ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΗΤΕΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΘΗΛΑΣΜΟ

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΗΤΕΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΘΗΛΑΣΜΟ Αγγελική Αντωνάκου MSc- PhD Καθ. Εφαρμογών Α.Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης

Εισαγωγή Αιώνες αναζητείται το ιδανικό πρότυπο διατροφής Η μόνη ιδανική τροφή είναι το μητρικό γάλα

Θηλασμός-οφέλη για τη μητέρα Συμβάλλει στη φυσική αποκατάσταση μετά από τον τοκετό στη δημιουργία ισχυρού ψυχικού δεσμού μητέρας -παιδιού ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικών επεισοδίων κινδύνου εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου (μαστού, ενδομητρίου και ωοθηκών) και Σ.Δ. τύπου 2 στην απώλεια βάρους και σταθεροποίηση του βάρους μετά την εγκυμοσύνη και τον τοκετό στην προστασία από αναιμία, επιλόχειο κατάθλιψη, οστεοπόρωση Shema et al.2007, Danforth et al. 2007, Shantakumar et al. 2007, WHO (2009), Infant and ΑΝΤΩΝΑΚΟΥ young Α. child ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ feeding. ΜΘ ΜΙΛΕΝΑ

Πλεονεκτήματα Μ.Γ. για το παιδί Ισορροπία θρεπτικών συστατικών με υψηλή βιοδιαθεσιμότητα o Περιέχει ορμόνες που προάγουν τη φυσιολογική ανάπτυξη του βρέφους, αντισώματα (IgG & IgA) & προστατεύει από λοιμώξεις και αλλεργίες, άσθμα, έκζεμα o Συμβάλλει στην καλύτερη νοητική ανάπτυξη και στη ψυχική ισορροπία του βρέφους- παιδιού o παχυσαρκίας, τερηδόνας & ΣΔ τύπου 1 o γαστρεντερίτιδων, νόσο του Crohn, νεκρωτική εντεροκολίτιδας o κίνδυνο για οξεία και μέση ωτίτιδα, για λοιμώξεις του ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού o κίνδυνο για καρδιοπάθεια και μορφών καρκίνου στην παιδική ηλικία o ποσοστά συνδρόμου αιφνιδίου θανάτου Horta et al. 2006, WHO (2009), Infant and young child feeding.

BREAST IS BEST

Μητρικό Γάλα Ώριμο Μεταβατικό Πύαρ

Σύσταση ώριμου μητρικού γάλακτος Στα 100 ml Μητρικό Γάλα Αγελαδινό γάλα Νερό 87,1ml 87,2ml Ενέργεια (kcal) 65-75 65 Πρωτεΐνες (g) *καζεΐνη 1,2-1,4 20% 3,4 Λίπος (g) 3,7-4,8 3,9 Υδατάνθρακες (g) 7,1-7,8 4,6 Βιτ Α (μg) 40-76 40 Βιτ D (IU) 2,2 1,4 Βιτ. Ε (mg) 0,29-0,39 0,09 Φυλλικό οξύ (μg) 3,1-6,2 5 Βιτ C (mg) 3,1-4,5 1,5 Σίδηρος (μg) 62-93 50 Κάλιο (mg) 57-62 15 82%

Ώριμο μητρικό γάλα (μετά τη 14 η ημ) Όγκος = 600-900ml/ ημ Ενέργεια= 600-750 kcal/ lt Πρωτεΐνες= 1,3% Ε (8mmol/dl) Λίπος= 2% -5,3% Ε (33,8-46,7 g/dl) Υδατάνθρακες= 7%E (71-78 g/dl) Βιταμίνες- Μέταλλα= 0,2-0,5% Ε Νερό= 85-90% Ζαμπέλας & Βασιλάκου 2003; Allen et al. 1991; Jenness 1979

Παράγοντες που επηρεάζουν τη σύσταση του μητρικού γάλακτος Γεωγραφική Περιοχή (Fidler et al. 2000) Χρονικό διάστημα θηλασμού (Allen et al. 1991) Τόκος (Meneses & Trugo 2005, Nommsen et al. 1991) Διατροφή της μητέρας

γεωγραφική περιοχή διατροφικές συνήθειες = έννοιες συνυφασμένες

Σύσταση μητρικού γάλακτος & Διατροφή Ο όγκος του παραγόμενου γάλακτος και η περιεκτικότητά του σε θρεπτικά συστατικά δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τις διατροφικές συνήθειες. Επηρεάζεται ωστόσο η αναλογία των λιπαρών οξέων και η περιεκτικότητα σε βιταμίνες.

Διατροφή της μητέρας Έρευνες Διατροφή Επίπτωση στο Μ.Γ. Antonakou et al. 2012 PUFAs & MUFAs ω3, ω6, PUFAs, DHA, LA, ΑΑ Antonakou et al. 2011 MUFAs, Total Fat βιτ Ε Mangels & Messina 2001 Χορτοφάγες μητέρες Β-12 Patton et al.1990 Τροφές πλούσιες σε βιτ Α βιτ Α στο Μ.Γ. Olafsdottir et al. 2006, Olsen et al. 1992 πλούσια σε θαλασσινά και ψάρια DHA Smit et al. 2000 PUFAs PUFAs

Πρωτεΐνη μητρικού γάλακτος 20% καζεΐνη (σύμπλοκα Ca & P) * α- λακταλβουμίνη (α-la) (καταβολισμός λακτόζης) λακτοφερρίνη(lf) (αντιβακτηριακή δράση) SIgA (μείωση λοιμώξεων/ αλλεργιών) Κυστίνη(ανάπτυξη) Ταυρίνη (σύζευξη χολικών αλάτων, νευροδιαβιβαστής στον εγκέφαλο & ρετινοειδή) Λυσοζύμη ( 3 ο mo) φαινυλαλανίνη, τυροσίνη (μικρές ποσότητες/ βλάβη στην ανάπτυξη του ΚΝΣ) Πρόσληψη 1,5-2,2g/kg Σ.Β. νεογνού Απορροφάται το 95% του Ν 2 του Μ.Γ. Η περιεκτικότητα του Μ.Γ. σε πρωτεΐνη δεν μεταβάλλεται με τις διατροφικές συνήθειες, παρά μόνο σε χρόνιο υποσιτισμό Ζαμπέλας & Βασιλάκου 2003, Suskind & Lewinter- Suskind 1993,Chavalittamrong et al., 1981

α- Λακταλβουμίνη (α-la) 1995: ενισχύει την απόπτωση ανθρώπινων καρκινικών και άλλων παθολογικών κυττάρων, ενώ αφήνει ανεπηρέαστα τα υγιή διαφοροποιημένα κύτταρα. Håkansson et al. 1995; Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 92 (17): 8064 8. 2000: απομονώθηκε το ενεργό συστατικό με την αντικαρκινική δράση: το σύμπλεγμα α- LA and oleic acid (HAMLET complex) Svensson et al. 2000; Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 97 (8): 4221 6.

Λίπος 50% της ολικής ενέργειας 90-98% τριγλυκερίδια ελ. λιπαρά οξέα, χοληστερόλη, φωσφολιπίδια Η CHOL του ΜΓ είναι x10 /αγελαδινό γάλα. CHOL ανάπτυξη ΚΝΣ (σύνθεση μυελίνης) Η περιεκτικότητα σε λιπαρά οξέα επηρεάζεται σαφώς από τη διατροφή της μητέρας.

συγκεκριμένα ΑΑ LNA DHA EPA ω6 ω3 ανάπτυξη του νευρικού ιστού απελευθέρωση ακετυλοχολίνης και νορ- αδρεναλίνης υπεύθυνες για μάθηση και μνήμη οπτική οξύτητα ψυχοκινητική ανάπτυξη Malcolm et al. 2003; Krasevec et al. 2002; Farkas et al. 2002; Clandinin 1999; Finley et al. 1985

Ειδικά FAs * Ρουμενικό οξύ (κυρίως cla): Μειώση τριγλυκεριδίων/ldl Whingham et al. 2007; Am. J Clin Nutr 85(5): 1203 1200. Αντικαρκινική δράση Kim et al. 2008;J Food Sci. 73 (1): T7 15. Kelley et al. 2007; J Nutr (UC Davis, Ca, USA) 137 (12): 2599 607.

Ειδικά FAs Λαυρικό οξύ (x2 στο ΜΓ): Αυξάνει επίπεδα CHOL /HDL Mensink et. al. 2003; Am. J Clin Nutr 77 (5): 1146 1155. Thijssen & Mensink 2005; In Arnold von Eckardstein (Ed.) Atherosclerosis: Diet and Drugs. Springer. pp. 171 172. Ισχυρή αντιμικροβιακή και αντιβακτηριδιακή δράση Ouattar et al.2000; Int. J. Food Microbiol. 62 (1 2): 139 48. Ruzin & Novick 2000; J Bacteriol 182 (9): 2668 2671.

Λίπος Μ.Γ. και διατροφή Antonakou et al. 2012; Agostoni 2005; Olafsdottir et al. 2006; Olsen et al. 1992; Ogunleye et al. 1991; Innis & Kuhnlein 1988

Υδατάνθρακες Λακτόζη (πλουσιότερο το ΜΓ)*** Λακτάση Σύνθεση βιταμινών του συμπλέγματος Β απορρόφηση Ca, P και Mg *** διασπάται αργά από το ένζυμο λακτάση κάνοντας το ΜΓ εύπεπτο για τα βρέφη και αυξάνεται όσο αυξάνει η διάρκεια του θηλασμού. Η παρουσία λακτόζης στο έντερο προωθεί την ανάπτυξη μικροοργανισμών που παράγουν οξέα και συνθέτουν πολλές από τις βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Η περιεκτικότητα του Μ.Γ. σε υδατάνθρακες δεν επηρεάζεται από τυχόν διατροφικές συνήθειες. (ακόμα & σε περιπτώσεις εκσεσημασμένου υποσιτισμού) Ζαμπέλας 2003, Garza & Butte,1985

Βιταμίνες Λιποδιαλυτές : A, D, E, K Vit. A Ανάπτυξη Όραση- οπτική οξύτητα Ανοσοποιητική δράση Οστική ανακατασκευή (Olson 1996) προφυλάσσει από αιμολυτικές αναιμίες, βρογχοπνευμονική δυσπλασία, ενδοκοιλιακή αιμορραγία (Sinha & Chiswick 1993)

Βιταμίνες Vit E αντι-οξειδωτικές ιδιότητες (Sies & Stahl 1995) αριθμό ελευθέρων ριζών (Peters et al. 2007) ανοσοποιητικό σύστημα (Watzl et al. 1999) Vit D o Ανάπτυξη οστών, δοντιών και Ν.Σ. o Μεταβολισμός ασβεστίου. Vit K μικρή ποσότητα στο ΜΓ.

Λιποδιαλυτές βιταμίνες-διατροφή Η περιεκτικότητα του Μ.Γ. σε λιποδιαλυτές βιταμίνες από τις διατροφικές συνήθειες π.χ. το γάλα Δυτικοευρωπαίων είναι πλουσιότερο σε βιτ Α την άνοιξη & καλοκαίρι (Meneses & Trugo 2005; Roy et al. 1997, Stoltzfus et al. 1993) π.χ. Η περιεκτικότητα του Μ.Γ. σε βιτ. Ε επηρεάζεται από τη χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής (Olafsdottir et al. 2001) ενώ συσχετίζεται θετικά και με τη διαιτητική πρόσληψη λίπους των μητέρων (Antonakou et. al. 2011)

Ενδιαφέροντα στοιχεία για τη βιτ Α Η περιεκτικότητα της βιτ Α στο ΜΓ επηρεάζεται από τη διατροφή της γυναίκας τόσο στη διάρκεια της κύησης όσο και της γαλουχίας (Ortega et al. 1997, Tanumihardjo et al. 1996) Η παροχή βιτ Α στο νεογνό μέσω του ΜΓ επηρεάζεται περισσότερο από τη διαιτητική πρόσληψη της βιτ από τη μητέρα, από ότι η μεταφορά της βιτ μέσω του πλακούντα στο έμβρυο (Meneses & Trugo 2005) Η συγκέντρωση βιτ Α στο ΜΓ σχετίζεται με τα επίπεδα βιτ Α της μητέρας, τη χρονική φάση της γαλουχίας και το περιεχόμενο του λίπους στο γάλα (Haskell & Brown 1999)

Η Vit Α του Μ.Γ. μπορεί να αυξηθεί: είτε συστήνοντας διατροφή με τρόφιμα φυσικά πλούσια σε vit Α ή τρόφιμα εμπλουτισμένα με vit Α στην περίοδο της γαλουχίας (Patton et al. 1990) είτε χορηγώντας συμπληρώματα διατροφής υψηλής συγκέντρωσης σε vit Α (Roy et al. 1997) Υπάρχει σημείο κορεσμού vit Α (Schweigert et al. 2004) Η συγκέντρωση της vit Α στο μητρικό γάλα παραμένει σχετικά σταθερή, αλλά η συγκέντρωσή της στις αποθήκες της μητέρας μειώνεται σημαντικά (Rice et al. 1999) Η vit Α στο γάλα των πολυτόκων γυναικών είναι υψηλότερη από αυτή των πρωτότοκων (Meneses & Trugo 2005)

Σε σχέση με τη βιταμίνη D Υπάρχουν αρκετές ερευνητικές εργασίες που αναφέρουν ότι σε χώρες όπου οι πληθυσμοί δεν έχουν επαρκή έκθεση στον ήλιο (Matsuoka et al. 1990) καθώς και σε άτομα με σκουρόχρωμη επιδερμίδα (Matsuoka et al. 1991) θα ήταν καλό οι θηλάζουσες μητέρες να λαμβάνουν συμπληρώματα διατροφής βιτ. D (Hollis & Wagner 2004) Η υποβιταμίνωση παραδόξως στους μεσογειακούς λαούς είναι πιο συχνή από ότι στις σκανδιναβικές χώρες που θεωρούνται παραδοσιακά με μικρότερη έκθεση στον ήλιο (Meddeb et al. 2005)

Ειδικά στην Ελλάδα Ανεξάρτητα εάν τα νεογνά γεννήθηκαν καλοκαιρινούς (n=35) ή χειμερινούς μήνες (n=31), έχουν ανάγκη συμπληρωματικής χορήγησης βιταμίνης D, αφού τα τρόφιμα που τρώνε οι μητέρες τους δεν είναι εμπλουτισμένα με αυτή (Challa et al. 2005) Βρέθηκε ότι οι έγκυες (n=123) που γέννησαν το καλοκαίρι και το φθινόπωρο είχαν υψηλότερες συγκεντρώσεις βιτ. D από τις έγκυες που γέννησαν την άνοιξη και το χειμώνα. (Nicolaidou et al. 2006) Πρόσφατες μελέτες ωστόσο, δείχνουν επάρκεια στη διαιτητική πρόσληψη βιτ. D σε Ελληνίδες έγκυες (n=64, n= 200) (Antonakou et al. 2011, Petrakos et al. 2006)

Υδατοδιαλυτές βιταμίνες Vit C Βιταμίνες του συμπλέγματος Β B1 thiamine B2 rivoflavin B3 niasine B5 pantothenic acid B6 pyridoxine B7 biotin B12 cobalamin Φυλλικό οξύ Τα επίπεδα των υδατοδιαλυτών βιταμινών στο Μ.Γ. από τη διατροφή της μητέρας. (*plateau) (Daneel-Otterbech et al. 2005)

ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα Το γάλα αποκλειστικά χορτοφάγων μητέρων παρουσιάζει πολύ μικρή συγκέντρωση Β 12 Σύσταση για συμπληρωματική χορήγηση B 12 (Patel & Lovelady 1998, Almadan et al. 1993) Η χαμηλή συγκέντρωση vit Β12 στο αίμα των γυναικών συσχετίζεται θετικά με τα έτη της χορτοφαγίας (Specker et al. 1990)

Β12 Έλλειψη βιτ Β12: απάθεια, υποτονία, αναιμία και καθυστέρηση της ανάπτυξης κυρίως μεταξύ του 3ου και του 6ου μήνα της ζωής Ανάταξη συμπτωματολογίας με απλή χορήγηση IM ή per os Vit B12 στα νεογνά (Reghu et al. 2005)

ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα Σε γυναίκες κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, η περιεκτικότητα του πρωτογάλατος όσο και του ώριμου γάλακτός τους σε βιταμίνη C ήταν πολύ χαμηλή (Ortega et al. 1998) Η χορήγηση μεγάλων δόσεων ασκορβικού οξέος σε θηλάζουσες μητέρες, τόσο σε δυτικές όσο και σε υποανάπτυκτες χώρες, τη συγκέντρωσή του στο Μ.Γ. (Daneel-Otterbech et al. 2005) Το Μ.Γ. αποτελεί άριστη πηγή βιτ. C για βρέφη 6-18 μηνών (Romeu- Nadal et al. 2006; Daneel-Otterbech 2003)

Ανόργανα στοιχεία K Ca Cl Na Fe Cu Zn Mn Η περιεκτικότητα του Μ.Γ. σε ανόργανα στοιχεία δεν μεταβάλλεται με τις διατροφικές συνήθειες

Διατροφή και Fe στο Μ. Γ. Το 50% του Fe του Μ.Γ. απορροφάται 4% των Ξ.Γ. Η συγκέντρωση Fe στο Μ.Γ. δεν αντικατοπτρίζει τα επίπεδα σιδήρου στο αίμα της μητέρας/ ή τη διαιτητική της πρόσληψη. Η απώλεια Fe κατά το θηλασμό είναι μικρότερη από αυτήν κατά την έμμηνο ρύση. Ζαμπέλας & Βασιλάκου 2003

Διατροφή Ανοσο-προστασία Μ.Γ. Η διατροφή της μητέρας επηρεάζει ακόμη και την ανοσοπροστατευτική δράση του μητρικού γάλακτος. Μία ισορροπημένη διατροφή που περιέχει λαχανικά και φρέσκα φρούτα (αντιοξειδωτικά στοιχεία) και κυριαρχεί το φυτικό λίπος σχετίζεται με χαμηλότερα ποσοστά βρεφικών αλλεργιών (Hoppu et al. 2001, Oddy 2001)

Ενδεικτικό Ημερήσιο Διαιτολόγιο Ενέργεια : 1800-2150 + 500kcal/ημ. Πρωτεΐνες : 10-15% (65g/ημέρα) Υδατάνθρακες : 50-60% Λίπη : 30-35% Φυτικές Ίνες 28g/ ημέρα Νερό 3lt Vit A, D, E, C, Β 12,Mg, I, Fe, Ca, Zn, Se, φυλλικό οξύ, ω3

γενικά Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δίνεται στο συνδυασμό των τροφίμων μεταξύ τους, έτσι ώστε να μην εξουδετερώνει η μια τροφή τη θρεπτική αξία της άλλης. π.χ. ο Fe εξουδετερώνεται από την ταυτόχρονη κατανάλωση καφέ, τσαγιού, κακάου, αναψυκτικών τύπου κόλας, ζυμαρικών και γλυκών.

Θηλασμός & συμπληρώματα διατροφής Χρειάζεται συμπληρωματική χορήγηση Β12 σε αποκλειστικά χορτοφάγες μητέρες κατά τη διάρκεια του θηλασμού (Reghu et al. 2005) Βρέφη που θηλάζουν αποκλειστικά (μετά τους 9 μήνες) χωρίς να λαμβάνουν άλλη τροφή χρειάζονται συμπληρωματική χορήγηση Fe.

Σε σχέση με τις Βιτ Α,D,E Το συμπλήρωμα μουρουνέλαιο οδήγησε σε ελαφρώς αυξημένη η περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε βιταμίνες Α, Ε και D (Olafsdottir και συν. 2001) Το συμπλήρωμα μουρουνέλαιο επίσης αύξησε τη συγκέντρωση κορεσμένων και μονοακόρεστων λιπαρών οξέων στο μητρικό γάλα (Scopesi και συν. 2001)

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει Η διαιτητική πρόσληψη λίπους στη διάρκεια της γαλουχίας δεν πρέπει να διαφέρει από αυτήν που συστήνεται σε μη θηλάζουσες γυναίκες. Οι θηλάζουσες μητέρες, πρέπει να έχουν τέτοια διαιτητική πρόσληψη ω-3 λιπαρών οξέων που θα τους παρέχει καθημερινά μία ποσότητα DHA της τάξεως τουλάχιστον 200mg. Αρκεί δηλ. μία με δύο φορές την εβδομάδα οι μητέρες να επιλέγουν ψάρι, περιλαμβανομένου και των λιπαρών & μεγάλων ψαριών, τα οποία είναι πολύ καλή πηγή ω-3 λιπαρών οξέων (Koletzko et al. 2007)

Τρόφιμα «με προσοχή» Καφεΐνη: καφές, τσάι, σοκολάτα, αναψυκτικά τύπου cola = ευερεθιστότητα νεογνού (36 h στην κυκλοφορία του) max 1-2 φλυτζ/ημ.

Τρόφιμα «με προσοχή» Αλκοόλ: ευερεθιστότητα, υπνηλία, λόξυγκας 1-2 iu/εβδ. μετά από θηλασμό* *Έρευνες έχουν δείξει ότι και μικρή ποσότητα αλκοόλ μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ποσότητα του Μ.Γ. Τεχνητές γλυκαντικές ουσίες Φάβα- κουκιά Ωμά οστρακοειδή, sushi (παρασιτώσεις) Μαλακά τυριά τύπου brie, roquefort (λιστερίωση) Holford & Lawson 2004

Συμπέρασμα Η περίοδος του θηλασμού δεν απαιτεί ιδιαίτερες διατροφικές θυσίες απλά μια πιο ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή. Η διάγνωση των διατροφικών ανεπαρκειών οφείλει να γίνει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Εάν διαπιστωθούν ανεπιθύμητες διαιτητικές συνήθειες, πρέπει να δοθεί εξατομικευμένη καθοδήγηση τόσο στη διάρκεια της κύησης όσο και της γαλουχίας.

ευχαριστώ πολύ

βιβλιογραφία Agostoni C. Compliance of present recommendations of fatty acids in formulas for term infants with the actual human milk fatty acid composition in different populations. Acta Paediatr 2003; 92:785 9 Antonakou Α., Skenderi K.A., Chiou A., Anastasiou C., Bakoula C., Matalas A.L. Breast milk fat and fatty acid content during the first six months in exclusively breastfeeding Greek women. Eur J Nutrition 2012; Butte NF, Garza C, Stuff JE, Smith EO, Nichols BL. Effect of maternal diet and body composition on lactational performance. Am J Clin Nutr. 1984;39(2): 296-306 Danforth KN, Tworoger SS, Hecht JL, Rosner BA, Colditz GA, Hankinson SE. Breastfeeding and risk of ovarian cancer in two prospective cohorts. Cancer Causes Control. 2007;18(5):517-23 Hoppu U, Kalliomäki M, Laiho K, Isolauri E. Breast milk-- immunomodulatory signals against allergic diseases. Allergy. 2001;56 Suppl 67:23-6 Horta BL, Victora CG, Lima RC, Gonçalves H, Guimarães BE, Barros FC. Breastfeeding duration and blood pressure among Brazilian adolescents. Acta Paediatr. 2006;95(3):325-31

Meneses F & Trugo NMF. Retinol, β- carotene and lutein + zeaxanthin in the milk of Brazilian nursing women: associations with plasma concentrations and influences of maternal characteristics. Nutr. Res. 2005; 25:443-451 Nommsen LA, Lovelady CA, Heinig MJ, Lönnerdal B, Dewey KG. Determinants of energy, protein, lipid, and lactose concentrations in human milk during the first 12 mo of lactation: the DARLING Study. Am J Clin Nutr. 1991;53(2): 457-65 Oddy WH. Breastfeeding protects against illness and infection in infants and children: a review of the evidence. Breastfeed Rev. 2001;9(2):11-8 Olafsdottir AS, Wagner KH, Thorsdottir I, Elmadfa I. Fat-soluble vitamins in the maternal diet, influence of cod liver oil supplementation and impact of the maternal diet on human milk composition. Ann Nutr Metab. 2001;45(6): 265-72 Patel KD & Lovelady CA. Vitamin B12 status of East Indian vegetarian lactating women living in the United States. Nutrition Res. 1998;18(11): 1839-1846 Saarela T, Kokkonen J, Koivisto M. Macronutrient and energy contents of human milk fractions during the first six months of lactation. Acta Pædiatrica, 2005; 94: 1176 1181 Shema L, Ore L, Ben-Shachar M, Haj M, Linn Sh. The association between breastfeeding and breast cancer occurrence among Israeli Jewish women: a case control study. J Cancer Res Clin Oncol. 2007; 133(8):539-46 Ζαμπέλας A. & Βασιλάκου T. «Μητρικός Θηλασμός» στο «Η Διατροφή στα στάδια της ζωής», Ιατρικές εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα. 2003

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ 0-6 ΜΗΝΕΣ 7-12 ΜΗΝΕΣ Βιταμίνη Α 400 μg RAE 500 μg RAE Βιταμίνη D 10 μg 10 μg Βιταμίνη Ε 4 mg 5 mg Βιταμίνη Κ 2 μg 2,5 μg Θειαμίνη 0,2 mg 0,3 mg Ριβοφλαβίνη 0,3 mg 0,4 mg Νιασίνη 2mg NE 4mg NE Βιτ. Β6 0,1 mg 0,3 mg Φυλλικό οξύ 65 μg 85 μg Βιτ. Β12 0,4 μg 0,5 μg Βιταμίνη C 40 mg 50 mg

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ 19-50 ΕΤΩΝ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΒΙΤ Α 700μg RE (ρετινόλης) 770μg RE ΒΙΤ Ε 15 mg a-te (α- τοκοφερόλης) 15 mg a- TE ΒΙΤ D 5 μg 5 μg ΒΙΤ Κ 90μg 90 ΒΙΤ C 75mg 85 mg ΒΙΤ Β1 (Θειαμίνη) 1,1 mg 1,4 mg ΒΙΤ Β2 (Ριβοφλαβίνη) 1,1 mg 1,4 mg ΒΙΤ Β3 (Νιασίνη) 14mg 18 mg ΒΙΤ Β6 1,3 mg 1,9 mg ΒΙΤ Β12 2,4 μg 2,6μg Φυλλικό οξύ 400 μg 600 μg Institute of Medicine 1997,1998, 2000, 2001

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ ΒΙΤ Α ΒΙΤ Ε ΒΙΤ D ΒΙΤ Κ ΠΗΓΕΣ Πλήρη Γαλακτοκομικά προϊόντα, ψάρια Ελαιόλαδο, φυτικά ελαία, ντομάτα, λαχανικά Μοσχάρι, αυγά, γαλακτοκομικά, σαρδέλα Πράσινα λαχανικά, σπανάκι, μπρόκολο, μαρούλι, λαχανάκια Βρυξελλών ΒΙΤ C Εσπεριδοειδή, μπρόκολο, κόκκινη & πράσινη πιπεριά, ντομάτες, σπανάκι, φράουλες ΒΙΤ Β1 (Θειαμίνη) Χοιρινό κρέας, δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια, ξηροί καρποί ΒΙΤ Β2 (Ριβοφλαβίνη) ΒΙΤ Β3 (Νιασίνη) Γάλα, μανιτάρια, πράσινα φυλλώδη λαχανικά Κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, πουλερικά, ψάρια, ξηροί καρποί ΒΙΤ Β6 ΒΙΤ Β12 Φυλλικό οξύ Μπανάνες, φασόλια, καρύδια, ψάρια, κρέας, πουλερικά Κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, κρόκος αυγού Φακές, μανιτάρια, πράσινα λαχανικά Συντώσης 2003

ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΗΠΑ: (1996-2001): 2% ποσοστού θηλάζουσων μητέρων (2002): 75% ξεκινούν να θηλάζουν, 50% θηλάζουν έως τον 6ο μήνα, 25% έως τον 12ο μήνα Ευρώπη: (Ryan et al. Pediatrics 2002; 110: 1103-9) Νορβηγία (1998): 94% ξεκινούν, 7% θηλάζουν έως τον 6ο μήνα Αυστρία (1998): 95% ξεκινούν, 46% θηλάζουν έως τον 6ο μήνα (World Health Organization, 2003) Ελλάδα (2005): 19,1% ξεκινούν να θηλάζουν αποκλειστικά (Pechlivani et al. Acta Paediatr 2005; 94: 928-34)

Τοξικότητα Α ( 4000RE/ημ) σε περιπτώσεις καθημερινής κατανάλωσης συκωτιού για διάστημα αρκετών εβδομάδων ή λήψη συμπληρωμάτων διατροφής Συμπτώματα Εμβρυική δυσπλασία Ξηροδερμία Αλωπεκία Πόνοι-κατάγματα οστών Ηπατοπάθεια Αναιμία

Έλλειψη D- τοξικότητα έλλειψη- Πότε? Ανεπαρκής διαιτητική πρόσληψη Μειωμένη έκθεση στον ήλιο Διαταραχή απορρόφησης από το έντερο Συμπτώματα έλλειψης στα παιδιά: ραχίτιδα στους ενήλικες: οστεομαλακία (υπερβολική απώλεια Ca από τα οστά) Συμπτώματα τοξικότητας Υπερασβεστιαιμία Νεφρικές βλάβες Καθυστερημένη σωματική- διανοητική ανάπτυξη

Έλλειψη E- τοξικότητα Έλλειψη κυρίως σε πρόωρα νεογνά: Αιμόλυση Καταστροφή νευρώνων Μυικές κράμπες Αδυναμία Σπάνια τοξική Αν >800mg/ημ παρακώλυση μεταβολισμού βιτ. Κ Μυική αδυναμία ναυτία

Έλλειψη K - Τοξικότητα Μόνο λόγω παθήσεων εντέρου ή χολικής απόφραξης που εμποδίζεται η απορρόφηση λιπιδίων Προβλήματα σε μακροχρόνια θεραπεία με αντιβιοτικά Σε υπερβάλλουσα πρόσληψη παρατηρείται παρακώλυση δράσης αντιπηκτικών φαρμάκων.