ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ (MSc) στα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙKH ΕΡΓΑΣΙΑ «Εικονικές επιχειρήσεις: εφαρμόζοντας νέες μορφές επιχειρηματικότητας με τη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών» Χαράλαμπος Αθανασούλας Α.Μ: Μ3080002 Επιβλέπων Καθηγητής: Ολίβια Κυριακίδου Εξωτερικός Κριτής: Χρήστος Παπαθεοδώρου ΑΘΗΝΑ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Περίληψη Η έναρξη της ψηφιακής εποχής ως αποτέλεσμα των τεχνολογικών εξελίξεων που έλαβαν χώρα στο τέλος του 20 ου και στις αρχές του 21 ου αιώνα σε συνδυασμό με την ταχύρρυθμη ανάπτυξη του διαδικτύου συνέβαλαν σημαντικά στη δημιουργία του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης. Ως αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης προέκυψε η ραγδαία αύξηση του ανταγωνισμού σε παγκόσμιο και σε τοπικό επίπεδο. Η εμφάνιση προϊόντων και υπηρεσιών νέας, εξειδικευμένης τεχνολογίας κατέστησαν σαφές στις διοικήσεις των επιχειρήσεων ότι για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις νέες συνθήκες, θα πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους ένα μεγάλο αριθμό πόρων και ειδικών ικανοτήτων. Η έλλειψη των απαιτούμενων πόρων και ικανοτήτων ανάγκασε τις επιχειρήσεις να συνασπιστούν και να σχηματίσουν στρατηγικές συμμαχίες. Ωστόσο ένα ακόμη χαρακτηριστικό της νέας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας ήλθε να ταράξει τα νερά: η μεγάλη ταχύτητα των εξελίξεων και η ρευστότητα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ο μόνος τρόπος επιβίωσης σε τέτοιες συνθήκες είναι η γρήγορη και ευέλικτη απόκριση σε κάθε νέα επιχειρηματική ευκαιρία ή κίνδυνο. Το γεγονός αυτό έδωσε το ερέθισμα για περαιτέρω έρευνα και υπήρξε η γενεσιουργός αιτία των εικονικών επιχειρήσεων. Στην παρούσα εργασία γίνεται μια προσπάθεια ευρείας προσέγγισης του φαινομένου της εικονικής επιχείρησης από την προϊστορία του μέχρι και την τελική υλοποίηση. Στο κεφάλαιο 2 γίνεται μια περιγραφή των συνθηκών που οδήγησαν στη δημιουργία των εικονικών επιχειρήσεων και τον τρόπο εξέλιξης τους από τις στρατηγικές συμμαχίες του παρελθόντος. Στο κεφάλαιο 3 πραγματοποιείται μια εννοιολογική περιγραφή των εικονικών επιχειρήσεων και στη συνέχεια επιχειρείται μια σε βάθος ανάλυση που περιλαμβάνει θέματα όπως τα βασικά χαρακτηριστικά τους, περιγραφή της δομής και της λειτουργίας τους, τα είδη των εικονικών επιχειρήσεων, ο κύκλος ζωής τους, η κατάλληλη προετοιμασία για τη δημιουργία τους σε επίπεδο μάνατζμεντ και προσωπικού, η ανάλυση της διαδικασίας δημιουργίας τους, η παρουσίαση των περιβαλλόντων αναπαραγωγής εικονικών επιχειρήσεων (Virtual organization Breeding Environments-VBEs), το δικτυακό μάνατζμεντ ως μέθοδος διαχείρισης των εικονικών επιχειρήσεων, η σχέση τους με την οργανωσιακή μάθηση, η συμβολή τους στην ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και τέλος η επίδρασή τους στην απασχόληση. Στο κεφάλαιο 4 αναλύεται ο ρόλος των νέων τεχνολογιών ως προς τη δημιουργία και λειτουργία των εικονικών επιχειρήσεων και γίνεται εκτεταμένη περιγραφή της υπηρεσιοκεντρικής αρχιτεκτονικής (Service Oriented Architecture-SOA) που είναι μια από τις πιο σημαντικές τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στη δόμηση των εικονικών επιχειρήσεων. Η περιγραφή αυτή περιλαμβάνει θέματα όπως διάφορους ορισμούς της SOA, τα οφέλη που προκύπτουν απ αυτήν, την εικονικοποίηση (virtualization) της επιχείρησης, τους κρίσιμους παράγοντες επιτυχίας της SOA και τη χρήση της SOA στην κρατική διοίκηση. Στη συνέχεια του κεφαλαίου λαμβάνει χώρα μια βήμα προς βήμα περιγραφή της τεχνολογικής εφαρμογής της εικονικής επιχείρησης με τη χρήση, ξεκινώντας από την καταγραφή των απαιτήσεων και την αναζήτηση μελών βάσει ικανοτήτων, και 2
ολοκληρώνοντας με την τελική υλοποίηση σε λογισμικό (software), εξοπλισμό (hardware) και δικτυακή υποδομή. Κυρίαρχη θέση σε όλα αυτά παίζουν οι διαδικτυακές τεχνολογίες είτε με τη μορφή του σημασιολογικού ιστού είτε με τη μορφή των web services. Οι εικονικές επιχειρήσεις δεν έχουν ιδιαίτερο πεδίο εφαρμογής στην ελληνική πραγματικότητα και δεν είναι ευρέως γνωστές. Ωστόσο βασικός στόχος της εργασίας είναι να καταδείξει ότι η εφαρμογή τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα των εννοιών της υπηρεσιοκεντρικής προσέγγισης της οργανωσιακής λειτουργίας και της εικονικής επιχείρησης, μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα στη βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας και στην υποβοήθησή της για την έξοδο από την κρίση. Η περαιτέρω έρευνα στους τομείς αυτούς συνάδει με το πνεύμα και τους στόχους των δυο νέων επιχειρησιακών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2007-2013, της «Διοικητικής Μεταρρύθμισης» και της «Ψηφιακής Σύγκλισης» και ως εκ τούτου μπορεί να ενταχθεί σε αυτά. 3
Abstract The beginning of the digital age as a result of the technological advancement in the end of the 20 th century and the beginning of the 21 st combined with the rapid development of internet, contributed to the creation of the globalization phenomenon. The globalized economy is characterized by a burst of the competition in international and local level. The appearance of new complex products and services which demanded advanced technological competencies for their production, made it clear to the high level managers of all companies that they should acquire a great amount of resources and special competencies in order to get along with the new conditions of the business environment. The lack of the needed resources and competencies forced the companies to cooperate and form strategic alliances. However the situation became more complicated because of a second characteristic of the globalized economy: the great rapidity of change and the fluidity of the business environment. The only way to survive in such circumstances is to respond to every business opportunity or challenge in a quick and agile manner. This was the causa causans of the virtual enterprise. In this paper a wide approach of the virtual enterprise phenomenon is taking place starting from its background and concluding with its final technological implementation. In chapter 2 the conditions that drove to the creation of the virtual enterprise are described and there s also a narration of the way that those enterprises evolved from the strategic alliances of the past. Chapter 3 is starting with a conceptual description of the virtual enterprise and thereafter a deep analysis of this kind of enterprises is attempted covering a number of issues like their basic characteristics, a description of their structure and functionality, the known types of virtual enterprises, the stages of their life cycle, what s the proper way to prepare their creation in terms of management and human resource planning, analysis of their creation process, a presentation of the Virtual organization Breeding Environments (VBEs), the network management, the relationship between virtual enterprises and organizational learning, their contribution to the sustenance and later growth of small and medium enterprises (SMEs) and last their impact on the employment expectations. In chapter 4 an analysis of the role of the innovative technologies regarding the creation and the operation of the virtual enterprises is taking place and an extended examination of the Service Oriented Architecture (S.O.A) which is one of the most significant technologies used in the construction of these enterprises. This examination covers specific issues as: definitions of SOA, the benefits of SOA, virtualization of an enterprise, critical success factors of SOA and the use of SOA in government. Following in the same chapter a step by step description of the implementation of the virtual enterprise using innovative technologies is presented, starting with the requirement analysis and the search for new collaborators based on competencies and concluding with the final implementation choosing certain software, hardware and networking solutions. Web technologies like webservices and the semantic web have a dominant place in the implementation process. 4
The Greek business world and society is not very familiar with the virtual enterprise concept. However it is the fundamental concern of this paper to show that implementing the concepts of service oriented architecture (SOA) and virtual enterprise on Greek government agencies and SMEs will indeed contribute to the improvement of the fiscal conditions of the Greek economy and help Greece deal with the financial crisis. A further research concerning these two concepts is consistent with the goals and policy of the two new developmental programs called Government Reform and Digital Approximation concerning the betterment of the functionality of the Greek government agencies and the increase of the competitiveness of the Greek economy and are partly funded by the E.U. Hence such research can be included within the implementation of these two programs. 5
Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή... 8 2. Προχωρώντας μπροστά: από τις παλαιές σε νέες μορφές επιχειρηματικότητας... 9 2.1 Γενικά... 9 2.2 Οι παράγοντες που οδήγησαν στις νέες μορφές... 9 2.3 Στρατηγικές συμμαχίες: αναμόρφωση και εξέλιξη... 11 3. Εικονικές επιχειρήσεις (Virtual Enterprises)... 12 3.1 Εννοιολογική προσέγγιση: ονοματολογία-ορισμοί... 12 3.2 Χαρακτηριστικά των εικονικών επιχειρήσεων... 13 3.3 Δομή και λειτουργία των εικονικών επιχειρήσεων... 15 3.4 Είδη εικονικών επιχειρήσεων... 17 3.5 Ο κύκλος ζωής των εικονικών επιχειρήσεων... 19 3.6 Θέματα μάνατζμεντ πριν τη δημιουργία της εικονικής επιχείρησης... 24 3.7 Κουλτούρα της αλλαγής: προετοιμασία της εικονικής επιχείρησης σε επίπεδο προσωπικού... 26 3.8 Δημιουργία της εικονικής επιχείρησης... 28 3.8.1. Το πλαίσιο δημιουργίας μιας εικονικής επιχείρησης... 29 3.8.2. Διαφορετικές προσεγγίσεις στη δημιουργία μιας εικονικής επιχείρησης30 3.8.3. Περιβάλλοντα αναπαραγωγής εικονικών επιχειρήσεων (Virtual organization Breeding Environment-VBE)... 31 3.9 Διαχείριση της λειτουργίας της εικονικής επιχείρησης: δικτυακό μάνατζμεντ... 34 3.9.1. Γενικά... 34 3.9.2. Ο ρόλος του δικτυακού μάνατζμεντ... 34 3.9.3. Απαραίτητες ενέργειες στα πλαίσια του δικτυακού μάνατζμεντ... 35 3.9.4. Οδηγίες προς τους μάνατζερ... 36 3.9.5. Εφαρμοζόμενες Στρατηγικές... 39 3.10 Η οργανωσιακή μάθηση στις εικονικές επιχειρήσεις... 40 3.10.1. Θεωρητικό πλαίσιο... 40 3.10.1. Κατηγοριοποίηση βάσει του επιπέδου οργανωσιακής μάθησης... 43 3.11 Εικονική επιχείρηση και μικρές-μεσαίες επιχειρήσεις... 45 3.12 Εικονικές επιχειρήσεις και απασχόληση... 47 4. Οι νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία της εικονικής επιχείρησης... 48 4.1 Ο ρόλος των νέων τεχνολογιών στη δημιουργία και λειτουργία των εικονικών επιχειρήσεων... 48 4.2 Υπηρεσιοκεντρική Αρχιτεκτονική (Service Oriented Architecture)... 52 4.2.1. Γενικά... 52 4.2.2. Ορισμοί-στόχοι-χαρακτηριστικά... 52 4.2.3. Οφέλη της S.O.A... 54 4.2.4. Εικονικοποίηση της επιχείρησης και S.O.A.... 55 4.2.5. Κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας της S.O.A.... 58 4.2.6. Χρήση της S.O.A. στην κρατική διοίκηση... 60 4.3 Τεχνολογική εφαρμογή της εικονικής επιχείρησης... 63 4.3.1. Γενικά... 63 4.3.2 Καταγραφή απαιτήσεων-καθορισμός της αρχιτεκτονικής της νέας επιχείρησης... 63 4.3.3. Αναζήτηση επιχειρήσεων μελών και διαχείριση ικανοτήτων. Η προοπτική του σημασιολογικού ιστού... 70 6
4.3.5. Υλοποίηση... 76 4.4 Προκλήσεις εικονικών επιχειρήσεων... 81 4.5 Θέματα μελλοντικής έρευνας-το ελληνικό ενδιαφέρον... 88 5. Επίλογος... 91 Βιβλιογραφία... 94 7
1. Εισαγωγή Με την παρέλευση του 20 ου αιώνα και την είσοδό μας στον 21 ο, έλαβαν χώρα αλλαγές και εξελίξεις οι οποίες επηρέασαν καταλυτικά τόσο την κάθε χώρα ξεχωριστά όσο και την παγκόσμια οικονομία στο σύνολό της. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις και η εμφάνιση νέων τρόπων επικοινωνίας, συναλλαγής και λειτουργίας οδήγησαν στο φαινόμενο που σήμερα ονομάζουμε παγκοσμιοποίηση, δηλαδή τη δημιουργία ενός παγκόσμιου χωριού στο οποίο έρχονται κοντά άνθρωποι και ιδέες απ όλο τον κόσμο, αλλά και προϊόντα, υπηρεσίες και παραγωγικοί πόροι σε μια ενοποιημένη παγκόσμια αγορά. Το νέο αυτό οικονομικό σκηνικό χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη ταχύτητα των οικονομικών εξελίξεων, τη ραγδαία μεταβολή των συσχετισμών ισχύος, την αύξηση του ανταγωνισμού, αλλά και την εμφάνιση εξειδικευμένων προϊόντων και υπηρεσιών, των οποίων η παραγωγή έχει υψηλές απαιτήσεις σε περίπλοκη τεχνολογία και σε κεφάλαιο. Η δυνατότητες της κάθε ξεχωριστής εταιρίας- ειδικά των μικρών και μεσαίων εταιριών-να ανταπεξέλθει στις νέες οικονομικές συνθήκες συρρικνώθηκαν και τα περιθώρια ελιγμών περιορίστηκαν, λόγω της περιορισμένης ποσότητας των πόρων που διέθεταν καθώς και της αδυναμίας να καλύψουν ένα μεγάλο φάσμα εξειδικευμένης τεχνογνωσίας, το οποίο ήταν απαραίτητο για την παραγωγή των εξειδικευμένων προϊόντων και υπηρεσιών. Υπό αυτές τις συνθήκες δεν άργησαν να σχηματιστούν οι πρώτες στρατηγικές συμμαχίες και να οδηγηθούμε απ αυτές σε νέες μορφές επιχειρηματικότητας. Στη σχετική αρθρογραφία συναντούμε πολλές ονομασίες, όπως εικονική επιχείρηση, δικτυακή επιχείρηση, ευέλικτη επιχείρηση που αναφέρονται σ αυτές τις νέες μορφές επιχειρηματικότητας. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών των μορφών επιχειρηματικότητας είναι ένας διπλός στόχος, η εξασφάλιση ευελιξίας για την ταχύτατη αντιμετώπιση των οικονομικών ευκαιριών/ προκλήσεων, η μείωση του κόστους και η αύξηση της αποδοτικότητας των νέων επενδύσεων. Ο τρόπος επίτευξης των στόχων αυτών σηματοδοτεί και τη δομή και λειτουργία των νέων μορφών επιχειρήσεων. Πρόκειται για μια μορφή κοινοπραξίας όπου οι εταιρίες-μέλη συνιστούν μια νέα εικονική επιχείρηση στην οποία συνενώνουν τις βασικές τους ικανότητες για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου επιχειρηματικού σκοπού. Ο τρόπος διαχείρισης αυτών των ικανοτήτων και των σχέσεων μεταξύ των επιχειρήσεων είναι πρώτιστης σημασίας για την επιτυχία του επιχειρηματικού εγχειρήματος. Οι νέες τεχνολογίες παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο ως προς το σχηματισμό των επιχειρήσεων όσο και ως προς την αποδοτική λειτουργία τους. Η εργασία που ακολουθεί έχει χωριστεί σε τέσσερα βασικά κομμάτια: Πρώτον το πώς οδηγηθήκαμε στις νέες μορφές επιχειρηματικότητας, το οποίο εν πολλοίς αποτελεί και μια εξήγηση του τρόπου με τον οποίο αυτές δομούνται και λειτουργούν. Δεύτερον την παρουσίαση και ανάλυση όλων των πτυχών της εικονικής επιχείρησης κάτω από την οποία συγκεντρώνονται και ενοποιούνται όλοι οι επιμέρους όροι που συναντούμε στη σχετική βιβλιογραφία. Τρίτον εμβάθυνση στο σημαντικό ρόλο της νέας τεχνολογίας τόσο στη δημιουργία όσο και στη λειτουργία των εικονικών επιχειρήσεων. Τέταρτον παρουσίαση συγκεκριμένων σύγχρονων τεχνολογικών λύσεων που έχουν προταθεί για την επιτυχή υλοποίηση της εικονικής επιχείρησης με επίκεντρο την υπηρεσιοκεντρική αρχιτεκτονική (Service Oriented Architecture-S.O.A). 8
2. Προχωρώντας μπροστά: από τις παλαιές σε νέες μορφές επιχειρηματικότητας 2.1 Γενικά Η ολοκληρωμένη εξήγηση και ανάλυση ενός φαινομένου είναι απαραίτητο να ξεκινάει πριν αυτό ακόμη εμφανιστεί. Οι συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί στο χρόνο πριν την εμφάνιση της τελικής μορφής των εικονικών επιχειρήσεων, εξηγούν την αναγκαιότητα που οδήγησε σ αυτές, αλλά και αποτελεί ένα παράγοντα προσδιορισμού των τελικών στόχων στους οποίους η ύπαρξη και λειτουργία τους θα πρέπει να στοχεύει. Η αναδρομή στην αρχική αναγκαιότητα και το κατά πόσο αυτή ικανοποιήθηκε θα αποτελέσει τη λυδία λίθο βάσει της οποίας θα κρίνουμε, αν προχωρούμε ικανοποιητικά και προς τη σωστή κατεύθυνση. 2.2 Οι παράγοντες που οδήγησαν στις νέες μορφές επιχειρήσεων Τα τελευταία χρόνια με την εμφάνιση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων βρέθηκαν να συνεργάζονται, αλλά και να ανταγωνίζονται σε ένα παγκόσμιο επιχειρηματικό πεδίο. Οι ταχύρρυθμες εξελίξεις και η εμφάνιση νέων προκλήσεων κατέστησαν σαφές ότι για να επιβιώσει και να προχωρήσει μια επιχείρηση όφειλε να ανταπεξέλθει σ αυτές αμέσως και αποδοτικά. Η εμφάνιση δυο βασικών δυνάμεων δημιούργησε την ανάγκη για αλλαγή στις παραδοσιακές επιχειρήσεις: η αυξημένη πολυπλοκότητα-κίνδυνος του νέου επιχειρηματικού περιβάλλοντος και η έλλειψη σε πόρους και ικανότητες των επιχειρήσεων αυτών. Το ραγδαία μεταβαλλόμενο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από την ασάφεια των ορίων των διαφόρων κλάδων της αγοράς, την αυξανόμενη διαφοροποίηση των απαιτήσεων των πελατών και μια παγκοσμιοποιημένη αγορά, στην οποία αυξάνουν οι επιδράσεις και οι διασυνδέσεις μεταξύ εταιριών και οικονομιών. Τα πάλαι ποτέ σαφή όρια μεταξύ των διαφόρων κλάδων της αγοράς αρχίζουν να σβήνουν και οι κλάδοι αναμιγνύονται. Έτσι κλάδοι όπως οι ηλεκτρονικές τηλεπικοινωνίες, τα μέσα ηλεκτρονικής ψυχαγωγίας, τα καταναλωτικά ηλεκτρονικά είδη, οι εκδόσεις και οι εξοπλισμοί γραφείων αρχίζουν να διασυνδέονται. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την κοινή χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας αυξάνει σε μεγάλο βαθμό την πολυπλοκότητα του προβλήματος ικανοποίησης ενός μεγάλου αριθμού απαιτήσεων των πελατών καθώς και των τεχνολογιών που απαιτούνται για την ικανοποίηση αυτή. Πολλά από τα νέα προϊόντα ξεπερνούν κατά πολύ τις σχεδιαστικές, κατασκευαστικές ικανότητες μιας επιχείρησης καθώς και την ικανότητά της για μάρκετινγκ και γι αυτό το λόγο οι εταιρείες προχωρούν σε συνεργασίες. Για παράδειγμα η Hewlett-Packard και η Matsushita συνδύασαν τις ικανότητές τους στην τεχνολογία των ink-jet εκτυπωτών και των fax αντίστοιχα, για να εισέλθουν στην αγορά των ink-jet fax, πολύ πιο γρήγορα απ ότι θα το έκαναν η καθεμιά ξεχωριστά [8]. Οι καταναλωτές απαιτούν πλέον αξία και μοναδικότητα στις αγορές τους είτε πρόκειται για προϊόντα είτε για υπηρεσίες. Η μικρο-τμηματοποίηση των αγορών είναι μια πραγματικότητα που ισχύει από τη δεκαετία του 90 και η απαραίτητη μεθόδευση για τις αγορές με πολλά τμήματα είναι η μαζική εξατομίκευση, δηλαδή ο καθορισμός των χαρακτηριστικών του προϊόντος/ υπηρεσίας με τέτοιο τρόπο, ώστε να ανταποκρίνεται στα ιδιαίτερα κοινωνικά, οικονομικά, εθνικά και άλλα 9
χαρακτηριστικά των ομάδων καταναλωτών, αλλά και να διατηρεί το κόστος σχετικά χαμηλό. Η ιλιγγιώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας σε συνδυασμό με τον έντονο ανταγωνισμό οδηγούν σε ταχύτατες αλλαγές στις ανταγωνιστικές προσφορές στην αγορά. Σε πολλές αγορές ο κύκλος ζωής προϊόντων που κάποτε μετρούνταν σε χρόνια, τώρα μετράται σε μήνες. Η ταχύτατη, λοιπόν, ανάπτυξη νέων προϊόντων και η γρήγορη αντίδραση στον ανταγωνισμό είναι κρίσιμα στοιχεία επιτυχίας στο νέο περιβάλλον. Στις καινοφανείς απαιτήσεις που επιβάλλονταν από το νέο επιχειρηματικό περιβάλλον δε μπορούσαν να ανταπεξέλθουν οι παραδοσιακές επιχειρήσεις, λόγω της δομής τους. Οι παραδοσιακές γραφειοκρατικές ιεραρχικές δομές με τον κεντρικοποιημένο τρόπο λήψεως αποφάσεων ήταν πολύ δυσκίνητες, και παρουσίαζαν προβλήματα συνεργασίας και συντονισμού διαφόρων ειδικοτήτων στα γεωγραφικά διεσπαρμένα τμήματά τους. Επιπρόσθετα ο λιγότερο δημοκρατικός τρόπος προσέγγισης των επιχειρηματικών λειτουργιών από μια ελίτ υψηλόβαθμων μάνατζερ δεν επέτρεπε την αξιοποίηση των εμπειριών, γνώσεων, ικανοτήτων, αλλά και της φαντασίας του προσωπικού. Έτσι η έλλειψη ευελιξίας κατέστησε αδύνατο στις επιχειρήσεις αυτές να επιβιώσουν με την υπάρχουσα δομή στις νέες συνθήκες. Η διαμόρφωση μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας χωρίς σύνορα και περιορισμούς έχει ως συνέπεια την αύξηση του παγκόσμιου ανταγωνισμού ειδικά στις αγορές της Αμερικής, της Ευρώπης και της Ασίας και είναι απαραίτητο για πολλές επιχειρήσεις να αναπτύξουν παγκόσμιες στρατηγικές. Ωστόσο είναι πλέον αρκετά δύσκολο για μια επιχείρηση να αντιμετωπίσει μόνη της την αυξανόμενη πολυπλοκότητα και τους κινδύνους του ανταγωνισμού σε διάφορες διεθνείς αγορές. Η απάντηση των επιχειρήσεων στο πρόβλημα αυτό ήταν ο σχηματισμός στρατηγικών συμμαχιών που θα αποτελούσε τον πρόγονο των νέων μορφών επιχειρήσεων. Το βασικό χαρακτηριστικό της πολυπλοκότητας του νέου επιχειρηματικού περιβάλλοντος και του κινδύνου που εγκυμονεί, είναι η ραγδαία αλλαγή. Οι ευκαιρίες πρέπει να αξιοποιούνται γρήγορα και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να προσαρμόζονται ταχύρρυθμα στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες και προτιμήσεις των καταναλωτών. Η συνεργασία, λοιπόν με άλλες εταιρείες, ακόμη και με ανταγωνιστές, αποτελεί μια ελκυστική εναλλακτική λύση από το να ανταγωνίζεται και να προσπαθεί κανείς μόνος του. Η παραγωγή των νέων συνεχώς μεταβαλλόμενων προϊόντων/ υπηρεσιών απαιτεί υψηλή ποσότητα πόρων και ικανοτήτων, τις οποίες πολύ συχνά δε διαθέτουν οι μεμονωμένες επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα τα προϊόντα νέας τεχνολογίας απαιτούν εξειδικευμένη υψηλή τεχνολογία. Έτσι πολλές εταιρίες προχωρούν σε συνεργασίες για την δημιουργία νέων τεχνολογικών καινοτομιών σε μικρό χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα η Apple, η Motorola και η Sony συνεργάζονται για την ανάπτυξη μικρών κινητών τσέπης που θα λειτουργούν και ως notepad [8]. Το κόστος για την ανάπτυξη τέτοιων καινοτόμων προϊόντων και νέων αγορών πολύ συχνά υπερβαίνει τους διαθέσιμους πόρους μιας μεμονωμένης επιχείρησης. Έτσι η κάθε επιχείρηση προχωρά στη σύναψη συμμαχιών για τη σύσταση μεγάλων δεξαμενών διαθέσιμων πόρων. Για παράδειγμα, οι κυβερνήσεις των τεσσάρων κρατών (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία και Ισπανία) που συνεργάστηκαν για την κατασκευή του Airbus, κατέβαλλαν περισσότερα από 12 δισεκατομμύρια δολάρια, για να ανταγωνιστούν τα Boeing της McDonnell-Douglas στην παγκόσμια αγορά των μεταφορικών αεροσκαφών. Τελικά η στρατηγική αυτή είχε αποτέλεσμα και από το 1992, η Airbus Industrie παραγκώνισε την McDonnell- Douglas παίρνοντάς της τη δεύτερη θέση στην παγκόσμια αγορά μεγάλων μεταφορικών αεροσκαφών. 10
2.3 Στρατηγικές συμμαχίες: αναμόρφωση και εξέλιξη Η σύναψη στρατηγικών συμμαχιών υπήρξε το αναπόφευκτο βήμα για κάθε μια επιχείρηση που ήθελε να επιβιώσει και να ανταγωνιστεί αποτελεσματικά υπό τις νέες συνθήκες. Οι περισσότερες των επιχειρήσεων επεδίωξαν την επικράτηση στον κλάδο που ανταγωνιζόντουσαν συνάπτοντας απλώς στρατηγικές συμμαχίες που δεν είχαν βαθύτερη επίδραση στον ίδιο τον οργανισμό. Ωστόσο κάποιες επιχειρήσεις με περισσότερη διορατικότητα στις διοικήσεις τους αντιλήφθηκαν την προκύπτουσα ευκαιρία και επεδίωξαν τη χάραξη νέας ενιαίας στρατηγικής καινοτομίας. Στις επιχειρήσεις αυτές έγινε αντιληπτό ότι θα πρέπει να αναμορφωθεί ο ίδιος ο οργανισμός, προκειμένου να είναι σε θέση να εναρμονίζεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο με τους εκάστοτε στρατηγικούς συμμάχους ή συνεργάτες σε κοινά επιχειρηματικά εγχειρήματα. Έτσι προχώρησαν σε αναμόρφωση των εσωτερικών τους δομών, αναθεώρησαν τον τρόπο με τον οποίο επιχειρούσαν, επαναξιολόγησαν παλιές τους θέσεις αναφορικά με τη θέση τους στην αγορά και ανακατασκεύασαν τις εσωτερικές τους διαδικασίες. Οι επιχειρήσεις αυτές προχώρησαν στη συνέχεια στη σύναψη νέων στρατηγικών συμμαχιών και συμμετείχαν σε κοινά επιχειρηματικά εγχειρήματα στα οποία εμφανίστηκαν δυο ιδιαιτερότητες: η συνεχής και πολύ στενή συνεργασία και διάδραση των επιχειρήσεων-μελών και η δημιουργία μιας νέας ξεχωριστής οντότητας με ξεχωριστό επιχειρησιακό μοντέλο, στην οποία συνένωναν τις ικανότητές τους για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ένα κοινό επιχειρηματικό εγχείρημα τεσσάρων διαφορετικών αυστραλιανών εταιρειών, μιας τράπεζας, ενός παρόχου τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, ενός παρόχου υπηρεσιών ηλεκτρονικής εφαρμογής και ενός παρόχου υπηρεσιών USSD gateway που συνενώθηκαν σε μια νέα οντότητα, για να μπορέσουν να καλύψουν την ανάγκη των πελατών για νέες τηλεφωνικές μονάδες με απλή κλήση σε έναν αριθμό (#402#) και χρέωση του λογαριασμού τους [7]. Η δημιουργία νέων μορφών συνεργατικών στρατηγικών που οδηγεί σε νέες μορφές επιχειρηματικότητας θα πρέπει, επομένως, να περιλαμβάνει και μια διαδικασία εσωτερικής αναμόρφωσης. Σύμφωνα με τον James Brian Quinn [8] η διαδικασία αυτή αποτελείται από μια ατζέντα προτεινόμενων ενεργειών εσωτερικής αναμόρφωσης των οργανισμών που περιλαμβάνει τα κατωτέρω : (α) Μείωση των στρωμάτων μάνατζμεντ και της γραφειοκρατίας. Οι όροι σωστό μέγεθος και οριζόντια οργάνωση χρησιμοποιούνται, για να περιγράψουν αυτήν τη διαδικασία. (β) Ανακατασκευή των επιχειρηματικών διαδικασιών και ανασχεδιασμός του οργανισμού. Το μάνατζμεντ απόλυτης ποιότητας (Total Quality Management-TQM) δίνει έμφαση στη συνεχή βελτίωση των επιχειρηματικών διαδικασιών και στην ανάπτυξη πολύ-λειτουργικών (με πολλές ειδικότητες) ομάδων εργασίας υψηλών επιδόσεων, οι οποίες θα διαχειρίζονται τις διαδικασίες αυτές. (γ) Εκτέλεση ενεργειών, έργων και προγραμμάτων με ακρίβεια, ευελιξία και ταχύτητα. Εταιρίες όπως η Rubbermaid χρησιμοποιούν ομάδες για το σχεδιασμό νέων προϊόντων που ικανοποιούν τις ανάγκες του πελάτη και μπορούν να εμφανιστούν γρήγορα στην αγορά. (δ) Ενδυνάμωση των υπαλλήλων αναθέτοντάς τους την ευθύνη διαχείρισης των επιχειρησιακών διαδικασιών και υποστήριξή τους από ισχυρά πληροφοριακά συστήματα ή αυτόματη γνώση. (ε) Βελτίωση της ικανότητας και ταχύτητας απόκρισης προς τους πελάτες θέτοντας ως πρώτη προτεραιότητα τη διατήρησή τους και την αύξηση της ικανοποίησής τους με προϊόντα και υπηρεσίες. Η ικανοποίηση των πελατών ήταν για παράδειγμα, μια βασική προτεραιότητα στο μάρκετινγκ της Toyota στην επιτυχημένη περίπτωση με το Lexus. 11
(στ) Πρόσθεση αξίας για τους πελάτες μέσω διαδραστικής απόκτησης νέας γνώσης. Αυτό δημιουργεί ένα ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για ένα δικτυακό οργανισμό. Για παράδειγμα η AMR Information Services της American Airlines, χρησιμοποιεί τη γνωστική βάση SABRE. Οι κινήσεις εσωτερικής αναμόρφωσης οδηγούν τις απλές συμμαχίες και συνεργασίες στη νέα μορφή επιχειρηματικότητας η οποία εκφράζεται σε δυο επίπεδα: εσωτερικά και εξωτερικά. Εξωτερικά εμφανίζεται ως μια ξεχωριστή οντότητα με ξεχωριστό επιχειρηματικό μοντέλο, η οποία σχηματίζεται για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου επιχειρηματικού στόχου και στην οποία συνενώνονται οι βασικές ικανότητες των συνεργατών οι οποίοι συνδέονται με στενούς δεσμούς συνεργασίας και ανταλλαγής κρίσιμων πληροφοριών σε σημείο που τα παραδοσιακά όριά τους να μην είναι πλέον καθαρά. Εσωτερικά έχει τη μορφή μετάβασης από τις παραδοσιακές επιχειρήσεις οι οποίες ήταν κεντρικά συντονισμένες με πολύ-επίπεδες γραφειοκρατικές και αυστηρές ιεραρχίες σε νέες μορφές εσωτερικής οργάνωσης που χαρακτηρίζονται από επίπεδες, οριζόντιες, συνεργατικές δομές με πιο δημοκρατική οργάνωση. Η δομή και ο τρόπος λειτουργίας των νέων μορφών επιχειρήσεων θα παρουσιαστεί πιο αναλυτικά σε επόμενο κεφάλαιο. 3. Εικονικές επιχειρήσεις (Virtual Enterprises) 3.1 Εννοιολογική προσέγγιση: ονοματολογία-ορισμοί Αναζητώντας κανείς στην επιστημονική αρθρογραφία το θέμα των εικονικών επιχειρήσεων, θα διαπιστώσει ότι παρατίθεται από τους διαφόρους επιστήμονες μια πληθώρα ορισμών οι οποίοι όμως αναλυόμενοι στα βασικά τους σημεία φαίνεται να προσεγγίζουν σε μια κοινή συνισταμένη. Συγκεκριμένα συναντούμε τους όρους: εικονική επιχείρηση (virtual enterprise), εικονικός οργανισμός (virtual organization), ευέλικτη επιχείρηση (agile enterprise), ευέλικτος οργανισμός (agile organization), δίκτυα (networks), δικτυακή επιχείρηση (network enterprise), δικτυακός οργανισμός (network organization), διεπιχειρησιακά δίκτυα (Inter-firm networks), περιβάλλοντες οργανισμοί (ambient or amborg organizations), στιγμιαία εικονική επιχείρηση (instant virtual enterprise). Εξετάζοντας ενδεικτικά μερικούς από τους πολλούς ορισμούς που υπάρχουν θα αντιληφθούμε ότι όλοι οι παραπάνω όροι αποτελούν τις διαφορετικές οπτικές του ίδιου πράγματος. Σύμφωνα με τους Marco Botarelli, Paolo Taticchi και Luca Cagnazzo η εικονική επιχείρηση (virtual enterprise) ορίζεται ως ένας προσωρινός οργανισμός επιχειρήσεων που συνενώνονται, για να μοιραστούν κόστη και ικανότητες, προκειμένου να εγκύψουν σε επιχειρηματικές ευκαιρίες τις οποίες δε θα μπορούσαν να αναλάβουν καθεμιά ξεχωριστά. [5] Οι B. R. Katzy και G. Schuh δίνουν τον ακόλουθο ορισμό: Η εικονική επιχείρηση βασίζεται στην ικανότητά της να δημιουργεί προσωρινές συμπράξεις και να αντιλαμβάνεται την αξία των σύντομων επιχειρηματικών ευκαιριών την οποία οι συνεργάτες δε μπορούν (ή μπορούν, αλλά μόνο σε μικρότερη έκταση) να συλλάβουν από μόνοι τους. [28] Οι Bjorn και Andersen ορίζουν τον περιβάλλοντα οργανισμό (ambient or amborg organization) ως ακολούθως: Ο περιβάλλων οργανισμός είναι μια δικτυωμένη οντότητα οργανισμών, η οποία δημιουργήθηκε χάρις στις ανακύπτουσες νέες τεχνολογίες, αξιοποιεί τους εικονικούς πόρους, τα επικοινωνιακά και συνεργατικά σχήματα και καθορίζει μια οργανωσιακή δομή και ένα επιχειρηματικό μοντέλο, για να δημιουργήσει διατηρήσιμη αξία. [7] Με τον όρο εικονικοί πόροι εννοούνται οι πόροι που διατίθενται από τις επιχειρήσεις-μέλη. 12
Ο Ebers ορίζει τα διεπιχειρησιακά δίκτυα (Inter-firm networks) ή απλώς δίκτυα (networks) ως μοντέλο για την οργάνωση ανθρώπων και πόρων, το οποίο είναι θεμελιακά διαφορετικό από τη λογική των γραφειοκρατικών οργανισμών. Πιο συγκεκριμένα, τα δίκτυα είναι σύνθετοι σχηματισμοί ενεργούντων (actors) με σκοπό «την οργάνωση οικονομικών δραστηριοτήτων μέσω ενός διεπιχειρησιακού συντονισμού και συνεργασίας» (Ebers, 1999). [13] Ακόμη ένας ορισμός αναφέρει ότι: Η εικονική επιχείρηση ορίζεται ως ένα προσωρινό συνεργατικό δίκτυο ανεξάρτητων επιχειρήσεων, το οποίο σχηματίστηκε, για να αξιοποιήσει μια συγκεκριμένη επιχειρησιακή ευκαιρία. [19] Επίσης στη βιβλιογραφία παρουσιάζεται και η έννοια της στιγμιαίας εικονικής επιχείρησης (instant virtual enterprise) η οποία ορίζεται ως: μια προσωρινή επιχειρηματική οντότητα, η οποία εκτελεί μια δυναμικά συγκροτημένη παγκόσμια επιχειρηματική διαδικασία, για να πετύχει ένα συγκεκριμένο επιχειρηματικό σκοπό. [22] Από τη σύγκριση των παραπάνω ορισμών, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι στοχεύουν στην ανάλυση της ίδιας έννοιας μόνο που κάθε όρος θίγει διαφορετικές διαστάσεις της έννοιας αυτής. Συγκεκριμένα οι όροι εικονική επιχείρηση (virtual enterprise), εικονικός οργανισμός (virtual organization) τονίζουν το γεγονός ότι δημιουργείται μια νέα επιχειρηματική οντότητα, η οποία όμως δεν είναι αυτοτελής, δε μπορεί να υφίσταται, παρά μόνο συναρτήσει των άλλων επιχειρήσεων των οποίων συνδυάζει τους πόρους και τις ικανότητες. Επομένως δε διαθέτει μια ρεαλιστική υπόσταση, αλλά προσομοιάζει την υπόσταση μιας πραγματικής επιχείρησης συγκεντρώνοντας πραγματικά δομικά στοιχεία (πόρουςικανότητες) από τις επιχειρήσεις-μέλη. Οι όροι δίκτυα (networks), δικτυακή επιχείρηση (network organization), δικτυακός οργανισμός (network organization), διεπιχειρησιακά δίκτυα (Inter-firm networks) εκφράζουν τη στενή συνεργασία των επιχειρήσεων-μελών στα πλαίσια ενός συντονισμένου συνεργατικού επιχειρηματικού δικτύου. Ο όρος περιβάλλοντες οργανισμοί (ambient or amborg organizations) αποδίδει το γεγονός της συγκέντρωσης όλων των βασικών ικανοτήτων, πόρων, συνεργατικών σχέσεων και υποδομών των επιχειρήσεων-μελών στα πλαίσια του νέου οργανισμού ο οποίος τις περιβάλλει. Οι όροι ευέλικτη επιχείρηση (agile enterprise), ευέλικτος οργανισμός (agile organization) αποδίδουν ένα από τους στόχους της σύστασης του νέου οργανισμού που είναι η ευελιξία στην αντιμετώπιση των νέων επιχειρηματικών ευκαιριών και προκλήσεων στα πλαίσια του ταχύρρυθμα μεταβαλλόμενου επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ο όρος στιγμιαία εικονική επιχείρηση (instant virtual enterprise) εκφράζει την προσωρινότητα του συγκεκριμένου επιχειρηματικού εγχειρήματος και ότι μια εικονική επιχείρηση μπορεί να συσταθεί, να λειτουργήσει και να διαλυθεί στα πλαίσια ενός και μόνο έργου. Στο κείμενο που ακολουθεί θα χρησιμοποιούμε μόνο τον όρο εικονική επιχείρηση (virtual enterprise) ο οποίος θα συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά όλων των προαναφερόμενων όρων. 3.2 Χαρακτηριστικά των εικονικών επιχειρήσεων Η παράθεση των προαναφερόμενων όρων και η ανάλυση των βασικών τους σημείων βοηθά την κατανόηση της έννοιας της εικονικής επιχείρησης, αλλά σε ένα υψηλό εννοιολογικό επίπεδο. Αυτό είναι αναπόφευκτο καθώς η φύση κάθε όρου είναι τέτοια, ώστε να αποδίδει μια γενική εικόνα της έννοιας που ορίζεται. Κρίνεται, λοιπόν, απαραίτητο, πριν γίνει μια ολοκληρωμένη περιγραφή της δομής και της λειτουργίας της εικονικής επιχείρησης, να λάβει χώρα μια εισαγωγή σ αυτή συγκεντρώνοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της, όπως αυτά παρουσιάζονται στη διεθνή βιβλιογραφία. 13
Μια εικονική επιχείρηση χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω [7][8][13][28] : 1) Στενές σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων που οδηγούν στη δημιουργία μιας ξεχωριστής οντότητας με καθορισμένη οργανωσιακή δομή, ένα ξεχωριστό επιχειρησιακό μοντέλο και λειτουργίες διαφορετικές από εκείνες των συνεργαζόμενων μελών. 2) Κάθε συνεργαζόμενη επιχείρηση-μέλος προσφέρει τις εξειδικευμένες ικανότητές της, για την επίτευξη του συγκεκριμένου επιχειρηματικού στόχου της εικονικής επιχείρησης. 3) Έναν κοινό επιχειρηματικό στόχο ο οποίος μπορεί να βασίζεται σε κοινές αξίες ή ευθυγραμμισμένες στρατηγικές. 4) Προσωρινότητα, διότι η εικονική επιχείρηση συνήθως συγκροτείται για μια περιορισμένη χρονική περίοδο, με ένα περιορισμένο/ συγκεκριμένο σκοπό. 5) Οι σχέσεις είναι και κάθετες μεταξύ των μελών του συστήματος πρόσθεσης αξίας από τους προμηθευτές μέχρι τους τελικούς χρήστες, αλλά και οριζόντιες μεταξύ των πραγματικών ή πιθανών ανταγωνιστών που συνυπάρχουν μέσα στην εικονική επιχείρηση. 6) Οργανώνονται και λειτουργούν βάσει σχεσιακών συμβολαίων τα οποία είναι λιγότερο εξειδικευμένα σε σχέση με τα συμβόλαια που χρησιμοποιούνται στην αγορά. 7) Ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις νέες επιχειρηματικές συνθήκες είτε πρόκειται για ευκαιρία είτε για πρόκληση. 8) Διαμοιρασμός των κινδύνων και των ανταμοιβών μεταξύ των επιχειρήσεων-μελών. 9) Πελατο-κεντρικός προσανατολισμός κατευθυνόμενος από τις ανάγκες και προτιμήσεις των αγοραστών και προσπάθεια γρήγορης απόκρισης σ αυτές. 10) Επίπεδη (flat) δομή με συνεχείς αλληλεπιδράσεις μεταξύ των συνεργατών ειδικά εκείνων που ανήκουν στην ίδια ομάδα εργασίας. 11) Τα δίκτυα συνεργασίας είναι πολύ πιο σύνθετα σε σχέση με τα δίκτυα διανομής και λιγότερο σταθερά (αλλάζουν συχνά). 12) Το «μυαλό» της εικονικής επιχείρησης είναι ένα υψηλής τεχνολογίας πληροφοριακό σύστημα υποστήριξης λήψεως αποφάσεων. 13) Λαμβάνει χώρα διαμοιρασμός κρίσιμων πληροφοριών που αφορούν στην έρευνα, ανάπτυξη, παραγωγή και στο μάρκετινγκ. 14) Ως εκ τούτου η εμπιστοσύνη μεταξύ των συνεργαζόμενων επιχειρήσεων είναι ένα ζωτικής σημασίας χαρακτηριστικό για τις εικονικές επιχειρήσεις. 15) Δεδομένου ότι σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει μεγάλη ετερογένεια ως προς τις ικανότητες, τις προτιμήσεις και τους ρόλους, μεταξύ των επιχειρήσεωνμελών, οι εικονικές επιχειρήσεις χαρακτηρίζονται από μια δυναμική ευθυγράμμιση των ενδιαφερόντων των συμμετεχόντων σ αυτές και μια αναζήτηση για επικερδείς συμβιβαστικές λύσεις. 16) Ένα δυναμικό τρόπο καθορισμού των ορίων εσωτερικά και εξωτερικά των επιχειρήσεων-μελών. Εσωτερικά τα μέλη καθορίζουν και επανακαθορίζουν συνεχώς τα όρια μεταξύ του εμείς (τα μέλη) και του αυτοί (το πλαίσιο κοινής εργασίας της συγκεκριμένης εικονικής επιχείρησης). Εξωτερικά θα πρέπει να καθοριστούν τα όρια με βάση τους όρους συμμετοχής. [13] 17) Ενσωμάτωση και όχι περιορισμός των αποτελεσματικών πρακτικών και ενθάρρυνση και όχι περιορισμός των τεχνολογικών καινοτομιών. 18) Ηλεκτρονικός συντονισμός και προσφορά υπηρεσιών στους καταναλωτές/ πελάτες (πρόσωπα ή οργανισμούς). 19) Οι υπηρεσίες που προσφέρονται μπορεί να ναι ενημερωτικές ή συναλλακτικές. Οι ενημερωτικές υπηρεσίες μπορεί να προσφέρονται από συνεργαζόμενους ανταγωνιστές όχι όμως και οι συναλλακτικές υπηρεσίες, διότι η εμπειρία έχει αποδείξει ότι με τον τρόπο αυτό η εικονική επιχείρηση απλά θα 14
δημιουργήσει ένα νέο κανάλι επιχειρήσεων που θα την ανταγωνίζονται στην απόκτηση των ίδιων της των πελατών. [7] 20) Ο ιδανικός αριθμός των συνεργατών είναι ίσος με τον αριθμό των διακριτών εξειδικευμένων υπηρεσιών που απαιτούνται για την υλοποίηση του στόχου της εικονικής επιχείρησης ή και μικρότερος, εφόσον μια επιχείρηση-μέλος προσφέρει περισσότερες των μια τέτοιων υπηρεσιών. 21) Συνήθως ενεργοποιούνται σε κλάδους υψηλής τεχνολογίας εντάσεως πληροφορίας και κεφαλαίου. 22) Σε αρκετές περιπτώσεις λόγω της μη σαφήνειας των ορίων υπάρχουν αλληλεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων και λειτουργιών. 23) Δημιουργία αξίας από μια επιχειρηματική ευκαιρία και όχι απλώς πρόσθεση αξίας. 24) Διευκολύνει διαδικασίες συνεχούς αναδόμησης, προκειμένου να προσαρμοστεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. 3.3 Δομή και λειτουργία των εικονικών επιχειρήσεων Ακολουθώντας μια προοδευτικά εξειδικευόμενη εξέταση των εικονικών επιχειρήσεων και αφού έχει αποδοθεί μια γενικότερη εικόνα τους με τη βοήθεια ορισμών και χαρακτηριστικών, προχωρούμε σε πιο αναλυτική ενδοσκόπησή τους εξετάζοντας τη δομή και τη λειτουργία τους. Οι εικονικές επιχειρήσεις χαρακτηρίζονται από δύο βασικά δομικά στοιχεία: τα μέλη τους ή actors και τις σχέσεις ή συνδέσμους (linkages) μεταξύ τους. Τα μέλη ή actors είναι επιχειρήσεις οι οποίες βάσει της στρατηγικής τους αποφασίζουν να συμμετάσχουν στην εικονική επιχείρηση για την επίτευξη συγκεκριμένων στρατηγικών τους στόχων οι οποίοι ευθυγραμμίζονται με τον ευρύτερο στόχο της εικονικής επιχείρησης. Οι σχέσεις ή σύνδεσμοι (linkages) εκφράζουν τους διαφορετικούς τύπους εξαρτήσεων μεταξύ των επιχειρήσεων μελών, οικονομικές, συμβατικές και κοινωνικές σχέσεις και κοινές αξίες. [13] Οι επιχειρήσεις-μέλη που συμμετέχουν στην εικονική επιχείρηση έχουν υποστεί την εσωτερική αναμόρφωση που περιγράφηκε στην παράγραφο 2.3 και ως εξ αυτής παρουσιάζουν επίπεδες (flat), δημοκρατικές δομές και αποκεντρωμένο τρόπο λήψεως αποφάσεων. Συγκεκριμένα απαρτίζονται από αλληλοεξαρτώμενες ομάδες που διαθέτουν μέλη πολλών ειδικοτήτων και οι οποίες είναι εξειδικευμένες σ ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Οι ομάδες συνεργάζονται μεταξύ τους για την επίτευξη του κοινού στόχου και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ταχύτητα και στη μάθηση. Οι ομάδες εργασίας της εικονικής επιχείρησης συγκροτούνται βάσει ενός συγκεκριμένου επιχειρηματικού στόχου (εκτέλεση ενός έργου, αξιοποίηση μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας ή αντιμετώπιση μιας πρόκλησης) και συνήθως απαρτίζονται από υπαλλήλους οι οποίοι ανήκουν σε διαφορετικές επιχειρήσεις-μέλη. Ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για την επίτευξη των επιμέρους στόχων, οι οποίοι συμβάλλουν στην επίτευξη του γενικού στόχου της εικονικής επιχείρησης, μετακυλύεται στα μέλη των ομάδων τα οποία ενδυναμώνονται με νέες αρμοδιότητες και εξουσίες. Πρόκειται για μια αποκεντρωμένη, εργο-κεντρική, επίπεδη (flat) δομή που χαρακτηρίζεται από οριζόντια συνεργασία, αλλά και τακτικές αλλαγές στην ανάθεση ευθυνών και κατανομή εξουσιών, ανάλογα με τον συγκεκριμένο στόχο που καλείται να επιτύχει η επιχείρηση κάθε φορά. [4] Ο συντονισμός των ομάδων εργασίας εξασφαλίζεται με τη χρήση λεπτομερών σχεδίων έργου (project plans), αυστηρών διοριών, συχνών συσκέψεων στις οποίες ενθαρρύνεται ο συντονισμός, δηλαδή κάθε ειδικότητα να παραμένει συνδεδεμένη με τις δραστηριότητες των άλλων ειδικοτήτων και ο έλεγχος της 15
πορείας του έργου. Με τον τρόπο αυτό όλοι είναι ενημερωμένοι για την πρόοδο του έργου και το πώς κάθε ομάδα συνεισφέρει σ αυτήν. Δεδομένου ότι συνήθως τα μέλη των ομάδων εργασίας είναι γεωγραφικά διεσπαρμένα και πολλές φορές βρίσκονται σε μακρινές αποστάσεις, οι προαναφερόμενες συσκέψεις, αλλά και ο ευρύτερος συντονισμός και η επικοινωνία επιτυγχάνονται με τη χρήση των νέων τεχνολογιών (τηλεσυσκέψεις, ανταλλαγή μηνυμάτων κλπ). Τα τμήματα της εικονικής επιχείρησης είναι γεωγραφικά διεσπαρμένα, αλλά κάθε φορά επιλέγονται περιοχές με τα κατάλληλα πλεονεκτήματα τα οποία εξυπηρετούν τον ευρύτερο σκοπό. Για παράδειγμα εφόσον ο στόχος τις εικονικής επιχείρησης είναι η γρήγορη προώθηση ενός προϊόντος σε μακρινές ασιατικές αγορές, μεταξύ όμοιων αποθηκών των επιχειρήσεων-μελών, θα επιλεχθούν εκείνες οι οποίες γειτνιάζουν με λιμάνια ή αεροδρόμια. Η δομή της εικονικής επιχείρησης θα πρέπει να ναι τέτοια που να επιτρέπει τη στρατηγική διαχείριση των γεωγραφικά διεσπαρμένων τμημάτων της. [5] Οι Marco Botarelli, Paolo Taticchi και Luca Cagnazzo αναγνωρίζουν την ανάγκη ενός βαθμού κεντρικοποίησης στην εικονική επιχείρηση, προκειμένου να εξασφαλιστεί ο καλός συντονισμός της και εξ αυτού η καλή διαχείριση των πόρων, η ταχεία λήψη αποφάσεων και ύπαρξη ενός παγκόσμιου οράματος που θα καθοδηγεί την εικονική επιχείρηση. Για το λόγο αυτό πολλοί ερευνητές προτείνουν ότι τον κεντρικό ρόλο στην εικονική επιχείρηση πρέπει να παίζει μια επικεφαλής επιχείρηση (lead firm) (Jarillo 1998) η οποία συνεχώς ελκύει και επιλέγει νέα μέλη, διατηρεί την ισορροπία στις σχέσεις μεταξύ των επιχειρήσεων-μελών διαχειριζόμενη τις συγκρούσεις, τοποθετεί την εικονική επιχείρηση στην αγορά και κτίζει τη δομή και την κουλτούρα του δικτύου. [5] Οι λειτουργίες αυτές μπορούν να υλοποιηθούν και από μια ξεχωριστή οντότητα, ένα μικτό συμβούλιο απαρτιζόμενο από τα ανώτερα στελέχη των επιχειρήσεων-μελών. Η λειτουργία μιας εικονικής επιχείρησης ή εικονική λειτουργία ορίζεται ως οι διαδικασίες που συνδυάζουν ικανότητες και πόρους για την περίοδο που απαιτείται, για να υλοποιηθεί η αξία μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας. [28] Σύμφωνα με τους B.R. Katzy και G. Schuh η εικονική επιχείρηση βρίσκεται σε μια διαδικασία διαρκούς αναδόμησης με σκοπό την αξιοποίηση των σύντομων επιχειρηματικών ευκαιριών. Υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία τα οποία ορίζουν αυτό το σύστημα: 1) Η αξία, δηλαδή η ευκαιρία ή ο λόγος που οδηγεί στην αναδόμηση, 2) Η εικονική λειτουργία ή το αποτέλεσμα της αναδόμησης και 3) Το δίκτυο, δηλαδή η πηγή της αναδόμησης με την έννοια ότι εκεί αναζητούμε τις νέες διαδικασίες που θα ενσωματώσουμε στη νέα εικονική επιχείρηση, για να επιτύχουμε έναν νέο επιχειρηματικό σκοπό. [28] Μόλις αναγνωριστεί η νέα επιχειρηματική ευκαιρία, εντοπίζονται μέσα στο δίκτυο των επιχειρήσεων-μελών οι ικανότητες εκείνες και οι διαδικασίες που είναι απαραίτητες για την υλοποίηση του επιχειρηματικού στόχου και ενοποιούνται (integrated) δημιουργώντας τις επιχειρηματικές διαδικασίες της νέας εικονικής επιχείρησης. Αυτή η διαδικασία συνεχούς αναδόμησης εξασφαλίζει την ικανότητα της εικονικής επιχείρησης για ευελιξία και προσαρμογή στις εκάστοτε νέες συνθήκες. Σημαντικό σημείο στη λειτουργία της εικονικής επιχείρησης αποτελεί η δυνατότητα αναγνώρισης της χρονικά σύντομης ευκαιρίας. Για το λόγο αυτό η επιχείρηση βρίσκεται σε μια στενή διαδραστική σχέση μαζί του, προκειμένου ν αποτυπώνει συνεχώς τις αλλαγές στις προτιμήσεις και τις ανάγκες του και να προσαρμόζεται σ αυτές. Η αναγνώριση των νέων επιχειρηματικών ευκαιριών μπορεί να γίνει με δυο τρόπους: top-down ή bottom-up. Στην πρώτη περίπτωση το διοικητικό επιτελείο της εικονικής επιχείρησης ή της επικεφαλής επιχείρησης (lead firm) εντοπίζει την νέα επιχειρηματική ευκαιρία, ενώ στη δεύτερη τα μέλη των ομάδων εργασίας μέσω της συνεχούς επαφής και διαδράσεως με τον πελάτη εντοπίζουν την νέα ανάγκη ή τάση στην αγορά. Με σκοπό την καλύτερη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας μιας εικονικής επιχείρησης παρατίθεται ένα απλό παράδειγμα. Η εταιρία Α είναι μια επιχείρηση 16
εμπορίας και διανομής παιδικών παιχνιδιών και από την επαφή των πωλητών της με τους πελάτες διαπιστώνει την ανάγκη για δημιουργία ενός συστήματος οπτικοακουστικής παρακολούθησης του κοιμισμένου βρέφους της οικογένειας. Η εταιρία Β είναι μια μεγάλη εταιρία παραγωγής ηλεκτρονικών ειδών με ένα τμήμα της να εξειδικεύεται στην κατασκευή και σχεδίαση μικρο-καμερών. Η εταιρία Γ είναι κατασκευάστρια παιδικών ειδών με ένα τμήμα της να ειδικεύεται στη σχεδίαση και κατασκευή παιχνιδιών και αξεσουάρ του παιδικού κρεβατιού. Με τη διαπίστωση της νέας ανάγκης η εταιρία Α που έχει συνεργαστεί στο παρελθόν με τις άλλες δυο εταιρίες, αναλαμβάνει το ρόλο της επικεφαλής επιχείρησης και εντοπίζει τις βασικές ικανότητες μέσα στις τρεις επιχειρήσεις: Η Α προσφέρει το πελατολόγιο, το δίκτυο διανομής και τους αποθηκευτικούς χώρους, η Β προσφέρει την τεχνογνωσία για τη σχεδίαση και κατασκευή μικροκαμερών και η Γ την τεχνογνωσία για τη σχεδίαση και κατασκευή αξεσουάρ παιδικού κρεβατιού. Και οι τρεις μαζί προσφέρουν τα απαιτούμενα κεφάλαια. Οι Β και Γ δημιουργούν μικτές ομάδες σχεδιασμού και κατασκευής καμερών παιδικού δωματίου με τη μορφή παιχνιδιού που γαντζώνεται στο μπράτσο του παιδικού κρεβατιού. Συντονίζουν τα τμήματα σχεδίασης και παραγωγής τους τόσο μεταξύ τους όσο και με το τμήμα αποθηκών τελικού προϊόντος της εταιρίας Α. Η τελευταία παραλαμβάνει το νέο προϊόν στις αποθήκες τις και το προωθεί μέσω των δικτύων διανομής που διαθέτει. Έτσι έχουμε τη δημιουργία νέων διαδικασιών από την ενοποίηση τμημάτων και διαδικασιών των επιχειρήσεων-μελών μιας νέας επιχειρηματικής οντότητας που ονομάζεται ΑΒΓ. Στην πορεία προκύπτει η ανάγκη για μετάδοση της εικόνας του μωρού από το σπίτι στο γραφείο. Η Α αναζητά και βρίσκει την επιχείρηση Δ ένα τμήμα της οποίας εξειδικεύεται στη σχεδίαση και παραγωγή ειδικών μικρο-δρομολογητών (routers) οι οποίοι μπορούν να δρομολογήσουν ψηφιακά δεδομένα και επομένως και ψηφιακή εικόνα μέσω διαδικτύου. Η Δ εντάσσεται στην ΑΒΓ και δημιουργείται μια νέα επιχείρηση, η ΑΒΓΔ. Υπάλληλοι των τμημάτων σχεδίασης και κατασκευής μικρο-δρομολογητών της Δ εισέρχονται στις μικτές ομάδες των Β και Γ και δημιουργείται μια γραμμή σχεδίασης και παραγωγής μιας κάμερας-παιχνιδιού η οποία μέσω του δρομολογητή στέλνει την εικόνα του μωρού στο γραφείο της μαμάς. Για λόγους ασφαλείας υπάρχει password στη χρήση του δρομολογητή μέσω διαδικτύου, ακόμη κι αν κάποιος «χτυπήσει» την IP του. 3.4 Είδη εικονικών επιχειρήσεων Ο χαρακτηρισμός μιας μορφής επιχείρησης ως εικονικής προϋποθέτει ένα αριθμό βασικών χαρακτηριστικών τα οποία παρουσιάστηκαν στο κεφάλαιο 3.2. Ωστόσο κάποιες ιδιαιτερότητες ως προς το χειρισμό συγκεκριμένων θεμάτων έχουν ως αποτέλεσμα μια διαφοροποίηση ως προς τη μορφή της εικονικής επιχείρησης. Ένα απλό παράδειγμα τέτοιας διαφοροποίησης αποτελεί το θέμα του τρόπου συντονισμού των επιχειρήσεων-μελών και αν αυτός θα πραγματοποιείται από μια κεντρική επιχείρηση (lead firm) ή από ένα μικτό επιτελείο αποτελούμενο από στελέχη όλων των επιχειρήσεων-μελών. Οι Ελπίδα Πρασοπούλου και Αγγελική Πουλυμενάκου προσδιορίζουν τέσσερα κριτήρια, τα οποία, αναλόγως του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζονται οδηγούν στη δημιουργία οκτώ διαφορετικών ειδών εικονικών επιχειρήσεων (δικτύων), δυο ανά κριτήριο. Τα θέματα αυτά είναι: (α) Η ισότητα, (β) Η σταθερότητα, (γ) Η είσοδος και (δ) Ο ρόλος της πληροφορικής (ΙΤ). [14] (α) Η ισότητα. Στην περίπτωση αυτή εξετάζεται το θέμα της εξουσίας που διαθέτει και της επιρροής που ασκεί κάθε επιχείρηση-μέλος εντός της εικονικής επιχείρησης. Στην περίπτωση που ένα μέλος έχει περισσότερη ισχύ και ασκεί επιρροή επί των υπολοίπων μελών, τότε προκύπτει μια μορφή εστιακής εικονικής επιχείρησης 17
ή εστιακού δικτύου (focal network). Εφόσον η εξουσία είναι κατανεμημένη εξίσου σ όλες τις επιχειρήσεις μέλη, τότε μιλάμε για πολυκεντρική εικονική επιχείρηση ή πολυκεντρικό δίκτυο (polycentric network). Το emaster μια συνεργασία πολλών πανεπιστημίων, αναφέρεται ως παράδειγμα πολυκεντρικού δικτύου. Στην περίπτωση αυτή σημαντικό ρόλο στο σχηματισμό ενός τέτοιου δικτύου έπαιξαν ο μεγάλος γεωγραφικός διασκορπισμός των μελών που καθιστούσε αδύνατη μια πιο ιεραρχική μορφή καθώς και η διαφορά στις ικανότητές τους (δεν υπήρχαν όμοιες ικανότητες). Από την άλλη πλευρά εστιακές εικονικές επιχειρήσεις συγκροτούνται στους παραδοσιακούς κλάδους της αγοράς όπου τα δίκτυα σχηματίζονται γύρω από μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες παίζουν το ρόλο του εστιακού κόμβου, δηλαδή το ρόλο του κεντρικού συντονιστή που έχει την περισσότερη εξουσία και ασκεί άμεση επιρροή επί των υπολοίπων μελών. Στις περιπτώσεις αυτές ένα βασικό θέμα που αντιμετωπίζει ο εστιακός κόμβος είναι η διαχείριση των αλλαγών εξουσίας που εμφανίζεται στα διάφορα στρώματα των προμηθευτών σε τρόπο ώστε να διατηρήσει τη θέση του. Η εμφάνιση ενός εστιακού δικτύου μπορεί να λάβει χώρα, όταν μια κεντρική επιχείρηση δημιουργεί ένα δίκτυο υπεργολάβων για την εκτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου. Στην περίπτωση αυτή ένα βασικό θέμα που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι ο συντονισμός των συνεργατών. Τέλος μια εστιακή εικονική επιχείρηση μπορεί να ανακύψει, όταν σε κάποιους κλάδους μεγάλες επιχειρήσεις αναλαμβάνουν ευρείες επενδυτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες ενεργοποιούν τη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων παικτών του κλάδου. Στην περίπτωση αυτή σημαντικό θέμα είναι η εμπλοκή των βασικών παικτών του κλάδου, προκειμένου να αποκτήσει αποδοχή και να ενισχύσει τη θέση της η κεντρική επιχείρηση. (β) Η σταθερότητα. Στην περίπτωση αυτή εξετάζεται το θέμα της συχνότητας αλλαγής των επιχειρήσεων-μελών και ειδικά των βασικών μελών που αποτελούν τον πυρήνα της εικονικής επιχείρησης. Εφόσον τα μέλη δεν αλλάζουν συχνά και τα βασικά μέλη παραμένουν σταθερά, έχουμε μια σταθερή εικονική επιχείρηση ή σταθερό δίκτυο (stable network). Ένα βασικό θέμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί σε τέτοια δίκτυα είναι η δημιουργία σταθερών κοινωνικών δεσμών μεταξύ των υπεύθυνων κάθε επιχείρησης-μέλους, προκειμένου να εξασφαλιστεί η καλή λειτουργία του δικτύου. Οι δυναμικές εικονικές επιχειρήσεις ή δυναμικά δίκτυα (dynamic networks) προκύπτουν, όταν τα μέλη μπορούν να μπουν και να βγουν από το δίκτυο ανά πάσα στιγμή. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην επιλογή των κατάλληλων κάθε φορά προμηθευτών και στη διαχείριση των αλλαγών κατά τέτοιο τρόπο που να εξασφαλίζεται η ομαλή μετάβαση από το παλαιό σχήμα στο νέο. (γ) Η είσοδος. Με βάση το κριτήριο αυτό διακρίνουμε δυο είδη εικονικών επιχειρήσεων: τις εικονικές επιχειρήσεις ανοικτής εισόδου ή δίκτυα ανοικτής εισόδου (open network entry) και τις εικονικές επιχειρήσεις κλειστής εισόδου ή δίκτυα κλειστής εισόδου (closed network entry). Στις πρώτες γίνονται δεκτά νέα μέλη κάθε χρονική στιγμή, αρκεί να πληρούν τα κριτήρια και τις προϋποθέσεις του δικτύου. Δυο βασικά θέματα ανακύπτουν στις περιπτώσεις αυτές και θα πρέπει να γίνουν αντικείμενο προσεκτικού χειρισμού: πρώτον η επιλογή των κατάλληλων συνεργατών οι οποίοι θα συμβάλλουν στην πρόοδο του δικτύου και δεύτερον ο τρόπος εισόδου να είναι τέτοιος που να μη διαταράξει την οικολογία του δικτύου και να μη προξενήσει οποιουδήποτε είδους εχθρικότητας μεταξύ των ήδη υπαρχόντων μελών. Στο δεύτερο είδος επιχειρήσεων εκείνο της κλειστής εισόδου, ισχύει ότι από τη στιγμή που θα σχηματιστεί το δίκτυο και φθάσει στον απαραίτητο αριθμό μελών, η είσοδος κλείνει και δε δέχονται νέα μέλη. Αυτό συμβαίνει, προκειμένου να διασφαλίσουν την ποιότητα του προσφερόμενου προϊόντος. Ωστόσο σε ένα τέτοιο κλειστό περιβάλλον που δε δέχεται νέες ιδέες και ερεθίσματα από εξωτερικές πηγές, θα πρέπει να καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια για εξασφάλιση οποιασδήποτε μορφής καινοτομίας. 18
(δ) Ο ρόλος της πληροφορικής (ΙΤ). Ο ρόλος της πληροφορικής ως προς την εικονική επιχείρηση μπορεί να είναι είτε ενεργοποιητικός (enabling role of IT) είτε υποστηρικτικός (supporting role of IT). Στην πρώτη περίπτωση η τεχνολογικές καινοτομίες της πληροφορικής είναι ενεργοποιητικός παράγοντας που οδηγεί στη δημιουργία της νέας εικονικής επιχείρησης. Στις επιχειρήσεις αυτές θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στο τρόπο υλοποίησης της συγκεκριμένης τεχνολογικής λύσης, αλλά και να δημιουργηθούν καινοτόμες προσφορές προς τους συμμετέχοντες, ώστε να εξασφαλιστεί η αφοσίωσή τους. Στη δεύτερη περίπτωση οι νέες τεχνολογίες λειτουργούν υποστηρικτικά ως προς το ήδη υπάρχον δίκτυο το οποίο προικοδοτούν με νέες πρακτικές και αναβαθμισμένες επιχειρηματικές διαδικασίες. Σε κάθε μεγάλη αλλαγή θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με σοβαρότητα δυο βασικά θέματα: πρώτον η διαχείριση της μεταφοράς από τον ένα τύπο εργασίας σ έναν άλλο, ώστε αυτό να γίνει κατά τρόπο ομαλό και δεύτερον αντιμετώπιση της τυχόν αντίστασης στην αλλαγή που μπορεί να οδηγήσει το έργο σε αποτυχία. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να γίνει μια προσεκτική διαχείριση των αλλαγών στις καθημερινές πρακτικές εργασίας και να εξετάζονται ενδελεχώς τυχόν αλλαγές συσχετισμών δυνάμεων μεταξύ των επιχειρήσεων-μελών. 3.5 Ο κύκλος ζωής των εικονικών επιχειρήσεων Η εικονική επιχείρηση ως ένας ζωντανός επιχειρηματικός οργανισμός έχει ένα συγκεκριμένο κύκλο ζωής που ακολουθεί συγκεκριμένα βήματα μέσα από τις διάφορες φάσεις που διέρχεται. Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφορα μοντέλα κύκλου ζωής της εικονικής επιχείρησης, μερικά από τα οποία περιλαμβάνονται και στη βιβλιογραφία της παρούσας εργασίας [5][22]. Το μοντέλο κύκλου ζωής που προτείνεται από τις Ελπίδα Πρασοπούλου και Αγγελική Πουλυμενάκου [14] κρίνεται ως πιο πλήρες και ολοκληρωμένο γι αυτό θα ακολουθηθεί στη σχετική ανάλυση και σ αυτό θα ενταχθούν στοιχεία άλλων σχετικών προσεγγίσεων. Η επιτυχημένη πορεία μιας εικονικής επιχείρησης καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό, πριν αυτή ακόμη δημιουργηθεί. Η προετοιμασία του εδάφους για την ομαλή σύνδεση των μεμονωμένων επιχειρήσεων σ ένα κοινό σχήμα είναι καταλυτικής σημασίας για την πορεία της εικονικής επιχείρησης μέσα από όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής της. Το προκαταρκτικό αυτό στάδιο ονομάζεται και αναλυτική φάση (Marco Botarelli, Paolo Taticchi, Luca Cagnazzo) στην οποία λαμβάνουν χώρα τα ακόλουθα: Συνεχής καταγραφή του επιχειρηματικού περιβάλλοντος Προσδιορισμός της ανταγωνιστικής θέσης των επιχειρήσεων-μελών βάσει των ικανοτήτων και των πόρων που διαθέτουν Ανίχνευση τυχόν νέων επενδυτικών ευκαιριών ή επιχειρηματικών προκλήσεων Καθορισμός της στρατηγικής τοποθέτησης της εικονικής-επιχείρησης Άνοιγμα σε νέα μέλη βάσει των υπολογισμών για μελλοντικά απαραίτητες ικανότητες και πόρους Σύμφωνα με το μοντέλο των Πρασοπούλου-Πουλυμενάκου ο κύκλος ζωής των εικονικών επιχειρήσεων διέρχεται τις ακόλουθες έξι φάσεις: 1) Αρχικοποίηση, 2) Διαμόρφωση, 3) Υλοποίηση, 4) Σταθεροποίηση, 5) Μετασχηματισμός και 6) Διάλυση. 19
1) Αρχικοποίηση Στη φάση αυτή λαμβάνει χώρα ο εντοπισμός των πιθανών συνεργατών. Ο βασικός επιχειρηματικός στόχος αποσυντίθεται σε επιμέρους επιχειρηματικούς λειτουργικούς στόχους και για κάθε τέτοιο στόχο αναγνωρίζονται οι επιχειρήσεις που μπορούν να τον υλοποιήσουν βάσει πόρων και ικανοτήτων [22]. Στη συνέχεια πραγματοποιείται μια πρώτη επικοινωνία και λαμβάνουν χώρα κάποιες διερευνητικές συζητήσεις. Η αρχικοποίηση μπορεί να προκύψει ως αποτέλεσμα δυο διαφορετικών προσεγγίσεων: top-down και bottom-up. Στην πρώτη περίπτωση οι υπεύθυνοι κάθε επιχειρήσεως αποφασίζουν να εισχωρήσουν στο δίκτυο. Σημαντικό θέμα που υφίσταται στην προσέγγιση αυτή είναι η επιλογή των κατάλληλων συνεργατών. Συγκεκριμένα οι επιλεγμένοι συνεργάτες θα πρέπει να έχουν κοινές αξίες και πεποιθήσεις με τα υπόλοιπα μέλη, προκειμένου να ταιριάξουν καλά μέσα στο περιβάλλον της εικονικής επιχείρησης. Επιπρόσθετα θα πρέπει να εντοπιστούν επιχειρήσεις που επιδιώκουν να εισέλθουν στο δίκτυο, για να λειτουργήσουν καιροσκοπικά εκμεταλλευόμενες του κοινούς πόρους και μη προσφέροντας τίποτε για τον κοινό σκοπό. Σε τέτοιες επιχειρήσεις πρέπει να απαγορευθεί η είσοδος πάση θυσία, διότι υπονομεύουν όχι μόνο τη καλή λειτουργία της εικονικής επιχείρησης, αλλά και το κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης που είναι κρίσιμο για τη βιωσιμότητά της. Στην bottom-up προσέγγιση το δίκτυο προκύπτει από πρωτοβουλίες που ανέλαβαν πρόσωπα μέσα σε κάθε επιχείρηση. Είναι πρώτιστης σημασίας, στην περίπτωση αυτή, η εξασφάλιση της διαρκούς υποστήριξης από όλα τα μέλη, ώστε να επιτευχθεί η διαρκής ροή κεφαλαίων και διάθεση προσωπικού. Για να γίνει αυτό θα πρέπει τα πρόσωπα που ανέλαβαν την πρωτοβουλία αφενός μεν να εντοπίσουν τους βασικούς ενδιαφερόμενους σε σχέση μ αυτή μέσα σε κάθε επιχείρηση-μέλος αφετέρου δε να τους δώσουν ένα κίνητρο να την υποστηρίξουν συσχετίζοντας μ αυτήν συγκεκριμένες καινοτόμες προτάσεις που θα τους προσθέσουν κάποια αξία. 2) Διαμόρφωση Στη φάση αυτή λαμβάνει χώρα η επιλογή των επιχειρήσεων που θα ενταχθούν στη νέα εικονική επιχείρηση. Προσδιορίζεται ο τρόπος και ο βαθμός συνεισφοράς της κάθε επιχείρησης και οι κανόνες συνεργασίας που καθορίζουν τη συμπεριφορά των συνεργατών. [5] Οι επιμέρους επιχειρηματικές διαδικασίες που επιλέγονται από κάθε μέλος (τοπικές επιχειρηματικές διαδικασίες) συνθέτουν μια συνολική επιχειρηματική διαδικασία όπως φαίνεται στο σχήμα 1. Τα πορτοκαλί οβάλ σχήματα είναι οι επιχειρήσεις-μέλη της εικονικής επιχείρησης καθεμιά από τις οποίες έχει τις δικές της διαδικασίες (μαύροι κόμβοι) που σχηματίζουν τη συνολική δραστηριότητά της (σύνδεση με μαύρα βέλη). Στα πλαίσια τις εικονικής επιχείρησης κάποιες από τις τοπικές διαδικασίες των επιχειρήσεων-μελών, συνδέονται (με κόκκινα βέλη) και σχηματίζουν την ευρύτερη διαδικασία (global process). 20