Ψυχοκοινωνικοί και εξελικτικοί αράγοντες στην HIV λοίµωξη

Ψυχοκοινωνικοί και εξελικτικοί αράγοντες στην HIV λοίµωξη Αθήνα, 28-11-2014 26 ο Πανελλήνιο Συνέδριο AIDS Χαντζαρά Βασιλική Παιδοψυχίατρος - /ντρια Ε.Σ.Υ Παν/κή Παιδοψυχιατρική Κλινική Νοσ/µειο Παίδων «Η Αγ. Σοφία» Αθηνών

Ο άνθρω ος µαζί Πνεύµα και Σώµα Ορατός και Αόρατος.. δυο κόσµοι.. σµίγουν µέσα στον άνθρω ο Ορατό και Αόρατο.. σµίγει στο ναό του Πρέ ει να µην α αρνηθείς το Σώµα. «Βράχος» T. S. Eliot

Είναι γνωστό ότι τα Χρόνια Σωµατικά Νοσήµατα συνοδεύονται α ό Ψυχικές ε ι τ ώ σ ε ι ς στο αιδί, στον έφηβο και την οικογένεια του. Ο κίνδυνος εκδήλωσης Ψυχικής ιαταραχής σε αιδιά και έφηβους µε χρόνια νοσήµατα είναι δι λάσιος σε σύγκριση µε το γενικό ληθυσµό. Ε ιδηµιολογικές µελέτες στο γενικό ληθυσµό αναφέρουν αυξηµένο κίνδυνο εκδήλωσης δυσκολιών κοινωνικής ροσαρµογής, ροβλήµατα συµ εριφοράς και σοβαρά συναισθηµατικά ροβλήµατα στα αιδιά και τους έφηβους µε Χρόνιες Σωµατικές αθήσεις (Pinquart M., Shen Y., 2011)

Η Σωµατική Νόσος συχνά βιώνεται σαν τραύµα και αποτελεί παράγοντα κρίσης για: - τον ασθενή - την οικογένεια Κρίση: Οξεία ψυχική κατάσταση που εµφανίζεται µετά από γεγονότα και ε ηρεάζει την ισορρο ία ενός ατόµου και την οικογένειά του. Η ένταση της κρίσης εξαρτάται από τον τύ ο, την σοβαρότητα, την διάρκεια και την ορεία και εξέλιξη της Σωµατικής Νόσου.

Η χρόνια ασθένεια βιώνεται σαν µια σ υ ν ε χ ή α ειλή α ώλειας: της Ακεραιότητας της Σωµατικής Εικόνας > α ώλεια σωµατικής α αρτίας (ανικανότητα, αδυναµία, όνος) της Ταυτότητας > α ώλεια της αυτονοµίας, και ανεξαρτητο οίησης µείωση της αίσθησης α οδοχής α ώλεια αυτοδιαχείρησης της Ασφάλειας > αίσθηµα αδυναµίας και αβοήθητου των Σχέσεων ζωής > α οχωρισµοί α ώλεια κοινωνικής θέσης εξάρτηση α ό τρίτους Της Ζωής > φόβος ή κίνδυνος θανάτου

Η αντίδραση του αιδιού α έναντι στη Νόσο και τις διαγνωστικές και θερα ευτικές διαδικασίες, οικίλλει, ανάλογα την ηλικία και το ανα τυξιακό στάδιο. Αντίστοιχα, το αντίκτυ ο της Νόσου στην Ψυχική ροσαρµογή του αιδιού διαφέρει, ανάλογα την ε ί δ ρ α σ η.. ου ασκεί στα ανα τυξιακά ε ιτεύγµατα-ορόσηµα µιας συγκεκριµένης ηλικιακής εριόδου και τις ε ακόλουθες σ υ ν έ ε ι ε ς στη µετέ ειτα λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α του αιδιού.

Η Ψυχική ωριµότητα των Γονιών είναι η καλύτερη εγγύηση ε ι β ί ω σ η ς και ε υ ε ξ ί α ς του βρέφους και της µελλοντικής Ψυχικής ισορρο ίας του. Ο όρος «ε σ µ ό ς» χρησιµο οιείται για να εκφράσει τη θεµελιακή σ χ έ σ η ανάµεσα στην Μητέρα και το Βρέφος. Όλη η µελλοντική εξέλιξη του νεογέννητου εξαρτάται α ό το αν.. θα υ άρξει.. µία σ υ ν ε χ ή Σ τ α θ ε ρ ή και ε α ρ κ ή φροντίδα α ό την Μητέρα. (Bowlby et al.)

Η διαδικασία «εσµού Μητέρας - Βρέφους» αρχίζει αµέσως.. µετά τη γέννηση. Στις ερι τώσεις HIV λοίµωξης του βρέφους µε κάθετη µετάδοση της Νόσου, ο α οχωρισµός µε την µητέρα ε έρχεται ρόωρα και ο εσµός δ ι α κ ό τ ε τ α ι βίαια. Σε ερί τωση ου υ άρξει µητρικό υ οκατάστατο µε ψυχική διαθεσιµότητα και ε άρκεια ώστε να ροσφέρει στο βρέφος Προστασία, Φροντίδα, Στήριξη, Παρηγοριά και Σιγουριά στην ανακάλυψη του κόσµου το βρέφος θα ροσαρµοστεί θετικά.

Στις ερι τώσεις ου το µητρικό υ οκατάστατο είναι Ανε αρκές µε: Αµφιθυµία.. Αστάθεια στη φροντίδα, Α ορρι τική στάση, Εγκατάλειψη ή Κακοµεταχείριση το βρέφος αρχικά γίνεται γκρινιάρικο, αναζητά αντού στο εριβάλλον την ροσοχή και στη ορεία.. γίνεται σταδιακά α όµακρο, διαταρακτικό και ανυ άκουο, δυσκολεύεται στη κοινωνική ροσαρµογή, κακοµεταχειρίζεται τους συνοµηλίκους, ροκαλεί και εναντιώνεται στους ενήλικες..

Όπως σε κάθε Χρόνια Σωµατική Νόσο, ανάλογα µε το είδος και τη βαρύτητα της συµ τωµατολογίας, την συχνότητα και χρονική διάρκεια της εκάστοτε νοσηλείας και το σύνολο των ιατρικών αρεµβάσεων, όλα ε ι δ ρ ο ύ ν και ε ηρεάζουν σηµαντικά την Εικόνα Σώµατος και Εαυτού του ασθενή.. Το βρέφος και το νή ιο έχει την τάση να πιστεύει ότι όλα είναι φυσιολογικά στην πορεία όµως, η Εικόνα α ειλείται από τις επαναλαµβανόµενες πιθανές τραυµατικές εµ ειρίες (ιατρικές εξετάσεις και νοσηλείες κ.α.)

Η Σωµατική αδυναµία, η ψυχική ευαλωτότητα, συναισθηµατική ανε άρκεια η στέρηση, η ιθανή µείωση της α οδοχής από το εριβάλλον καθώς και ο βαθµός εξάρτησης από τους φροντιστές, ε ιδρά αρνητικά στη Εικόνα Σώµατος Εαυτού. Κατά την Σχολική ηλικία η Εικόνα σώµατος α οκτά µεγαλύτερη σηµασία, ενώ η σηµασία της κορυφώνεται στην εφηβεία. Αναδύονται έτσι φαντασιώσεις α ειλής της σωµατικής ολότητας, της συνέχισης, της σταθερότητας και της ακεραιότητας του εαυτού που προκαλούν.. µια σειρά από ψυχικές συγκρούσεις µε αποτέλεσµα την εµφάνιση έντασης, φόβου, άγχους, αγωνίας, ντρο ής, ενοχών και έλλειψης διάθεσης.

Οι ψυχικές συγκρούσεις και τα αρνητικά συναισθήµατα αυξάνουν και διαφορο οιούνται µε την ηλικία και τις α αιτήσεις της. Με την αύξηση της ηλικίας και των α αιτήσεων, συχνά παρατηρείται αµυντική αντίδραση του Εγώ, µε χαµηλή ανοχή στις µαταιώσεις, χαµηλή αυτοεκτίµηση και τάση ρος α οµόνωση. Εµφανίζει ψυχική άρνηση της κατάστασης, τάση για υ ερανα λήρωση και οργάνωση ενός Ψευδούς Εαυτού, δηλαδή µια ευάλωτη και εύθραυστη ψευδο-ωριµότητα µε αθητική συµµόρφωση ή αναζητά άλλους ιο λειτουργικούς τρό ους, ανάλογα µε τον δείκτη ωρίµανσης και ροσαρµογής του στην ραγµατικότητά.

Το αιδί αισθάνεται αδύναµο, εύθραυστο και ευάλωτο, µε αυξηµένες ανάγκες για φροντίδα, γεγονός ου συνεισφέρει στην ανά τυξη σ υ µ ε ρ ι φ ο ρ ώ ν ου αναδεικνύουν την χαµηλή του αυτοεκτίµηση και την αµφιθυµία του ρος τους οικείους αρχικά, τους γιατρούς.. κι έ ειτα ρος όλους τους άλλους. Η Ναρκισσιστική µαταίωση, λόγω της χρονιότητας της νόσου και η ιθανή α ογοήτευση α ό την συνεχή ε ιβάρυνση της υγείας τους, λόγω ιθανών ε ι λοκών καθώς και τη βιωµένη α οτυχία των θερα ειών ε ι β α ρ ύ ν ο υ ν την ψυχική του ισορρο ία και δυσκολεύουν ή άλλοτε εµ οδίζουν σηµαντικά την ψυχική του εξέλιξη µε α οτέλεσµα την εµφάνιση σ ο β α ρ ή ς Ψυχικής Συµ τωµατολογίας.

Η διάγνωση µιας Χρόνιας ή ανίατης ασθένειας, ε ηρεάζει τις οικογενειακές και φιλικές σχέσεις και ε ιδρά στις κοινωνικές ροκαταλήψεις σχετικά µε την ασθένεια, τον άσχοντα και την οικογένειά του. Η αντίληψη της λειοψηφίας των ατόµων µιας κοινωνίας συντελεί στην εριθωριο οίηση των ασχόντων. Το Σύνδροµο Ε ίκτητης Ανοσολογικής Ανε άρκειας (AIDS) είναι µία α ό αυτές. Η ανακοίνωση της Νόσου στους γονείς γίνεται αµέσως µετά το τέλος της διαγνωστικής φάσης, ενώ η ανακοίνωση στο αιδί µέχρι την ροεφηβεία. Οι α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς.. α ό την ανακοίνωση µ ορεί να διαφέρουν α ό άτοµο σε άτοµο.

Οι αντιδράσεις εξαρτώνται α ό ολλούς αράγοντες α. Εκείνους, ου συνδέονται ά µ ε σ α.. µε την ασθένεια (Σοβαρότητα των ε ι λοκών, είδος θερα είας, τις κοινωνικές ροκαταλήψεις ου τη συνοδεύουν κλπ.), β. Εκείνους, ου συνδέονται µε το Εξελικτικό στάδιο κατά την εµφάνιση της νόσου (πχ. Παιδική ηλικία Εφηβεία κλπ.) και γ. τους ψυχοκοινωνικούς αράγοντες (π.χ. φύλο, ηλικία, κοινωνικό-οικονοµικό επίπεδο, υποστηρικτικό δίκτυο κλπ.) Υ άρχει άντα α λ λ η λ ε ί δ ρ α σ η των αραγόντων, ου ε ηρεάζουν τον τρό ο ου το άτοµο και η οικογένεια α ν τ ι λ α µ β ά ν ο ν τ α ι την ασθένεια αλλά και την ικανότητα ροσαρµογής τους.. σ' αυτή (α οδοχή, άρνηση, εριθωριο οίηση, κλ.)

Τα τελευταία χρόνια η ΠΟΥ και η Ιατρική κοινότητα τείνει στην Ολιστική αντιµετώ ιση των Σωµατικών Παθήσεων και υιοθετείται η άποψη της Θερα είας του Ασθενούς. Κάτω απ αυτό το πρίσµα η ιασυνδετικής Παιδοψυχιατρική, λειτουργεί συµ ληρωµατικά και α ρ ά λ λ η λ α.. και συµβάλει σηµαντικά: -Στην ανά τυξη διαφορο-διαγνωστικού σκε τικού, την τελική σφαιρική διάγνωση της Νόσου και τον θερα ευτικό σχεδιασµό. -Στην διερεύνηση των Ψυχολογικών αντιδράσεων και την έγκαιρη διάγνωση Ψυχιατρικών διαταραχών -Στη διερεύνηση των ψυχολογικών ε ι τώσεων της Νόσου, των θερα ευτικών αρεµβάσεων και ε εµβάσεων και την ε ίδραση τους.. στο Ψυχισµό του αιδιού. Στην ενίσχυση της σχέσης και της Θερα ευτικής Συµµαχίας του αιδιού και των οικείων του µε τον θερά οντα ιατρό του.

Μέλη της Παιδοψυχιατρικής οµάδας συµµετέχουν ε ίσης: Στην διερεύνηση, κατανόηση και αντιµετώ ιση ολύ λοκων δυσχερών καταστάσεων ου ροκύ τουν κατά την Νοσηλεία των Παιδιών. Στην διερεύνηση, τον χ ε ι ρ ι σ µ ό.. και την αντιµετώ ιση των ερί λοκων ροβληµάτων, ου ροκύ τουν (πχ Νοµικά θέµατα, θέµατα Φροντίδας, επιθετική συµπεριφορά) Αναλαµβάνουν την ψυχολογική σ τ ή ρ ι ξ η.. ή ατοµική Ψυχοθερα εία του Παιδιού, ό ου αυτό α αιτείται. την Ψυχολογική στήριξη, συµβουλευτική ή θερα ευτική ροσέγγιση των Γονιών ή της Οικογένειας, ό ου χρειαστεί. Ενίοτε καλούνται να συµµετάσχουν στην διερεύνηση και κατανόηση θεµάτων ου αφορούν στις αντιδράσεις τους Ε ι λέον συνεργάζονται µε τους δασκάλους του Σχολείου για θέµατα ου αφορούν στις σχολικές ανάγκες του αιδιού.

Ολιστική Θερα ευτική αντιµετώ ιση Ιατρικές Θερα είες και ε εµβάσεις Ειδικές Θερα είες Ατοµική Ψυχοθερα εία του Παιδιού Συµβουλευτική γονέων ή Οικογενειακή θερα εία ηµιουργική α ασχόληση και Ενδιαφέροντα Συνεργασία µε το Σχολείο

Η ολοκλήρωση και εξέλιξη του βιολογικού και ψυχοσυναισθηµατικού δυναµικού του αιδιού συνδέεται άµεσα µε το εξωτερικό εριβάλλον µέσα α ό σταθερά και διαχρονικά ρ ό τ υ α αλληλε ίδρασης. Η συναισθηµατική και η Νοητική ανά τυξη του αιδιού, είναι δύο χωριστές, αλλά στενά συνδεδεµένες και αλληλοεξαρτώµενες λειτουργίες. Στόχος της φροντίδας και της εκ αίδευσης των αιδιών είναι µέσα α ό µια ισορρο ηµένη αλληλεξάρτηση µε το εριβάλλον.. ου υ οστηρίζει και ενισχύει την ανά τυξη και α όκτηση των Βασικών εξιοτήτων αλλά.. και την καλλιέργεια Νέων.. (γνωστικών, γλωσσικών, ψυχοσυναισθηµατικών, συµβολικών ( αιγνίδι), δια ροσω ικών και κοινωνικών) να εξασφαλίζει µε σεβασµό, την σταδιακή εξέλιξη και ενσωµάτωσή τους στο εξωτερικό κοινωνικό λαίσιο.

ιαµόρφωση Αιτήµατος για Θερα εία Η ρώτη ε αφή του νοσηλευόµενου αιδιού µε την Παιδοψυχιατρική Οµάδα, γίνεται συνήθως µε ρωτοβουλία του θερά οντος ιατρού. ΕΝ υ άρχει συνήθως αίτηµα, ούτε στο αιδί, ούτε στο γονιό. Κάτω α ό το ρίσµα των «Αντικειµενοτρό ων Σχέσεων» αρατηρούνται, ανάλογα άντα µε την ηλικία και την εξελικτική φάση του αιδιού, διαφορετικές ψυχικές αντιδράσεις στην σχέση µητέρας- αιδιού, ατέρα- αιδιού και αιδιού µε τον θερά οντα ιατρό, το νοσηλευτικό ροσω ικό και στη συνέχεια µε τον θερα ευτή του.

Η Ψυχοθερα ευτική διαδικασία αρα έµ ει στο µύθο του Περσέα µε τη Μέδουσα.. Ό οιος αντίκριζε το βλέµµα της έτρωνε.. Η διαµόρφωση του αιτήµατος για θερα εία αρα έµ ει σε νέες στρατηγικές αντιµετώ ισης και θερα ευτικές ροο τικές. Ο θερα ευτής θα ρέ ει να είναι έτοιµος να ακολουθήσει το αιδί, στη «µυστική» οδυνηρή εριδιάβαση του να αντέχει και να διε εξεργάζεται τον κυνισµό, τη σκληρότητα, την α όσυρση και την άρνησή του.. Ενώ αράλληλα να µ ορεί να διαχειρίζεται τα δικά του συναισθήµατα και να είναι ενήµερος για τα αντιµεταβιβαστικά του βιώµατα.

Στόχος της ψυχοθερα ευτικής διεργασίας είναι να µ ορέσει το αιδί ή ο έφηβος ου νοσεί να δ ι α µ ο ρ φ ώ σ ε ι... µια νέα δική του ιστορία για την τραυµατική του εµ ειρία, ου δεν θα την αντιµετω ίζει σαν µια βίαιη και οδυνηρή εξωτερική α ειλή τιµωρίας, αλλά.. ου η γ ά ζ ε ι.. κυρίως α ό µέσα του, α ό την «ανα άντεχη» και «τυχαία» σ υ ν ά ν τ η σ η εσωτερικών συγκρούσεων και εξωτερικών ιέσεων. Ελαττώνεται έτσι η υ ε ρ ε έ ν δ υ σ η της Νόσου, η υιοθέτηση του ρόλου του Θ ύ µ α τ ο ς και η ταύτισή µε τον ε ιτιθέµενο. Η οιότητα και η οσότητα του άγχους, της ενοχής και του φόβου δ ι α φ ο ρ ο ο ι ε ί τ α ι και βελτιώνεται η θερα ευτική συµµαχία και η συνεργασία του.

Ο άνθρω ος µαζί Πνεύµα και Σώµα Ορατός και Αόρατος δυο κόσµοι σ µ ί γ ο υ ν µέσα στον άνθρω ο Ορατό και Αόρατο ρέ ει να σ µ ί γ ε ι στο ναό του... Πρέ ει να µην α αρνηθείς το Σώµα. «Βράχος» T. S. Elliot Είναι έντονα φανερή.. η συνέχεια και η αλληλε ίδραση του ψυχικού και του σωµατικού σε κάθε Σωµατική Νόσο. «Ορατό και Αόρατο σµίγει στο ναό του...» λέει ο οιητής «Πρέ ει να µην α αρνηθείς το σώµα» και να µην αγνοήσεις την ψυχή, θα συµ λήρωνα.

ε υ χ α ρ ι σ τ ώ