Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ
ΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ- Το νερό μπορεί να θεωρηθεί ως φυσικός πόρος, ως οικονομικό αγαθό και ως περιβαλλοντικό στοιχείο, ανάλογα με το κύριο κριτήριο και το είδος της διαχείρισης. Σε σχέση πάντως με άλλους φυσικούς πόρους και με άλλα οικονομικά αγαθά έχει μία ιδιαιτερότητα: είναι μοναδικό και αναντικατάστατο. Το νερό είναι ζωτικός πόρος και χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο για διάφορες δραστηριότητες και σε διάφορους τομείς (π.χ. οικιακή χρήση, γεωργική χρήση, βιομηχανική χρήση, αστική χρήση, ενεργειακή χρήση, κτηνοτροφία, αλιεία, μεταφορές, τουρισμό, αναψυχή).
Το νερό είναι ανανεώσιμος φυσικός πόρος, αλλά όχι ανεξάντλητος. Από τα τέλη του περασμένου αιώνα ο πλανήτης βρίσκεται σε μια υδατική κρίση, ποιοτική και ποσοτική. Η υπέρμετρη ανθρώπινη ανάπτυξη έχει οδηγήσει σε μια παγκόσμια υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Η ρύπανση και οι φυσικές αλλαγές στα υδατικά συστήματα προκαλούν μεγάλες καταστροφές και υποβάθμιση στην ποιότητα και ποσότητα των υδάτων (λιπάσματα, παρασιτοκτόνα, ναυσιπλοΐα, αλιεία, εξορυκτική βιομηχανία κλπ.) ΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ-
«Το νερό δεν είναι εμπορικό προϊόν όπως όλα τα άλλα, αλλά αποτελεί κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλληλης μεταχείρισης» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ-
Η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των υδάτων έχει σκοπό: Να αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων Να προωθεί τη βιώσιμη χρήση του νερού δια της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδάτινων πόρων Να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση του υδάτινου περιβάλλοντος με την προοδευτική μείωση και παύση των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών των επικίνδυνων ουσιών Να διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων Να συμβάλλει στο μετριασμό των επιπτώσεων από τις πλημμύρες και ξηρασίες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ-
Το νερό είναι πολύ σημαντικό για την ύπαρξη ζωής στην γη και αποτελεί το σημαντικότερο φυσικό πόρο. Περίπου το 70% της επιφάνειας της πλανήτη καλύπτεται από νερό. Το νερό ως φυσικός πόρος, παρουσιάζει μερικές ιδιαιτερότητες. Είναι ανανεώσιμος φυσικός πόρος, γιατί κάτω από ορισμένες συνθήκες είναι δυνατόν να γίνεται ετήσια ανάκτηση της ποσότητας που χρησιμοποιείται. Σε σύγκριση με άλλους φυσικούς πόρους, το νερό δεν είναι δυνατόν να υποκατασταθεί. Τα ειδικά χαρακτηριστικά του νερού ως φυσικού πόρου καθορίζουν τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες μπορεί να στηριχθεί η αειφόρος ανάπτυξη. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ-
ΤΟ ΝΕΡΟ ΩΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΠΟΡΟΣ ΓΛΥΚΟ ΝΕΡΟ ΑΛΜΥΡΟ ΝΕΡΟ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟ Διακινείται σε μεγάλο χώρο Αποστράγγιση σε σύντομο χρόνο Κόστος υψηλό, με ανάγκη τεχνικών έργων, φράγματα, τεχνικές λίμνες, αγωγοί Ποιότηταεκτεθειμένο σε ρύπανση Εξυγίανση εύκολη ΥΠΕΔΑΦΙΚΟ Τοπικές συγκεντρώσεις Σταθερή διαθεσιμότητα με το χρόνο Κόστος χαμηλό- γεώτρηση, άντληση Ποιότητα- προστατευμένο από ρύπανση Εξυγίανση δύσκολη ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ-
Διαχείριση υδατικών πόρων είναι το σύνολο των ενεργειών (μέτρα, έργα, κανονιστικές διατάξεις, συμφωνίες κλπ.) για την αρμονική σχέση μεταξύ υδατικών πόρων, κέντρων κατανάλωσης και περιβάλλοντος τώρα, αλλά και στο μέλλον με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη. Σκοπός των Κοινοτικών Οδηγιών και της Εθνικής Νομοθεσίας είναι η θέσπιση πλαισίου ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης διαχείρισης νερού και η προστασία όλων των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων (συμπεριλαμβάνονται χερσαία οικοσυστήματα και υγρότοποι). Τελικός στόχος είναι η προστασία και η βελτίωση της ποιότητας των νερών διασφαλίζοντας: (α) την προοδευτική μείωση της ρύπανσης, αποτρέποντας τη μόλυνσή τους, (β) την προώθηση της βιώσιμης χρήσης νερού και (γ) τον περιορισμό των επιπτώσεων από πλημμύρες και ξηρασίες. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ-
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΝΕΤΗ ΧΡΗΣΗ ΠΟΡΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Προέλευση Μορφή έργων Χρήση Επιφανειακό νερό Φράγματα (ταμιευτήρες) Κύρια για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και ύδρευση αστικών κέντρων, μέσα σε αυτήν συμπεριλαμβάνεται η άρδευση και η βιομηχανία Λιμνοδεξαμενές (ομβροδεξαμενές) Άρδευση, ελάχιστες εφαρμογές Υπεδαφικό νερό Γεωτρήσεις Για άρδευση και τοπικά για ύδρευση και βιομηχανική χρήση, πολύ περιορισμένη εκμετάλλευση θερμών νερών (γεωθερμική ενέργεια) Φυσικές Πηγές Μικτή χρήση (ύδρευση, άρδευση, βιομηχανία) Θερμομεταλλικές Πηγές Ιαματικά λουτρά, περιορισμένων δραστηριοτήτων τοπικού χαρακτήρα. Παράκτιες εκροές νερού Πηγές παράκτιες, υποθαλάσσιες Ύδρευση, πολύ περιορισμένη έως ελάχιστη χρήση Ανακύκλωση Βιολογικοί καθαρισμοί Άρδευση και βιομηχανική χρήση, σε επίπεδο έργου
Η γεωμορφολογία, με ικανή ορεινή έκταση, μεγάλο μήκος ακτογραμμών και εκτεταμένη νησιωτική χώρα. Οι ιδιορρυθμίες της γεωλογικής δομής, που εκφράζονται σε αντίστοιχες υδρογεωλογικές. Οι διοικητικές υποδιαιρέσεις με κριτήρια που δεν ευνοούν την διαχείριση. Η υπάρχουσα υποδιαίρεση σε υδατικά διαμερίσματα στηριγμένη σε ανισότροπα και παλαιά και δεδομένα. Η μικρή πυκνότητα και συχνότητα δεδομένων που σχετίζονται με το νερό και η μέτρια αξιοπιστία τους (όπως μετεωρολογικά, κλιματολογικά, υδρολογικά, υδρογεωλογικά, υδροχημικά κ.ά.).
Επιβάλλεται ο καθορισμός και η παρακολούθηση της χημικής, ποσοτικής και οικολογικής σύστασης των υδάτων. Σημαντικό πρόβλημα στην Ελλάδα είναι η μικρή πυκνότητα και συχνότητα δεδομένων που σχετίζονται με τα ποιοτικά στοιχεία του νερού και του εδάφους και η μέτρια αξιοπιστία τους.
Η Ελληνική νομοθεσία καθορίζει νομοθετικά την ποιότητα του νερού με αντίστοιχες Υγειονομικές διατάξεις ή με Προεδρικά Διατάγματα τα οποία είναι η προσαρμογή της Νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Ελληνικό κράτος. Η ισχύουσα Νομοθεσία χωρίζει το νερό σε 4 κατηγορίες: 1.Πόσιμο νερό δικτύου ύδρευσης. 2.Εμφιαλωμένο νερό, το οποίο νομοθετικά διαχωρίζεται σε φυσικό μεταλλικό νερό και σε επιτραπέζιο νερό. 3. Νερό κολυμβητηρίων 4. Επιφανειακό νερό αναψυχής. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ-
Ο χαρακτηρισμός της ποιότητας των πόσιμων υδάτων καθορίζεται με Διυπουργική Απόφαση (Α5/288/23-1-86 (ΦΕΚ53/Β/20-2-1986)) για την ποιότητα του πόσιμου νερού. Με την απόφαση αυτή, καθορίζονται οι επιτρεπόμενες τιμές των ποιοτικών χαρακτηριστικών, που χαρακτηρίζουν το νερό ως κατάλληλο για πόση. Η ποιοτική σύσταση του πόσιμου νερού εξαρτάται από τους εξής παράγοντες: οσμή, γεύση, θολερότητα, θερμοκρασία, ηλεκτρική αγωγιμότητα, ph, υπολειμματικό χλώριο, νιτρικά, αμμωνία, ολικός αριθμός βακτηρίων στους 22 C και 37 C.
Η ποιοτική σύσταση του υπόγειου νερού εξαρτάται από ένα σύνολο χαρακτηριστικών παραγόντων, όπως: υδροφόρους, τη κίνηση και το χρόνο παραμονής του μέσα στον υδροφόρο, τη χημική σύσταση των κατακρημνισμάτων, τις ανθρωπογενείς επιδράσεις, τη διείσδυση της θάλασσας στους παράκτιους υδροφόρους
Ρύπανση υδάτων ονομάζεται οποιαδήποτε μεταβολή των φυσικών, χημικών και βιολογικών παραμέτρων του νερού (θαλασσών, ποταμών, λιμνών), λόγω της παρουσίας σε αυτό ουσιών σε ποσότητα που υπερβαίνει τα φυσιολογικά όρια. Η μεταβολή αυτή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στον άνθρωπο, σε άλλους ζωικούς ή φυτικούς οργανισμούς και γενικότερα να διαταράξει την ισορροπία των οικοσυστημάτων σε μικρή ή μεγάλη γεωγραφική κλίμακα. Η ποιοτική υποβάθμιση των επιφανειακών και των υπόγειων νερών, είναι αποτέλεσμα ανθρωπογενών επιδράσεων και σχετίζεται άμεσα : με τη γεωργική δραστηριότητα (λιπάσματα, φυτοφάρμακα, απόβλητα γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων κλπ.), με τη βιομηχανία (υγρά και στερεά χημικά απόβλητα) και την οικιστική ανάπτυξη (υγρά και στερεά οικιακά λύματα).
Στις ξένες χώρες εφαρμόζονται μέτρα προστασίας των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων που βρίσκονται ή πρόκειται να εκμεταλλευτούν. Με βάση αυτό η περιοχή προστασίας της υδρομάστευσης υποδιαιρείται στις ακόλουθες τρεις ζώνες: Ζώνη Ι (Ζώνη Άμεσης Προστασίας ή Απαγορευμένη Ζώνη), όπου απαγορεύεται σχεδόν κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, ακόμη κι η διάβαση πεζών. Ζώνη ΙΙ (Κοντινή Ζώνη Προστασίας ή Ελεγχόμενη Ζώνη), όπου απαγορεύεται κάθε γεωργική και κατασκευαστική δραστηριότητα, αποθήκευση και μεταφορά ρυπογόνων ουσιών και η δημιουργία χώρων αναψυχής. Ζώνη ΙΙΙ (Μακρινή Ζώνη Προστασίας ή Επιτηρούμενη Ζώνη), όπου απαγορεύεται η εφαρμογή αγροχημικών, η εγκατάσταση εργοστασίων με ρυπογόνα απόβλητα, η απόρριψη χρησιμοποιούμενων νερών, η αποθήκευση και μεταφορά ρυπογόνων ουσιών κλπ.
Στη χώρα μας δεν εφαρμόζονται τα εν λόγω μέτρα προστασίας (καθορισμός ζωνών και απαγορεύσεις). Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60 κατά την ανάλυση και χαρακτηρισμό των συστημάτων των υδάτων πρέπει να προσδιορίζονται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Κοστολόγηση του νερού (Σημαντικό θέμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί σήμερα και η Ελλάδα. Σε μια προοπτική τιμολογιακής πολιτικής πλήττεται κυρίως ο αγροτικός πληθυσμός.) Ποινές στους ρυπαίνοντας «Ο ρυπαίνων πληρώνει» (Θέμα πρώτιστο για την Ελλάδα, όπου υπάρχουν σημαντικές ατέλειες υποδομών και λειτουργιών, κυρίως παραγωγικών.) Συμμετοχή της κοινωνίας (Η συμμετοχή του κοινού (συμπεριλαμβανομένων των χρηστών ύδατος), κρίνεται απαραίτητη στη θέσπιση και ενημέρωση σχεδίων διαχείρισης. )
Ανάπτυξη βελτιωμένων ποικιλιών καλλιεργειών κατάλληλων για ξερικές καλλιέργειες, ανεκτικών σε ξηρασίες και ανθεκτικών σε ασθένειες. Σχετικές με το νερό όψεις περί βελτίωσης της βιωσιμότητας των αρδευόμενων καλλιεργειών. Ανάπτυξη καλλιεργειών με πλέον αποδοτική χρήση νερού και βελτιστοποίηση της οικονομικής απόδοσης του νερού που χρησιμοποιείται στην άρδευση.
Προτεραιότητα στην ανάπτυξη νέων αρδευτικών έργων και στη συντήρηση και αναβάθμιση των υφιστάμενων δικτύων, σε συνδυασμό με τη βελτίωση των μεθόδων άρδευσης, γεγονός που οδηγεί στη μείωση των απωλειών ύδατος. Εκπαίδευση και συνεχή κατάρτιση των γεωργών στις νέες τεχνολογίες, στη σωστή χρήση τους και στην αντιμετώπιση συνθηκών έκτακτης ανάγκης, έτσι ώστε να γίνεται κατανοητή η συνειδητοποίηση των μακροχρόνιων επιπτώσεων από την αλόγιστη και σπάταλη χρήση των υδατικών πόρων, αλλά και από τη ρύπανση, η οποία προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωργία.
Παπαδουλάκης Β., «Ορθολογική διαχείριση υδατικών πόρων για την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφορία» Μιγκίρος Γ., «Διαχείριση νερού ως φυσικός πόρος»