ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Προτάσεις της CRPM µε την ευκαιρία της δεύτερης έκθεσης για την οικονοµική και κοινωνική συνοχή : «10 θέµατα για τη συζήτηση» Κείµενο που εγκρίθηκε από το Πολιτικό Γραφείο της CRPM, κατά τη συνεδρίασή του της 3ης Ιουλίου 2001 στο Ελσίνκι

ΠΡΟΟΙΜΙΟ Με την ευκαιρία της δηµοσίευσης της δεύτερης έκθεσης για την οικονοµική και κοινωνική συνοχή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινίασε ένα δηµόσιο διάλογο γύρω από την µελλοντική περιφερειακή πολιτική, µέσα από την αναφορά σε 10 θέµατα και σε ορισµένες επιλογές που καταγράφονται στο κεφάλαιο «συµπέρασµα και συστάσεις». Η CRPM χαιρέτισε την πρωτοβουλία αυτή και θέλησε να προσφέρει µια δεύτερη συνεισφορά 1 στο σχετικό προβληµατισµό, µέσα από τη διοργάνωση του forum για τη συνοχή. Πρόκειται για µια συµβολή θεµελιωµένη στην εµπειρία της ιάσκεψης και των περιφερειών µελών της, από την εποχή της ίδρυσης του FEDER µέχρι την καθιέρωση της σηµερινής περιόδου προγραµµατισµού, και η οποία εγγράφεται στην πολιτική προοπτική µιας διευρυµένης Ευρώπης, ανταγωνιστικής, ισόρροπης και πολυκεντρικής, σε έναν ορίζοντα µιας έως δύο γενεών. Αντί να τοποθετηθούµε ξεχωριστά σε κάθε ένα από τα ερωτήµατα, και επειδή ορισµένα από αυτά συµπίπτουν εν µέρει ή αναφέρονται στον ίδιο γενικό προβληµατισµό, προτιµήσαµε να αρθρώσουµε τη συµβολή µας γύρω από τέσσερα κοµβικά σηµεία : 1 ) Πώς εκφράζονται οι ανάγκες µιας διευρυµένης Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε όρους οικονοµικής, κοινωνικής και χωροταξικής συνοχής ; 2 ) Πώς µπορούµε να επεξεργαστούµε µια νέα περιφερειακή πολιτική, ικανή να ανταποκριθεί στην ποικιλία των αναγκών αυτών ; 3 ) Τι προϋπολογισµό χρειαζόµαστε για να τα καταφέρουµε ; 4 ) Τι είδους διακυβέρνηση χρειάζεται η Ένωση για να εγγυηθεί την επιτυχία του πολιτικού της σχεδιασµού ; Για να προσφέρει µια ολοκληρωµένη θέση στη συζήτηση, η CRPM στηρίχτηκε επίσης σε ορισµένα αντικειµενικά στοιχεία αλλά και σε ορισµένες υποθέσεις εργασίας που τεκµηριώνουν τις απαντήσεις της στα ερωτήµατα 1 και 3. Οι υποθέσεις αυτές αξιοποιούν τις προόδους που σηµειώθηκαν στο χώρο της περιφερειακής ανάλυσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα Κράτη Μέλη στο πλαίσιο του ΣΑΚΧ (SDEC) και του Παρατηρητηρίου ORATE. 1 Η πρώτη πρότασή µας διατυπώθηκε τον Ιανουάριο του 2000, στο αποκαλούµενο κείµενο της Καστοριάς : «Για µια νέα περιφερειακή πολιτική ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης». Η πρόταση αυτή υιοθετήθηκε οµόφωνα από τη Γενική Συνέλευση της CRPM στις 11 Οκτωβρίου 2000 στη Φλωρεντία. 2

1 ) ΠΩΣ ΕΚΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΜΙΑΣ ΙΕΥΡΥΜΕΝΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ, ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ ; Όπως επισηµαίνει στην έκθεσή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο προβληµατισµός γύρω από την επεξεργασία µιας νέας περιφερειακής πολιτικής δεν έχει νόηµα αν δεν διερευνηθούν προηγουµένως οι ανάγκες των περιφερειών και των γεωγραφικών ενοτήτων της διευρυµένης Ένωσης. Σε µια Ευρώπη µε αισθητά οξυµένες από χωροταξική βάση τις αναπτυξιακές της ανισότητες, είναι, κατά τη γνώµη µας, αναγκαίο να καταστρωθεί µια πρώτη τυπολογία των πολιτικών περιφερειακής ανάπτυξης από άποψη αναπτυξιακού επιπέδου, διαδικασίας σύγκλισης, και βασικών αδυναµιών των περιφερειών σε ανταγωνιστικότητα. Η πρώτη αυτή ανίχνευση, στηριγµένη στη σύνθεση των ερευνητικών εργασιών που έχουν δηµοσιευτεί µέχρι σήµερα στην Ευρώπη, θα συµπληρωθεί και θα εµπλουτιστεί αργότερα, όταν και θα γίνουν γνωστά τα πρώτα πορίσµατα των εργασιών του ORATE ( ικτυωµένο Παρατηρητήριο ιευθέτησης των Ευρωπαϊκού Χώρου) για την περίοδο 2001-2006 και του προγράµµατος µελετών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μεγάλες διαφορές επιπέδων οικονοµικής σύγκλισης σε µια de Ευρωπαϊκή Ένωση µε 27 µέλη Μια πρώτη ανάγνωση επιτρέπει τον εντοπισµό καταστάσεων πέντε τύπων περιφερειακής σύγκλισης, σε µια Ευρώπη µε 27 µέλη : Πέντε διαφορετικά στάδια περιφερειακής σύγκλισης Στάδιο 1 : περιφέρειες µε ΑΕΠ κατώτερο του 40% του µέσου κοινοτικού σε µια Ευρώπη µε 27 µέλη µέχρι το 2004, πιθανότερη χρονιά στατιστικής αναφοράς για την περίοδο 2006-2013. Πρόκειται αποκλειστικά για περιφέρειες της διεύρυνσης (από τη Βουλγαρία, την Πολωνία, τη Ρουµανία και τα βαλτικά Κράτη) που πρέπει πρώτα πρώτα να µορφώσουν τις απαραίτητες για την ανάπτυξή τους βάσεις (υποδοµές µεταφορών, δικτύων, αγροτικού και βιοµηχανικού εξοπλισµού, ). Ο ορίζοντας της σύγκλισης αυτών των περιφερειών θα πρέπει να τοποθετηθεί σε κλίµακα δύο γενεών. Στάδιο 2 : περιφέρειες µε ΑΕΠ µεταξύ του 40% και του 75% του µέσου κοινοτικού Πρόκειται και πάλι βασικά για περιφέρειες της διεύρυνσης, αλλά και για κάποιες περιφέρειες της σηµερινής ΕΕ των 15, που θα πρέπει να εκσυγχρονίσουν τις βασικές τους υποδοµές και να λάβουν κάποια πρώτα µέτρα για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των περιοχών τους. Στην κατηγορία αυτή θα συναντήσουµε : αρκετές από τις περισσότερο αστικοποιηµένες περιφέρειες της διεύρυνσης, τις περιφέρειες βασικά της «Mittel Europa», Οι περιφέρειες της διεύρυνσης χαρακτηρίζονται από µεγάλη διαρθρωτική καθυστέρηση Οι περιφέρειες της διεύρυνσης από την Mittel Europa και κάποιες περιφέρειες της νότιας Ευρώπης µε σηµαντική πάντα διαρθρωτική καθυστέρηση 3

περιφέρειες της ανατολικής Γερµανίας και τις λιγότερο αναπτυγµένες περιφέρειες της νότιας Ευρώπης (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία), τις αποµακρυσµένες και κάποιες νησιώτικες περιφέρειες. Ο ορίζοντας της σύγκλισης αυτών των περιφερειών θα πρέπει να τοποθετηθεί σε κλίµακα δύο γενεών. Στάδιο 3 : µη κεντρικές περιφέρειες, που θα βρεθούν µηχανικά εκτός του στόχου 1, µε ΑΕΠ περιλαµβανόµενο µεταξύ του 75% και του 100% του µέσου κοινοτικού Οι περιφέρειες αυτές έχουν ουσιαστικά καλύψει ήδη τις βασικές τους καθυστερήσεις από άποψη βασικών υποδοµών, χωρίς ωστόσο και να έχουν επιτύχει την πραγµατική ενσωµάτωσή τους στα κύρια ευρωπαϊκά δίκτυα. Ο παραγωγικός τους ιστός είναι ελάχιστα ανταγωνιστικός, η προστιθέµενή τους αξία µικρή και οι δυνατότητές τους για καινοτόµες εφαρµογές περιορισµένες. Σε µια συγκυρία, εξάλλου, σχεδόν πλήρους παγκοσµιοποίησης, όπου οι αστικές οικονοµίες επικεντρώνουν την οικονοµική µεγέθυνση βασικά στις µεγάλες πόλεις, οι περιφέρειες αυτές δεν διαθέτουν, κατά κανόνα, αστικό κέντρο αρκετά ισχυρό για να παρασύρει προς τα άνω τη συνολική τους ανάπτυξη. Πρόκειται βασικά για τις περιφερειακές περιοχές της νότιας και βόρειας Ευρώπης, για περιφέρειες της τέως Ανατολικής Γερµανίας και για περιφέρειες που πλήττονται από µόνιµα µειονεκτήµατα (Νησιά, αραιοκατοικηµένες περιοχές κλπ ). Ανάµεσά τους, θα βρεθούν επίσης και µερικές περιφέρειες της διεύρυνσης, που κατέχουν σχετικά καλή θέση στα εθνικά τους πλαίσια, αλλά δεν διαθέτουν τον δυναµισµό που απαιτείται για να µπορέσουν να παίξουν πραγµατικά το ρόλο ενός εθνικού αναπτυξιακού πόλου σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Μπορούµε έτσι να διακρίνουµε τέσσερις διαφορετικές αναπτυξιακές προβληµατικές : - A. Περιοχές που παρουσιάζουν ισχυρή εξειδίκευση στον τουρισµό (περιφέρειες της νότιας Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας), που υπόκεινται σε σηµαντική δηµογραφική πίεση και στις οποίες είναι αµφίβολη η αντοχή του αναπτυξιακού τους προτύπου. Οι παρεµβάσεις για αύξηση της προστιθέµενης αξίας των οικονοµικών τους δραστηριοτήτων και για περαιτέρω αξιοποίηση των εδαφικών τους πλεονεκτηµάτων (πολεοδοµία, περιβάλλον, υδατικοί πόροι) θα είναι καθοριστικές. - B. Περιοχές µε ισχυρή εξειδίκευση στον γεωργικό και αγροτοβιοµηχανικό τοµέα και των οποίων το µέλλον θα εξαρτηθεί σε µεγάλο βαθµό από τις εξελίξεις στο επίπεδο της ΚΑΠ και των συµφωνιών που θα συναφθούν στο πλαίσιο της Παγκόσµιας Οργάνωσης Εµπορίου. - C. Περιοχές µε µεγάλη βιοµηχανική παράδοση, αλλά προβληµατικό παρόν και αβέβαιο µέλλον, που χρειάζονται αποφασιστικές δράσεις ανασυγκρότησης. Περιφέρειες που δεν θα είναι πλέον επιλέξιµες στο στόχο 1, αλλά µε µέλλον ευάλωτο στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής και παγκόσµιας οικονοµίας Περιοχές που πλήττονται από σηµαντικά γεωγραφικά µειονεκτήµατα (Νησιά, αραιοκατοικηµένες ή ορεινές περιοχές, ) Τέσσερις διαφορετικές προβληµατικές περιφερειακής ανάπτυξης στους κόλπους του συγκεκριµένου συνόλου 4

- D. Περιοχές αραιοκατοικηµένες, αποµονωµένες ή περίκλειστες όπως είναι χαρακτηριστικά οι νησιώτικες, ορισµένες ορεινές και οι περιφέρειες του απώτατου ευρωπαϊκού βορρά. Ο ορίζοντας µιας αποτελεσµατικότερης ανταγωνιστικότητας τοποθετείται για τις περιφέρειες αυτές σε κλίµακα µιας γενιάς, στην προοπτική εφαρµογής ενός αποτελεσµατικού πολυκεντρικού µοντέλου ανάπτυξης σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στάδιο 4 : Μη κεντρικές ή ενδιάµεσες περιφέρειες µε ΑΕΠ περιλαµβανόµενο µεταξύ του 100% και του 130% του µέσου κοινοτικού Και στο στάδιο αυτό µπορούν να συναντηθούν διάφορες περιπτώσεις: - A. Περιφέρειες - περιφερειακές πρωτεύουσες ή περιφέρειες µε µεγάλα αστικά κέντρα που δεν λειτουργούν όµως ακόµη πλήρως ως «Πόλεις - Πύλες» ή ως πόλεις µε κινητήριο ρόλο σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Αθήνα, Λισσαβώνα, Ρώµη, Βαρκελώνη, Μαδρίτη, Πράγα, Βρατισλάβα, Βουδαπέστη, και ίσως Ελσίνκι και Βερολίνο). Από πολλές απόψεις, οι πόλεις αυτές υστερούν στο ανταγωνιστικό επίπεδο σε σχέση µε τους µεγάλους ευρωπαϊκούς πόλους του κέντρου της ηπείρου µας (σε εφαρµογές καινοτοµιών, σε ερευνητικό δυναµικό, σε δυνατότητες τροφοδοσίας, σε ανάπτυξη υπηρεσιών ποιότητας, σε διεθνείς λειτουργίες, ). - B. Μη κεντρικές ή ενδιάµεσες περιφέρειες των σχετικά πλούσιων χωρών της ΕΕ των 15 (Ενωµένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Σκανδιναβία, Γερµανία, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Βόρεια Ισπανία). Οι περιφέρειες αυτές δεν διαθέτουν κατά κανόνα αστικούς πόλους αρκετά ισχυρούς για να δηµιουργήσουν αναπτυξιακή δυναµική διεθνούς ακτινοβολίας, όπως ακριβώς και οι περιφέρειες του σταδίου 3. εν λειτουργούν επίσης ως γέφυρες ανάµεσα στο κέντρο της Ευρώπης και τις πλέον αποµακρυσµένες περιφέρειές της. Μειονεκτούν ακόµη λόγω του συχνά αγροτικού χαρακτήρα οικιστικού τους ιστού και της αδυναµίας δικτύωσης των αστικών τους λειτουργιών, ώστε να υπερβούν την κρίσιµη µάζα της αναπτυξιακής διαδικασίας. ιαθέτουν, ωστόσο, συχνά πλούσια παραγωγική εξειδίκευση, που αν αξιοποιηθεί πλήρως θα διευκολύνει σηµαντικά τη βιώσιµη ένταξή τους στην ευρωπαϊκή δυναµική. - C. Περιφέρειες κεντρικές ή ενδιάµεσες που δεν έχουν ακόµη ολοκληρώσει τη φάση της βιοµηχανικής ή αγροτικής τους ανασυγκρότησης. Απαντώνται ιδιαίτερα στα βορειοανατολικά της Γαλλίας, στη Benelux, στο Ενωµένο Βασίλειο και στη βόρειο Ισπανία. Οι περιφέρειες αυτές υποφέρουν πάντα από έλλειψη ειδικευµένου εργατικού δυναµικού και δεν έχουν ακόµη ολοκληρώσει τη διαδικασία ανασυγκρότησης και διαφοροποίησης των οικονοµικών τους δραστηριοτήτων. Μη κεντρικές ή ενδιάµεσες περιφέρειες που δεν παίζουν ακόµη κινητήριο ρόλο στην ευρωπαϊκή οικονοµία Περιφερειακές πρωτεύουσες µε ανεπαρκή δυναµισµό για να επιβάλουν ένα πρότυπο πολυκεντρικής ανάπτυξης του ευρωπαϊκού χώρου Περιφέρειες χωρίς µεγάλα αστικά κέντρα και µε αγροτικά χαρακτηριστικά Περιφέρειες που δεν έχουν ακόµη ολοκληρώσει τη διαδικασία της βιοµηχανικής τους ανασυγκρότησης από άποψη ιδίως ειδίκευσης του εργατικού τους δυναµικού 5

Ο ορίζοντας µιας αποτελεσµατικότερης ανταγωνιστικότητας τοποθετείται για τις περιφέρειες αυτές σε κλίµακα µιας γενιάς, στην προοπτική εφαρµογής ενός πολυκεντρικού µοντέλου ανάπτυξης στην Ευρώπη. Στάδιο 5 : Οι ανταγωνιστικότερες ευρωπαϊκές περιφέρειες, χωροθετηµένες κατά κανόνα στην καρδιά της Ευρώπης Το ΑΕΠ των περιφερειών αυτών υπερβαίνει κατά πολύ το 130% του µέσου κοινοτικού και στην περίπτωση της Ευρώπης των 27 θα φτάνει για πολλές από αυτές γύρω στο 200%. Πρόκειται για την καρδιά της σηµερινής Ευρώπης από άποψη ανταγωνιστικότητας. Η ελκτική τους δύναµη, όµως, ευνοεί την ανάπτυξη και προβληµατικών συνοικιών που αντιµετωπίζουν οξυµένα κοινωνικά προβλήµατα. Η υπερσυγκέντρωση ανθρώπων και δραστηριοτήτων δηµιουργεί επίσης πρόκληση πρόσθετου κόστους σε πολλούς τοµείς, που µπορεί να πλήξει τη συνολική ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, λόγω συµφόρησης, περιβαλλοντικών προβληµάτων και υπερεκµετάλλευσης της αστικής γης. Η προβληµατική των περιφερειών αυτών εκδηλώνεται σε δύο επίπεδα : - Στο ευρωπαϊκό επίπεδο, αφού αντιπροσωπεύει αναπόσπαστο µέρος του συνολικού προβληµατισµού γύρω από τη χωροταξική συνοχή της Ευρώπης και τον πολυκεντρικό της στόχο. - Στο εµπειρικό επίπεδο, όπου και θα κριθεί η ικανότητά τους να λύσουν τα ιδιαίτερά τους χωρικά προβλήµατα. Κινητήριες για την ευρωπαϊκή οικονοµία περιφέρειες, που αντιµετωπίζουν όµως κοινωνικές εντάσεις και προβλήµατα αστικής συµφόρησης Η ποικιλοµορφία των καταστάσεων αυτών, που περιγράφονται µε σχετική πληρότητα στη δεύτερη έκθεση για τη συνοχή, επιβάλλει τον προβληµατισµό, όπως άλλωστε υπογραµµίζει και η Επιτροπή, γύρω από το περιεχόµενο των στόχων µιας πολιτικής που θα αποτιµά όλες αυτές τις όψεις των προβληµάτων σε µεσοπρόθεσµη και µακροπρόθεσµη προοπτική. Πρόκειται για ένα µείζονος σηµασία για την Ευρώπη διακύβευµα, τόσο για την πολιτική και χωροταξική της συνοχή, όσο και για την συνολική της ανταγωνιστικότητα. 6

Τα διάφορα στάδια περιφερειακής ανάπτυξης f l r σε µια διευρυµένη Ευρωπαϊκή Ένωση N Στάδιο 1 : Περιφέρειες µεκατάκεφαλήαεπµικρότερο του 40% του µέσου κοινοτικού (ΕΕ 26) Στάδιο 2 : Περιφέρειες µεκατάκεφαλήαεπµεταξύ του 40% και του 75% του µέσου κοινοτικού (ΕΕ 26) Στάδιο 3: Περιφέρειες µεκατάκεφαλήαεπµεταξύ του 75% και του 100% του µέσου κοινοτικού (ΕΕ 26) Στάδιο 4: Περιφέρειες µεκατάκεφαλήαεπµεταξύ του 100% και του 130% του µέσου κοινοτικού (ΕΕ 26) Στάδιο 5: Περιφέρειες µεκατάκεφαλήαεπµεγαλύτερο του 130% του µέσου κοινοτικού (ΕΕ 26) 7

2 ) ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΤΟΥΜΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΙΚΑΝΗ ΝΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΘΕΙ ΣΤΗΝ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΥΤΩΝ ; Πέρα από την ανάγκη ενός αλληλέγγυου και πολυκεντρικού οράµατος, η ποικιλοµορφία των καταστάσεων δεν είναι δυνατόν να αντιµετωπιστεί µε µια γενική και ενιαία τακτική. Κάθε τύπος κατάστασης θα απαιτήσει και την εφαρµογή των κατάλληλων πολιτικών, τόσο από άποψη περιεχοµένου όσο και από άποψη χρηµατοδοτικής προσπάθειας από την κοινοτική πλευρά. Οι διαφορές αυτές περιγράφηκαν αναλυτικά στην έκτη έκθεση για την εξέλιξη της κοινωνικο οικονοµικής κατάστασης των Περιφερειών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1999). Η ίδια αυτή έκθεση πρόβαλε µε έµφαση την ανάγκη ανάληψης συντονισµένης προσπάθειας για την εξασφάλιση της χωροταξικής συνοχής κατά τα προσεχή έτη, υπογραµµίζοντας ιδιαίτερα τις αδυναµίες των περιφερειών στον τοµέα της ανταγωνιστικότητας. Εκτός από τους δείκτες οικονοµικής (ΑΕΠ) και κοινωνικής συνοχής (ανεργία, παραγωγικότητα του εργατικού κυρίως δυναµικού), η έκθεση εντόπιζε επίσης τους 4 κυριότερους συντελεστές ανταγωνιστικότητας και δηµιουργίας πλούτου, που εξηγούν και τις παρατηρούµενες αναπτυξιακές ανισότητες στην Ευρώπη : Τέσσερις βασικοί συντελεστές για την περιφερειακή ανταγωνιστικότητα : - Προσπελασιµότητα - Καινοτοµίες - Εκπαίδευση / κατάρτιση - Οικονοµική δοµή - η προσπελασιµότητα, - η ικανότητα για καινοτοµίες και έρευνα ανάπτυξη, - το επίπεδο µόρφωσης και κατάρτισης, - η περιφερειακή οικονοµική δοµή Οι εργασίες του Παρατηρητηρίου ORATE έφεραν στο φως τα τελευταία δύο χρόνια συµπληρωµατικά στοιχεία ανάλυσης που θα αποτελέσουν το αντικείµενο διαρκούς παρακολούθησης την περίοδο 2001-2006, τόσο στο επίπεδο των περιφερειακών δεικτών χωροταξικής συνοχής όσο και στο επίπεδο των γενικότερων οραµάτων που θα µπορούσαν να στηρίξουν την προοπτική για µια περισσότερο πολυκεντρική Ευρώπη. Αξίζει να συγχαρεί κανείς την Επιτροπή, που ενέταξε αρκετά από τα στοιχεία αυτά και στη δεύτερη έκθεσή της για τη συνοχή, στο κεφάλαιο ιδίως που αφιερώνει στην χωροταξική συνοχή. Μια τέτοια ανάλυση φωτίζει σηµαντικά τη φύση των δράσεων που πρέπει να αναληφθούν κατά προτεραιότητα σε ορισµένες ευρωπαϊκές περιφέρειες για να ενισχυθεί συνολικά η ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού χώρου σε παγκόσµιο επίπεδο. Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί, ωστόσο, και η χωροταξική διάσταση που θα επέτρεπε πέρα από τον προσδιορισµό ενός συνεκτικού πλαισίου ανάπτυξης των περιφερειακών και εθνικών στρατηγικών στις διάφορες χώρες της Ένωσης, την ανάδειξη κι ενός ενοποιητικού οράµατος για την Ευρώπη ολόκληρη. Τα πρώτα Οι επόµενες εργασίες του ΣΑΚΧ θα πρέπει να προσφέρουν τη βάση µιας νέας φιλόδοξης περιφερειακής πολιτικής 8

αποτελέσµατα στο πλαίσιο της κοινοτικής Πρωτοβουλίας Interreg, σε ότι ιδίως αφορά τη διεθνική διάσταση, όπως και οι πρώτες κατευθυντήριες γραµµές του SDEC, που υιοθετήθηκαν το 1999 στο Potsdam, προσφέρουν µια πρώτη βάση στην όλη προσπάθεια. Η δεύτερη φάση του προγράµµατος εργασίας του ORATE (2004-2006) θα επιτρέψει τη συµπλήρωση αυτής της υποστηρικτικής βάσης, ώστε να αναδειχθεί ένα χωροταξικό όραµα ικανό να εµπνεύσει µια δεύτερη εκδοχή του SDEC. Η CRPM συµβάλλει στην προσπάθεια, επεξεργαζόµενη, σε συνεργασία µε ορισµένες Χώρες και περιφέρειες, κάποιες πρώτες χωροταξικές αναλύσεις των κυριότερων ευρωπαϊκών γεωγραφικών ενοτήτων. Το σύνολο των στοιχείων αυτών θα είναι διαθέσιµο στην αρχή της νέας προγραµµατικής περιόδου 2007-2013 για να προσφέρει ένα συνολικό πλαίσιο διαβουλεύσεων για την εφαρµογή του σε διεθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Η C.R.P.M. χαιρετίζει θερµά αυτή την προσέγγιση που ενισχύει τη συνεκτικότητα των κοινοτικών, εθνικών και περιφερειακών παρεµβάσεων, καθώς και την ενίσχυση του διαλόγου και της εταιρικής συνεργασίας : - µεταξύ των διαφόρων επιπέδων αρµοδιότητας, από το κοινοτικό µέχρι το εθνικό, περιφερειακό και τοπικό - µεταξύ των τοµεακών πολιτικών που µπορούν να προωθήσουν το πολυκεντρικό πρότυπο. Το σχέδιο αυτό θα απαιτήσει ενίσχυση της διεθνικής διάστασης των πολιτικών συνοχής, εντάσσοντάς την στο «mainstream» των διαρθρωτικών ταµείων. Η διάσταση αυτή θα πρέπει να συµπληρωθεί και από µια διασυνοριακή διάσταση για τις περιφέρειες που χαρακτηρίζονται από σηµαντική καθυστέρηση στο πεδίο της ανταγωνιστικότητας, αλλά και σε διαπεριφερειακό επίπεδο για την αποθησαύριση των αποτελεσµατικότερων εµπειριών και πρακτικών περιφερειακής στρατηγικής. Στη βάση αυτή, µπορούµε από τώρα να περιγράψουµε τις γενικές γραµµές µιας πρώτης άρθρωσης των τρόπων παρέµβασης της νέας περιφερειακής πολιτικής. Το πολυκεντρικό όραµα και οι χωροταξικές θεωρήσεις που το συνοδεύουν, πρέπει να προσφέρουν ένα πλαίσιο συνολικής συνοχής, τόσο για τις διαρθρωτικές παρεµβάσεις όσο και για τη σύνδεσή τους µε τις εθνικές ή ευρωπαϊκές τοµεακές πολιτικές µε έντονες χωροταξικές επιπτώσεις (στο τελευταίο αυτό σηµείο θα επανέλθουµε στο κεφάλαιο 4 που είναι αφιερωµένο στη ιακυβέρνηση). Σε ότι αφορά, αντίθετα, τη φύση των νέων διαρθρωτικών παρεµβάσεων, και σε αντίδραση στις πρώτες προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η CRPM επιθυµεί να προβάλλει από τώρα τους εξής πρώτους δρόµους διερεύνησης: Η CRPM υποστηρίζει την προοπτική της Επιτροπής για την κατά προτεραιότητα στήριξη των περιφερειών του στόχου 1 στη βάση των κριτηρίων που ισχύουν και σήµερα. Η διατήρηση του στόχου 1 στο όριο του 75% του µέσου κοινοτικού ΑΕΠ, πρέπει να τηρηθεί για να επιβεβαιωθεί έτσι η συνέχεια της κοινοτικής Για µια γενικότερα αποδεκτή χωροταξική θεώρηση του ευρωπαϊκού χώρου στο πλαίσιο µιας πολυκεντρικής προοπτικής που θα ενσωµατώνει τις εθνικές και ευρωπαϊκές τοµεακές πολιτικές Για τη διατήρηση του κριτηρίου του στόχου 1 στο 75% του µέσου κοινοτικού ΑΕΠ 9

δράσης µακροπρόθεσµα και να µην δηµιουργηθεί η εντύπωση µιας καιροσκοπικής στροφής µπροστά στην πρόκληση των διευρύνσεων. Η θέση αυτή αφορά κατ αρχήν τις περιφέρειες των σταδίων 1 και 2 για τις οποίες µάλιστα θα έπρεπε να διερωτηθούµε αν πρέπει να διατηρηθεί το 4% του ΑΕΠ ως οροφή των διαρθρωτικών δράσεων (στόχ. 1+ ταµείο συνοχής), όσον αφορά, ιδιαίτερα, τις περιφέρειες του σταδίου 1. Η επιλογή ενός «phasing out» για τις περιφέρειες που καλούνται να εγκαταλείψουν το στόχο 1, µετά τις διευρύνσεις, είτε µηχανιστικά είτε όχι, πρέπει να µελετηθεί ειδικότερα (περιφέρειες σταδίου 3). Η επιλογή, ωστόσο, αυτή θα πρέπει να επιβεβαιώσει την αντοχή της στο χρόνο. Μια τέτοια διάταξη, από τη φύση της µεταβατική, δεν θα επέτρεπε τη διατήρηση της προσπάθειας στον ορίζοντα µιας γενιάς, όπως όλες αυτές οι περιφέρειες ασφαλώς χρειάζονται. Σκόπιµο θα είναι να συνεχιστούν, εξάλλου, οι προσπάθειες και για τις άλλες ευρωπαϊκές περιφέρειες, ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητά τους στο πλαίσιο ενός ενοποιητικού και αναγνώσιµου από τον απλό πολίτη ευρωπαϊκού οράµατος. Συµπληρωµατική ως προς το «phasing out», η στάση αυτή θα επέβαλε την υιοθέτηση ενός αναθεωρηµένου στόχου 2 για την προώθηση της χωροταξικής συνοχής ή της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας, που θα επέτρεπε την κάλυψη και των περιφερειών των σταδίων 3, 4 και 5, µε ένταση αντιστρόφως ανάλογη του επιπέδου του ΑΕΠ και των δεικτών ανταγωνιστικότητας που θα τις χαρακτηρίζουν. Όπως άλλωστε υποδεικνύει και η Επιτροπή στην έκθεσή της, η διάκριση σε υποπεριφερειακές ζώνες θα µπορούσε να εγκαταλειφθεί, έτσι ώστε η κάθε περιφέρεια συνολικά να απολαµβάνει κοινοτική υποστήριξη ανάλογα µε τη φύση και την ένταση των µειονεκτηµάτων ανταγωνιστικότητας που την πλήττουν και ανάλογα µε τους αναπτυξιακούς της στόχους. Η παροχή των ενισχύσεων θα µπορούσε να αποτελέσει το αντικείµενο µιας περισσότερο, σε σχέση µε το παρελθόν, επιλεκτικής προσέγγισης, που θα επικεντρώνει την προσοχή της στα βασικά ελλείµµατα ανταγωνιστικότητας καθώς και στην αξιολόγηση των τοµεακών επιπτώσεων των εφαρµοζόµενων εθνικών και κοινοτικών πολιτικών. Η επιλογή αυτή, που καθίσταται σήµερα περισσότερο ρεαλιστική χάρη στις προόδους της περιφερειακής ανάλυσης, µπορεί να στηριχθεί στη βούληση διατήρησης και περαιτέρω ανάπτυξης σε ευρωπαϊκό επίπεδο µιας προοπτικής χωροταξικής συνοχής, όπως ορίζει το ΣΑΚΧ. Θα πρέπει, εξάλλου, να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην περίπτωση των περιοχών που πλήττονται από διαρκή διαρθρωτικά µειονεκτήµατα λόγω γεωγραφικής ή δηµογραφικής κατάστασης (όπως είναι τα νησιά, οι αραιοκατοικηµένες περιοχές ή τα εδάφη που βρίσκονται αποµονωµένα εξ αιτίας της γεωµορφίας τους). Όσες από τις περιοχές αυτές δεν εντάσσονται στον Στόχο 1, θα έπρεπε να στηριχθούν από ένα ειδικό χρηµατοδοτικό µέσο, που θα έχει στόχο να περιορίσει τις επιπτώσεις των ως άνω µειονεκτηµάτων, παρεµβαίνοντας αναλογικά ως προς την έντασή τους. Ερωτήµατα γύρω από τη διάρκεια του «phasing out» Για ένα ανανεωµένο στόχο 2 προοδευτικών από άποψη έντασης ευρωπαϊκών ενισχύσεων που θα επικεντρώνεται στις βασικές αδυναµίες των περιφερειών στον τοµέα του ανταγωνισµού, λαµβανοµένου κάθε φορά υπόψη και του επιπέδου πλούτου της περιφέρειας Ειδικά µέτρα για τις περιοχές που πλήττονται από διαρκή διαρθρωτικά µειονεκτήµατα. Η εφαρµογή ενός πολυκεντρικού σχεδίου θα ενθαρρυνόταν στο πλαίσιο αυτό, µε την ενσωµάτωση της διεθνικής, διασυνοριακής και διαπεριφερειακής διάστασης στο «mainsteam» των διαρθρωτικών ταµείων. Ο πολυκεντρισµός: γενικό πλαίσιο αναφοράς ενός αλληλέγγυου 10

Η κάθε Περιφέρεια θα µπορούσε έτσι να εφαρµόζει το πρόγραµµα περιφερειακής ανάπτυξής της, γνωρίζοντας ότι ένα µέρος των συνολικών του πιστώσεων θα αφορούσε µέτρα ενίσχυσης της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας, ενώ το υπόλοιπο θα αφορούσε έργα µε απαιτήσεις ένταξης σε διεθνικό πλαίσιο, ώστε να είναι δυνατή η επίτευξη των κρίσιµων εκείνων µεγεθών που θα είναι απαραίτητα για την εφαρµογή σχεδίων πραγµατικά διαρθρωτικών σε ευρωπαϊκή κλίµακα. Τα διεθνικά προγράµµατα, έτσι όπως νοούνται σήµερα στο πλαίσιο της κοινοτικής Πρωτοβουλίας Interreg III, θα εξακολουθήσουν και τότε να χρησιµεύουν ως κοινό στρατηγικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των Κρατών και των Περιφερειών, σε συσχετισµό µε τη µελλοντική έκδοση του ΣΑΚΧ. Ένα τέτοιο σύστηµα θα µπορούσε επίσης να εξασφαλίσει τη συµµετοχή όλων των περιφερειών και όλων των αυτοδιοικητικών κλιµακίων στα διαρθρωτικά προγράµµατα κοινοτικού ενδιαφέροντος, αφήνοντας στα τοπικά κλιµάκια και τους τοπικούς φορείς την ευθύνη της απόφασης και εφαρµογής των καθαρά περιφερειακών προγραµµάτων που θα κρίνουν ως καταλληλότερα. Μια τέτοια αρχιτεκτονική δεν είναι δυνατόν να αποσυνδεθεί από το ζήτηµα της µελλοντικής πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης και της αναθεώρησης της ΚΑΠ. Θα πρέπει επίσης να τεθεί το θέµα του ΕΚΤ και της χωροταξικής του εφαρµογής, καθώς και η κατάρτιση είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας. Η σηµερινή συγκυρία της συνεχούς υποχώρησης της ανεργίας, αλλά και η διατήρηση των έντονων χωροταξικών ανισοτήτων, συνηγορούν για µια περιφερειακή λειτουργία του ΕΚΤ, στη βάση της παροχής ενισχύσεων που θα είναι ανάλογες µε την οξύτητα των προβληµάτων που πρέπει να αντιµετωπίσουν οι διάφορες περιφέρειες. αναφοράς ενός αλληλέγγυου ευρωπαϊκού οράµατος, µέσα κυρίως από την διεθνική διάσταση των πολιτικών Η αρχιτεκτονική αυτή παρουσιάζει πολλαπλά πλεονεκτήµατα: - Επιτρέπει τη συµµετοχή όλων των γεωγραφικών χώρων και όλων των θεσµικών φορέων σ ένα κοινό ευρωπαϊκό έργο, παρέχοντας κάθε εγγύηση για τήρηση των θεµελιωδών αρχών της συνοχής, Μια νέα πιο συνεκτική και - Βασισµένη στην ανά έργο και ανά χωροταξικό στόχο προσέγγιση, επιτρέπει την βραχυπρόθεσµη και περισσότερο συµµετοχική µεσοπρόθεσµη υπέρβαση των εµποδίων που συνδέονται µε την ύπαρξη συστηµάτων διακυβέρνησης αρχιτεκτονική, επικεντρωµένη σε πολύ διαφορετικών από χώρα σε χώρα, σε ότι αφορά την προώθηση των ευρωπαϊκών σχεδίων, περιορισµένο αριθµό στόχων - Ενισχύει το ρόλο των περιφερειών και των ενδοπεριφερειακών φορέων στην εφαρµογή της στρατηγικής σηµασίας σε περιφερειακής πολιτικής, µεταφέροντας στα Κράτη και, ιδίως, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τις ιδιαίτερα ευρωπαϊκή κλίµακα πιεστικές διαχειριστικές ευθύνες, και επικεντρώνοντας παράλληλα τις δράσεις στις περισσότερο στρατηγικές όψεις της εθνικής και ευρωπαϊκής συνοχής, - Επιτρέπει, τέλος, την σαφή αναγνωσιµότητα της κοινοτικής δράσης, µε την συντονισµένη ενίσχυση όλων των βασικών για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα παραγόντων (προσπελασιµότητα, αριστεία επίδοσης, παραγωγικότητα, βιώσιµη ανάπτυξη). Συνεχής προβληµατισµός στο πλαίσιο αυτό για το µέλλον του ΕΚΤ και των πολιτικών αγροτικής ανάπτυξης 11

3 ) ΤΙ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΝΑ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΟΥΜΕ ; Η C.R.P.M. θα ήθελε να συγχαρεί την Επιτροπή για την προσέγγιση που επέλεξε, περιγράφοντας τα προβλήµατα και τις ανάγκες, πριν αρχίσει οποιαδήποτε συζήτηση για τις προοπτικές της κοινοτικής χρηµατοδότησης. Συµφωνούµε επίσης µε την Επιτροπή για να υπογραµµίσουµε πως η χρηµατοδοτική προσπάθεια θα πρέπει να ενισχυθεί σηµαντικά ολόκληρη την περίοδο 2007-2013, αν θέλουµε να ανταποκριθούµε στην πρωτόγνωρη πρόκληση των διευρύνσεων. Πρόκειται για µια µοναδική ευκαιρία στην ευρωπαϊκή ιστορία, που θα ήταν επικίνδυνο να θεωρήσουµε ως πλήρως δεδοµένη, αν δεν της εξασφαλίσουµε προηγουµένως τα απαραίτητα για την αξιοποίησή της µέσα. εν διαφεύγει, εντούτοις, από κανένα ότι το επίπεδο της κοινοτικής αλληλεγγύης, καθορισµένο για την τωρινή προγραµµατική περίοδο στο 0,45% του κοινοτικού ΑΕΠ, δεν είναι δυνατόν να οδηγήσει στην επίτευξη των δύο αυτών στόχων, ίσως ούτε καν του στόχου 1 και µόνο. Η τάση για αισθητή µείωση της κοινοτικής προσπάθειας που εκδηλώθηκε από το Εδιµβούργο µέχρι το Βερολίνο, τόσο για την περίοδο 1994-1999 όσο και για την περίοδο 2000-2006, θα πρέπει λοιπόν να αναστραφεί, αλλιώς δεν έχει νόηµα και να συζητούµε το θέµα. Η ενίσχυση της κοινοτικής προσπάθειας δικαιολογείται επίσης από την ανάγκη συνέχισης των προσπαθειών που έχουν αναληφθεί στο χώρο του στόχου 3, ακόµη και αν εξακολουθήσει να είναι ανοικτή η συζήτηση σχετικά µε τα νέα µέτρα που θα πρέπει να υιοθετηθούν. Χωρίς να µπορούµε να εγγυηθούµε την απόλυτη ακρίβεια σε ένα δύσκολο τοµέα, όπου εξακολουθούν να εκδηλώνονται εκτεταµένες αβεβαιότητες, θεωρούµε χρήσιµο να θέσουµε τον προβληµατισµό των µεγάλων µαζών του προϋπολογισµού της περιόδου 2007-2013, για να συγκρατήσουµε τουλάχιστο τα σηµαντικότερα στοιχεία. Προχωρήσαµε, έτσι, διαδοχικά στους εξής υπολογισµούς : a) µέσος ετήσιος προϋπολογισµός για τη συνοχή b) κόστος των διευρύνσεων c) κόστος του στόχου 1 για τις περιφέρειες της ΕΕ των 15 d) κόστος ενός «phasing out» Οι υποθέσεις αυτές δεν ενσωµατώνουν τα φαινόµενα εθνικής σύγκλισης που δύσκολα προβλέπονται, αλλά και ελάχιστα όµως επηρεάζουν τις κρίσιµες ισορροπίες του προϋπολογισµού. Να διευκρινιστούν οι όροι του διαλόγου γύρω από τις χρηµατοδοτικές προοπτικές Μια κοινοτική προσπάθεια περιορισµένη στο 0,45% του κοινοτικού ΑΕΠ θα είναι πλήρως ανεπαρκής σε µια Ευρώπη 27 µέλη 12

a) Ο ετήσιος προϋπολογισµός κατά την περίοδο 2007-2013 στη βάση του ποσοστού του 0,45% Η agenda 2000 και τα πορίσµατα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου του Βερολίνου, του Μαρτίου του 1999, στήριξαν τις σχετικές µε τον προϋπολογισµό υποθέσεις τους, στη βάση ενός ετήσιου ρυθµού ανάπτυξης του ΑΕΠ της ΕΕ της τάξης του 2,5%. Οι υπολογισµοί της εποχής βασίστηκαν τότε στα πραγµατικά στοιχεία του 1997. Κι εµείς µε τη σειρά µας επαναλάβαµε τον ίδιο υπολογισµό, βάσει των πραγµατικών στοιχείων του 1998, αποδεχόµενοι 2 ενδεχόµενα : H1 : Μια Ευρώπη µε 27 µέλη, από το 2007 (µε βάση υπολογισµού το κοινό ΑΕΠ των 27 το 2006). H2 : Μια Ευρώπη µε 25 µέλη (µε βάση υπολογισµού το κοινό ΑΕΠ των 25 το 2006), θεωρώντας ότι η ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας θα καθυστερήσει κάπως περισσότερο (γύρω στο 2010). Οι ρυθµοί ένταξης αποτελούν φυσικά το πιο ευαίσθητο σηµείο της συζήτησης, αλλά όπως θα δούµε, το ζήτηµα αυτό δεν επηρεάζει παρά ελάχιστα τις µεγάλες οικονοµικές ισορροπίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο : H1 : Σε µια Ευρώπη των 27, το ΑΕΠ της Ένωσης µπορεί έτσι να εκτιµηθεί το 2006 σε 10474 δισεκατοµ. ευρώ. Ο προϋπολογισµός για τη συνοχή θα αντιστοιχεί λοιπόν σε 47,1 δις ευρώ ετησίως (το 0,45% του ΑΕΠ) H2 : Σε µια Ευρώπη των 25, το ΑΕΠ της Ένωσης µπορεί έτσι να εκτιµηθεί το 2006 σε 10274 δισεκατοµ. ευρώ. Ο προϋπολογισµός για τη συνοχή θα αντιστοιχεί λοιπόν σε 46,2 δις ευρώ ετησίως σε ύψος δηλαδή που ελάχιστα διαφέρει από εκείνο της υπόθεσης 1. b) Το προβλεπόµενο κόστος των πολιτικών συνοχής που θα απορροφήσουν οι διευρύνσεις Για να εκτιµήσουµε το κόστος των διευρύνσεων από άποψη συνοχής, εφαρµόσαµε το ανώτατο όριο περιορισµού της κοινοτικής χρηµατοδότησης στο 4% του ΑΕΠ, εκφρασµένο σε αντίστοιχη αγοραστική δύναµη. Και αυτό οδηγεί στα παρακάτω, κατά υπόθεση, αποτελέσµατα : H1 : Το ύψος των ενισχύσεων για τις 12 χώρες της διεύρυνσης µπορεί να εκτιµηθεί σε 40,1 δις ευρώ ετησίως. Από το ποσό αυτό θα πρέπει να αφαιρέσουµε τις περιφέρειες της διεύρυνσης που κατά πάσα πιθανότητα θα εξαιρεθούν από το στόχο 1, δηλαδή τη Σλοβενία, τις περιφέρειες της Πράγας, της Βουδαπέστης και της Βρατισλάβας, καθώς και την Κύπρο και τη Μάλτα, αν φυσικά διατηρηθεί το κριτήριο επιλεξιµότητας του 75% του µέσου κοινοτικού ΑΕΠ. Το συνολικό ύψος εκτιµάται έτσι, µετά την ως άνω αφαίρεση, σε 36,2 δις ευρώ ετησίως. H2 : Το ύψος των ενισχύσεων για τις 10 χώρες της διεύρυνσης µπορεί να εκτιµηθεί σε 32,2 δις ευρώ Στη βάση του ποσοστού του 0,45%, προβλέπεται για την περίοδο 2007-2013 ένας προϋπολογισµός των «διαρθρωτικών ταµείων» της τάξης των 47 δις ευρώ ετησίως H προσπάθεια για τη συνοχή λόγω διεύρυνσης, εκτιµάται σε ύψος µεταξύ των 33 και των 36 δις ευρώ ετησίως. 13

ετησίως κατά τα τρία πρώτα χρόνια, που περιορίζεται στα 28,3 δις ευρώ µετά την εξαίρεση των µη επιλέξιµων περιφερειών. Στο ποσό αυτό θα πρέπει να προστεθεί η ενίσχυση προένταξης της Βουλγαρίας και Ρουµανίας, για να καταλήξουµε σε ύψος της τάξης των 33,1 δις ευρώ (µε την υπόθεση µιας ενίσχυσης για την προένταξη σε ύψος 2% του PIB αντί του 4% που ισχύει για τα Κράτη µέλη). Στο σύνολο της περιόδου 2007-2013 η διαφορά µεταξύ των δύο υποθέσεων, παραµένει οπωσδήποτε µικρή. c) Το προβλεπόµενο ύψος των πιστώσεων του στόχου 1 την περίοδο 2007-2013 για τις περιφέρειες της ΕΕ των 15 που θα εξακολουθούσαν να είναι επιλέξιµες Με βάση το νέο χάρτη των περιφερειακών ΑΕΠ µιας ΕΕ µε 25 ή 27 µέλη, µπορούµε από τώρα να υπολογίσουµε, µε µικρές πιθανότητες απόκλισης, τον πληθυσµό της ΕΕ των 15 που θα εξακολουθήσει να είναι επιλέξιµος στο στόχο 1 το 2007, βάσει των περιφερειακών δεδοµένων του 2004 ή του µέσου όρου της περιόδου 2003-2005 (η περίπτωση κάποιων περιφερειών της Ιβηρικής φαίνεται κάπως αβέβαιη, καθώς τα στοιχεία του 1998 τις τοποθετούν στο όριο ακριβώς του 75%. Αλλά και αν ακόµη η επιλεξιµότητα οριστεί στο 80% του κοινοτικού ΑΕΠ, πάλι θα υπήρχαν αβεβαιότητες). Μπορούµε λοιπόν να δεχτούµε ως λογική µια µέση ενίσχυση αναφοράς 220 ευρώ ανά κάτοικο και ανά έτος, όπως και κατά την προηγούµενη περίοδο: H1 : ο επιλέξιµος πληθυσµός είναι της τάξης των 38.058.000 κατ. περίπου, οπότε το συνολικό ύψος της ετήσιας ενίσχυσης εκτιµάται ότι θα φτάσει τα 8,37 δις ευρώ. H2 : ο επιλέξιµος πληθυσµός είναι της τάξης των 54.893.000 κατ. περίπου, οπότε το συνολικό ύψος της ετήσιας ενίσχυσης εκτιµάται ότι θα φτάσει τα 12,08 δις ευρώ. Η διαφορά ανάµεσα στις δύο υποθέσεις οφείλεται στην µείωση κατά 16 εκατοµ. κατοίκους του επιλέξιµου στον στόχο 1 πληθυσµού της ΕΕ των 15, στην περίπτωση ένταξης της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας. d) Το προβλεπόµενο ύψος ενός phasing out του στόχου 1 την περίοδο 2007-2013 για τις περιφέρειες της ΕΕ των15 που δεν θα είναι πια επιλέξιµες Ακολουθώντας την ίδια, όπως προηγουµένως, µεθοδολογία, µπορούµε να εκτιµήσουµε τον πληθυσµό της ΕΕ των 15 που θα βρεθεί εκτός στόχου 1, και να εφαρµόσουµε στον πληθυσµό αυτόν ένα ύψος µέσης ετήσιας βοήθειας ανά κάτοικο της τάξης των 110 ευρώ (το µισό δηλαδή της ενίσχυσης που προβλέπεται για τον πληθυσµό των περιφερειών του στόχου 1). Οδηγούµαστε έτσι στα εξής συµπεράσµατα : H1 : πληθυσµός εξερχόµενος του στόχου 1: 31.036.000 κατ., και ύψος της ετήσιας ενίσχυσης: 3,41 δις ευρώ. Για τις περιφέρειες του στόχου 1 της ΕΕ των 15, θα απαιτηθούν από 8 έως 12 δις ευρώ ετησίως Για ένα ενδεχόµενο «phasing out» θα χρειαστούν από 2 έως 3,5 δις ευρώ ετησίως 14

H2 : πληθυσµός εξερχόµενος του στόχου 1: 17.634.000 κατ., και ύψος της ετήσιας ενίσχυσης: 1,94 δις ευρώ. Συνθετική θεώρηση : ποια µπορεί να είναι η φιλοδοξία µας για την περίοδο 2007-2013 ; Ο συνθετικός πίνακας που ακολουθεί και συνοψίζει τις ανάγκες που προαναφέραµε, δείχνει σαφώς ότι ένα συνολικό ύψος ενισχύσεων περιορισµένο στο 0,45% του κοινοτικού ΑΕΠ, όχι µόνο δεν µπορεί να χρηµατοδοτήσει τη σηµερινή πολιτική στήριξης των περιφερειών του στόχου 1 και των περιφερειών σε «phasing out», αλλά δεν αφήνει και κανένα περιθώριο για να συζητήσουµε το ενδεχόµενο µέλλον των στόχων 2 και 3 ή το πολυκεντρικό όραµα, πράγµα που αποδεικνύει ότι το πολιτικό όραµα δεν µπορεί να αποσυνδεθεί από τα δεδοµένα του προϋπολογισµού. Συνθετικός πίνακας (Υποθέσεις σε δις ευρώ σε σταθερές τιµές 1998 και για σταθερό ΑΕΠ την περίοδο 2006-2013) Υπόθεση 1 Υπόθεση 2 Ανά έτος Για 7 έτη Ανά έτος (*) Ανά έτος (**) Για 7 έτη Προϋπολογισµός συνοχής 47,1 329,7 46,2 46,2 323,4 Λόγω διευρύνσεων 36,2 253,4 33,1 36,2 244,1 Στόχος 1 για ΕΕ των 15 8,4 58,6 12,1 12,1 84,6 Ύψος Phasing out 3,4 23,9 1,9 1,9 13,6 Σύνολο ιευρ.+εε 15 48,0 335,9 47,1 50,2 342,2 ιαθέσιµο ύψος -0,9-6,2-0,9-4,0-18,8 Ένας προϋπολογισµός στο 0,45% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ δεν θα µπορούσε να καλύψει το στόχο 1 και το «phasing out» (*) για την περίοδο2007-2009 (**) για την περίοδο 2010-2013 Η υπόθεση ένταξης της Βουλγαρίας και Ρουµανίας από το 2007, θα απαιτούσε µικρότερο προϋπολογισµό από την υπόθεση της ένταξής τους το 2010, λόγω της σηµαντικής µείωσης που θα προκαλούσε στον επιλέξιµο πληθυσµό της ΕΕ των 15 η ένταξη των χωρών αυτών από το 2007. Για να απλοποιήσουµε τα πράγµατα, θα συνεχίσουµε το συλλογισµό µας στο πλαίσιο µιας Ευρώπης µε 27 µέλη το 2007, επιλέγοντας έτσι την υπόθεση της µικρότερης επιβάρυνσης του προϋπολογισµού από την ένταξη των δύο αυτών χωρών. 15

Όπως είδαµε, οι ανάγκες για το στόχο 1 της ΕΕ των 27, για το ταµείο συνοχής και τη µεταβατική στήριξη του στόχου 1, εκτιµώνται συνολικά σε 48 περίπου δις ευρώ το χρόνο. Οι άλλες διαρθρωτικές πολιτικές (Στόχοι 2 και 3, κοινοτικές πρωτοβουλίες και καινοτόµες δράσεις) θα απορροφήσουν κατά την περίοδο 2000-2006 το 30% περίπου των διαρθρωτικών πιστώσεων έναντι του 70% της πρώτης οµάδας. Οι αναλύσεις της έκθεσης για τη συνοχή, που υπογραµµίζουν κυρίως την όξυνση ορισµένων ανισοτήτων, τόσο οικονοµικών και κοινωνικών όσο και χωροταξικών, δεν επιτρέπουν την εκτίµηση ότι η αναλογία αυτή θα µεταβληθεί ουσιαστικά. Στη βάση λοιπόν της σηµερινής κατάστασης, οι ανάγκες µπορούν να εκτιµηθούν γύρω στα 69 δις ευρώ το χρόνο, δηλαδή : - περίπου 48 δις για το στόχο 1 και το ταµείο συνοχής (το 70% περίπου, δηλαδή, των συνολικών διαρθρωτικών δράσεων), - περίπου 21 δις για τη µελλοντική πολιτική χωροταξικής συνοχής, που θα στοχεύει στην υλοποίηση του ΣΑΚΧ και τη µείωση, µέσω του µελλοντικού στόχου 3 των ανισοτήτων, από άποψη κοινωνικής συνοχής. Ο ετήσιος αυτός προϋπολογισµός θα µεταβάλλεται φυσικά κατά τη διάρκεια της περιόδου 2007-2013 συναρτήσει της πραγµατικής εξέλιξης του ΑΕΠ και του ύψους του πληθωρισµού. Οι αριθµοί ωστόσο αυτοί προσφέρουν ένα αξιόπιστο πλαίσιο αναφοράς. Και είναι βέβαιο ότι η διατήρηση του ορίου 0,45% του κοινοτικού ΑΕΠ, δεν επιτρέπει τη διάθεση πιστώσεων άνω των 47 δις ευρώ για το σύνολο των πολιτικών συνοχής. Μια διαφορετική υπόθεση εργασίας θα εκτιµούσε τη µείωση, σε σχέση µε την ένταση της προσπάθειας που θα απαιτήσουν οι διευρύνσεις, του ύψους των άλλων διαρθρωτικών δράσεων. Και ο πρώτος αυτός υπολογισµός θα µπορούσε να θεωρηθεί ως υπόθεση ανωτέρου ορίου (σενάριο 1). Μια υπόθεση κατωτέρου ορίου, κατά την οποία οι άλλες, εκτός στόχου 1, διαρθρωτικές δράσεις, δεν θα αντιπροσώπευαν παρά το 15% µόνο της συνολικής προσπάθειας, θα οδηγούσε σε ετήσια προσπάθεια ύψους 59 περίπου δις ευρώ, οπότε και πάλι η διατήρηση του ποσοστού 0,45% θα αποδεικνυόταν ανεπαρκής (σενάριο 2). Οι ανάγκες εκτιµώνται σε 60 µε 70 δισεκατοµµύρια ευρώ το χρόνο 16

Όπως φαίνεται και από τον πίνακα που ακολουθεί, η υπόθεση ανωτέρου ορίου θα απαιτούσε συνολικό ύψος πιστώσεων της τάξης του 0,65% του κοινοτικού ΑΕΠ. Η υπόθεση κατωτέρου ορίου, θα απαιτούσε, από την πλευρά της, µια προσπάθεια της τάξης του 0,55% περίπου. Προσπάθεια σε % του ΑΕΠ της ΕΕ 27 0,45% 0,55% 0,65% Πιστώσεις "διαρθρωτικών δράσεων" 47,1 57,6 68,1 Κόστος διαρθρ. δράσεων (σενάριο 1) 69,0 69,0 69,0 Ποσοστό κάλυψης τους από τον προϋπολ. 68% 83% 99% Κόστος διαρθρ. δράσεων (σενάριο 2) 59,0 59,0 59,0 Ποσοστό κάλυψης τους από τον προϋπολ 80% 98% 115% Κοινοτική προσπάθεια που θα πρέπει να περιλαµβάνεται µεταξύ του entre 0,55% και του 0,65% του κοινοτικού ΑΕΠ Σηµ. : σε δισεκατοµµύρια ευρώ Ο προβληµατισµός για το µέλλον της περιφερειακής πολιτικής θα πρέπει, κατά συνέπεια, να κινηθεί µέσα στα παραπάνω όρια, που και τα δύο ξεπερνούν σαφώς το κατώτερο κατώφλι του 0,45%, που αναφέρει η έκθεση για τη συνοχή. Η συζήτηση για τον προϋπολογισµό της µετά το 2006 περιφερειακής πολιτικής, δεν µπορεί, λοιπόν, να αποσυνδεθεί απόλυτα από το πολιτικό όραµα, ούτε και από τρία άλλα θεµελιώδη ζητήµατα, που είναι : το µέλλον της ΚΑΠ, που απορροφά σήµερα το µεγαλύτερο µέρος των πιστώσεων του ευρωπαϊκού προϋπολογισµού, η εξέλιξη στην πραγµατική απορρόφηση των κοινοτικών πιστώσεων, που απέχει πολύ σήµερα από το όριο του 1,27% του κοινοτικού ΑΕΠ των διαβουλεύσεων, η γενικότερη συζήτηση γύρω από την εµβάθυνση της ευρωπαϊκής οικοδόµησης και τα µέσα που πρέπει να κινητοποιηθούν για την επίτευξή της. Οι οικονοµικές προοπτικές δεν µπορούν να αποσυνδεθούν από τις διαβουλεύσεις για το µέλλον της ΚΑΠ, τις πραγµατικές απορροφήσεις των κοινοτικών πιστώσεων, και το µέλλον του ευρωπαϊκού οράµατος 17

4 ) ΤΙ ΕΙ ΟΥΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΈΝΩΣΗ ΓΙΑ ΝΑ ΕΓΓΥΗΘΕΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ; Ο δηµόσιος διάλογος για τη µελλοντική περιφερειακή πολιτική, που ξεκίνησε µε τη δηµοσίευση της έκθεσης για τη συνοχή, δεν µπορεί να αποφύγει τον σε βάθος προβληµατισµό γύρω από την αποτελεσµατικότητα της διαρθρωτικής δράσης, και µάλιστα σε έκταση πολύ ευρύτερη από εκείνη των συνηθισµένων κλασικών αξιολογήσεων. Αν η νέα ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική προορίζεται να αποτελέσει το σύµβολο µιας διευρυµένης και αλληλέγγυας ευρωπαϊκής οικοδόµησης, που θα κινητοποιεί όλο και σηµαντικότερα ποσοστά του κοινοτικού προϋπολογισµού, αποτελεί και πραγµατικό καθήκον όλων ανεξαιρέτως των διοικητικών κλιµακίων να την καταστήσουν περισσότερο διαφανή, σαφέστερη και πιο αποτελεσµατική. Η συζήτηση, όµως, αυτή, γύρω από την αποτελεσµατικότητα στη διαχείριση των κονδυλίων, θα πρέπει να προχωρήσει πολύ περισσότερο από την απλή ενίσχυση των λογιστικών ελέγχων, και να θίξει σε βάθος το πρόβληµα της σκοπιµότητας και της συνοχής των προγραµµάτων, σε πλαίσιο όχι µόνο περιφερειακό, αλλά και ευρωπαϊκό γενικότερα. Αν και ο στρατηγικός προβληµατισµός γύρω από νέες µορφές δράσεων χωροταξικού χαρακτήρα αναδεικνύεται σαφώς µέσα από το ΣΑΚΧ, και µέσα από την κεντρική λογική του «πολυκεντρισµού», οι πρακτικές του θα πρέπει να συνοδευτούν από µια ριζική µεταρρύθµιση της πολιτικής διακυβέρνηση της Ένωσης, τόσο κατά την οριζόντια έννοια συνοχή των τοµεακών πολιτικών όσο και κατά την κατακόρυφη, µε την ενίσχυση, δηλαδή, της αποτελεσµατικότητας της εταιρικής λειτουργίας. 4.1 Η οριζόντια διακυβέρνηση των πολιτικών για τη συνοχή Το χάσµα ανάµεσα στους επιδιωκόµενους στόχους στο όνοµα της διαρθρωτικής πολιτικής, και τη συνεκτικότητα των επιµέρους στόχων των τοµεακών πολιτικών στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στο επίπεδο κάθε Χώρας αλλά και, ιδίως, εκεί που οι αρµοδιότητες Κρατών και Επιτροπής διασταυρώνονται διευρύνεται συνεχώς. Η CRPM δεν µπορεί παρά να χαιρετίσει τις δύο προϋποθέσεις που θέτει η έκθεση για τη συνοχή, για την ανάπτυξη του προβληµατισµού και την πρόοδο προς την προοπτική του 2007 : - αναγκαιότητα ενισχυµένης συνεκτικότητας µεταξύ των διαρθρωτικών πολιτικών και των τοµεακών ευρωπαϊκών εκείνων πολιτικών που επηρεάζουν τη συνοχή, - ανάγκη βελτιωµένου συντονισµού µεταξύ των εθνικών και κοινοτικών πολιτικών. Η χρηµατοδοτική προσπάθεια θα απαιτήσει βελτιωµένη χρησιµοποίηση των κοινοτικών πιστώσεων, τόσο από άποψη διαχειριστικών πρακτικών, όσο και από άποψη αποτελεσµατικότητας και κατακόρυφης και οριζόντιας συνοχής των ασκουµένων πολιτικών Για έναν βελτιωµένο συντονισµό των τοµεακών πολιτικών µε την προσπάθεια για την οικονοµική, κοινωνική και χωροταξική συνοχή 18

Αρκετές είναι, όντως, οι κοινοτικές τοµεακές πολιτικές που δρουν προς την αντίθετη κατεύθυνση εκείνης των πολιτικών για τη συνοχή. Οι αναλύσεις της έκθεσης της Επιτροπής για τη συνοχή, παρέχουν πειστικότατες αποδείξεις των χωροταξικών αντιφάσεων που απορρέουν από την εφαρµογή πολιτικών όπως η ΚΑΠ, η πολιτική για τον ανταγωνισµό, τις µεταφορές ή την έρευνα ανάπτυξη, οι πολιτικές, δηλαδή, σε τοµείς καθοριστικούς για την περιφερειακή ανάπτυξη. Οι πολιτικές αυτές δρουν κατά κανόνα, αντιφατικά ως προς το στόχο της συνοχής, ακόµη και όταν η συµµετοχή τους στην επιδίωξη της συνοχής επικυρώνεται οµόφωνα από τους αρχηγούς Κρατών και Κυβερνήσεων. Χαρακτηριστικότερο είναι το παράδειγµα της ΚΑΠ, που αποδεικνύει ότι η ένταση των χρηµατοδοτήσεων ακολουθεί αντίθετη σχεδόν κατεύθυνση από εκείνη των πιστώσεων που παρέχονται από τα διαρθρωτικά ταµεία, και µάλιστα για κονδύλια ιδιαίτερα σηµαντικά. Στον τοµέα των µεταφορών, οι αντιφάσεις είναι επίσης προφανείς, ανάµεσα στη Γ TREN που συντονίζει εν µέρει την κατάστρωση του διευρωπαϊκού δικτύου µεταφορών και την Γ REGIO που διαχειρίζεται βασικά τις κοινοτικές ενισχύσεις µέσω του FEDER, όχι µόνο γιατί δεν ξεκινούν από τους ίδιους στόχους, αλλά και γιατί αποδέχονται εντελώς διαφορετική κατανοµή, από Χώρα σε Χώρα, των εθνικών ενισχύσεων, συναρτήσει του επιπέδου αποκέντρωσης που η κάθε χώρα έχει κατοχυρώσει. Η ίδια διαπίστωση, έστω και µε κάποιες αποχρώσεις, µπορεί να γίνει και για τις εθνικές τοµεακές πολιτικές που δεν συµβάλλουν πάντα στην µείωση των αναπτυξιακών ανισοτήτων στο εσωτερικό της κάθε χώρας. Ενώ δηλαδή η Συνθήκη προβλέπει, για παράδειγµα, ότι η ευρωπαϊκή πολιτική για την έρευνα, θα πρέπει κανονικά να συµβάλλει στην προσπάθεια για τη συνοχή, δεν ισχύει το ίδιο και για τις εθνικές πολιτικές για την έρευνα και ανάπτυξη και τις καινοτοµίες,, των οποίων όµως ο προϋπολογισµός δεν έχει σε καµιά περίπτωση κοινό µέτρο µε τις διατιθέµενες από τον κοινοτικό προϋπολογισµό πιστώσεις. Τα ίδια παρατηρούνται και στον τοµέα των µεταφορών, όπου η πολυπλοκότητα των συνδυασµών παρέµβασης δηµόσιων και ιδιωτικών φορέων κάθε άλλο παρά διευκολύνει την εφαρµογή πολιτικών µε σαφείς και ξεκάθαρους στόχους. Η συνεκτικότητα της κοινοτικής παρέµβασης µε τις εθνικές παρεµβάσεις, δεν εκδηλώνεται, λοιπόν, µε σαφήνεια σε ότι αφορά ιδιαίτερα τις χωροταξικές τους επιπτώσεις. Αν ορισµένα Κράτη θέτουν τη συνεκτικότητα αυτή ως προτεραιότητα της πολιτικής τους δράσης, σε άλλες χώρες οι αποφάσεις που λαµβάνονται σε κοινοτικό επίπεδο δεν συνοδεύονται υποχρεωτικά από αντίστοιχα µέτρα και σε εθνικό επίπεδο. Η καλύτερη απόδειξη προσφέρεται από τις δυσκολίες που αντιµετωπίζουν οι περισσότερες χώρες στην εφαρµογή της αρχής της προσθετικότητας, που αποτελεί ένα από τα τέσσερα βάθρα των διαρθρωτικών πολιτικών. Ίσως µάλιστα, η διαπίστωση αυτή να αποτελεί και την εξήγηση των διαρκώς οξυνόµενων ανισοτήτων στο εσωτερικό ορισµένων Κρατών µελών, όπως επισηµαίνουν και οι δύο εκθέσεις για τη συνοχή. Ανάλογη διαπίστωση µπορεί επίσης να γίνει και για τις έντονες διαφορές (σε σχέση 1 προς 3) που επισηµαίνονται από την Επιτροπή στα επίπεδα των κρατικών ενισχύσεων ή των φορολογικών συστηµάτων. Και η διαπίστωση αυτή αποκτά ακόµη καθοριστικότερη σηµασία, καθώς έχει συνήθως ως αποτέλεσµα την προνοµιακή ενίσχυση των περισσότερο αναπτυγµένων περιοχών, σε πλήρη αντίθεση µε τους στόχους της συνοχής. Έλλειψη συνεκτικότητας ιδιαίτερα εµφανής σε ότι αφορά την ΚΑΠ, τις µεταφορές, την έρευνα και την πολιτική για τον ανταγωνισµό Η συνεκτικότητα αυτή πρέπει να ενισχύεται από τις τοµεακές πολιτικές τόσο σε κοινοτικό όσο και σε εθνικό επίπεδο Μια αρχή προσθετικότητας που πρέπει να βελτιωθεί 19

Αν και είναι δύσκολο να βρεθούν απαντήσεις σε όλες αυτές τις αντιφάσεις γύρω από το περιεχόµενο της µελλοντικής περιφερειακής πολιτικής, θα πρέπει ωστόσο να προχωρήσουµε στην χάραξη ενός συνολικού πλαισίου, που θα εξασφαλίζει µια κάποια συνάφεια µεταξύ των πολιτικών που στοχεύουν στη συνοχή, για να αποφευχθεί έτσι η εξουδετέρωση ορισµένων δηµόσιων πολιτικών µέτρων, είτε εθνικά είναι αυτά είτε κοινοτικά. 4.2 Η κατακόρυφη διακυβέρνηση των πολιτικών συνοχής Εντελώς ανάλογα, θα είναι δύσκολο να προοδεύσουµε στην κατεύθυνση της σύγκλισης εθνικών και κοινοτικών τοµεακών πολιτικών, αν δεν συµµετέχουν στην επεξεργασία τους όλα τα ενδιάµεσα διοικητικά κλιµάκια και όλοι οι ενδιάµεσοι θεσµικοί φορείς. Μια βελτιωµένη άρθρωση των διάφορων ενδιάµεσων κλιµακίων γύρω από το στόχο της συνοχής, σε πνεύµα σεβασµού όλων των θεσµικών συστηµάτων της Ευρώπης, θεωρείται εντελώς απαραίτητη µελλοντικά. Αυτό δε σηµαίνει υποχρεωτικά µια άκαµπτη και παγιωµένη χωροθέτηση των αρµοδιοτήτων, που θα έβλαπτε την ευρωπαϊκή οικοδόµηση και θα εκφύλιζε τον επιδιωκόµενο στόχο, αλλά την θεσµοθέτηση µάλλον νέων µεθόδων συνεργασίας, που θα επιτρέπουν στους διάφορους φορείς της Ένωσης την αποτελεσµατική τους δικτύωση. Ο προβληµατισµός αυτός θα πρέπει να ενσωµατώσει τρεις διαστάσεις 2 : - Οι τοπικές και περιφερειακές εταιρικές σχέσεις : Αν και οι µέθοδοι ανάδυσης εταιρικών σχέσεων χαρακτηρίζονται από µεγάλη ετερογένεια, ανάλογα µε τις πολιτικές παραδόσεις της κάθε χώρας (στη βάση συµβάσεων, άτυπες, κλπ), οι διάφοροι ενδιάµεσοι θεσµικοί φορείς εγκαινιάζουν παντού διαδικασίες διαλόγου στην προσπάθειά τους να προσδιορίσουν και να υλοποιήσουν από κοινού στόχους χωροταξικής ανάπτυξης. Αυτός ο πλούτος συγκεκριµένων εµπειριών πρέπει να αξιοποιηθεί περισσότερο γιατί προσφέρει το βάθρο για τη διεύρυνση της αποκέντρωσης, σε εταιρική βάση, των ευρωπαϊκών πολιτικών που έχουν χωροταξικές επιπτώσεις. Όπως πολλές Περιφέρειες προτείνουν, η ανάπτυξη µιας ευρωπαϊκής διαδικασίας ανταλλαγής επιτυχών πρακτικών εταιρικής διακυβέρνησης, µέσα για παράδειγµα από τη λειτουργία ενός Εργαστηρίου που θα µελετά και θα αποθησαυρίζει, κάθε τρία χρόνια, όλη αυτή την τεχνογνωσία, προσφέρει µια προοπτική που αξίζει να διερευνηθεί. Εκτός από τις υπηρεσίες που θα προσέφερε άµεσα σε όλους τους ενδιαφερόµενους φορείς, θα προσέφερε και πληροφορίες πολύτιµες για τον καθορισµό των όρων εφαρµογής των διαφόρων µέτρων της επόµενης προγραµµατικής περιόδου της κοινοτικής δράσης. Προς αναζήτηση νέων µεθόδων κατακόρυφης συνεργασίας στην εφαρµογή των πολιτικών συνοχής Για τον από κοινού καθορισµό στόχων χωροταξικής ανάπτυξης που θα κινητοποιούν όλους τους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς 2 Οι προτάσεις αυτές απορρέουν εν µέρει από τα πορίσµατα έρευνας που πραγµατοποίησε η CRPM µετά από αίτηµα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο πλαίσιο της προετοιµασίας του µελλοντικού Λευκού Βιβλίου για την Ευρωπαϊκή ιακυβέρνηση. Βλέπε και ηλεκτρονικό τόπο : www.crpm.org 20