ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Σακελλαρίου Κίμων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα
ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Φυσική αγωγή και προαγωγή της υγείας. Φυσική δραστηριότητα, υγιεινές και ανθυγιεινές συμπεριφορές. Σχέσεις υγιεινών και ανθυγιεινών συμπεριφορών. Ο ρόλος του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος στο προφίλ υγείας των μαθητών. Η θεωρία της προβληματικής συμπεριφοράς. Επικίνδυνες εφηβικές συμπεριφορές. Παράγοντες κινδύνου και παράγοντες προστασίας. Επίπεδα του μοντέλου προαγωγής της υγείας μέσω φ.α.
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ Πολλές υγιεινές στάσεις και συνήθειες διαμορφώνονται και σχηματοποιούνται στην παιδική και εφηβική ηλικία. Ο υγιεινός τρόπος ζωής διαμορφώνεται από παράγοντες διαπροσωπικούς, κοινωνικοπολιτικούς και περιβαλλοντικούς. Στο περιβάλλον του σχολείου το μάθημα φ.α. μπορεί να διαδραματίσει ένα ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός διά βίου υγιεινού τρόπου ζωής.
ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Το μάθημα της φ.α. στο σχολείο δεν μπορεί από μόνο του να βελτιώσει τη φυσική κατάσταση των νέων μέσα από φυσικές δραστηριότητες, ώστε να προάγει την υγεία τους. Μόνο, αν η συστηματική άσκηση εκτός του σχολείου γίνει μέρος ενός συνολικού πλάνου άσκησης των παιδιών σε συνδυασμό με το μάθημα φ.α. στο σχολείο, θα υπάρχουν οφέλη στην υγεία των νέων.
ΑΝΘΥΓΙΕΙΝΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΣΠΟΡ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ (1) Κάπνισμα: θεωρείται υπεύθυνο για τις περισσότερες αιτίες θανάτου, ενώ η αποχή από αυτό έχει ευεργετική επίδραση στην υγεία. Όσο περισσότερο γυμνάζονται οι νέοι τόσο λιγότερο καπνίζουν. Το μεγαλύτερο ποσοστό αθλητών δεν καπνίζουν. Φαίνεται ότι η άσκηση αποτρέπει τα άτομα από τη συνήθεια του καπνίσματος, ή ενισχύει την προσπάθεια των καπνιστών να περιορίσουν ή να διακόψουν το κάπνισμα.
ΑΝΘΥΓΙΕΙΝΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΣΠΟΡ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ (2) Διατροφή: η παιδική παχυσαρκία αποτελεί μέγιστο πρόβλημα με σοβαρές πιθανές μελλοντικές επιπλοκές. Το μάθημα φ.α. και τα σπορ μπορούν να θωρακίσουν τους μαθητές στην υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών (όπως, με προγράμματα αγωγής υγείας για παρέμβαση και ευαισθητοποίηση στο θέμα του καπνίσματος ή της υγιεινής διατροφής, συνδυασμένα με το μάθημα φ.α.)
ΣΧΕΣΕΙΣ ΥΓΙΕΙΝΩΝ-ΑΝΘΥΓΙΕΙΝΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ Η άσκηση και ο αθλητισμός φαίνεται να συμβάλλουν θετικά στην αποτροπή ανθυγιεινών συμπεριφορών.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΥΓΙΕΙΝΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ Η διαμόρφωση υγιεινών ή ανθυγιεινών συμπεριφορών των παιδιών επηρεάζεται: Από την υποστήριξη της οικογένειας. Την οικογενειακή κατάσταση. Το οικογενειακό εισόδημα.
ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ, ΣΧΟΛΕΙΟ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο ρόλος της οικογένειας είναι καθοριστικός. Το περιβάλλον του σχολείου από μόνο του δεν αρκεί. Εκπαιδευτικοί, γονείς, φίλοι, συναναστροφές, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζουν τις συνήθειες των παιδιών.
Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ (Jessor, Donovan, & Costa, 1991) Υπάρχει σχέση μεταξύ των επικίνδυνων συμπεριφορών (κάπνισμα, ποτό, ηβία ) και των θετικών συμπεριφορών (άσκηση, υγιεινή διατροφή ). Υπάρχουν κοινοί λόγοι που συμβάλλουν στην εμφάνιση πολλαπλών επικίνδυνων ή θετικών συμπεριφορών όπως, λόγοι που συνδέονται με τους χώρους, όπου κινούνται οι έφηβοι, στους οποίους υπάρχουν ευκαιρίες για υιοθέτηση πολλαπλών επικίνδυνων συμπεριφορών (παρέες φιλάθλων στα γήπεδα, παρέες στο πιοτό, στο κάπνισμα, στο χασίς, στη βίαιη συμπεριφορά).
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΙΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ (Jessor, 1992) Παράγοντες κινδύνου: Βιολογικοί/γενετικοί παράγοντες (αυξημένη επιθετικότητα, ιστορικό οικογένειας στον αλκοολισμό). Παράγοντες κοινωνικού περιβάλλοντος (φτώχεια, φυλετική ανισότητα, ευκαιρίες για παρανομίες). Αντίληψη περιβάλλοντος (μοντέλα παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς, συγκρούσεις με γονείς/φίλους). Προσωπικότητα (χαμηλό αυτοσυναίσθημα, χαμηλές προσδοκίες, τάση για ανάληψη ρίσκων). Συμπεριφορές (προβληματικό πιοτό, χαμηλή σχολική επίδοση).
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΕΦΗΒΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ Προβληματική συμπεριφορά (χρήση ναρκωτικών, εγκληματικότητα, οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ). Συμπεριφορά υγείας (ανθυγιεινή διατροφή, κάπνισμα, καθιστική ζωή, όχι χρήση ζώνης ασφαλείας). Σχολική συμπεριφορά («κοπάνες», εγκατάλειψη, χρήση ναρκωτικών στο σχολείο)
ΕΠΙΒΛΑΒΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Υγεία (ασθένεια, χαμηλή φυσική κατάσταση). Κοινωνικοί ρόλοι (σχολική αποτυχία, σχολική απομόνωση, νομικά προβλήματα, πρόωρη τεκνοποιία). Προσωπική ανάπτυξη (ανεπαρκής αυτοπεποίθηση, κατάθλιψη/αυτοκτονία). Προετοιμασία για ενηλικίωση (περιορισμένες δεξιότητες για εργασία, ανεργία, έλλειψη παρακίνησης).
ΘΕΩΡΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ- ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Οι παράγοντες προστασίας μπορούν να βοηθήσουν το παιδί που είναι σοβαρά εκτεθειμένο σε παράγοντες κινδύνου (π.χ. σε ένα μπαρ όπου όλη η παρέα πίνει και καπνίζει, κάποιο παιδί αρνείται να υιοθετήσει παρόμοιες συμπεριφορές, γιατί δίνει μεγάλη αξία στο θέμα της υγείας).
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (1) Κοντινοί παράγοντες προστασίας (η αξία που δίνεται στην υγεία, οι αντιλαμβανόμενες επιπτώσεις των ανθυγιεινών συμπεριφορών, οι γονείς που δρουν ως θετικό μοντέλο υγιούς τρόπου ζωής) Μακρινοί παράγοντες προστασίας (η θετική σχέση με το σχολείο, οι φίλοι που λειτουργούν ως μοντέλο συμβατικής συμπεριφοράς, η συμμετοχή σε δραστηριότητες κοινωνικής προσφοράς, ο στόχος για προσωπική βελτίωση).
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (2) Βιολογικοί/γενετικοί παράγοντες (υψηλή ευφυΐα). Παράγοντες κοινωνικού περιβάλλοντος (ποιοτικά σχολεία, οικογενειακή συνοχή, ενήλικες με ενδιαφέρον). Αντίληψη περιβάλλοντος (μοντέλα συμβατικής συμπεριφοράς, έντονος έλεγχος κατά της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς). Προσωπικότητα (αξία στην επίτευξη, αξία στην υγεία, καμία ανοχή στην παρέκκλιση). Συμπεριφορές (εκκλησιασμός, συμμετοχή σε σχολικούς και εθελοντικούς συλλόγους).
ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η θεωρία της προβληματικής συμπεριφοράς και η θεωρία των στάσεων, συνοψίζονται σε ένα μοντέλο που περιγράφει: Την αλληλεπίδραση των παραγόντων που διαμορφώνουν τις υγιεινές ή ανθυγιεινές συνήθειες των μαθητών. Τον καθοριστικό ρόλο της άσκησης και της φυσικής αγωγής. Τη διαδικασία παρεμβάσεων που οδηγεί σε έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Το μοντέλο χωρίζεται σε 5 επίπεδα.
ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Τις αρχικές τάσεις των παιδιών για υγιεινό ή ανθυγιεινό προφίλ, διαμορφώνουν: Η προσωπικότητα του παιδιού. Το οικογενειακό και το φιλικό περιβάλλον. Οι πηγές πληροφοριών και γνώσεων.
ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Το προφίλ αυτό σχηματοποιούν: Οι δεξιότητες ζωής. Τα ενδιαφέροντα. Οι ευκαιρίες για ανάλογες εμπειρίες. Οι μηχανισμοί διαμόρφωσης θετικών ή αρνητικών στάσεων για υγιεινές ή ανθυγιεινές συμπεριφορές.
ΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Το μάθημα της φυσικής αγωγής, ήη συμμετοχή στα σπορ γενικά, έχει έναν καθοριστικό ρόλο για τους μαθητές. Όσο πιο κατάλληλο κλίμα παρακίνησης διαμορφωθεί, τόσο πιο ευεργετική επίδραση θα έχει στους μαθητές.
ΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Τα προγράμματα ευαισθητοποίησης και βιωματικής προσέγγισης. Όσο πιο καλά σχεδιαστούν σε αλληλεπίδραση με τα σπορ, σε πλήθος συμπεριφορών υγείας, με την προβολή και επίδραση θετικών προτύπων, σε αρμονικό οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον, τόσο καλύτερα αποτελέσματα θα υπάρχουν.
ΣΤΟΠΕΜΠΤΟΕΠΙΠΕΔΟ Αν τα προηγούμενα επίπεδα λειτουργήσουν θετικά, θα οδηγήσουν σε ένα διά βίου υγιεινό τρόπο ζωής, ενώ κυρίαρχος παραμένει ο ρόλος των σπορ. Αν δε λειτουργήσουν θετικά, θα οδηγήσουν στην παθητική ζωή και σε μη υγιεινές συνήθειες και επιλογές.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ Η φυσική αγωγή είναι μια βασική υγιεινή συνήθεια, η οποία επηρεάζει και έχει μάλλον καταλυτική επίδραση σε όλες τις ανθυγιεινές συνήθειες των μαθητών. Το αρμονικό οικογενειακό περιβάλλον και τα πρότυπα υγείας της οικογένειας και των φίλων συντελούν στη διαμόρφωση του προφίλ των μαθητών. Στη δομή και το περιεχόμενο των προγραμμάτων αγωγής και υγείας στα σχολεία, το μάθημα φ.α. και η προβολή του διά βίου αθλητικού τρόπου ζωής πρέπει να έχουν κεντρικό ρόλο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Παπαϊωάννου, Α., Θεοδωράκης, Ι., & Γούδας, Μ. (2003). Για μια καλύτερη φυσική αγωγή. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Θεοδωράκης, Ι., Γούδας, Μ., & Παπαϊωάννου, Α. (2001). Ψυχολογική υπεροχή στον αθλητισμό. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.