ιαχείριση Κινδύνου και Ασφάλειας στον τοµέα των ιακοσµητικών Λίθων

ιαχείριση Κινδύνου και Ασφάλειας στον τοµέα των ιακοσµητικών Λίθων ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΤΜΗΜΑ ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΩΝ ΡΑΣΕΩΝ : KNOWLEDGE CLUSTERS ΣΤΗΝ ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ Το έργο συγχρηµατοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΤΠΑ.

ιαχείριση Κινδύνου και Ασφάλειας στον τοµέα των ιακοσµητικών Λίθων Υπεύθυνοι Εκδόσεως: A. Dieb, I. Paspaliaris EUR 20637/3

Copyright@NTUA Έκδοση και εκτύπωση από το Εργαστήριο Μεταλλουργίας, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο 157 80 Ζωγράφου Αθήνα, Ελλάς Αθήνα 2003

Σηµείωµα Εκδότη Η διαχείριση της ασφάλειας και η αξιολόγηση του κινδύνου πρέπει να είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για κάθε παραγωγική µονάδα αφού παρέχουν το αναγκαίο πλαίσιο για ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Το γεγονός αυτό αποτελεί µια πραγµατικότητα ειδικότερα για την εξορυκτική δραστηριότητα διακοσµητικών λίθων και τις διαδικασίες επεξεργασίας εξαιτίας των σκληρών συνθηκών εργασίας, των µεγάλων φορτίων που διακινούνται και του βαρέως εξοπλισµού που χρησιµοποιείται σε όλα τα στάδια εργασιών. Η έκδοση αυτή παρέχει στον αναγνώστη µια λεπτοµερή ανάλυση όλων των σηµαντικών σηµείων που σχετίζονται µε την διαχείριση της ασφάλειας και την αξιολόγηση του κινδύνου, που έγινε µε τρόπο κατανοητό και εύκολο στην εφαρµογή. ίνει πολύτιµες πληροφορίες σχετικά µε τους νόµους και τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και περιγράφει όλες τις πιθανές πηγές κινδύνων, προτείνοντας παράλληλα την απαραίτητη µεθοδολογία και τα µέτρα που πρέπει να εφαρµοστούν προκειµένου να ελαχιστοποιηθούν τόσο στα λατοµεί όσο και στις βιοµηχανίες επεξεργασίας. Πιστεύω ότι το παρόν βιβλίο το οποίο είναι προϊόν συλλογικής και σκληρής δουλειάς πολλών ειδικών στα θέµατα αυτά, θα βοηθήσει σηµαντικά πολλές λατοµικές δραστηριότητες που λειτουργούν στην Ευρώπη να βελτιώσουν τις συνθήκες ασφαλούς λειτουργίας τους καθώς και να αυξήσουν τις περιβαλλοντικές ευαισθησίες τους προς όφελος των πολιτών της Ευρώπης και του περιβάλλοντος. Καθηγητής Ι. Πασπαλιάρης Συντονιστής του προγράµµατος OSNET iii

Πρόλογος Η παρούσα έκδοση σχετικά µε θέµατα αξιολόγησης κινδύνου, ασφάλειας και υγιεινής στον βιοµηχανικό τοµέα των διακοσµητικών λίθων αναπτύχθηκε από τον τοµέα «Αξιολόγηση κινδύνου, Ασφάλεια και Περιβάλλον» του Θεµατικού δικτύου ιακοσµητικών λίθων (OSNET) και στα πλαίσια συνεργασίας του δικτύου µε το ΤΕΕ / Τµήµα υτικής Μακεδονίας για το Περιφερειακό Πρόγραµµα Καινοτόµων ράσεων υτικής Μακεδονίας «K- CLUSTERS» - ράση Καινοτοµίας στον κλάδο του µαρµάρου 7.1, έργο που συνχρηµατοδοτείται σε ποσοστό 20% από Εθνικούς Πόρους και σε ποσοστό 80% από Κοινοτικούς Πόρους (Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΤΠΑ). Ο βιοµηχανικός τοµέας των διακοσµητικών λίθων, όπως άλλοι βιοµηχανικοί τοµείς, περιλαµβάνει έναν σηµαντικό αριθµό κινδύνων που σχετίζονται µε τις δραστηριότητες του οι οποίες οδηγούν σε περιστατικά ατυχηµάτων µε αρκετά σηµαντικές συνέπειες. Μέσω της έκδοσης αυτής δίνεται µια περιγραφή της παρούσας κατάστασης σχετικά µε την ασφάλεια και το περιβάλλον στον τοµέα των διακοσµητικών λίθων στην Ευρώπη και προτείνονται ενέργειες που µπορούν να βοηθήσουν στην βελτίωση της κατάστασης. Παράλληλα γίνεται µια προσπάθεια να κατανοήσει ο αναγνώστης τις πραγµατικές διαστάσεις του προβλήµατος και να αποκτήσει ή να βελτιώσει τις γνώσεις του για τις βιοµηχανικές διαδικασίες που αφορούν στην αξιολόγηση του κινδύνου και την ασφάλεια στα λατοµεία και τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Το κείµενο δίνεται µε τέτοιον τρόπο ώστε να συµβάλει στην συστηµατοποίηση των περίπλοκών θεµάτων που περιλαµβάνονται στην αξιολόγηση του κινδύνου και την ασφάλεια στα λατοµεία και τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας, παρουσιάζοντας πραγµατικές περιπτώσεις και παραδείγµατα αξιολόγησης που θα βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση και εφαρµογή των εργαλείων που παρουσιάζονται για την αξιολόγηση του κινδύνου. Επίσης αναλύονται οι τρόποι εφαρµογής των διαφόρων µέτρων πρόληψης και βελτίωσης των συνθηκών εργασίας. Στο σηµείο αυτό θέλω να ευχαριστήσω τα µέλη του τοµέα «Αξιολόγηση κινδύνου, Ασφάλεια και Περιβάλλον» που έµµεσα ή άµεσα συνεισέφεραν στην παραγωγή του βιβλίου αυτού, πιστεύοντας πως αρκετή προσπάθεια καταβλήθηκε προκειµένου να επιτευχθούν οι προαναφερθέντες στόχοι. Antonio Costa Dieb Επικεφαλής του τοµέα «Αξιολόγηση κινδύνου, Ασφάλεια και Περιβάλλον» του OSNET v

Συγγραφείς Nuno Bonito Ch 4 (Technological Centre CEVALOR) Estrada National 4, Km 158 7150 999, Borba Portugal cevalordt@oninet.pt Giordano Bertoni Ch 2 (Eco.Sil s.r.l.) L. Pirandello, 205 Querceta 55046 Lucca Italy cencer@versilia.it Konstantina Lazi Ch 4 (Thassos Marble S.A.) Pendelis Av., 71 Vrilissia 15235 Greece thassmar@hol.gr Maria Luisa Matos (Instituto Geologico e Mineiro) Joaquin Obis Ch 3 (AITEMIN) Alenza 1 28003 Madrid Spain j.obis@aitemin.es Sonia Pereira Ch 1 (Grupo Galrao) Av. da Liberdade 153, Apartado 6, 2715 961, Pero Pinheiro Portugal spereira@galrao.com Silvia Serranti Ch 2 (University La Sapienza ) Via Eudossiana 18 00184 Rome Italy Silvia.serranti@uniroma1.it Elias Ladopoulos Ch 1 (MIRTEC.RPD) Antonio Pliz Ch 4 Joao Passos Ch 1 (Technological Centre CEVALOR) Maria Joao Matos Ch 4 Naalia Saude Ch 4 Silvia Gomes Ch 1 Paola Pozzolini Ch 2 Παπαντωνόπουλος Γιώργος Μετάφραση (Μηχ. Μεταλλείων, Ε.Μ.Π.) Τερεζόπουλος Νίκος Μετάφραση ( ρ. Μηχ. Μεταλλείων, τέως Καθ. Ε.Μ.Π., Εργοσέ) vii

Περιεχόµενα ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚ ΟΤΗ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ III V IX 1 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ 1 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 1.2. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 2 1.2.1. Κοινοτικές οδηγίες 3 1.2.2. Εθνική νοµοθεσία διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών 4 1.3. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΣΕ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑ ΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ 7 1.3.1. Αξιολόγηση κινδύνου 8 1.3.2. ιαχείριση κινδύνου 9 1.4. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥΣ 11 1.4.1. Βλάβες στην ακοή 11 1.4.2. Κίνδυνοι για την υγεία 11 1.4.3. Ερωτηµατολόγια 12 1.5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΓΙΕΙΝΗ ΣΤΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ 13 1.5.1. Συµπεράσµατα 15 1.6. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΣΕ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ 15 1.6.1. Στατιστικά για τα ατυχήµατα 15 1.6.2. Συµπεράσµατα 17 1.7. ΕΙ ΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑ ΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ 17 1.7.1. Παθολογίες 17 1.7.2. Αλλοιώσεις ακοής 18 1.7.3. Συµπεράσµατα 19 2 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ 21 2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 21 2.2. ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΞΟΡΥΞΗΣ 25 2.2.1. Υπαίθρια λατοµεία Παραγωγή µπλοκ 25 2.2.2. Υπαίθρια λατοµεία Παραγωγή µπλοκ µεγάλων διαστάσεων (bank block) 34 2.2.3. Υπόγεια λατοµεία Παραγωγή µπλοκ 41 2.2.4. Προχώρηση στοάς ( ιάγραµµα Θ) 42 2.3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΙΝ ΥΝΟΥ 45 2.3.1. Κίνδυνος 45 2.3.2. Σχετικοί κίνδυνοι 48 2.3.3. Τύποι κινδύνων Γενικά 49 2.3.4. ονήσεις 67 2.3.5. Θερµικοί κίνδυνοι 72 2.3.6. Κίνδυνος από ηλεκτρικό ρεύµα 75 2.4. ΕΙ ΙΚΟΙ ΚΙΝ ΥΝΟΙ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 76 2.4.1. Κίνδυνοι που σχετίζονται µε την ευστάθεια του µετώπου σε επιφανειακές εκµεταλλεύσεις 76 ix

x Θεµατικό δίκτυο ιακοσµητικών Λίθων 2.4.2. Κίνδυνοι που σχετίζονται µε την ευστάθεια του µετώπου σε επιφανειακές εκµεταλλεύσεις πολύ µεγάλου βάθους 78 2.4.3. Κίνδυνοι που σχετίζονται µε την ευστάθεια του µετώπου σε υπόγειες εκµεταλλεύσεις 79 2.4.4. Κίνδυνοι για την υγεία 80 2.5. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ 83 2.6. ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΓΕΝΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ 84 2.6.1. Μεθοδολογία αξιολόγησης κινδύνου 84 2.6.2. οµή της αξιολόγησης κινδύνου 85 2.6.3. Προσδιορισµός των κρίσιµων ή/και πιο επικίνδυνων φάσεων παραγωγής 95 2.6.4. Ανάπτυξη µερικών κρίσιµων ή/και πιο επικίνδυνων φάσεων παραγωγής 95 2.6.5. Πληροφορίες για τους εργαζόµενους 103 3 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ 108 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 108 3.2. ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ 108 3.3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΙΝ ΥΝΟΥ 110 3.3.1. Προετοιµασία και συλλογή πληροφοριών 110 3.3.2. Προσδιορισµός κινδύνων 111 3.3.3. Ανάλυση κινδύνων 111 3.3.4. Καθορισµός των προτεραιοτήτων των ενεργειών και των µέτρων ελέγχου 113 3.3.5. Προγραµµατισµός προληπτικών µέτρων 113 3.3.6. Περιοδική αναθεώρηση 113 3.3.7. Πληροφόρηση εργαζοµένων 113 3.4. ΤΥΠΟΙ ΚΙΝ ΥΝΩΝ 114 3.5. ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΙ ΙΚΟΙ ΚΙΝ ΥΝΟΙ 120 3.5.1. Κίνδυνοι σχετικοί µε συγκεκριµένες εργασίες και θέσεις εργασίας 120 3.5.2. Κίνδυνοι σε κάθε τοµέα 122 3.6. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ 181 3.6.1. Μέτρα πρόληψης σχετικά µε κινδύνους στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας 183 3.7. ΓΕΝΙΚΗ ΤΥΠΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 189 3.7.1. Προσδιορισµός κινδύνου στις διάφορες παραγωγικές φάσεις 189 3.7.2. Αξιολόγηση κινδύνου στις διάφορες παραγωγικές φάσεις 189 3.7.3. Πρόγραµµα πρόληψης κινδύνου για τις επικίνδυνες παραγωγικές φάσεις 190 3.7.4. Προληπτικά µέτρα για τις διάφορες παραγωγικές φάσεις 191 3.7.5. Προγραµµατισµός µέτρων πρόληψης 192 3.7.6. Πληροφόρηση εργαζοµένων 193 4 Ο ΤΟΜΕΑΣ ΤΩΝ ΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΛΙΘΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 194 4.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 194 4.2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΩΝ ΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΛΙΘΩΝ 196 4.2.1. Εισαγωγή 196 4.2.2. Ευρωπαϊκές οδηγίες 197 4.2.3. Εθνική νοµοθεσία 200 4.2.4. Επίδραση της υπάρχουσας νοµοθεσίας στις µικροµεσαίες επιχειρήσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη 201 4.3. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΛΑΤΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 202 4.3.1. Εισαγωγή 202 4.3.2. Κύριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εξορυκτική δραστηριότητα 203 4.3.3. Αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εξορυκτική δραστηριότητα και προτεινόµενα µέτρα ελαχιστοποίησης 205 4.4. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ 207 4.4.1. Εισαγωγή 207 4.4.2. Αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τις µονάδες επεξεργασίας και προτεινόµενα µέτρα ελαχιστοποίησης 207

Θεµατικό δίκτυο ιακοσµητικών Λίθων xi 4.5. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 209 4.5.1. Εισαγωγή 209 4.5.2. Λατοµεία 209 4.5.3. Μονάδες επεξεργασίας 210 4.6. ΣΥΝΕΙ ΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 210 4.6.1. Εισαγωγή 210 4.6.2. Εθελοντικές συµφωνίες 211 4.6.3. Περιβαλλοντική πιστοποίηση (ISO 14000, EMAS) 211 4.6.4. Περιπτωσιολογικές µελέτες 212 4.7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 214 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 216

1 Αξιολόγηση του κινδύνου και ΗΛΙΑΣ ΛΑ ΟΠΟΥΛΟΣ, JOAO PASSOS, SONIA PEREIRA, SILVIA GOMES Ασφάλεια 1.1. Εισαγωγή Η αύξηση του ποσοστού των ατυχηµάτων εν ώρα εργασίας στον τοµέα των ιακοσµητικών Λίθων από τις αρχές του 21 ου αιώνα καταδεικνύει την ανάγκη για βελτίωση των συνθηκών ασφάλειας. Για τον σκοπό αυτό και για την πρόληψη των ατυχηµάτων κρίνεται επιτακτική η χρήση των νέων τεχνολογικών επιτευγµάτων σε συνδυασµό µε την υπάρχουσα εµπειρία. Μέσα στο πλαίσιο της παγκοσµιοποίησης, είναι πολύ σηµαντικό για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) να εξετάσει προσεκτικά το θέµα των εργατικών ατυχηµάτων στον κλάδο των ιακοσµητικών Λίθων. Το σκεπτικό ότι προκειµένου να αυξηθεί η παραγωγικότητα πρέπει να µειωθεί η ασφάλεια είναι τελείως λανθασµένο: η ασφάλεια και η παραγωγικότητα πρέπει να είναι αλληλένδετοι στόχοι της βιοµηχανίας. Τα ατυχήµατα στην βιοµηχανία σχετίζονται µε άµεσα και έµµεσα κόστη. Τα άµεσα κόστη περιλαµβάνουν τα έξοδα νοσηλείας, τα ασφάλιστρα, τα κόστη επισκευής του χαλασµένου εξοπλισµού και τα κόστη χαµηλής παραγωγικότητας, που προέκυψαν λόγω του χαλασµένου εξοπλισµού. Τα έµµεσα κόστη, από την άλλη πλευρά, προκύπτουν από την υποβάθµιση της εικόνας της επιχείρησης προς τα έξω, κόστη στην κοινωνία και στην οικογένεια, την αθέτηση εµπορικών συµφωνιών λόγω αδυναµίας εκπλήρωσης των υποχρεώσεων τους, και την ανάγκη για αντικατάσταση των εργατών και εκπαίδευση νέων. Επιπροσθέτως οι µη τραυµατισµένοι εργάτες που ενεπλάκησαν στο ατύχηµα παρουσιάζουν µειωµένη απόδοση εξαιτίας της ψυχολογικής επιβάρυνσης τους. Ωστόσο, η µεγαλύτερη επιβάρυνση οφείλεται στον χρόνο που θα κάνουν οι τραυµατίες να επιστρέψουν στις εργασίες τους. Συνήθως κατά την περίοδο προσαρµογής των εργαζοµένων µετά το ατύχηµα, η απόδοση τους είναι µειωµένη εξαιτίας 1

2 ιαχείριση κινδύνου και ασφάλειας στον τοµέα των ιακοσµητικών Λίθων της αρνητικής ψυχολογίας που οδηγεί στον φόβο χειρισµού του εξοπλισµού, των µηχανηµάτων, κλπ. Μια αλλαγή στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης για όσα αφορούν στα βιοµηχανικά ατυχήµατα είναι απαραίτητη. Είναι σηµαντικό να αναφερθεί ότι παρόλο που η έννοια της «απόλυτης ασφάλεια» είναι ανέφικτη, πρέπει πάντα να καταβάλλεται µια συνεχής προσπάθεια για διατήρηση της ασφάλειας µιας δραστηριότητας σε ικανοποιητικό επίπεδο. Το παρόν βιβλίο περιγράφει την παρούσα κατάσταση στους τοµείς της υγείας, της ασφάλειας και του περιβάλλοντος στον βιοµηχανικό κλάδο των διακοσµητικών λίθων και στοχεύει στην αναζήτηση κατάλληλων λύσεων που να µπορούν να βοηθήσουν στην βελτίωση της κατάστασης στα λατοµεία και τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Σύµφωνα µε στατιστικές µελέτες, τα ορυχεία και τα λατοµεία είναι δύο από τους πιο επικινδύνους χώρους εργασίας. Ο µέσος όρος θανατηφόρων ατυχηµάτων εν ώρα εργασίας σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανά εκατό χιλιάδες εργαζοµένους δίνεται στον Πίνακα 1. Τα στατιστικά στοιχεία που παρέχονται στον Πίνακα 1 είναι πολύ χρήσιµα για την αξιολόγηση του κινδύνου. Γενικά, τα σηµαντικότερα στοιχεία για την εκτέλεση µιας αξιολόγησης κινδύνου είναι ο αριθµός θανατηφόρων ατυχηµάτων ετησίως, ο τύπος και η θέση του ορυχείου, ο τύπος του εξοπλισµού και το επάγγελµα και η ηλικία του θύµατος του ατυχήµατος. Πίνακας 1. Θανατηφόρα ατυχήµατα στην Ε.Ε. ανά 100.000 εργαζοµένους (Πηγή: MIRTEC). Χώρα Μοιραία ατυχήµατα στην Ε.Ε. ανά 100.000 εργαζοµένους Αυστρία 3,4 Βέλγιο 6,0 ανία 2,8 Φινλανδία 3,6 Γαλλία 4,3 Γερµανία 3,7 Ελλάδα 4,3 Ολλανδία 2,6 Ιρλανδία 3,9 Ιταλία 5,3 Λουξεµβούργο - Πορτογαλία 9,7 Ισπανία 7,0 Σουηδία 2,1 Ηνωµένο Βασίλειο 1,7 Μέση τιµή 3,9 1.2. Νοµοθεσία Η εξόρυξη διακοσµητικών λίθων γενικά δεν καλύπτεται από την µεταλλευτική νοµοθεσία στην Ευρώπη και επίσης δεν υπάρχουν κοινοτικές οδηγίες σχετικές µε την λατοµική, τις λατοµικές περιοχές και την εξερεύνηση νέων κοιτασµάτων. Από την άλλη πλευρά η πρακτική

Αξιολόγηση του κινδύνου και Ασφάλεια 3 αλλά και το νοµοθετικό πλαίσιο για την µεταλλευτική δραστηριότητα καθώς και ο τρόπος που αντιµετωπίζεται η πέτρα σε σχέση µε τα άλλα αγαθά, διαφέρει σηµαντικά ανάµεσα στις χώρες µέλη. Η σχεδίαση και ο προγραµµατισµός µιας νέας εκµετάλλευσης διακοσµητικών λίθων καθώς και η παραγωγική ανάπτυξη των εν λειτουργία λατοµείων εξαρτώνται σήµερα από αυστηρούς περιβαλλοντικούς κανονισµούς. Τα πιο σηµαντικά περιβαλλοντικά προβλήµατα για την λατοµική δραστηριότητα είναι η διαχείριση των αποβλήτων (στείρα και µπάζα), οι άµεσες επιπτώσεις (θόρυβος, σκόνη, οπτική ρύπανση) και οι χρήσεις γης (αντικρουόµενα συµφέροντα). Η πολιτική της Ε.Ε. σχετικά µε τα απόβλητα εστιάζεται σε δύο πτυχές: την διαχείριση και την πρόληψη. Η δηµιουργία µιας οδηγίας (κανονισµών) για την διαχείριση µεταλλευτικών αποβλήτων βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ πρόσφατα καθιερώθηκαν τα κριτήρια Οικολογικής Σήµανσης (Eco-labelling) για τις επιστρώσεις δαπέδων, συµπεριλαµβανοµένων και των διακοσµητικών λίθων. Όσον αφορά την χρήση γης η οδηγία NATURA 2000 µπορεί να δηµιουργήσει προβλήµατα στην λειτουργία των λατοµείων γιατί η περιβαλλοντική αποκατάσταση κατά την διάρκεια λειτουργίας και το τέλος µια λατοµικής δραστηριότητας έγινε µια εκ των προτέρων απαίτηση και υποχρέωση. Η νοµοθεσία πρέπει να θεωρηθεί ως εργαλείο που θα επιτρέψει στην λατοµική βιοµηχανία να καθορίσει και να επιτύχει τους στόχους της µέσω της ελαχιστοποίησης των ατυχηµάτων λόγω της εφαρµογής κανόνων ασφάλειας και υγιεινής. Όλη η υπάρχουσα κοινοτική νοµοθεσία σχετικά µε την ασφάλεια και την υγιεινή των εργαζοµένων στον λατοµικό τοµέα δίνεται στις ακόλουθες παραγράφους. Αν και η λατοµική βιοµηχανία έχει βαθιές ρίζες στην ευρωπαϊκή ιστορία, υπάρχουν σηµαντικές προκλήσεις σχετικές µε την προστασία των εργαζοµένων που πρέπει να αντιµετωπιστούν προκειµένου η βιοµηχανία να είναι στο µέλλον τόσο επιτυχής όπως ήταν στο παρελθόν. Η Ε.Ε. στοχεύει να θέσει ευρείες πολιτικές κατευθύνσεις για την προώθηση της βιώσιµης ανάπτυξης της λατοµικής βιοµηχανίας παράλληλα µε την ανάγκη για ασφαλέστερες και λιγότερο ρυπογόνες λατοµικές δραστηριότητες, διατηρώντας όµως την ανταγωνιστικότητά της. 1.2.1. Κοινοτικές οδηγίες 83/477/EC, Noise Protection for the Workers - «Προστασία από θόρυβο για τους εργαζοµένους», 86/654/EC, Minimum Requirements of Health & Safety for the Work Place «Ελάχιστες προδιαγραφές υγιεινής και ασφάλειας για το χώρο εργασίας», 86/655/EC, Minimum Requirements of Health & Safety for the Work Equipment «Ελάχιστες προδιαγραφές υγιεινής και ασφάλειας για τον εξοπλισµό», 86/656/EC, Minimum Requirements of Health & Safety to use Personal Protective Equipment «Ελάχιστες προδιαγραφές υγιεινής και ασφάλειας για την χρήση εξοπλισµού προσωπικής προστασίας», 92/91/EC, Minimum Requirements for the Improvement of Health & Safety Conditions in Drilling «Ελάχιστες προδιαγραφές για την βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας κατά την διάνοιξη διατρήσεων», 92/104/EC, Minimum Requirements for the Improvement of Health & Safety Conditions in Open Pit & Underground Mining Operations «Ελάχιστες προδιαγραφές για την βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας για τις υπαίθριες και υπόγειες µεταλλευτικές δραστηριότητες»,

4 ιαχείριση κινδύνου και ασφάλειας στον τοµέα των ιακοσµητικών Λίθων 74/325/EEC, Council Decision (27/7/1974) on Setting up of an Advisory Committee on Safety, Hygiene and Health Protection at Work «Σύσταση µιας συµβουλευτικής επιτροπής για την ασφάλεια, την υγιεινή και την προστασία της υγείας στην εργασία», 74/326/EEC, Council Decision (27/7/1974) on the Extension of the responsibilities of the Mines Safety and Health Commission to all Mineral-extracting industries «Επέκταση των ευθυνών της Επιτροπής Ασφάλειας και Υγιεινής Ορυχείων σε όλες τις βιοµηχανίες εξόρυξης ορυκτών», 89/39/EEC, Measures for the improvement of Safety & Health of the employees for the work place «Μέτρα για την βελτίωση της ασφάλειας και της υγιεινής των εργαζοµένων στο χώρο εργασίας». 1.2.2. Εθνική νοµοθεσία διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών Ελλάδα Γενικοί νόµοι Προεδρικό διάταγµα 17/1996, «Μέτρα για την βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας στο περιβάλλον εργασίας σύµφωνα µε τις Κοινοτικές οδηγίες 89/391/EC και 91/383/EC», Νόµος 1568/1985, «Υγιεινή και ασφάλεια των εργαζοµένων», Προεδρικό διάταγµα 16/1996, «Ελάχιστες προδιαγραφές για την υγιεινή και ασφάλεια στους εργασιακούς χώρους σύµφωνα µε την Κοινοτική οδηγία 89/654/EC». Ειδικοί νόµοι Προεδρικό διάταγµα 70A/1988, «Προστατευτικά µέτρα για τους εργαζοµένους σε επαφή µε αµίαντο», Προεδρικό διάταγµα 225/1989, «Υγιεινή και ασφάλεια στα υπόγεια τεχνικά έργα», Προεδρικό διάταγµα 212/1976, «Υγιεινή και ασφάλεια για του εργαζοµένους µε φορτωτές και µεταφορικούς ταινιόδροµους». Ιταλία Γενικοί νόµοι Decreto del Presidente della Repubblica No. 459 (24/07/1996), «Κανονισµός για την εφαρµογή των οδηγιών 89/392/CEE, 91/368, 93/44 και 93/68 σχετικά µε τη σύγκλιση της νοµοθεσίας των κρατών µελών για την χρήση µηχανηµάτων». Περιεχόµενα: Οι κανόνες ασφάλειας για την κατασκευή, πώληση και ενοικίαση µηχανών, σύµφωνα µε την σήµανση CE. Decreto Legislativo No. 626 (19/09/1994), Εφαρµογή των 89/391/CEE, 89/654/CEE, 89/655/CEE, 89/656/CEE, 90/269/CEE, 90/270/CEE, 90/394/CEE, 90/679/CEE, 93/88/CEE, 95/63/CE, 97/42, 98/24 και 99/38 οδηγιών σχετικά µε την βελτίωση της υγιεινής και ασφάλειας κατά την εργασία». Περιεχόµενα: Οι κύριοι κανονισµοί για την υγιεινή και την ασφάλεια στους χώρους εργασίας επαναλαµβάνονται: γενικές θέσεις, οργάνωση των υπηρεσιών προστασίας και πρόληψης στην επιχείρηση, προδιαγραφές εργασιακών χώρων, χρήση του εξοπλισµού, ατοµικά προστατευτικά συστήµατα, πληροφορίες, σχηµατισµός και κατάρτιση των εργαζοµένων, κίνδυνοι χειρωνακτικού χειρισµού φορτίου, χρήση του τηλεοπτικού

Αξιολόγηση του κινδύνου και Ασφάλεια 5 τερµατικού εξοπλισµού, σύστηµα προστασίας από καρκινογόνες ουσίες, σύστηµα προστασίας από βιολογικές ουσίες, υγειονοµική επίβλεψη. Legge No. 46 (5/3/1990), «Κανονισµοί για ασφαλείς εγκαταστάσεις». Περιεχόµενα: Γενικοί κανόνες για σχεδίαση, εγκατάσταση και συντήρηση θερµικού, υδραυλικού και ηλεκτρικού εξοπλισµού. Decreto del Presidente della Repubblica No. 303 (19/3/1956), Γενικοί κανονισµοί για την υγιεινή κατά την εργασία». Περιεχόµενα: Αναθεώρηση των κύριων χαρακτηριστικών και των προδιαγραφών εργασιακών χώρων: ελάχιστο ύψος, όγκος, εξαερισµός, φωτισµός, θερµοκρασία, πρόληψη ατµοσφαιρικής ρύπανσης, θορύβου και δόνησης, προσωπικά συστήµατα προστασίας, λουτρά, αποδυτήρια, υγειονοµική υπηρεσία, κ.λπ. Decreto del Presidente della Repubblica No. 547 (27/3/1955), «Κανονισµοί για την πρόληψη των ατυχηµάτων κατά την εργασία». Περιεχόµενα: Κανονισµός για την ασφάλεια στην εργασία πριν από την υποδοχή των Κοινοτικών οδηγιών. Αυτός ο νόµος αφορά στις γενικές θέσεις για: εργασιακό περιβάλλον, εργασιακοί χώροι, γενικές απαιτήσεις προστασίας µηχανών, ανυψωτικοί µηχανισµοί και εξοπλισµός, άλλα µηχανήµατα, ηλεκτρικές µηχανές και εγκατάστασεις, επικίνδυνα προϊόντα και υλικά, διαδικασίες συντήρησης, προσωπικό προστατευτικό σύστηµα, βοήθεια και έκτακτη ανάγκη. Decreto Ministeriale (10/3/1998), «Γενικοί κανόνες πρόληψης πυρκαγιάς και διαχείριση εκτάκτων αναγκών κατά την εργασία». Περιεχόµενα: Αυτός ο νόµος εξετάζει: αξιολόγηση του κινδύνου πυρκαγιάς, συντήρηση και έλεγχος του εξοπλισµού πυρκαγιάς, προσωπικό πρόληψης πυρκαγιάς, γεγονότα έκτακτης ανάγκης, προληπτική κατάρτιση. Decreto del Presidente della Repubblica No. 128 (9/4/1959), «Κανονισµοί για µεταλλεία και λατοµεία». Περιεχόµενα: Αυτός είναι ο κύριος νόµος σχετικά µε τους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας που εφαρµόζονται σε όλες τις εξορυκτικές δραστηριότητες, όπως: κανονισµός δραστηριοτήτων υπαίθριων λατοµείων, µεταφορά και κυκλοφορία των εργαζοµένων, διαχείριση εκρηκτικών υλικών, πρόληψη-έλεγχος και µέτρηση τοξικών αερίων, εύφλεκτη σκόνη, πρόληψη πυρκαγιάς, εισβολή ύδατος ραδιενεργά µεταλλεύµατα, ιατρικοί έλεγχοι, σχέδια πρώτων βοηθειών και εκκένωσης, υγιεινοµικοί κανόνες. Ειδικοί νόµοι Decreto Legislativo No. 359 (4/08/1999), «Εφαρµογή της οδηγίας 95632/CE, η οποία τροποποιεί την οδηγία 89/655/CE σχετικά µε τις ελάχιστες απαιτήσεις υγιεινής και ασφάλειας για τον εξοπλισµό που χρησιµοποιείται στους εργασιακούς χώρους». Περιεχόµενα: Κανόνες ασφάλειας για την σωστή χρήση του εξοπλισµού. Decreto Legislativo No. 493 (14/08/1996), «Εφαρµογή της οδηγίας 92/58/CEE σχετικά µε τις ελάχιστες προδιαγραφές για το σύστηµα προειδοποιητικών πινακίδων ασφάλειας και υγιεινής στους εργασιακούς χώρους». Περιεχόµενα: Κανονισµοί για το σύστηµα προειδοποιητικών πινακίδων ασφάλειας και υγιεινής στους εργασιακούς χώρους. Decreto Legislativo No. 277 (15/871991), «Εφαρµογή των οδηγιών 80/1107/CEE, 82/605/CEE, 83/477/CEE, 86/188/CEE και 88/642/CEE για την προστασία των εργαζοµένων που εκτίθενται στους κινδύνους από τους χηµικούς παράγοντες, (φυσικούς και βιολογικούς) κατά τη διάρκεια της εργασίας σύµφωνα µε την παράγραφο 7 του νόµου No. 212, 30/7/1990».

6 ιαχείριση κινδύνου και ασφάλειας στον τοµέα των ιακοσµητικών Λίθων Περιεχόµενα: Αυτός ο νόµος είναι µια από τις πρώτες Κοινοτικές οδηγίες που έχει εφαρµοστεί στην Ιταλία και αφορά σε όλους τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται οι εργαζόµενοι. Decreto del Presidente della Repubblica No. 320 (20/3/1956), «Κανονισµοί για την πρόληψη ατυχήµατος σε υπόγεια έργα». Περιεχόµενα: Αυτός ο νόµος θεσπίζει τους κανόνες ασφάλειας για τα υπόγεια τεχνικά έργα. Decreto Legislativo No. 475 (4/12/1992), «Εφαρµογή της οδηγίας 89/686/CEE της 21ης εκεµβρίου 1989 για τις ατοµικές συσκευές προστασίας». Περιεχόµενα: Υποδείξεις για την σωστή χρήση των ατοµικών συσκευών προστασίας. Decreto Legislativo No. 624 (25/11/1996), «Εφαρµογή της οδηγίας 92/91/CEE σχετικά µε τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων για την διάτρηση στην µεταλλευτική βιοµηχανία και της οδηγίας 92/104/CEE για τις συνθήκες ασφάλειας και υγιεινής εργαζοµένων στις υπαίθριες ή υπόγειες εκµεταλλεύσεις µεταλλείων». Περιεχόµενα: Αυτός ο νόµος συντονίζει τις προηγουµένες εθνικές νοµοθεσίες σχετικά µε τα λατοµεία και τις µεταλλευτικές δραστηριότητες. Τα κύρια σηµεία είναι: υποχρεωτικά έγγραφα (κανονισµοί) για θέµατα υγείας και ασφάλειας, µηχανικός και ηλεκτρικός εξοπλισµός, διαδικασίες συντήρησης, συγκεκριµένοι κανόνες για τις επιφάνειακές ή τις υπόγειες δραστηριότητες εξόρυξης, συµπεριλαµβανοµένων των εγκαταστάσεων επιφάνειας και των βιοµηχανιών επεξεργασίας, και συγκεκριµένοι κανόνες για τις δραστηριότητες διάτρυσης. Λετονία Γενικοί νόµοι EO177 (2001), «Κανονισµοί σχετικά µε τις ελάχιστες προδιαγραφές για την προστασία της υγείας και την ασφάλεια των εργαζοµένων στους εργασιακούς χώρους». EO224 (2001), «ιαδικασίες για την αξιολόγηση του κινδύνου βιοµηχανικού ατυχήµατος και µέτρα µείωσης κινδύνου». EO275, «Νόµος για την ασφάλεια προϊόντων και υπηρεσιών». Πορτογαλία Γενικοί νόµοι D.L.441/91, «Μέτρα για τη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας σε έναν εργασιακό χώρο σύµφωνα µε την οδηγία EC89/391/ EEC». D.L.26/94, «Οργάνωση και λειτουργία εργασίας σύµφωνα µε τις οδηγίες ασφάλειας, υγιεινής και υγείας για τους εργασιακούς χώρους στο αρθ. No.13-23 D.L. 441/91». D.L. 18/85, «Γενικός κανόνας για την υγιεινή και την ασφάλεια στα ορυχεία και τα λατοµεία». D.L. 162/90, «Προσαρµογές και αλλαγές στον γενικό νόµο για την ασφάλεια και την υγιεινή, στα ορυχεία και τα λατοµεία». Ειδικοί νόµοι D.L. 141/95, «Ελάχιστες προδιαγραφές για την σηµατοδότηση εργασιακών χώρων σχετικά µε την ασφάλεια και υγιεινή». D.L. 348/93, «Ελάχιστες προδιαγραφές για την χρήση του προσωπικού εξοπλισµού προστασίας σύµφωνα µε την οδηγία EC89/654/EEC.

Αξιολόγηση του κινδύνου και Ασφάλεια 7 D.L. 142/79, «Κανονισµοί για την ασφάλεια εργοστασίων και την αποθήκευση των εκρηκτικών προϊόντων». Decree 286/93, «Καθορισµός των τιµών για τη συγκέντρωση σκόνης στην ατµόσφαιρα». D.L. 72/92, «Προστασία εργαζοµένων από τους κινδύνους σχετικούς µε την έκθεση σε θορύβους κατά τη διάρκεια της εργασίας». D.L. 204/93, «Κανόνες για την πρόληψη των κινδύνων από σοβαρά ατυχήµατα». Law 82/99, «Ελάχιστες προδιαγραφές για την ασφαλή χρήση του εξοπλισµού στην εργασία». Ισπανία Γενικοί νόµοι Law 31/1995 (DIR 89/391), «Πρόληψη εργασιακών κινδύνων». RD 3255/1983, «Καταστατικό του µεταλλωρύχου». RD 863/1985, «Γενικοί κανονισµοί των βασικών προτύπων για την ασφάλεια στα µεταλλεία». RD 1215/1997 (DIR 89/655), «Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγιεινής για την χρήση του εξοπλισµού από τους εργαζοµένους». RD 200/1995, «Βιοµηχανική ποιότητα και ασφάλεια». Ειδικοί νόµοι RD 1389/1997 (DIR 92/104), «Ελάχιστες προδιαγραφές για την προστασία της ασφάλειας και υγιεινής των εργαζοµένων σε υπαίθριες και υπόγειες εκµεταλλεύσεις ορυκτών πόρων». RD 1316/1989, «Προστασία των εργαζοµένων από θόρυβο». RD 150/1996, «Υγεία και ασφάλεια στις εξορυκτικές βιοµηχανίες». RD 400/1996, «Προστασία από εν δυνάµει εκρηκτικές ατµόσφαιρες». Σύµφωνα µε την παραπάνω νοµοθεσία, οι χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Λετονία, η Πορτογαλία και η Ισπανία προσέθεσαν τις ευρωπαϊκές οδηγίες 89/891/EC, 89/654/EC και 89/655/CEE, στο εθνικό νοµικό σύστηµά τους. Η πρώτη οδηγία (89/891/ EC) σχετίζεται µε «Μέτρα για την βελτίωση της ασφάλειας και της υγιεινής των εργαζοµένων στο χώρο εργασίας τους», η δεύτερη αναφέρεται στον «Ελάχιστο απαραίτητο εξοπλισµό για προσωπική προστασία (PPE-Personal Protective Equipment)» και ο τελευταίος σχετίζεται µε τη «Βελτίωση της ασφάλειας και της υγιεινής των εργαζοµένων στην εργασία». Η ειδική νοµοθεσία που κάθε χώρα υιοθέτησε, δηµιουργήθηκε προκειµένου να εκπληρωθούν µερικές ανάγκες για την βελτίωση των συνθηκών εργασίας. 1.3. Κριτήρια αξιολόγησης κινδύνου σε λατοµεία και µονάδες επεξεργασίας Η αξιολόγηση του κινδύνου είναι ένα θεµελιώδες εργαλείο για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στις βιοµηχανικές µονάδες. Με βάση αυτό το είδος ανάλυσης, είναι δυνατόν να προσδιοριστούν οι υπάρχοντες κίνδυνοι και να κατηγοριοποιηθούν σε λιγότερο ή περισσότερο σηµαντικούς, έτσι ώστε να δοθεί προτεραιότητα στην ελαχιστοποίηση των σοβαρότερων.

8 ιαχείριση κινδύνου και ασφάλειας στον τοµέα των ιακοσµητικών Λίθων 1.3.1. Αξιολόγηση κινδύνου Οφέλη Η αξιολόγηση του κινδύνου γίνεται για τον καθορισµό των µέτρων ελέγχου. Προκειµένου όµως να επιλεγούν τα πιο κατάλληλα και οικονοµικώς αποδοτικότερα µέτρα ελέγχου, είναι απαραίτητο να γνωρίζει ο υπεύθυνος όσο το δυνατόν περισσότερα σχετικά µε τους προς αντιµετώπιση κινδύνους. Τύποι Υπάρχουν δύο τύποι εκτίµησης του κινδύνου σύµφωνα µε το ινστιτούτο IOSH (Institution of Occupational Safety and Health): η ποσοτική αξιολόγηση του κινδύνου που παράγει µια αντικειµενική εκτίµηση πιθανότητας, η οποία βασίζεται σε πληροφορίες για έναν κίνδυνο σε δεδοµένες συνθήκες και, η ποιοτική αξιολόγηση του κινδύνου, η οποία είναι υποκειµενική και βασίζεται σε προσωπική κρίση, που προκύπτει από γενικά στοιχεία που αφορούν στον κίνδυνο. Ο δεύτερος τύπος αξιολόγησης του κινδύνου είναι πολύ απλούστερος στην εφαρµογή. Επιπλέον, όλες οι νοµικές απαιτήσεις αναφέρονται σε αυτόν τον τύπο αξιολόγησης. Εντούτοις, υπάρχουν περιπτώσεις, όπου οι κίνδυνοι είναι τόσο ιδιαίτεροι λόγω πολύ ειδικών καταστάσεων και συνθηκών, όπου πρέπει να γίνει ξεχωριστή αξιολόγηση για κάθε έναν από αυτούς. Περιεχόµενα Σύµφωνα µε τον εγκεκριµένο κώδικα πρακτικής (Approved Code of Practice), η ανάλυση πρέπει να περιέχει µια αναφορά µε τους κινδύνους που προσδιορίζονται ως σηµαντικοί, τα εφαρµοζόµενα µέτρα ελέγχου και το βαθµό στον οποίο αυτά επιτυγχάνουν, (διασταύρωση στοιχείων µπορεί να γίνει µε εγχειρίδια και άλλα έγγραφα), και τον αριθµό των ατόµων που εκτίθενται στον κίνδυνο. Εκτίµηση κινδύνων Οι προσδιοριζόµενες πηγές κινδύνου σε λατοµεία και εγκαταστάσεις επεξεργασίας είναι εκείνες που σχετίζονται µε τα µηχανήµατα, τον εξοπλισµό, τα εργαλεία, τις διαδικασίες, τις εργασίες και τα χαρακτηριστικά των εγκαταστάσεων. Η εκτίµηση του κινδύνου επιτυγχάνεται µε την συλλογή πληροφοριών από εκείνους που είναι γνώστες των πηγών κινδύνων, όπως οι ασφαλιστικές εταιρείες, οι επαγγελµατικοί σύλλογοι, τα κυβερνητικά τµήµατα, οι κατασκευαστές, οι σύµβουλοι, τα συνδικάτα, οι παλαιές εκθέσεις επιθεώρησης, οι αναφορές ατυχηµάτων και τα πρότυπα (standards). Μερικοί κίνδυνοι µπορεί να µην είναι εύκολα προσδιορίσιµοι όµως υπάρχουν τεχνικές, οι οποίες µπορούν να βοηθήσουν. Η Επαγωγική Ανάλυση είναι µια τέτοια τεχνική η οποία µπορεί να δώσει αναλύσεις του τύπου: Ανάλυση Τρόπων Αποτυχίας και Αποτελεσµάτων (Failure Modes and Effects Analysis - FMEA) και Ανάλυση Ασφάλειας Εργασίας (Job Safety Analysis - JSA). Η επαγωγική ανάλυση υποθέτει ότι η αποτυχία έχει συµβεί και έπειτα εξετάζει τους τρόπους µε τους οποίους µπορεί να συνέβη, χρησιµοποιώντας λογικά διαγράµµατα. Είναι µια χρονοβόρα και συνεπώς ακριβή διαδικασία, αλλά είναι εξαιρετικά λεπτοµερειακή. Από την άλλη πλευρά, η ιοικητική Παράλειψη (Management Oversight) και η Ανάλυση ένδρων Κινδύνου (Risk Tree Analysis) είναι τεχνικές αξιολόγησης κινδύνου που δεν είναι δύσκολο να εφαρµοσθούν.