ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΣΑ ΑΠΟΚΡΤΦΑ ΕΤΑΓΓΕΛΙΑ Ενότητα 3: Το Ευαγγζλιο του Θωμά Αικατερίνθ Τςαλαμποφνθ
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτώσ. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα. Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα ςτο Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθν αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ. 3
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Σο Ευαγγζλιο του Θωμά
ΣΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΟ ΣΟΤ ΘΩΜΑ
ΕΙΑΓΩΓΙΚΑ Βρϋθηκε ςτη βιβλιοθόκη του Nag Hammadi (NHV II,2). 114 λόγια του Ιηςού χωρύσ αφηγηματικό πλαύςιο. Σόμερα ςτα κοπτικϊ το πρωτότυπο πιθανόν ςτα ελληνικϊ. Σπαρϊγματα POxy1, POxy654, POxy655 (όλα ςτα ελληνικϊ). Η ελληνικό εκδοχό εύναι η αρχαιότερη (το κεύμενο του Nag Hammadi - 4 οσ αι.). Τόποσ προϋλευςησ πιθανόν η Συρύα. POxy1 (πριν το 200 μ.χ.) -> 120-140 η πρώτη εκδοχό. 6
ΣΟ ΕΤΑΓΘΩΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΝΟΠΣΙΚΟΙ (1) Το ζότημα τησ εξϊρτηςησ ό μη εξαρτϊται από την χρονολόγηςη. Περύπου τα μιςϊ λόγια του ευαγγελύου απαντούν και ςτα ςυνοπτικϊ ευαγγϋλια. Από τα υπόλοιπα Λόγια ςυνοπτικού χαρακτόρα (π.χ. ϊγνωςτεσ παραβολϋσ). Γνωςτικού χαρακτόρα κεύμενα. Κϊθε λόγιο θα πρϋπει να εξεταςτεύ ξεχωριςτϊ. 7
ΣΟ ΕΤΑΓΘΩΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΝΟΠΣΙΚΟΙ (2) Πιθανϋσ εκδοχϋσ ςχϋςησ: Το ΕυαγΘωμά η χαμϋνη Πηγό των Λογύων. Το ΕυαγΘωμά εξαρτϊται από τα ςυνοπτικϊ. Το ΕυαγΘωμά και τα κανονικϊ ευαγγϋλια αντλούν μύα κοινό προφορικό παρϊδοςη. 8
ΣΟ ΕΤΑΓΘΩΜΑ ΚΙ ΟΙ ΤΝΟΠΣΙΚΟΙ (3) Χωρύα ςυνοπτικού χαρακτόρα χωρύσ παρϊλληλα: προφανώσ από την αρχαύα προφορικό παρϊδοςη. Παρϊλληλα με τουσ ςυνοπτικούσ χωρύα: προφανώσ πρόςβαςη ςτην προφορικό παρϊδοςη. Χωρύα που προδύδουν ςχϋςη με την ιςτορύα τησ ςύνταξησ. Το φαινόμενο τησ δευτερογενούσ προφορικότητασ. Στα χωρύα που παρουςιϊζουν ομοιότητα με το Ιω: πρόςβαςη ςε κοινό παρϊδοςη. 9
ΧΕΕΙ ΜΕ ΣΗ ΓΝΩΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΗ Σχϋςη με τη ςοφιολογικό γραμματεύα (λόγιο 2). Σχϋςεισ με το γνωςτικιςμό όμωσ απουςιϊζει ο γνωςτικόσ μύθοσ. Σε κϊποια λόγια εμφανόσ η γνωςτικό επύδραςη (λόγιο 28 και 40). Το ΕυαγΘωμϊ ςτην πορεύα τησ διαμόρφωςησ τησ γνωςτικόσ παρϊδοςησ. 10
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Η απουςύα αφηγηματικού πλαιςύου. Χαλαρό ςύνδεςη των λογύων μεταξύ τουσ -> δύςκολη η ομαδοπούηςη. Σε κϊποια περιπτώςεισ υπϊρχουν κοινϊ ςτοιχεύα: Λόγια 25-26: «ἀδελφόσ». Λόγια 28-29: «ςϊρξ». Λόγια 36-37: «ἔνδυμα». Λόγια 51-52: «νεκρόσ». Προφανώσ ϋνδειξη ςυλλογόσ χωρύσ ςυγκεκριμϋνο ςυνολικό ςχϋδιο. 11
ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΣΟΤ ΕΤΑΓΓΕΛΙΟΤ «Ο Ιηςούσ ο ζων»: χαρακτηριςμόσ του Ιηςού ςτα γνωςτικϊ κεύμενα ο αναςτημϋνοσ Ιηςούσ. Κϊποια λόγια όμωσ από την επύγεια δρϊςη του Ιηςού. Πιθανόν εδώ μύα αχρονικό θεώρηςη. «Δύδυμοσ Ιούδασ Θωμϊσ»: κυρύωσ ϋτςι ςτην ςυριακό Εκκληςύα. Τα «απόκρυφα λόγια» ςτο κοπτικό κεύμενο «ερμηνεύα». 12
Η ΒΑΙΛΕΙΑ ΣΟΤ ΘΕΟΤ (ΛΟΓΙΟ 3) Ομοιότητεσ με Μκ 13,21-22. «αυτού που ςασ καθοδηγούν»: κριτικό ςτην Εκκληςύα. Ομοιότητεσ με Λκ 17,20-21 Εξατομύκευςη τησ ςωτηρύασ. Για τη Βαςιλεύα: λόγια 20. 22. 27. 46. 49. 54. 113. 13
Η ΝΗΣΕΙΑ (ΛΟΓΙΟ 6) Οι τρεισ ςυνηθιςμϋνεσ μορφϋσ ευςϋβειασ: νηςτεύα, προςευχό, ελεημοςύνη. Η νηςτεύα αποχό από τον κόςμο (βλ. λόγιο 21 και 27). 14
ΣΟ ΛΙΟΝΣΑΡΙ ΚΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟ (ΛΟΓΙΟ 7) Στοιχεύα πλατωνικόσ ανθρωπολογύασ (Πολιτεύα 588Β-589Β): Η ψυχό Ένα τετρακϋφαλο τϋρασ (οι ορμϋσ κι οι επιθυμύεσ). Ένα λιοντϊρι (η οργό). Ένασ ϊνθρωποσ (η λογικό). Η βρώςη του λιονταριού ςημαύνει την κυριαρχύα τησ λογικόσ επύ των ανεξϋλεγκτων παθών. 15
ΟΙ ΜΑΘΗΣΕ (ΛΟΓΙΑ 12 ΚΑΙ 13) Στο λόγιο 12 κυριαρχεύ ωσ παρϊδειγμα ο Ιϊκωβοσ (ιουδαιοχριςτιανικό ςτρώμα παρϊδοςησ). Στο λόγιο 13 κυρύαρχη μορφό ο Θωμϊσ. Ομοιότητεσ με Μκ 8,27-30. Οι ϊλλοι μαθητϋσ αντιπροςωπεύουν την υπόλοιπη Εκκληςύα. Ο Θωμϊσ πρότυπο του γνωςτικού ανθρώπου. 16
ΕΝΑ ΧΩΡΙΟ ΑΠΟ ΣΟΝ ΠΑΤΛΟ; (ΛΟΓΙΟ 17) Παραπϋμπει ςτο Α Κορ 2,9. Ένα ϊγραφο από τον Παύλο; Πιθανότερο: κυρύωσ δύςκολα χωρύα των επιςτολών μετατρϊπηκαν ςε λόγια του Ιηςού μϋςα ςτην προφορικό παρϊδοςη. 17
ΕΝΑ ΓΝΩΣΙΚΟ ΧΩΡΙΟ; (ΛΟΓΙΟ 28) Απόηχοι του γνωςτικού μύθου; Στοιχεύα γνωςτικόσ ανθρωπολογύασ και ςωτηριολογύασ. Παρόμοια περύπτωςη το λόγιο 50. Παρϊδειγμα ϋνταξησ γνωςτικών ςτοιχεύων ςε λόγια του ΕυαγΘωμά. 18
Η ΜΑΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΔΡΕ (ΛΟΓΙΟ 114) Ίςωσ αντικατοπτρύζει τη μοναςτικό παρϊδοςη από όπου το ΕυαγΘωμά. Ο ρόλοσ τησ Μαρύασ ςτη γνωςτικό και ςτην αρχαύα εκκληςιαςτικό παρϊδοςη. Σχϋςεισ με το λόγιο 22. Αντικατοπτριςμόσ τησ κοινωνικόσ κατϊςταςησ τησ εποχόσ. Πρακτικϊ: μεταμόρφωςη των γυναικών ςε ϊνδρεσ 19
ημείωμα Αναφοράς Copyright Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ, Τςαλαμποφνθ Αικατερίνθ. «Το Ευαγγζλιο του Θωμά». Ζκδοςθ: 1.0. Θεςςαλονίκθ 2015. Διακζςιμο από τθ δικτυακι διεφκυνςθ: http://eclass.auth.gr/courses/ocrs339/. 20
ημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίκεται με τουσ όρουσ τθσ άδειασ χριςθσ Creative Commons Αναφορά - Παρόμοια Διανομι *1+ ι μεταγενζςτερθ, Διεκνισ Ζκδοςθ. Εξαιροφνται τα αυτοτελι ζργα τρίτων π.χ. φωτογραφίεσ, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριζχονται ςε αυτό και τα οποία αναφζρονται μαηί με τουσ όρουσ χριςθσ τουσ ςτο «Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων Τρίτων». Ο δικαιοφχοσ μπορεί να παρζχει ςτον αδειοδόχο ξεχωριςτι άδεια να χρθςιμοποιεί το ζργο για εμπορικι χριςθ, εφόςον αυτό του ηθτθκεί. [1] http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/ 21
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Σζλος ενότητας Επεξεργαςία: Φίλιπποσ Γερμάνθσ Θεςςαλονίκθ, Εαρινό Εξάμθνο 2014-2015
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ημειώματα
Διατήρηση ημειωμάτων Οποιαδιποτε αναπαραγωγι ι διαςκευι του υλικοφ κα πρζπει να ςυμπεριλαμβάνει: το Σθμείωμα Αναφοράσ το Σθμείωμα Αδειοδότθςθσ τθ διλωςθ Διατιρθςθσ Σθμειωμάτων το Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων Τρίτων (εφόςον υπάρχει) μαηί με τουσ ςυνοδευόμενουσ υπερςυνδζςμουσ. 24