Σημειώσεις Μαθήματος «Αθλητική Παιδαγωγική και Πρακτική Άσκηση στην Α/θμια Εκπαίδευση» 2018-2019 Α. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ 1. Προδιαγεγραμμένη σειρά εμφάνισης και εξέλιξης των κινητικών δεξιοτήτων. Αρχή κεφαλουραίας ανάπτυξης: από το κέντρο προς την περιφέρεια (π.χ. τα παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας αποκτούν νωρίτερα τον έλεγχο των μυών του κορμού/ώμων σε σχέση με τον έλεγχο των μυών του καρπού) 2. Αναπτυξιακή μεταβλητότητα και ετοιμότητα ηλικιακές διαφορές στο ρυθμό ανάπτυξης κινητικών δεξιοτήτων ύπαρξη κατάλληλων ερεθισμάτων 3. Διαφοροποίηση και ολοκλήρωση της ανάπτυξης των κιναισθητικών συστημάτων (π.χ. αδρές και λεπτές κινήσεις, συντονισμός χεριών-ματιών, κ.ά.) 4. Κρίσιμες περίοδοι μάθησης ή παράθυρα μάθησης : To xρονικό διάστημα, κατά το οποίο το σώμα προσαρμόζεται ευκολότερα και γρηγορότερα ώστε η εξάσκηση δεξιοτήτων ή η ανάπτυξη ικανοτήτων να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Β. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ 1. Πρώτη σχολική ηλικία (6-8 ετών) Κινητική ανάπτυξη Ταχύτατα αναπτυσσόμενες κιναισθητικές ικανότητες και συχνή σύγχυση στην αντίληψη των εννοιών σώμα, χώρος και χρόνος. Αναπτυγμένος ο αδρός κινητικός έλεγχος. Εκμάθηση και βελτιστοποίηση κινητικών δεξιοτήτων. Ευκολότερη η εκτέλεση κινήσεων μίας πλευράς σε σχέση με την εκτέλεση δεξιοτήτων αντίθετης πλευρίωσης (π.χ. skipping). Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία προτιμούν να τρέχουν παρά να περπατούν. Δεν υπάρχουν παρατηρήσιμες διαφορές στην ανάπτυξη μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Γνωστική ανάπτυξη Ικανότητα έκφρασης σκέψεων και ιδεών λεκτικά. Ανεπτυγμένη φαντασία. Μαθαίνουν το «πως» και το «γιατί» των πράξεών τους μέσω του παιχνιδιού. Προπαρακευαστικό στάδιο μετάβασης από εγωκεντρικές σε θεμελιώδεις κοινωνικές συμπεριφορές. Κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη Δυσκολία στη συνύπαρξη με συνομήλικους εάν πρέπει να μοιράζονται. Αρχίζουν να συνειδητοποιούν τη διαφορά του «καλού» από το «κακό». Δεν συμβιβάζονται εύκολα και παρουσιάζουν συναισθηματική αστάθεια. Ταχύτατα αναπτυσσόμενη αυτο-αντίληψη. Ανάγκη επιβράβευσης και θετικών εμπειριών για την ενίσχυση της αυτο-αντίληψης. 1
2. Δεύτερη σχολική ηλικία (8-12 ετών) Κινητική ανάπτυξη Η ανάπτυξη είναι σταθερή αλλά πραγματοποιείται με αργότερους ρυθμούς. Η κεφαλο-ουριαία ανάπτυξη σε εξέλιξη. Οι μεγάλες μυϊκές ομάδες ιδιαίτερα αναπτυγμένες. Τα κορίτσια προηγούνται κατά ένα χρόνο στην ανάπτυξη σε αυτό το στάδιο. Διαφορές και στα ενδιαφέροντα. Σταθεροποιείται η προτίμηση της χρήσης των χεριών (90% δεξιόχειρες). Βελτιώνεται ο χρόνος αντίδρασης και στο τέλος αυτού του σταδίου εμπεδώνεται ο συντονισμός χεριού-ματιού και ποδιού-ματιού. Αγόρια και κορίτσια γεμάτα ενέργεια αλλά με χαμηλή ικανότητα αντοχής. Θετική ανταπόκριση στην προπόνηση. Αναπτυγμένες βασικές κινητικές δεξιότητες. Ετοιμότητα για μύηση στις αθλοπαιδιές. Ταχύτατη ανάπτυξη επιδόσεων εάν υπάρχει εξατομίκευση, ευκαιρίες και θετική ενίσχυση. Γνωστική ανάπτυξη Επικεντρωμένη προσοχή ιδιαίτερα έαν το περιεχόμενο της διδασκαλίας εμπίπτει στα ενδιαφέροντα. Ενδιαφέρον και επιθυμία για μάθηση. Ανάγκη καθοδήγησης στη λήψη αποφάσεων. Δημιουργική σκέψη αλλά μειωμένη αφαιρετική ικανότητα. Μάθηση μέσω αυθεντικών εμπειριών. Κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη Ενδιαφέρον για συμμετοχή σε μετρήσεις αξιολόγησης του κινητικού δυναμικού. Παιχνίδια σε μικρές ομάδες. Η αλληλεπίδραση εντός μεγάλων ομάδων αρχίζει να βελτιώνεται. Έντονα κριτική στάση στην έννοια της δικαιοσύνης. Συχνή επικριτική διάθεση, κομπασμός, αυστηρή αυτο-κριτική και υπερβολικές αντιδράσεις. Η νίκη ή η ήττα δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές εύκολα χωρίς τη μεσολάβηση ενός ενήλικα. Ενδιαφέρον για συμμετοχή σε «επικίνδυνες» και «κρυφές» δραστηριότητες. Γ. ΕΙΔΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ 1. Δεξιότητες Σταθεροποίησης Οι δεξιότητες κατά τις οποίες το σώμα παραμένει σταθερό ή κινείται γύρω από τους οριζόντιους ή κάθετους άξονές του. Επιπλέον, είναι οι δεξιότητες στις οποίες η έμφαση δίνεται στην προσπάθεια που κάνει το σώμα να διατηρήσει την ισορροπία του ενάντια στη δύναμη της βαρύτητας (π.χ. περιστροφικές κινήσεις, ισορροπίες, στηρίξεις, άρσεις, πιέσεις) 2. Δεξιότητες Μετατόπισης Δεξιότητες στις οποίες το σώμα μετακινείται από ένα σημείο σε άλλο σε οριζόντια ή κάθετη κατεύθυνση (π.χ. τρέξιμο, άλμα, κουτσό) 3. Δεξιότητες Χειρισμού Δεξιότητες κατά τις οποίες το σώμα μεταφέρει ή υποδέχεται δύναμη σε/από εξωτερικά αντικείμενα (π.χ. ρίψη, υποδοχή, λάκτισμα). 4. Κινητικές φράσεις Συνδυασμοί δεξιοτήτων σταθεροποίησης, μετατόπισης και χειρισμού 2
Δ. ΦΑΣΕΙΣ - ΣΤΑΔΙΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Εξειδίκευσης- Αθλητικών δεξιοτήτων Δια βίου χρήσης δεξιοτήτων (14+) Εφαρμογής (11-13 ετών) (σύνθετες αθλ. δεξιότητες) Προχωρημένο Εξατομίκευση Επίδοση Θεμελιωδών κινητικών δεξιοτήτων Μετάβασης (7-10 ετών) (βασικές αθλητικές δεξιότητες) Ώριμο (6 ετών) Στοιχειώδες (3-5 ετών) (κινήσεις χωρίς ροή) Αρχικό (2-3 ετών) (απουσία ρυθμού & συντονισμού) Μεσαίο Αρχάριο Εφαρμογή Συνδυασμός Ανακάλυψη Εξερεύνηση Στοιχειώδης Αντανακλαστική Στάδια κινητικής ανάπτυξης Επίπεδα εκμάθησης κινητικών δεξιοτήτων Φάσεις κινητικής ανάπτυξης 3
Ε. ΕΠΙΠΕΔΑ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ Αρχάριο επίπεδο Εισάγετε με σύντομο τρόπο τα βασικά χαρακτηριστικά της δεξιότητας Κάντε μία σύντομη επίδειξη της δεξιότητας ώστε τα παιδί να αποκτήσει μία νοερή εικόνα Δώστε ευκαιρίες για δοκιμή Δώστε ευκαιρίες για πειραματισμό και ανακάλυψη των συστατικών στοιχείων της δεξιότητας Κατανοήστε ότι αυτό είναι ένα γνωστικά κατευθυνόμενο στάδιο στο οποίο οι μαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν την κεντρική ιδέα Όταν δοθεί ευκαιρία, συγκρίνετε τη δεξιότητα με άλλες ήδη κεκτημένες Δώστε άμεση, ακριβή και θετική ανατροφοδότηση Εστιάστε στη διαδικασία και όχι στο τελικό αποτέλεσμα Μεσαίο ή επίπεδο εξάσκησης Δώστε πολλαπλές ευκαιρίες για εξάσκηση και εφαρμογή της δεξιότητας στην πράξη Σχεδιάστε υποστηρικτικά περιβάλλοντα ανάπτυξης και βελτιστοποίησης Δομημένες συνθήκες εξάσκησης με σκοπό τη βελτίωση Σχεδιάστε αρχικά σύντομες δραστηριότητες με ενδιάμεσα διαλείμματα και στη συνέχεια δραστηριότητες μεγαλύτερης διάρκειας με λιγότερα διαλείμματα Δώστε ευκαιρίες για ανάλυση της δραστηριότητας και χρησιμοποιήστε εποικοδομητική κριτική Δώστε άμεση, ακριβή και θετική ανατροφοδότηση Δημιουργήστε συνθήκες εξατομικευμένης εξάσκησης Δημιουργήστε αυθεντικές συνθήκες εξάσκησης και επικεντρώστε στη συνολική μορφή της δεξιότητας, όταν αυτό είναι εφικτό. Προχωρημένο επίπεδο Δημιουργήστε συνθήκες πυκνής εξάσκησης που προάγουν την ευχαρίστηση και τον ενθουσιασμό Παρέχετε ενθάρρυνση, υποστήριξη και παρακίνηση Δώστε τακτικές συμβουλές και στρατηγική γνώση Δημιουργήστε συνθήκες και καταστάσεις παιχνιώδους αλληλεπίδρασης Εξατομικεύστε ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε μαθητευόμενου Αποφύγετε την υπερανάλυση και την λεπτομερή εξάσκηση μιας και μπορεί να στρέψουν την προσοχή σε γνωστικές πτυχές της δεξιότητας σε βάρος των κινητικών πτυχών της (κατάσταση αναφέρόμενη συχνά ως «ανάλυση μέχρι παράλυση») 4
ΣΤ. ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 1. Παράμετροι υγείας Μυϊκή δύναμη: Η ικανότητα του σώματος να ασκεί μέγιστη δύναμη σε εξωετρικά αντικείμενα Ισοτονική δύναμη (εναλλαγή στο μήκος των μυών με μεταβαλλόμενη αντίσταση στο εύρος της κίνησης, π.χ. ελεύθερα βάρη, push-ups, καθίσματα) Ισοκινητική δύναμη (εναλλαγή στο μήκος των μυών με σταθερή αντίσταση στο εύρος της κίνησης, π.χ. μηχανήματα ενδυνάμωσης) Ισομετρική δύναμη (διατήρηση σύσπασης μυών για ορισμένο χρονικό διάστημα) Μυϊκή Αντοχή: Η ικανότητα του σώματος να ασκεί δύναμη σε εξωτερικά αντικείμενα για μεγάλο αριθμό επαναλήψεων (στατική ή δυναμική και εξαρτώμενη από το βάρος του σώματος) Καρδιοαναπνευστική Αντοχή: Η ικανότητα εκτέλεσης πολλαπλών επαναλήψεων μίας δραστηριότητας με αξιοσημείωτη συμμετοχή του κυκλοφορικού και του αναπνευστικού συστήματος. Βασικές συνιστώσες ανάπτυξής της = συχνότητα, διάρκεια, ένταση. Ευκαμψία: Ικανότητα των αρθρώσεων του σώματος να κινούνται στο πλήρες εύρος τους 2. Παράμετροι επίδοσης (σχετίζονται με την ποιότητα των κινητικών δεξιοτήτων) Ισορροπία Στατική και δυναμική (επηρεάζεται από την όραση, το έσω αυτί, τις νευρικές απολήξεις που βρίσκονται στους μύες, στους σύνδεσμους και τους τένοντες, και απο τους σκελετικούς μύες) Συντονισμός Η ικανότητα ταυτόχρονης ενεργοποίησης διαφορετικών κινητικών συστημάτων Ευκινησία Η ικανότητα γρήγορης αλλαγής κατεύθυνσης καθώς το σώμα μετακινείται από ένα σημείο σε άλλο Ταχύτητα κίνησης Η ικανότητα μετακίνησης από ένα σημείο σε άλλο στο συντομότερο δυνατό χρόνο (χρόνος αντίδρασης και χρόνος κίνησης) Ισχύς Η ικανότητα παραγωγής μέγιστης προσπάθειας στο συντομότερο δυνατό χρόνο 3. Βασικές αρχές ανάπτυξης φυσικής κατάστασης i. Αρχή υπερφόρτωσης (είτε αυξάνοντας το μέγεθος του απαιτούμενου έργου, είτε μειώνοντας το χρόνο που απαιτείται για να ολοκληρωθεί το έργο αυτό) ii. Αρχή εξειδίκευσης. Για κάθε παράμετρο της φυσικής κατάστασης απαιτείται ειδικό πρόγραμμα άσκησης. 5
iii. Αρχή προοδευτικότητας: Κατώφλι εξάσκησης (ελάχιστο ποσό άσκησης που παιατείται για να υπάρξουν οφέλη στη φυσική κατάσταση) + Ζώνη στόχευσης (το σημείο στο οποίο παρατηρούνται τα μέγιστα οφέλη στη φυσική κατάσταση). iv. Συχνότητα/Ένταση/Διάρκεια/Τύπος άσκησης Ελάχιστη συχνότητα άσκησης: 3 μέρες & Μέγιστη συχνότητα άσκησης: 6 μέρες. Για να υπάρξουν οφέλη θα πρέπει η ένταση της δραστηριότητας να ξεκινά πάνω από το κατώφλι εξάσκησης και προοδευτικά να προσεγγίσει τη ζώνη στόχευσης. Ελάχιστος χρόνος άσκησης: 15 λεπτά Αρχή της εξατομίκευσης Η βελτίωση της φυσικής κατάστασης ενός ατόμου είναι εξατομικευμένη διαδικασία (ηλικία, τύπος σώματος, διατροφικές συνήθειες, βάρος, κατάσταση υγείας, παρακίνηση) Ζ. ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Βασικές Έννοιες που θα πρέπει να κατανοήσουν οι μαθητές Έννοιες Δεξιοτήτων Πως πρέπει να κινείται το σώμα Θεμελιώδεις κινήσεις Εξειδικευμένες κινήσεις Κινητικές Έννοιες Πως μπορεί να κινηθεί το σώμα Προσπάθεια Χώρος Σχέσεις Έννοιες Φυσικής Δραστηριότητας Γνώση του τι πρέπει να κάνει το σώμα ώστε να συμμετέχει αποτελεσματικά στη φυσική δραστηριότητα Πρότυπα κίνησης Κανόνες Στρατηγικές Ακαδημαϊκές Έννοιες Γνώση που ενισχύεται μέσω της κίνησης του σώματος Διεπιστημονικές έννοιες Έννοιες Φυσικής Κατάστασης Πως λειτουργεί το σώμα Αρχές εξάσκησης Ανατομικοί/Φυσιολογικοί όροι Αρχές διατροφής Αρχές διαχείρισης άγχους 6
Η. ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Η διαδικασία απόκτησης δεξιοτήτων και βελτίωσης της λειτουργικής ικανότητας 1 5 Κιναισθητική Μέσω Αφής Οπτική Ακουστική Ανατροφοδότηση Ερεθίσματα μέσω αισθήσεων Κιναισθητικά Αφής Οπτικά Ακουστικά 2 Αισθητηριακή Ενσωμάτωση Οργάνωση Ενοποίηση Ενεργοποίηση κίνησης 4 Επιλεκτική προσοχή Επαναστάθμιση Μνήμη μακράς διάρκειας Κινητική ερμηνεία 3 Συστατικά στοιχεία αντιληπτικο-κινητικής μάθησης Αντίληψη Σώματος Γνώση των μερών του σώματος Τι μπορούν να κάνουν Πως μπορούν να κινηθούν Αντίληψη Χώρου Υποκειμενικός εντοπισμός Αντικειμενικός εντοπισμός Αντίληψη Κατευθύνσεων Πλευρικότητα Κατευθύνσεις Αντίληψη Χρόνου Συγχρονισμός Ρυθμός Κινητική Αλληλουχία 7
Θ. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ 1. ΘΕΤΙΚΗ ΑΥΤΟ-ΑΝΤΙΛΗΨΗ Σχέση/Συγγένεια Αποδοχή Εκτίμηση Μοναδικότητα Δεξιότητες Φυσική Κατάσταση Γνώσεις Σωματότυπος Παρακίνηση Αξία Σκέψεων Ιδεών Συμβολής Αντιλαμβανόμενη Ικανότητα Αυτοπεποποίθηση Επιτυχίες Επάρκεια Αρετές Σεβασμός Υπευθυνότητα Εμπιστευσιμότητα Ενδιαφέρον Δικαιοσύνη Δικαιώματα Αποδοχή Εαυτού Κλίσεις Βαθμοί Συμπεριφορά Εμφάνιση 2. Ενίσχυση θετικής αυτο-αντίληψης μέσω ενίσχυσης της κινητικής επιδεξιότητας Θετική αυτο-αντίληψη Βελτίωση πραγματικής ικανότητας Ενίσχυση αυτοεκτίμησης Ενίσχυση αυτοπεποίθησης Βελτίωση αυτοαντιλαμβανόμενης ικανότητας Αποτελεσματική Κινητική Μάθηση 8
Ενίσχυση θετικής αυτο-αντίληψης μαθητών: Αποφύγετε να πείτε «όχι» ή «λάθος» στην απάντηση ενός παιδιού. Εναλλακτικά απαντήστε: Αυτή είναι μία ενδιαφέρουσα άποψη Ίσως δεν σας εξήγησα καλά τι ήθελα να πω Θα επαναλάβω την ερώτησή μου Έχετε καταλάβει την κεντρική ιδέα Αυτό που λες είναι ένα μέρος της απάντησης Σωστή σκέψη, αλλά δεν ζητούσα αυτό ακριβώς Μήπως εννοείς ότι.. Σωστή αρχική σκέψη, μπορεί κάποιος να βοηθήσει να την ολοκληρώσουμε? 3. Αρχές Κοινωνικής Μάθησης που θα πρέπει να διδαχθούν οι μαθητές Ε Σεβασμός Αποδοχή Ανοχή Διαφορετικότητα Υπευθυνότητα Αξιοπιστία Αυτο-πειθαρχία Αφοσίωση Εμπιστευσιμότητα Ειλικρίνεια Τιμιότητα Αλήθεια Πιστότητα Δικαιοσύνη Ηγετική ικανότητα Όραμα Εμπλοκή Παράδοση Ιθαγένεια Δικαιώματα Ισότητα Αρμονία Δημοκρατία 9
Ι. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ (Παραδείγματα) 1. Σχέση Ετήσιου Μηνιαίου Ημερήσιου Προγραμματισμού Εβδομάδες 1-4 5-8 9-12 13-16 17-20 21-24 25-29 30-32 33-36 Α Β Γ 1. Ετήσιος Προγραμματισμός Δ Εξισορρόπηση Στόχων Ε ΣΤ 2. Θεματικός Κύκλος Σκοπός 3. Ημερήσιο Πρόγραμμα 10
2. Ενδεικτική Κατανομή χρόνου ανά θεματικό κύκλο στο Δημοτικό σχολείο Α & Β Δημοτικού Παιχνίδια χαμηλής (25%) συνθετότητας Βασικές Κινητικές Δεξιότητες Παιχνιώδεις Δραστηριότητες (50%) Χορός (25%) Μουσικοκινητική Αγωγή Δημιουργική Κίνηση Παιχνιώδεις Δραστηριότητες (45%) Εξερεύνησης Φυσικής Κατάστασης Χρήσης εξοπλισμού Γενικής κινητικότητας Συντονισμού Αντιληπτικο-κινητικών λειτουργιών Γ & Δ Δημοτικού Γενικές αθλητικές δεξιότητες Φυσικής Κατάστασης Χρήσης εξοπλισμού Συντονισμού Αντιληπτικο-κινητικών λειτουργιών Παιχνιώδεις Δραστηριότητες (30%) Εξειδικευμένες αθλητικές δραστηριότητες Φυσικής Κατάστασης Χρήσης εξοπλισμού Βασικής Γυμναστικής Μεταβατικές Αθλητικές Δεξιότητες Παιχνίδια - Αθλήματα (35%) Σκυταλοδρομίες Τροποποιημένα παιχνίδια Ε & ΣΤ Δημοτικού Εξειδικευμένες Αθλητικές Δεξιότητες Χορός (20%) Είδη χορού Δημιουργική Κίνηση Χορός (20%) Είδη χορού Δημιουργική Κίνηση Αεροβική Γυμναστική Παιχνίδια - Αθλήματα (50%) Αναπτυξιακά κατάλληλα παιχνίδια 11
3. Διαδοχικές ενέργειες κατά το σχεδιασμό αναλυτικών προγραμμάτων Φυσικής Αγωγής 1 Θεωρητική Βάση Σκοποί Στόχοι 6. Εφαρμογή Προγράμματος 2. Εννοιολογικό πλαίσιο Διδακτικός σχεδιασμός Είδη κίνησης Διδακτικό Περιβάλλον Θεματικοί Κύκλοι Κινητικές Έννοιες 5. Καθορισμός τρόπων Αξιολόγησης Προγράμματος Στόχων Μάθησης Φάσεις & Στάδια κινητικής ανάπτυξης Επίπεδο εκμάθησης κινητικών δεξιοτήτων Διδακτικής αποτελεσματικότητας 4. Σχεδιασμός Προγράμματος Αναπτυξιακή διαδοχή Εξισορρόπηση στόχων 3. Μαθησιακά Αποτελέσματα Κύριοι στόχοι μάθησης Δευτερεύοντες στόχοι μάθησης Συνθήκες διδασκαλίας & μάθησης 12
Καλή επιτυχία!! 13