σ.: Ανησυχία, τρόμος, σύγχυση, σπασμοί και τελικά κώμα.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗΣ ΜΕ ΜΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΟΥΣ ΧΟΛΙΝΕΣΤΕΡΑΣΙΚΟΥΣ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ: Διακοπή έκθεσης στον παράγοντα. Γενικά υποστηρικτικά μέτρα. Ατροπίνη 1-2mg I.M., I.V. επανάληψη σε 10 min PRN. Γενικά οι δηλητηριάσεις με οργανοφωσφορικά απαιτούν υψηλότερες δόσεις από το sarin.
Πραλιδοξίμη 1-2 gr I.V. σε 15-30 min, επανάληψη σε 1hr και μετά 12 hr PRN ( αναγεννά την ακετυλοχολινεστεράση). Βενζοδιαζεπίνες επί σπασμών.
ΧΟΛΙΝΕΡΓΙΚΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΜΟΥΣΚΑΡΙΝΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΝΙΚΟΤΙΝΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΑΝΤΙΜΟΥΣΚΑΡΙΝΙΚΑ ΓΑΓΓΛΙΟΠΛΗΓΙΚΑ ΜΥΟΠΛΗΓΙΚΑ
ΑΝΤΙΜΟΥΣΚΑΡΙΝΙΚΑ: Αποκλείουν τους υποδοχείς ακετυλοχολίνης στα τελικά όργανα στόχους αποτρέποντας την δράση του παρασυμπαθητικού (παρασυμπαθολυτικά) και του συμπαθητικού στους ιδρωτοποιούς αδένες. Γενικά προκαλούν μείωση εκκρίσεων, χάλαση λείων μυικών ινών και σύσπαση σφιγκτήρων, ταχυκαρδία, αύξηση της πίεσης, βρογχοδιαστολή και μυδρίαση. Εκλεκτικότητα ως προς υποδοχείς. Διαφορετική φαρμακοκινητική.
ΦΥΣΙΚΑ ΑΛΚΑΛΟΕΙΔΗ ATROPA BELLADONA: Atropine Scopolamine Hyoscyamine
ΑΤΡΟΠΙΝΗ: Απορροφάται από το έντερο, διαπερνά ΑΕΦ. Προκαλεί: 1. Μυδρίαση, αδυναμία προσαρμογής μακριά (κυκλοπληγία), αύξηση ενδοφθάλμιας πίεσης λόγω αδυναμίας απαγωγής του υδατοειδούς υγρού. 2. Ταχυκαρδία. Σε χαμηλές δόσεις παράδοξη βραδυαρδία πιθανά λόγω διέγερσης πυρήνων πνευμονογαστρικού. 3. Βρογχοδιαστολή. 4. Ελαττώνει κινητικότητα ΓΕΣ, ουροδόχου κύστης, μήτρας. 5. Μειώνει εκκρίσεις (σίελος, ιδρώτας, πεπτικού, βρογχικές).
ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΑΤΡΟΠΙΝΗΣ: Συμπτωματική βραδυκαρδία. Δηλητηρίαση από οργανοφωσφορικά. Υπερδοσολογία από αντιχολινεστερασικά. Μυδριατικό στην οφθαλμολογία. Στην προνάρκωση (μείωση εκκρίσεων, αντιεμετική κεντρική δράση και αντισπασμωδική πεπτικού).
ΟΔΟΙ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ: Per os, οφθαλμικές σταγόνες, i.m., s.c., i.v. ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ: Ξηροστομία, μειωμένη εφίδρωση, δίψα, ταχυκαρδία, αίσθημα παλμών, κατακράτηση ούρων, θόλωση όρασης, ανησυχία, κόπωση, αταξία, παραισθήσεις και κώμα. Μπορεί να προκαλέσει σημαντική επιδείνωση προυπάρχοντος γλαυκώματος, υπερτροφίας προστάτη, δυσκοιλιότητας.
SCOPOLAMINE: Διαπερνά τον ΑΕΦ επιτυγχάνοντας υψηλές συγκεντρώσεις στο Κ.Ν.Σ. Σε διαδερμικά patches χρησιμοποιείται στην προφύλαξη της ναυτίας των ταξιδιωτών. Παρενέργειες είναι κνησμός και δερματικό εξάνθημα, ξηροστομία, ξηροφθαλμία και υπνηλία. BUTYLSCOPOLAMINE: Χρησιμοποιείται ως χαλαρωτικό λείων μυικών ινών των σπλάγχνων σε κωλικούς χοληφόρων, ουροποιητικού και εντέρου. Παρενέργειες: Ταχυκαρδία, κατακράτηση ούρων, ξηροστομία, αλλεργικές αντιδράσεις, Αντενδείξεις: Γνωστή υπερευαισθησία, MG, αποφρακτικός ή παραλυτικός ειλεός, μεγάκολον, γλαύκωμα κλειστής γωνίας.
SAMAs: Ipratropium (MDI, nebulizer) 1. Σχετικά αργή έναρξη. 2. 30-60 min. max δράση. 3. Διάρκεια 6-8 h. Oxitropium (MDI, nebulizer) 1. Διάρκεια 7-9 h.
Tiotropium (o.d). LAMAs: Umeclidinium (o.d) Glycopyrronium (o.d) Aclidinium (b.d)
ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Σταθερή ΧΑΠ και παροξύνσεις αυτής. Συνδυασμοί LABA/LAMA γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς. Άσθμα, στο στάδιο 5 της αγωγής ελέγχου και κυρίως ιπρατρόπιο στις παροξύνσεις.
ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ: Γενικά είναι πολύ καλά ανεκτά φάρμακα. Κατακράτηση ούρων, ιδιαίτερα σε ηλικιωμένους. Παράδοξος βρογχόσπασμος, ιδιαίτερα από το ιπρατρόπιο για τον οποίο ενοχοποιήθηκε κυρίως το υποτονικό διάλυμα νεφελοποίησης και τα συντηρητικά (benzalkonium, EDTA). Μπορεί όμως να ευθύνεται και ο αποκλεισμός των ανασταλτικών προσυναπτικών Μ2 υποδοχέων. Ξηρότητα στόματος. Επίταση προυπάρχοντος και σπανιότερα εμφάνιση γλαυκώματος κλειστής γωνίας. Ταχυκαρδία, αίσθημα παλμών, αρρυθμίες, παροδική ταχυκαρδία.
ΑΔΡΕΝΕΡΓΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ:
ΑΔΡΕΝΕΡΓΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ
ΤΥΠΟΣ ΥΠΟΔΟΧΕΑ α1 α2 β1 β2 β3 DA1 ΚΥΡΙΟ ΟΡΓΑΝΟ ΣΤΟΧΟΣ Λείες μυικές ίνες αγγείων, Σφιγκτήρες. Προσυναπτικοί, Κ.Ν.Σ. Αιμοπετάλια Καρδιά Νεφροί Λείοι μύες σπλάγχνων, Ήπαρ, Σκελετικοί μύες, Βρόγχοι. Λιπώδης ιστός Αγγεία νεφρών, μεσεντερίου, στεφανιαία, εγκεφάλου. ΔΡΑΣΗ Σύσπαση Ανασταλτική δράση Συσσώρευση. Αύξηση συχνότητας,συσταλτικότητας. Έκκριση ρενίνης, Αγγειοδιαστολή. Χάλαση. Γλυκογονόλυση, Γλυκονεογένεση. Γλυκογονόλυση, Αγγειοδιαστολή. Διαστολή. Λιπόλυση. Αγγειοδιαστολή DA2 Προσυναπτικοί. Ανασταλτικοί,
ΑΔΡΕΝΕΡΓΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ (ΣΥΜΠΑΘΟΜΙΜΗΤΙΚΑ) ΕΝΔΟΓΕΝΕΙΣ ΚΑΤΕΧΟΛΑΜΙΝΕΣ: Νοραδρεναλίνη Αδρεναλίνη Ντοπαμίνη ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΧΟΛΑΜΙΝΕΣ: Ισοπροτερενόλη Δοβουταμίνη ΜΗ ΚΑΤΕΧΟΛΑΜΙΝΕΣ: Φαινυλεφρίνη Αλβουτερόλη Τερβουταλίνη Σαλβουταμόλη Ξυλομεταζολίνη Τραμαζολίνη
ΑΔΡΕΝΕΡΓΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΕΜΜΕΣΩΣ ΔΡΩΝΤΑ: Αμφεταμίνη Κοκαίνη ΑΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΑ ΔΡΩΝΤΑ: Εφεδρίνη Ψευδοεφεδρίνη
ΕΝΔΟΓΕΝΕΙΣ ΚΑΤΕΧΟΛΑΜΙΝΕΣ:
Έχουν ταχεία έναρξη δράσης αλλά μικρή διάρκεια λόγω ταχύτατου μεταβολισμού από MAO, COMT. Χορηγούνται μόνο παρεντερικά ( η νοραδρεναλίνη μόνο i.v., η αδρεναλίνη και s.c., i.m.) Δεν διέρχονται τον ΑΕΦ. Η Νοραδρεναλίνη κυρίως και η αδρεναλίνη δευτερευόντως αποτελούν βασικότατα φάρμακα αντιμετώπισης της κυκλοφορικής καταπληξίας.
Ενδείξεις ΝΑ: Σηπτική καταπληξία (1 ης εκλογής), άλλες μορφές καταπληξίας, ανθεκτική καρδιογενής καταπληξία. Ανεπιθύμητες ενέργειες ΝΑ: Αρρυθμίες, Ισχαιμία μυοκαρδίου και σπλάγχνων, νεκρώσεις σε σημεία πιθανής εξαγγείωσης. Ενδείξεις Αδρεναλίνης: Αναφυλαξία, ΚΑΡΠΑ, σηπτική καταπληξία συμπληρωματικά της ΝΑ, σε υπόταση μετά ΚΡΧ επεμβάσεις.
Ανεπιθύμητες ενέγειες Αδρεναλίνης: Αρρυθμίες, μείωση σπλαγχνικής ροής, μεταβολικές διαταραχές (υπεργλυκαιμία, αύξηση γαλακτικού). Ενδείξεις DA: Εναλλακτικά στη σηπτική καταπληξία εφόσον ο κίνδυνος για αρρυθμίες είναι χαμηλός και συνυπάρχει βραδυκαρδία. Ανεπιθύμητες ενέργειες DA: Αρρυθμίες, μείωση PRL, TSH, GH.
ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΧΟΛΑΜΙΝΕΣ: Δοβουταμίνη (Inotrex): Κυρίως β1 και λιγότερο β2 δράση Ενδείξεις: Καρδιογενής καταπληξία, φαρμακευτική δοκιμασία κόπωσης. Ανεπιθύμητες ενέγειες: Κακοήθεις αρρυθμίες, ανάπτυξη αντοχής.
Ισοπροτερενόλη (Isuprel): Αποκλειστικά β-αγωνιστής (β1, β2, β3). Ενδείξεις: Bραδυκαρδία από κολποκοιλιακό αποκλεισμό, καρδιακή ανακοπή και βρογχόσπασμο κατά την διάρκεια της αναισθησίας. Ανεπιθύμητες ενέργειες:ταχυκαρδία, αίσθημα παλμών, Π.Ο., υποκαλιαιμία,κεφαλαλγία, σύγχυση, ναυτία, τρόμος.
ΜΗ ΚΑΤΕΧΟΛΑΜΙΝΕΣ: Φαινυλεφρίνη. Εκλεκτικός α1 αγωνιστής. Ενδείξεις: Υπόταση κατά την αναισθησία, νευρογενής καταπληξία, τοπικά ως ρινικό αποσυμφορητικό, οφθαλμικές σταγόνες ως μυδριατικό. Ανεπιθύμητες ενέργειες: Μείωση νεφρικής και σπλαγχνικής αιματικής ροής, πιθανά αντανακλαστική βραδυκαρδία.
Xylometazoline Tramazoline
SABAs: Albuterol (salbutamol) (100,200 mcg MDI,DPI) Ταχεία έναρξη (λίγα λεπτά, 4-6h διάρκεια δράσης). Levalbuterol (45, 90 mcg MDI) Fenoterol (100, 200mcg MDI) Terbutaline (400, 500 DPI)
LABAs: Formoterol (4.5, 9, 12mcg MDI, DPI) Arformoterol ( 0,0075mg/ml nebulizer) Salmeterol (25-50 MDI, DPI) Tulobuterol Indacaterol (75-300 DPI)
ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ β2 ΔΙΕΓΕΡΤΩΝ:
ΕΜΜΕΣΩΣ ΔΡΩΝΤΑ ΣΥΜΠΑΘΟΜΙΜΗΤΙΚΑ: Δρουν αυξάνοντας την συγκεντρωση της ΝΑ στην συναπτική σχισμή, όχι διεγείροντας υποδοχεις. Κοκαίνη Aναστέλλει την επαναπρόσληψη της ΝΑ από τον προσυναπτικό νευρώνα.
Αμφεταμίνες
ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΑΠΟ ΚΟΚΑΙΝΗ ΑΜΦΕΤΑΜΙΝΕΣ: Ψυχοκινητική διάγερση. Υπερθερμία, εφιδρώσεις. Μυδρίαση. Υπέρταση, ταχυκαρδία, ΟΕΜ. Σπασμοί, ραβδομυόλυση. Θάνατος από σπασμούς, υπερθερμία, καρδιαγγειακά αίτια. Αντιμετώπιση: ABC προσέγγιση, O2, βενζοδιαζεπίνες, NTG, b-blockers, α blockers, vasopressin.
ΑΔΡΕΝΕΡΓΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΜΕ ΜΕΙΚΤΗ ΔΡΑΣΗ: Εφεδρίνη: Διεγείρει α και β υποδοχείς. Διαπερνα ΑΕΦ. α1 δράση: Ρινικό αποσυμφορητικό, Υπόταση κατά την διάρκεια της αναισθησίας. β2 δράση: Άσθμα.
ΑΔΡΕΝΕΡΓΙΚΟΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΕΣ (ΣΥΜΠΑΘΟΛΥΤΙΚΑ): ΔΡΩΝΤΕΣ ΣΕ α ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ Περιφερικοί Κεντρικοί (α2 αγωνιστές) Μη εκλεκτικοί αναστολείς Φαιντολαμίνη Φαινοξυβενζαμίνη α1 εκλεκτικοί αναστολείς Πραζοσίνη Τεραζοσίνη Δοξαζοσίνη Αλφουλοσίνη Κλονιδίνη Δεξμεδετομιδίνη
α2 ΚΕΝΤΡΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ: Δρουν διεγείρωντας τους κεντρικούς προσυναπτικούς ανασταλτικούς α2 υποδοχείς παρεμποδίζοντας έτσι την συμπαθητική εκφόρτιση. Κλονιδίνη (Catapressan): Ατιυπερτασικό, off label ένδειξη ως κατασταλτικό-αναλγητικό. Παρουσιάζει rebound φαινόμενο στη διακοπή του. Δεξμεδετομιδίνη (Dexdor): 8 φορές πιο εκλεκτική α2 δράση. Ένδειξη στην ΜΕΘ για αγχόλυση, καταστολή, αναλγησία.ανεπιθύμητες ενέργειες υπόταση, υπέρταση, βραδυκαρδία.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΩΝ α ΑΝΑΣΤΟΛΕΩΝ: Αρτηριακή υπέρταση. Καλοήθης υπερτροφία προστάτη.
ΜΗ ΕΚΛΕΚΤΙΚΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ: Φαιντολαμίνη: Μικρή διάρκεια δράσης (10-15 λεπτά μετα χορήγηση i.v.), χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της υπερτασικής κρίσης και δερματικής νέκρωσης από εξαγγείωση επινεφρίνης/νορεπινεφρίνης. Ανεπιθύμητες ενέργειες παρατεταμένη υπόταση και ταχυκαρδία Φαινοξυβενζαμίνη: Μεγαλύτερη διάρκεια δράσης και ένδειξη το φαιοχρωμοκύττωμα.
ΕΚΛΕΚΤΙΚΟΙ α1 ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ: Χορηγούνται στην θεραπεία της καλοήθους υπερτροφίας προστάτη. Σημαντικότερη παρενέργεια που παρουσιάζουν είναι η ορθοστατική υπόταση, ταχυκαρδία.
Β ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ:
1 ης ΓΕΝΙΑΣ β αποκλειστές μη ειδικοί (β1 και β2) Προπρανολόλη Πινδολόλη 2 ης ΓΕΝΙΑΣ β1 ειδικοί αποκλειστές Ατενολόλη Μετοπρολόλη Εσμολόλη Βισοπρολόλη Επιπλέον ιδιότητες Καρβεδιλόλη (+α1 αποκλειστής). Λαβηταλόλη (+α1 αποκλειστής). Νεμπιβολόλη (παραγωγή NO).
Στηθάγχη. Κολπική μαρμαρυγή. Άλλες αρρυθμίες. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ: Συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια. Γλαύκωμα (Timolol, Levobunolol). Υπέρταση. Πρόπτωση μιτροειδούς. Έμφραγμα μυοκαρδίου. Ημικρανίες. Φαιοχρωμοκύττωμα σε συνδυασμό με α αποκλειστές. Συμπτωματικός έλεγχος σε άγχος ή υπερθυρεοειδισμό (ταχυκαρδία, τρόμος).
Βραδυκαρδία. Υπόταση. Βρογχόσπασμος. ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ: Επιδείνωση βαριάς καρδιακής ανεπάρκειας. Διαταραχές ύπνου. Κατάθλιψη. Κόπωση. Ακουστικές ψευδαισθήσεις. Υπογλυκαιμία (καλύπτει και τα συμπτώματα). Λιπιδαιμικές διαταραχές (μέσω β2 υποδοχέων πρκαλούν μείωση HDL, αύξηση LDL και τριγλυκεριδίων).