ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΡΕΔΙΟΥ 19 Απριλίου 2013 Ημερίδα με θέμα: Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ Α ΤΑΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Εισηγήτρια: Ρέα Παπαγεωργίου Σύμβουλος Ελληνικών Λειτουργός Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Γλωσσική Επιμέλεια: Έλενα Χατζηγιάννη Διευθύντρια Δημοτικού Σχολείου Αρεδιού
ΓΕΝΙΚΑ Σκοπός ημερίδας Η εξοικείωση των εκπαιδευτικών με το Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα της Γλώσσας, για σχεδιασμό-ανάπτυξη θεματικών ενοτήτων στην πρώτη τάξη, με βάση τις αρχές και την παιδαγωγική προσέγγιση του κριτικού γραμματισμού. Περιεχόμενο ημερίδας Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1η βαθμίδα: Προδημοτική εκπαίδευση και Πρώτη Τάξη Δημοτικού Σχολείου). Τι είναι κριτικός γραμματισμός και η καλλιέργειά του, μέσα από το διάλογο μαθητών/-τριών και εκπαιδευτικού. Στάδια ανάπτυξης θεματικής ενότητας Πρώτη ανάγνωση και γραφή στα πλαίσια της παιδαγωγικής προσέγγισης του κριτικού γραμματισμού. Νέοι τρόποι επιλογής και διαπραγμάτευσης κειμένων στην πρώτη τάξη. Τρόποι συγκριτικής ανάλυσης (γλωσσικών, πολυτροπικών) κειμένων. Συγγραφικές πρακτικές. Η παραγωγήκαι επαναδιατύπωση γραπτού λόγου στην πρώτη τάξη. Παρουσίαση διδαχθείσας ενότητας με θέμα:ανακαλύπτοντας τη γραφή Αναστοχασμός Προβληματισμοί - Εισηγήσεις Κάποιες σκέψεις Νέα Πραγματικότητα Στη νέα οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα τα άτομα καλούνται να εξοικειωθούν με νέες κειμενικές πρακτικές και να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο τα κείμενα: δομούν κοινωνικές σχέσεις αναπαράγουν, συντηρούν ή αποδομούν στερεότυπα και κυρίαρχες θέσεις και ιδεολογίες προβάλλουν ορισμένους τρόπους θέασης της πραγματικότητας ως «φυσικούς». Παιδαγωγική Κριτικού Γραμματισμού
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α) Δημοκρατικό Σχολείο Κοινό σχολικό περιβάλλον για όλα τα παιδιά Επίτευξη όλων των στόχων της εκπαίδευσης από όλα τα παιδιά Κανένα παιδί δεν αποκλείεται από την απόκτηση όλων των εφοδίων, που χαρακτηρίζουν ένα μορφωμένο άνθρωπο. Η διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης οργανώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να παρέχει σε όλα τα παιδιά τη δυνατότητα επίτευξης όλων των στόχων της εκπαίδευσης, χωρίς οποιεσδήποτε εκπτώσεις στην ποιότητα των μορφωτικών αγαθών. Β) Ανθρώπινο Σχολείο Σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας Δικαίωμα στην παιδική ηλικία και νεότητα Κανένα παιδί δεν αποκλείεται, δεν περιθωριοποιείται, δεν στιγματίζεται, δεν περιφρονείται και δεν δυστυχεί εξαιτίας κάποιας ιδιαιτερότητας. Οι μαθητές και οι μαθήτριες έχουν το δικαίωμα και τη δυνατότητα να βιώνουν την παιδική και τη νεανική ηλικία ως τις πιο δημιουργικές και ευτυχισμένες περιόδους της ανθρώπινης ζωής και όχι αποκλειστικά ως περιόδους ιδιαίτερα κοπιαστικής προετοιμασίας για την ενήλικη ζωή. Βασικοί Άξονες: Ένα συνεκτικό και επαρκές σώμα γνώσεων και δεξιοτήτων από όλες τις επιστήμες. Καλλιέργεια αξιών, υιοθέτηση στάσεων και επίδειξη συμπεριφορών, που απαρτίζουν τον σύγχρονο δημοκρατικό πολίτη. Κομβικές ιδιότητες, ικανότητες και δεξιότητες που απαιτούνται στην κοινωνία του 21ου αιώνα. Στο παρόν πρόγραμμα, το γλωσσικό μάθημα επαναπροσδιορίζεται ως μάθημα κριτικού γραμματισμού. Απώτερος σκοπός της γλωσσικής διδασκαλίας είναι η συνδιαμόρφωση των μαθητών/-τριών σε κριτικά άτομα, που μπορούν να διαπραγματεύονται κριτικά τον κόσμο τους αλλά και τον κόσμο γενικότερα, μέσα από τα κείμενα που επεξεργάζονται και παράγουν, με τελικό σκοπό τη συγκρότησή τους σε ενεργούς πολίτες. (ΝΑΠ)
ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΣΗ=ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ Η μάθηση είναι κατεξοχήν κοινωνικό γεγονός και το παιδί ενεργοποιείται και μετασχηματίζει το περιβάλλον του. Είναιεπιτακτικήηανάγκητηςπαιδαγωγικήςναξεφύγειαπό «παλαιάκατάλοιπα» πουεξαντλούνται μόνοστηνοητικήανάπτυξήτουμαθητή και να προσαρμοστεί στο «άνοιγματουσχολείουστηνκοινωνία» καινα αντιμετωπίσει το μαθητή ως «όλον». ΜΑΘΗΣΗ = ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ=ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ Είναιγεγονόςπωςκάθεφοράπουταπαιδιάπροσεγγίζουντηγνώσησεέναπλαίσιοπουτουςεπιτρέπει νααναλαμβάνουνπρωτοβουλίεςκαινααναπτύσσουνστρατηγικέςγιαναεπιλύουνπροβλήματα, κατακτούν ένα βαθμό αυτονομίας στη μάθηση και, καθώς σκέφτονται γύρω από αυτό που κάνουν, μαθαίνουν περισσότερα για την ανάγνωση και τη γραφή. Κάθε φορά που διαβάζουν και που γράφουν, μαθαίνουν δηλαδήναμαθαίνουναπότιςίδιεςτουςτιςπράξεις. Η/ο εκπαιδευτικός δεν πρέπει να παρέχει έτοιμες γνώσεις στους μαθητές αλλά να δημιουργεί τέτοιες μαθησιακές ευκαιρίες, που να ωθούν προς την ανακάλυψη της γνώσης. Αντίθετα, ότανηέμφασηδίνεταιστηνεκτέλεσηασκήσεωνγιατηναπόκτησημεμονωμένωνκάθε φοράδεξιοτήτωνκωδικοποίησηςκαιαποκωδικοποίησης, ταπαιδιάδεναποκτούναυτονομία, αλλά εξάρτησηαπότοδάσκαλο/ τη δασκάλακαιπεριμένουναπόαυτόν / αυτήνατουςδώσειτηνεπόμενηάσκησηγιανασυνεχιστεί η μάθηση. ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗ=ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Η ανάγνωση και η γραφή είναι εξαιρετικά πολύτιμες κατακτήσεις του ανθρώπου, μια και ενισχύουν και διευρύνουν τις ανθρώπινες ικανότητες. Στη σημερινή εγγράματη κοινωνία η ανάγνωση και η γραφή αποτελούν δύο βασικές κοινωνικές δεξιότητες που χρησιμοποιούνται κυρίως για επικοινωνία και επιβίωση, διότι πλέον εμπλέκονται πάντοτε σε κάθε μορφής κοινωνική εκδήλωση. ΜΑΘΗΣΗ =ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Το σημείο εκκίνησης είναι ότι με τη γλώσσα υποστηρίζουμε κάποιες θέσεις, διατυπώνουμε κάποια ιδεολογικά νοήματα που έρχονται σε σύγκρουση ή συμφωνούν με την κοινωνική πραγματικότητα. Αυτές οι θέσεις υπάρχουν στην κοινωνία και όταν εγώ καλούμαι να μιλήσω για ένα θέμα, ουσιαστικά καλούμαι να διατυπώσω το επιχείρημά μου με τέτοιο τρόπο, ώστε να δείχνω με ποια θέση συντάσσομαι. δεν μπορώ να διατυπώσω ένα αποτελεσματικό επιχείρημα παρά μόνο αν ξέρω και με ποια θέση θα συνταχθώ. μέσα από αυτή τη διαδικασία επιλέγω και τα γλωσσικά στοιχεία (λεξιλόγιο, σύνταξη κ.λπ.).
ΟΡΙΣΜΟΙ της έννοιας «ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ» Ο κριτικός γραμματισμός είναι ένα πρόγραμμα με το οποίο οργανώνουμε και διδάσκουμε γλώσσα, με στόχο να συνδέσουμε το πώς μέσα από τη γλώσσα μεταδίδουμε ή αμφισβητούμε νοήματα, που κυριαρχούν στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Αρχίζουμε να «ψάχνουμε» και να «κοιτάμε» κάτω από την επιφάνεια των κειμένων και να θέτουμε προβληματισμούς, μέσα από διάφορες δραστηριότητες, του τύπου: Γιατί συμβαίνει αυτό; Ποιος είναι ο σκοπός του; Τα συμφέροντα ποιου υπηρετεί; Τα συμφέροντα ποιου υπονομεύει; Πώς λειτουργεί; Θα μπορούσε να γίνει και με άλλον τρόπο; Critical literacy is the ability to read texts in an active and reflective manner, in order to better understand power, inequality, and injustice in human relationships. For the purposes of critical literacy, text is defined as a vehicle through which individuals communicate with one another using the codes and conventions of society.accordingly, songs, novels, conversations, pictures, movies, etc. are all considered texts. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Μέσα από την Παιδαγωγική του Κριτικού Γραμματισμού, καλλιεργούνται στάσεις και δεξιότητες διαχείρισης της κοινωνικής γνώσης, οι οποίες προετοιμάζουν επαρκώς τα παιδιά μας για την ομαλή ένταξή τους στην επιδιωκόμενη, σύγχρονη, ανθρώπινη και δημοκρατική κοινωνία του 21 ου αιώνα, καθιστώντας τα, την ίδια στιγμή, συμμέτοχους στη διαμόρφωσή της..... Πρώτη Ανάγνωση και Γραφή Συμπεριλαμβάνει τον αναδυόμενο γραμματισμό, δηλαδή όλες εκείνες τις εμπειρίες, τις γνώσεις και τις προϋπαρχουσες αναπαραστάσεις που έχει το παιδί πριν αρχίσει η συστηματική διδασκαλία του γραπτού λόγου στην Α τάξη: Γνώσεις και εμπειρίες τόσο από το οικογενειακό περιβάλλον όσο και από την προσχολική εκπαίδευση. Όχι στη διαμάχη ολιστικής και φωνητικής προσέγγισης. Εναλλακτική προσέγγιση: Abalancedapproachtobeginningreading Μια εξισορροπημένη προσέγγιση για τη διδασκαλία της πρώτης ανάγνωσης γραφής Η ανάγνωση δεν είναι μόνο αναγνώριση λέξεων αλλά η αναγνώριση λέξεων είναι κομμάτι της ανάγνωσης Οι αναγνώστες πρέπει να είναι σε θέση να παίρνουν διαφορετικές στάσεις θέσεις στην ανάγνωση Τα παιδιά μαθαίνουν να διαβάζουν ως κειμενογράφοι και να γράφουν ως αναγνώστες
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ Ολική ανάγνωση θεματικού λεξιλογίου, όπου χρειάζεται. Γραφοφωνηματική αντιστοιχία:οι δραστηριότητες γραφοφωνηματικής αντιστοιχίας (αναγραμματισμοί, αντιστοιχία εικόνας λέξης, δραστηριότητες φωνολογικής ενημερότητας κτλ.) δεν καταργούνται, αλλά επαναπλαισιώνονται. Η εκμαίευση του γράμματος προκύπτει μέσα από γλωσσικά τεμάχια, τα οποία έχουν νόημα για τα παιδιά και αναδεικνύουν την οπτική του/της συγγραφέα για το υπό διαπραγμάτευση θέμα. Η έμφαση σε δραστηριότητες γραφοφωνηματικής αντιστοιχίας μειώνεται με τη βαθμιαία κατάκτηση του μηχανισμού της ανάγνωσης. Μεγαλόφωνη ανάγνωση : Πραγματώνεται μέσα σε αυθεντικά πλαίσια επικοινωνίας, με παιγνιώδεις δραστηριότητες δραματοποίηση σκηνής / υπόδυση ρόλων ανάγνωση παραμυθιού, ημερολογίου, άποψης, κ.ά. παρουσίαση κειμένου της ομάδας στην ολομέλεια κύκλοι ανάγνωσης ανάγνωση οδηγιών Ηκουλτούρατηςτάξης Συνομιλίεςεκπαιδευτικού-παιδιών.. Ηδυναμικήτηςδιαδικασίας... Οιφωνέςτωνεκπαιδευτικών κ.τ.λ. Οιφωνέςτωνπαιδιών Οι «φωνές» των κειμένων Αναπλαισίωση Απλοποίηση - Πρακτικοποίηση Βιβλιογραφία και Αναφορές Baynhan, M (2002). Πρακτικές Κριτικού Γραμματισμού, Μτφ. Αραπούλου,Μ. Αθήνα: Μεταίχμιο Coffey, H. (2009).CriticalLiteracy, K 12 teaching and learning, from the UNC School of Education, LEARN NC Ellis, M. (2012). Classroom Learning Communities: Establishing Ground Rules. Fehring, H., & Green, P. (2001).Critical Literacy: A Collection of Articles From the Australian Literacy Educators' Association. Newark, DE: International Reading Association. Kovan, J. &Dirkx, J. (2003). Beingcalled Awake: The Role of TransformativeLearning in the Lives of Environmental Activists. AdultEducationQuarterly, Vol. 53 (2), pp. 99-118. Κωστούλη, Τ. κ.ά. (2009) Ο γραπτός λόγος σε κοινωνικοπολιτισμικά πλαίσια : Κειμενικές πρακτικές και διαδικασίες μάθησης. Θεσσαλονίκη : Επίκεντρο, Matsagouras, E. G. &S. Tsiplakou (2008) Who safraidofgenre? Genres, functions, text types and their implications for a pedagogy of critical literacy. ScientiaPaedagogicaExperimentalis- International Journal of Experimental Research in Education XLV.1, 71-90. Μουσιάδου, Ειρ. (2009) «Βιωματική και γραμματισμός στο νηπιαγωγείο», Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Robinson, E., & Robinson, S. (2003). What does it mean? Discourse, Text, Culture: An Introduction. Sydney: McGraw- HillBookCompany, p. 3 Χατζηλουκά-Μαυρή, Ειρ. (2012) ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗ:Επιμορφωτικό Σεμινάριο Εκπαιδευτικών Πρώτης Δημοτικού, Οκτώβριος 2012, στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.schools.ac.cy/klimakio/themata/glossa/epimorfosi_seminaria_analytikon.html Χατζηλουκά-Μαυρή, Ειρ., Χατζηγιάννη Γιάγκου, Ε., Παπαδόπουλος, Τ. Κ. (2008) Ανάγνωση και Γραφή στην Πρώτη Δημοτικού, Λευκωσία: Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων Διάφορα αναγνώσματα μπορείτε να βρείτε και στην ιστοσελίδα του ΥΠΠ http://www.schools.ac.cy/klimakio/themata/glossa/ Το υλικό του σημερινού εργαστηρίου θα βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Δημοτικού Σχολείου Αρεδιού, στην ηλεκτρονική διεύθυνση