Περιβαλλοντικό Αποτύπωμα και Συνεργατικές Πρακτικές: Τάσεις και Οφέλη

Περιβαλλοντικό Αποτύπωμα και Συνεργατικές Πρακτικές: Τάσεις και Οφέλη Κατερίνα Πραματάρη 1, Σταύρος Κυριακούλιας 2 1 Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2 Supply Chain Quality, Safety/Health @ Environment Manager Southern Europe Beiersdorf Management Unit South Europe Η κλιματική αλλαγή αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα κρίσιμα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα τα επόμενα χρόνια. Διάφορες ρυθμιστικές αρχές και διεθνή πρωτόκολλα θέτουν τυπικές απαιτήσεις όσον αφορά στις περιβαλλοντικές επιδόσεις των οργανισμών. Παρόμοια είναι και η στάση των καταναλωτών, οι οποίοι ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για το περιβάλλον, δημιουργώντας έτσι μία τάση για πιο «πράσινη» ζήτηση. Παράλληλα η ανάγκη για μείωση του κόστους αλλά και η ένταση του ανταγωνισμού σε ένα περιβάλλον ευρύτερης οικονομικής κρίσης, θέτουν σημαντικές πιέσεις προς τις επιχειρήσεις για βελτίωση της ενεργειακής τους επίδοσης και των συνολικών περιβαλλοντικών δεικτών τους, όχι μόνο για την εξασφάλιση μιας καλής δημόσιας εικόνας, αλλά και για την οικονομική τους επιβίωση. Στο πλαίσιο αυτό αναδεικνύεται πιο επιτακτική από ποτέ η ανάγκη καταγραφής και αναφοράς του περιβαλλοντικού αποτυπώματος μιας επιχείρησης, τόσο συνολικά όσο και σε επίπεδο διαδικασιών και προϊόντων. Ο αριθμός των εταιρειών που δημοσιοποιούν εκθέσεις βιωσιμότητας έχει αυξηθεί εκθετικά τα τελευταία χρόνια, ενώ όλο και περισσότερες εταιρείες ζητούν πλέον από τους προμηθευτές τους να παρέχουν λεπτομερείς περιβαλλοντικές πληροφορίες. Παρότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη περιβαλλοντικού αποτυπώματος (νερού, άνθρακα κλπ.), για λόγους συντομίας με τον όρο περιβαλλοντικό αποτύπωμα συχνά αναφερόμαστε στις εκπομπές ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 e). Σύμφωνα με το Green House Gases Protocol, οι εκπομπές CO 2 μετρώνται σε τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 e). Η παραπάνω μετρική έχει γίνει αποδεκτή ως η παγκόσμια μονάδα μέτρησης της υπερθέρμανσης του πλανήτη (Global Warming Potential). Διακρίνονται τρεις βασικές διαστάσεις μέτρησης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος: σε επίπεδο οργανισμού, σε επίπεδο προϊόντος και σε επίπεδο εφοδιαστικής αλυσίδας και διακίνησης προϊόντων. Η μέτρηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος σε επίπεδο εταιρίας αναφέρεται στην αναφορά σε περιοδική βάση (π.χ. ανά τρίμηνο ή ετησίως) των συνολικών περιβαλλοντικών δεικτών ανά διαδικασία, παράρτημα ή υποκατάστημα ενός οργανισμού και λαμβάνει υπόψη διαφορετικές πηγές περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, όπως την κατανάλωση ενέργειας σε επίπεδο κτιρίου, το βαθμό μετακινήσεων των υπαλλήλων κλπ. Ο στόχος αυτής της μέτρησης είναι η σύγκριση των δεικτών αυτών για τον ίδιο οργανισμό διαχρονικά και η σύγκριση μεταξύ οργανισμών με στόχο τη σταδιακή βελτίωσή τους. 1

Η μέτρηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος σε επίπεδο προϊόντος γίνεται επίσης σε περιοδική βάση (π.χ. ετησίως ή κάθε λίγα χρόνια) και καλύπτει εκτίμηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος στα διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής ενός προϊόντος (Life Cycle Assessment). Παρότι δεν έχει καθιερωθεί ακόμη μία πρότυπη διαδικασία μέτρησης και αναφοράς του περιβαλλοντικού αποτυπώματος σε επίπεδο προϊόντος, όλο και περισσότερες εταιρίες ανακοινώνουν περιβαλλοντικούς δείκτες αναφορικά με τα προϊόντα τους, στοχεύοντας στους περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένους καταναλωτές. Τέλος, η μέτρηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι μία τάση που προσελκύει όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον κατά τα τελευταία χρόνια και εστιάζει στη μέτρηση των εκπομπών κατά τη διαδικασία μεταφοράς και αποθήκευσης προϊόντων, από την αποθήκη του εργοστασίου ενός προμηθευτή μέχρι το τελικό σημείο πώλησης. Διάφορες πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν ξεκινήσει στο πλαίσιο αυτό, δίνοντας έμφαση είτε στην αναφορά περιβαλλοντικών δεικτών για εταιρίες μεταφορών (π.χ. Green Freight Europe, www.greenfreighteurope.eu), είτε στην ανάπτυξη πλατφόρμας συνεργασίας και εργαλείων μέτρησης περιβαλλοντικού αποτυπώματος με στόχο τη μείωση του (π.χ. e-save project, www.e-save.eu, CO 3 project, www.co3- project.eu) είτε στη μέτρηση αυτή καθ' αυτή (π.χ. COFRET project, www.cofret-project.eu). Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες ακολουθούν μία κοινή προσέγγιση ως προς τη μέτρηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος (με βάση και το ευρωπαϊκό πρότυπο: CEN Standard EN- 16258, Δεκέμβριος 2012), απεικονίζοντας την εφοδιαστική αλυσίδα ως ένα σύνολο κόμβων (αποθήκες, διαμετακομιστικά κέντρα, σημεία πώλησης, κλπ.) και ακμών (Σχήμα 1). Σχήμα 1. Μέτρηση CO 2 κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας Η μέτρηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος γίνεται χωριστά σε κάθε κόμβο και ακμή, λαμβάνοντας υπόψη είτε τη συνολική κατανάλωση ενέργειας ή καυσίμου και αναγωγής τους σε εκπομπές CO 2, είτε μέσες εκτιμήσεις με βάση το μέσο μεταφοράς, την πηγή της ενέργειας κλπ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο πιο συχνά χρησιμοποιούμενος δείκτης στην περίπτωση της μεταφοράς είναι ο ακόλουθος: Από έρευνα που διενεργήθηκε την περίοδο Μάρτιος 2012 - Μάρτιος 2013 με συμμετοχή 55 ελληνικών επιχειρήσεων του ευρύτερου κλάδου προϊόντων ταχείας κατανάλωσης (3 λιανέμποροι, 32 προμηθευτές/ κατασκευαστές και 10 εταιρείες μεταφορών και 3PL) καθώς 2

και 30 επιχειρήσεων από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προκύπτει ότι σχεδόν οι μισές επιχειρήσεις έχουν ξεκινήσει τη μέτρηση αποτυπώματος άνθρακα εδώ και τρία χρόνια, ενώ από τις υπόλοιπες οι μισές το εξετάζουν αυτή την περίοδο και οι άλλες μισές το τοποθετούν μετά από τρία χρόνια, με τις ελληνικές επιχειρήσεις να υστερούν ελαφρά σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές (Σχήμα 2). Σχήμα 2. Αποτελέσματα έρευνας - Έναρξης μέτρησης CO 2 Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι μεταξύ πολλών διαφορετικών περιβαλλοντικών πρακτικών (όπως η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η χρήση ανακυκλώσιμων υλικών συσκευασίας, η εφαρμογή συστημάτων μέτρησης κατανάλωσης ενέργειας κλπ.) η πιο διαδεδομένη πρακτική σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι η ενοποίηση αποστολών (shipments consolidation), με 70% των επιχειρήσεων να δηλώνουν ότι εφαρμόζουν την πρακτική αυτή σε μεγάλο βαθμό. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την ανάγκη για περαιτέρω συνεργασία μεταξύ των εταίρων στην εφοδιαστική αλυσίδα, με στόχο όχι απλά τη μέτρηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος αλλά και τη μείωσή του. Αναγνωρίζοντας τη σημαντικότητα παρακολούθησης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος στην εφοδιαστική αλυσίδα καθώς και την ανάγκη συνεργασίας στο πλαίσιο αυτό, η Ελληνική Επιτροπή ECR σύστησε ειδική ομάδα εργασίας η οποία εργάστηκε κατά το διάστημα 2012-2013 πάνω στους ακόλουθους άξονες: Αποτύπωση της παρούσας κατάστασης και υποστήριξη έρευνας επιχειρήσεων για εφαρμογή περιβαλλοντικών πρακτικών Σύνταξη οδηγού μέτρησης περιβαλλοντικού αποτυπώματος Αξιολόγηση της επίδρασης συνεργατικών πρακτικών από περιβαλλοντική άποψη Στην ομάδα εργασίας συμμετείχαν εκπρόσωποι από τις παρακάτω εταιρείες/ιδρύματα : BARILLA HELLAS A.E, BEIERSDORF HELLAS A.E., COLGATE PALMOLIVE ΜΕΠΕ, KPMG ADVISORS A.E., MARS HELLAS, METRO, NESTLE HELLAS A.E., PLANNING A.E., PROCTER GAMBLE HELLAS ΕΠΕ, ΑΒ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΦΟΙ ΚΑΣΣΟΥΔΑΚΗ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ Α.Ε., ΕΛΑΪΣ - UNILEVER HELLAS A.E., ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Από τη μελέτη που έγινε στο πλαίσιο της ομάδας εργασίας προκύπτει ότι η συνεργασία κατά τη διακίνηση των προϊόντων μπορεί να επιφέρει σημαντικά οφέλη, τόσο από περιβαλλοντική άποψη όσο και από πλευράς κόστους. Συγκεκριμένα, προκύπτει ότι σε 3

σχέση με το να χρησιμοποιεί ένας προμηθευτής το δικό του στόλο οχημάτων για τη μεταφορά των προϊόντων του και αυτά να επιστρέφουν στη βάση τους άδεια, η συνέργεια που επιτυγχάνεται από τη χρήση κοινής μεταφορικής εταιρίας μεταξύ προμηθευτών επιφέρει μείωση αποτυπώματος άνθρακα κατά 12% και μείωση κόστους κατά σχεδόν 30%, για ένα τυπικό σενάριο. Η περαιτέρω συνεργασία μεταξύ λιανέμπορου και προμηθευτή, όπου η διανομή των προϊόντων από τον προμηθευτή προς την κεντρική αποθήκη του λιανεμπόρου γίνεται από τα οχήματα του λιανεμπόρου κατά την επιστροφή τους (backhauling), μπορεί να οδηγήσει σε συνολική μείωση εκπομπών αερίων κατά 34% και μείωση κόστους κατά 40% (Σχήμα 3). Σχήμα 3. Οφέλη από τη συνεργασία κατά τη μεταφορά Πέρα από την εξοικονόμηση σε κόστος και περιβαλλοντικό αποτύπωμα, υπάρχουν και σημαντικά ποιοτικά οφέλη που προκύπτουν από μία τέτοια συνεργασία, όπως το γεγονός ότι εντείνεται η εμπιστοσύνη στη σχέση λιανέμπορου προμηθευτή και επιτυγχάνεται εναρμόνιση των διαδικασιών, με βελτίωση των διαδικασιών στην αποθήκη και τις παραδόσεις (time slot management), μείωση των διαχειριστικών λαθών λόγω μικρότερου αριθμού χειρισμών των προϊόντων και δυνατότητα του προμηθευτή για άμεση ανταπόκριση σε περιπτώσεις ελλείψεων. Σημαντική είναι επίσης η δυνατότητα που παρέχεται σε μικρούς προμηθευτές και απομακρυσμένα σημεία πώλησης για αύξηση της διανομής τους σε όρους προϊόντων, με ταυτόχρονα μικρό κόστος και ανταγωνιστική τιμή. Ενδεικτικά οφέλη από τη συνεργασία μεταξύ λιανέμπορου-προμηθευτή αλλά και γενικότερα εφαρμογής συνεργατικών πρακτικών κατά τη διανομή παρουσιάζονται και στον Πίνακα 1, με βάση τα αποτελέσματα μελέτης που διεξήχθη στο πλαίσιο του έργου STARFISH από τον οργανισμό IGD/ ECR UK (2011-2012) με τη συνεργασία πολλών επιχειρήσεων του κλάδου τροφίμων. Πέρα από την πρακτική του backhauling η μελέτη αυτή αναδεικνύει και τη σημαντική εξοικονόμηση που μπορεί να προέλθει από τη χρήση κοινών διαμετακομιστικών κέντρων (regional hubs), ειδικά σε αστικό περιβάλλον. 4

Strategy Cost for Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών saving CO 2 saving Backhaul all movements 4,70% 6,90% Delivery consolidation all movements 1,00% 0,80% Regional hub all movements 2,60% 3,70% Freight village all movements 4,70% 11,90% Urban consolidation centre all urban movements 14,40% 19,90% UCC with regional hubs all urban movements 10,20% 17,20% Larger vehicles - double deck all movements 7,60% 9,80% Larger vehicles - LST all movements 3,00% 4,40% Larger vehicles - longer DD all movements 6,40% 8,50% Out of hours all movements 0,35% 0,28% Πίνακας 1. Συνεργατικές πρακτικές και οφέλη κατά τη μεταφορά (Project STARFISH, IGD/ECR UK, 2011-2012) Συμπερασματικά, θα πρέπει να τονιστεί ότι οι προσπάθειες μέτρησης και μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός αλλά μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτης για τη βελτίωση των διαδικασιών μίας επιχείρησης, τη μείωση του κόστους και την τήρηση μίας υπεύθυνης στάσης απέναντι στους εμπορικούς και κοινωνικούς εταίρους. Παρότι μέσα στις πιέσεις της καθημερινότητας και της οικονομικής κρίσης συχνά φαντάζει ως μία πολυτέλεια, είναι ένα θέμα που δεν μπορεί να αγνοήσει η σύχρονη επιχείρηση που επιζητά μία υγιή και βιώσιμη ανάπτυξη. Το αποτύπωμά μας κοστίζει.. Συνεργαζόμαστε και Κερδίζουμε 5