qwφιertyuiopasdfghjklzxερυυξnmηq σwωψerβνtyuςiopasdρfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnφγιmλι qπςπζαwωeτrtνyuτioρνμpκaλsdfghςj

qwφιertyuiopasdfghjklzxερυυξnmηq σwωψerβνtyuςiopasdρfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnφγιmλι qπςπζαwωeτrtνyuτioρνμpκaλsdfghςj Πρόσωπο και προσωπείο klzxcvλοπbnαmqwertyuiopasdfghjklz Η ανθρώπινη προσωπικότητα xcvbnmσγqwφertyuioσδφpγρaηsόρ Αθήνα 2013 Ερευνητική ομάδα Α ΓΕΛ Αχαρνών ωυdfghjργklαzxcvbnβφδγωmζqwert λκοθξyuiύασφdfghjklzxcvbnmqwerty uiopaβsdfghjklzxcεrυtγyεuνiιoαpasdf ghjklzxcηvbnασφδmqwertασδyuiopa sdfασδφγθμκxcvυξσφbnmσφγqwθeξ τσδφrtyuφγςοιopaασδφsdfghjklzxcv ασδφbnγμ,mqwertyuiopasdfgασργκο ϊτbnmqwertyσδφγuiopasσδφγdfghjk lzxσδδγσφγcvbnmqwertyuioβκσλπp asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdγαε ορlzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkαεργ

2 Περιεχόμενα Ομάδα Α:... 7 Α. Πρόλογος:... 7 Εισαγωγή:... 7 Προσωπικότητα χαρακτήρας ψυχισμός :... 7 Γιατί οι ψυχολόγοι κάνουν διάγνωση:... 9 Θεραπευτικός σχεδιασμός:... 9 Προγνωστικές συνέπειες:... 10 Πως προστατεύει ο ψυχολόγος τον ασθενή;... 10 Η επικοινωνία της ενσυναίσθησης:... 10 Παρεμπόδιση της φυγής:... 11 Πρόσθετα οφέλη της διάγνωσης:... 11 Περιορισμοί στη χρησιμότητα της διάγνωσης:... 11 Β. Ψυχαναλυτική διάγνωση του χαρακτήρα:... 12 Η κλασσική Φροϋδική θεωρία των ενορμήσεων:... 12 Η ψυχολογία του Εγώ:... 16 Η θεωρία των σχέσεων με το αντικείμενο ( ή αντικειμενότροπων σχέσεων ):... 18 Ψυχολογία του Εαυτού:... 20 Άλλες ψυχαναλυτικές απόψεις για την εκτίμηση της προσωπικότητας:... 21 Εξελικτική και Τυπολογική Διάσταση της προσωπικότητας:... 22 Ανάπτυξη της προσωπικότητας -κύκλος της ζωής:... 22 Γ. Πρωτογενείς και Δευτερογενείς Μηχανισμοί Άμυνας... 25 Γ.1 Πρωτογενείς ( ή Πρωτόγονοι ) Μηχανισμοί Άμυνας... 25 Γ.2. Δευτερογενείς Μηχανισμοί Άμυνας ( Ώριμες ή υψηλότερης τάξης ):... 29 Ομάδα Β:... 36 Α. Εξελικτική Διάσταση της προσωπικότητας:... 36 Εξελικτικά στάδια οργάνωσης του χαρακτήρα:... 37 Ιστορικό πλαίσιο: διαγνωστικό επίπεδο της παθολογίας του χαρακτήρα:... 38 Η διάγνωση σύμφωνα με τον Kraepelin: Οι νευρώσεις σε αντίθεση με τις ψυχώσεις:. 38 Οι διαγνωστικές κατηγορίες της ψυχολογίας του Εγώ: Νεύρωση συμπτωμάτων, νευρώσεις του χαρακτήρα και ψύχωση:... 39

3 Διάγνωση των σχέσεων με το αντικείμενο: ψυχοπαθολογία της μεταιχμιακής διαταραχής της προσωπικότητας:... 39 Ψυχοπαθολογία κατά Λακάν:... 40 Επιμέρους διαστάσεις ενός νευρωτικού - μεταιχμιακού - ψυχωτικού φάσματος:... 40 Ομάδα Γ:... 59 Τύποι οργάνωσης του χαρακτήρα:... 59 Η εστιασμένη στα σχήματα θεραπεία για τις διαταραχές προσωπικότητας:... 61 Υπό - ομάδα Γ1: Οι εκκεντρικές προσωπικότητες:... 69 Παρανοϊκές προσωπικότητες:... 70 Σχιζοειδείς προσωπικότητες:... 81 Σχιζότυπη προσωπικότητα:... 92 Διασχιστικές προσωπικότητες:... 93 Υπό - ομάδα Γ2: Οι δραματικές προσωπικότητες:... 102 Ψυχοπαθητικές ( Αντικοινωνικές ) προσωπικότητες:... 103 Υστερικές ( δραματικές / ιστριονικές ) προσωπικότητες :... 111 Ναρκισσιστικές προσωπικότητες :... 120 Μαζοχιστικές ( αυτοηττώμενες ) προσωπικότητες:... 129 Υπό - ομάδα Γ3: Αγχώδεις φοβικές προσωπικότητες:... 135 Ιδεοληπτικές και ψυχαναγκαστικές προσωπικότητες:... 136 Αποφευκτική προσωπικότητα:... 145 Εξαρτητική ή εξαρτημένη προσωπικότητα:... 147 Υπό - ομάδα Γ4: Προσωπικότητες του καταθλιπτικού συνεχούς:... 149 Δυσθυμία:... 152 Καταθλιπτικές προσωπικότητες:... 154 Μανιακές ή μανιοκαταθλιπτικές ή διπολικές προσωπικότητες:... 161 Γενικά συμπεράσματα της ερευνητικής εργασίας:... 165 Παράρτημα:... 166 Προτεινόμενη μορφή διαγνωστικής συνέντευξης:... 166 Ποιήματα:... 168 Μεταίχμιο:... 168 Ναρκισσιστική προσωπικότητα:... 172 Καταθλιπτική προσωπικότητα:... Error! Bookmark not defined. Ψυχωφελή μηνύματα:... 174 Βιβλιογραφία... 175

4 Πρόσωπο και προσωπείο Η ανθρώπινη προσωπικότητα Εξελικτική και τυπολογική διάσταση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Ερευνητική εργασία της Α Λυκείου Ομάδα της ερευνητικής εργασίας υπό την επίβλεψη του Στυλ. Βάσση ( ΠΕ 01 ) Αφιερώνεται στους καλλίτερους γονείς που θα προκύψουν από τη μελέτη της εργασίας.

5 Ποιό είναι το πρόβλημά σας ; Δεν έχετε πρόβλημα ; Μόλις βρήκαμε το πρώτο!!!! Διηγηθείτε μου ένα όνειρό σας

6 Όροι κλειδιά: Μεταβίβαση: απόδοση ρόλων στον θεραπευτή από τον θεραπευόμενο. Αντιμεταβίβαση: αποδοχή των παραπάνω ρόλων και αναστάτωσή του θεραπευτή. Εκδραμάτιση: ο τρόπος με τον οποίο ο ασθενείς καλύπτει μια συμπεριφορά με κάποια άλλη. Παλινδρόμηση: επιστροφή σε σχέση εξάρτησης μέσα από ποικίλες συμπεριφορές. Αντικειμενότροπες σχέσεις: οι σχέσεις με τους συνανθρώπους καθρεφτίζονται από τις σχέσεις με τους γονείς. Διαφοροδιάγνωση: με ποιες άλλες διαταραχές μπορεί να μπερδευτεί ως προς τη διάγνωση.

7 Ομάδα Α: Α. Πρόλογος: B. Σενέγια Ο σκοπός της παρούσης ερευνητικής εργασίας ήταν η κατανόηση βασικών εννοιών, όπως αυτή της προσωπικότητας, του προσώπου και του προσωπείου και βασικών θεωριών για την κατανόηση της ψυχολογικής εξέλιξης του ανθρώπου, καθώς και την λειτουργία των ψυχολογικών αμυνών του ανθρώπου. Ερευνητικά ερωτήματα: 1. Τι εννοούμε με τους όρους πρόσωπο και προσωπείο σ αυτή την εργασία ; Τι είναι προσωπικότητα ; Τι είναι ο χαρακτήρας ; Τι είναι ο ψυχισμός ; 2. Γιατί οι ψυχολόγοι κάνουν διάγνωση; 3. Ποιος ο θεραπευτικός σχεδιασμός που ακολουθούν ; 4. Ποιες οι κατά καιρούς θεωρίες για την ψυχαναλυτική διάγνωση του χαρακτήρα ; Εισαγωγή: Προσωπικότητα χαρακτήρας ψυχισμός 1 : Ο σκοπός της παρούσης ερευνητικής εργασίας ήταν η κατανόηση βασικών εννοιών, όπως αυτή της προσωπικότητας, του προσώπου και του προσωπείου και βασικών θεωριών για την κατανόηση της ψυχολογικής εξέλιξης του ανθρώπου, καθώς και την λειτουργία των ψυχολογικών αμυνών του ανθρώπου. Στην παρούσα ερευνητική εργασία χρησιμοποιούμε τον όρο προσωπείο με την έννοια του συνειδητού Εγώ που συμμορφώνεται στις απαιτήσεις του οικογενειακού - κοινωνικού περιβάλλοντος και των κανόνων του ( Υπερεγώ ) απωθώντας κάθε ασυνείδητη επιθυμία, φόβο ή ότι άλλο προκαλούν τα ένστικτα του ασυνειδήτου ( Εκείνο ). Με τα παραπάνω λοιπόν περιγράφεται η νεύρωση. Με τον 1 Βλ. κεφ. 1 στο Mc Williams, 2000.

8 όρο πρόσωπο πάλι εννοούμε το απαρτιωμένο Εγώ που ισορροπεί ανάμεσα στα ένστικτα και τις κοινωνικές απαιτήσεις, άρα από τη νεύρωση κλίνει προς το φυσιολογικό - υγειές και ξεχωρίζει τον εαυτό του από το περιβάλλον, άρα δεν βρίσκεται στο στάδιο του μεταιχμίου ή της ψύχωσης 2. Ένας γενικός ορισμός της προσωπικότητας αναφέρεται σε αυτήν ως το χαρακτηριστικό τρόπο με τον οποίο το άτομο σκέπτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται. Με άλλα λόγια αποτελεί ένα σύνθετο σχήμα συμπεριφοράς που αναπτύσσει κάθε άτομο συνειδητά και ασυνείδητα σαν στυλ ζωής ή τρόπο ύπαρξης κατά την διαδικασία προσαρμογής του στο περιβάλλον 3. Η προσωπικότητα είναι μία έννοια πολυδιάστατη. Σαφώς και σχετίζεται με το Χαρακτήρα Ταμπεραμέντο. Δευτερευόντως επηρεάζεται από το Εγώ ( ικανότητα προσαρμογής ) με αποτέλεσμα να λειτουργεί επιτυχώς ή ανεπιτυχώς στο περιβάλλον. Το κατά πόσο αυτά που κάνει και σκέφτεται συντονίζονται με τις βαθύτερες επιδιώξεις του ή όχι, σχετίζονται με την παράλληλη σχέση της προσωπικότητας με τον Αληθή Εαυτό. Τέλος, η ικανότητα του ατόμου, να μεταβάλλει τον Ορισμό της Προσωπικότητας του ανάλογα με την ιστορία, το παρόν και το προσδοκώμενο μέλλον, σε συνδυασμό με τις προαναφερόμενες αλληλοσυσχετίσεις ολοκληρώνουν, κατά ένα μέρος, αυτό που ονομάζουμε ως προσωπικότητα. Όπως όμως τονίστηκε, η έννοια της προσωπικότητας δεν περιορίζεται στις σχέσεις με τις ανωτέρω λειτουργίες. Σχετίζεται επίσης με την αλληλεπίδραση και το ρόλο που παίζει τόσο στην ικανοποίηση των ατομικών αναγκών (βιολογικές, συναισθηματικές, νοητικές, υπαρξιακές ανάγκες), όσο και στο περιβάλλον (εθνικό φυλετικό, οικονομικό, πολιτικό, πολιτισμικό). Το όλο σχήμα θυμίζει, κατά κάποιο τρόπο, την παλιά κατηγοριοποίηση του ψυχικού οργάνου από το Φρόιντ. Ο πατέρας της ψυχανάλυσης είχε ορίσει το Εγώ ως το όργανο που προσαρμόζεται ανάλογα με τις ανάγκες του Αυτό (ένστικτο) και τις επιταγές του Υπερεγώ (κοινωνικοί κανόνες). Η πραγματικότητα όμως δείχνει να είναι πολύ πιο περίπλοκη. Αφενός η Προσωπικότητα έχει τις δικές της ομοιοστατικές ανάγκες, αφετέρου οι ανάγκες του Ατόμου δεν σχετίζονται μόνο με το ένστικτο (π.χ. οι υπαρξιακές) και το Περιβάλλον δεν είναι μόνο οι κανόνες, αλλά επιδρά άμεσα στις ζωές και τις προσωπικότητες των ανθρώπων (π.χ. η οικονομική κρίση που ευθύνεται για χιλιάδες θανάτους από πείνα και απολύσεις). Συνεπώς, η έννοια της προσωπικότητας, που διαχειρίζεται α) τα μέρη της ( χαρακτήρας, ικανότητα προσαρμογής, αληθής εαυτός, προσωπική ιστορία και προσδοκώμενο μέλλον ), β) τις ανάγκες του Ατόμου (βιολογικές, συναισθηματικές, νοητικές, υπαρξιακές) και γ) τη σχέση με το Περιβάλλον ( εθνικό φυλετικό, οικονομικό, πολιτικό, πολιτισμικό ), είναι όντως μία πολυδιάστατη έννοια που η επίσημη επιστήμη ακόμη δεν έχει καταφέρει εν πολλοίς να αποκωδικοποιήσει. Σχετικά με την ελευθερία της βούλησης και της επιλογής, αυτή ποικίλει ανάλογα με τη χρονική στιγμή, την αντιμετωπιζόμενη κατάσταση, και την 2 Ορισμοί των συντακτών με βάση τους όρους «Πρόσωπο και Προσωπείο», δανεισμένους από την Θεολογία και τα συμπεράσματα τους από την McWilliams, 2000. 3 Γεωργαντά, χχ

9 προετοιμασία που έχει προηγηθεί. Λέγεται ότι η θέληση μετακινεί βουνά. Όχι όμως πάντα, και όχι όλα τα εμπόδια. Για παράδειγμα, όντως η θέληση του Γκάντι έπεισε τους Ινδούς να επαναστατήσουν και να διώξουν τους Άγγλους από τη χώρα τους. Το ίδιο και η θέληση του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ ανάγκασε για ίσα δικαιώματα των μαύρων με τους λευκούς. Η τόσα και τόσα παραδείγματα «αουτσάιντερ», που νίκησαν σε αγώνες, διαγωνισμούς κ.λπ. Ωστόσο, σε όλες τις καταστάσεις παίζει ρόλο και η χρονική στιγμή, και η τύχη, και μία «κρυφή» συνομωσία πολλών αθέατων παραγόντων. Το συμπέρασμα είναι, ότι η θέληση της προσωπικότητας μπορεί να φέρει κάποιες αλλαγές, υπό κάποιες προϋποθέσεις, και σε άλλες περιπτώσεις δεν μπορεί να κάνει τίποτε (π.χ. στο θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, ή στους περιορισμούς που θέτει η φύση στο ανθρώπινο σώμα). Γι αυτό και είναι πάντα επίκαιρο το σοφό ρητό «Θεέ μου, βοήθησε με να αλλάξω αυτά που μπορώ να αλλάξω, να αντέξω αυτά που δεν μπορώ να αλλάξω, και να έχω τη σοφία να διακρίνω ποιο από τα δύο είναι το κάθε τι» 4. Γιατί οι ψυχολόγοι κάνουν διάγνωση 5 : Η λέξη διάγνωση για πολλούς είναι κακή λέξη. Πολλές φορές ήταν προβληματική. Είναι προϊόν του άγχους του θεραπευτή μπροστά στην αίσθηση αβεβαιότητας που του προκαλεί η πολυπλοκότητα του ανθρώπου. Με τη διάγνωση η οδύνη που νιώθει για τον ασθενή ο θεραπευτής με τη διάγνωση αποστασιοποιείται. Το ίδιο κάνει και η κοινωνία αποδίδοντας σε κάποιους ψυχοπαθολογία. Όταν όμως η διάγνωση γίνει με θεραπευτική ευαισθησία και μετά από ειδική εκπαίδευση τότε: o Χρησιμεύει στον θεραπευτικό σχεδιασμό. o Παρέχει πληροφορίας σχετικά με την πρόγνωση της ασθένειας. o Συνεισφέρει στην προστασία των ασθενών. o Βοηθά τον θεραπευτή να δείξει ενσυναίσθηση. o Μειώνει τον κίνδυνο εγκατάλειψης της θεραπείας από λάθος χειρισμούς του θεραπευτή. o Τα κλειδιά είναι η Συνέντευξη, το Ιστορικό και η Θεραπευτική Συμμαχία. Θεραπευτικός σχεδιασμός 6 : Η διάγνωση βάζει το πλαίσιο του θεραπευτικού σχεδιασμού. o Εξάρτηση απεξάρτηση. o Οργανική κατάσταση εστίαση σ αυτήν κι εκπαίδευση του ασθενή και του περιβάλλοντός του να την αντιμετωπίσει. 4 Βελίκης, χχ 5 Βλ. κεφ. 1 στο Mc Williams, 2000. 6 Ο.π.

10 o Διπολική νόσος φαρμακευτική αγωγή και ατομική θεραπεία. o Διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας αναγνώριση όλων των προσωπικοτήτων και ανάκληση του τραυματικού παρελθόντος. o Χρόνια προβλήματα προσωπικότητας μακροχρόνια ατομική ψυχανάλυση η οποία όμως ως προς τη μέθοδό της συνεξελίσσεται με την θεραπευτική σχέση χωρίς να μένει σε άκαμπτες θεωρίες. Προγνωστικές συνέπειες 7 : Άλλο το σύμπτωμα ή ακόμη και αυτό που λέμε διαταραχή σαν κατάσταση κι άλλο η δομή της προσωπικότητας ( κάτι πιο βαθύ ). Άλλη η φοβία σε ένα άτομο με καταθλιπτική ή ναρκισσιστική προσωπικότητα κι άλλη η φοβία σ ένα χαρακτηριολογικά φοβικό άτομο. Δεν πρέπει να εξετάζουμε το πρόβλημα του ασθενή, αλλά το χαρακτήρα του. Άλλο πράγμα ο ιδεοψυχαναγκαστικός χαρακτήρας κι άλλο μια ξαφνική ιδεοληψία ενός ατόμου. Πως προστατεύει ο ψυχολόγος τον ασθενή 8 ; Με την ευσυνείδητη, προσεκτική διάγνωση. Με την ενημέρωση του ασθενή για το τι να περιμένει, πόσο θα διαρκέσει, τι να αποφεύγει και τι να υποσχεθεί. Ο ψυχοθεραπευτής πρέπει να εξηγήσει τις δύο επιλογές: Σύμπτωμα ψυχολόγος / βραχεία θεραπεία. Βαθειά γνώση της προσωπικότητας και των εσωτερικών συγκρούσεων και μόνιμα αποτελέσματα ψυχαναλυτής / μακρόχρονη θεραπεία. Η επικοινωνία της ενσυναίσθησης 9 : «Νιώθω μαζί» - ενσυναίσθηση να συμπάσχει με την διαταραχή του ασθενούς. «Νιώθω για» συμπόνια, λύπηση, φροντίδα, ενδιαφέρον ( αμυντική απόσταση από το άτομο που υποφέρει ). Η ασθενείς με μεταιχμιακή οργάνωση της προσωπικότητας όταν μιλούν για αυτοκτονία 10, ουσιαστικά μιλούν για «κατάθλιψη εγκατάλειψης» ( 7 Ο.π. 8 Ο.π. 9 Ο.π. 10 Ο.π. Για τη Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία βλ. Σίμος, 2010, κεφ. 2.

11 Masterson, 1976 ). Το ενδιαφέρον του θεραπευτή γι αυτούς θα τους βοηθήσει. Από μικροί εισέπραξαν από την οικογένεια τους πως τα συναισθήματά τους αγνοούνται μέχρι να απειλήσουν το περιβάλλον τους με μια καταστροφή. Οργίζονται αυτοί οι ασθενείς αν ο κλινικός ασχοληθεί με την επικείμενη αυτοκτονία τους. Επιθυμούν το ενδιαφέρον του. Ο κλινικός κρίνει την πιθανότητα αυτοκτονίας από το σχέδιο, τα μέσα και την επικινδυνότητα τω μέσων αυτών για βλάβες. Παρεμπόδιση της φυγής 11 : Σχετίζεται με την ενσυναίσθηση. Πολλοί βλέπουν τον θεραπευτή σιγά σιγά ως απειλή πχ τα άτομα που φοβούνται την εξάρτηση ή οι υπομανιακοί. Πρόσθετα οφέλη της διάγνωσης 12 : Μια θεραπευτική σχέση για να αρχίσει καλά πρέπει ο ασθενής να αισθάνεται το ενδιαφέρον του κλινικού, την έλλειψη του άγχους του κλινικού, την κατανόηση του προβλήματος και τη θεραπευτική δράση του κλινικού. Ο ασθενής απαντά σε δύσκολες ερωτήσεις πιο εύκολα στην αρχή πριν τον γνωρίσει καλλίτερα και τον νιώσει σαν τον ηθικολόγο πατέρα του. Οι μεταιχμιακοί όταν αρχίσουν να δείχνουν εμπιστοσύνη στον θεραπευτή, επειδή φοβούνται την εξάρτηση, επιχειρούν αυτοκτονία. Περιορισμοί στη χρησιμότητα της διάγνωσης 13 : Ιδιαίτερα χρήσιμη η διάγνωση. o Στην αρχή o Σε περίοδο κρίσης ή αδιεξόδου. Ιδιαίτερα χρήσιμη η διάγνωση, μα δεν είναι αυτοσκοπός. Κάποια στιγμή την θέση της διάγνωσης παίρνει η θεραπευτική σχέση. Η αξιολόγηση της δομής του χαρακτήρα είναι πάντοτε προσωρινή και ποτέ οριστική. 11 Ο.π. 12 Ο.π. 13 Ο.π.

12 Β. Ψυχαναλυτική διάγνωση του χαρακτήρα 14 : Σ. Στροπωνιάτης Δύο προσεγγίσεις: Θεωρία των ενορμήσεων ( Αρχικά ο Φρόϊντ και αργότερα ο Wilheim Reich, Character Analysis ): Κατανοείται η προσωπικότητα βάσει της καθήλωσης. Ψυχολογία του Εγώ: Ο χαρακτήρας εκφράζει τον τρόπο της λειτουργίας των αμυντικών διεργασιών. Αλληλοσυμπληρώνονται. Νεότερες θεωρίες: Σχέση με το αντικείμενο ( αντικειμενότροπες σχέσεις ). Διαπροσωπική ψυχανάλυση. Ψυχολογία του Εαυτού ( Heinz Kohut ). Η θεωρία του σεναρίου ( Silvan Tomkins ). Περσονολογία ( Henry Murray ). Θεωρία του Ελέγχου κυριαρχίας (Mount Zion Psychotherapy Weiss & Sampson ). Η Mc Williams συνδυάζει όλα τα παραπάνω. Η κλασσική Φροϋδική θεωρία των ενορμήσεων 15 : Μοντέλο με βιολογικές καταβολές. Κεντρικός ρόλος των ενστίκτων. Ανάπτυξη προσωπικότητας μέσω διαδοχικών σταδίων σωματικών ενασχολήσεων ( ψυχοσεξουαλικά στάδια: στοματικό πρωκτικό φαλλικό ). Τα βρέφη και συνάμα οι βρεφικές πτυχές των ανθρώπων αναζητούν συνεχώς την ικανοποίηση. Υπάρχουν βέβαια και κάποιες ατομικές διαφορές στην ισχύ των ενστίκτων. Κατά τον Φρόιντ οι γονείς για να φροντίσουν σωστά το παιδί πρέπει να ισορροπούν ανάμεσα στην ικανοποίηση αυτών των απολαύσεων του βρέφους για να νιώθει ασφάλεια και στην μη ικανοποίησή τους με τρόπο αναπτυξιακό για να αντικατασταθεί η αρχή της ευχαρίστησης από την αρχή της πραγματικότητας. 14 Βλ. κεφ. 2 στο Mc Williams, 2000. 15 Ο.π.

13 Σε γνωστικό επίπεδο το βρέφος πρέπει να πάει από την αντίληψη θέλω να ικανοποιήσω άμεσα το κάθε ενόρμησή μου όποια κι αν είναι στην αντίληψη πως κάποιες ενορμήσεις μου είναι προβληματικές και για κάποιες άλλες πρέπει να περιμένω μέχρι να ικανοποιηθούν. Κατά τον Φρόιντ αν οι γονείς ικανοποιούν υπερβολικά τις ενορμήσεις των παιδιών τότε αυτά δεν έχουν κίνητρο να πάνε στο επόμενο εξελικτικό στάδιο. Αν τα αποθαρρύνουν τότε αυτά δεν θα μπορούν να απορροφήσουν τις ματαιώσεις της ζωής. Το παιδί «καθηλώνεται» σ ένα από τα ψυχοσεξουαλικά στάδια ( στοματικό πρωκτικό φαλλικό ) στα ζητήματα που απασχολούν το στάδιο αυτό, όταν ικανοποιούνται σ αυτό υπερβολικά ή ματαιώνονται οι ενορμήσεις του. Με τον παραπάνω τρόπο μέσα από αυτές τις καθηλώσεις διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του ανθρώπου. Η καταθλιπτική προσωπικότητα έχει «καθηλωθεί» στο στοματικό στάδιο ( οι πρώτοι 18 μήνες ζωής του ανθρώπου ). Αυτό σημαίνει πως παραμελήθηκε ή ικανοποιήθηκε υπερβολικά στο στοματικό στάδιο. Η ιδεοληπτική προσωπικότητα έχει «καθηλωθεί» στο πρωκτικό στάδιο ( 18 μηνών 3 ετών ). Η υστερική προσωπικότητα έχει «καθηλωθεί» στο φαλλικό στάδιο μέσω σεξουαλικής υπερδιέγερσης λόγω αποπλάνησης ή απόρριψης ή και τα δύο (3 6 ετών). Το τελευταίο τμήμα του φαλλικού σταδίου έγινε γνωστό ως «Οιδιπόδειο σύμπλεγμα» εξαιτίας της ομοιότητας του σεξουαλικού ανταγωνισμού του βρέφους με τους γονείς του με το μύθο του Οιδίποδα. Στην αρχή χώριζαν τον χαρακτήρα σε στοματικό, πρωκτικό, φαλλικό. Αργότερα χώριζαν τον χαρακτήρα σ:ε o Στοματικά εξαρτημένο ή στοματικά επιθετικό, πρωκτικής ενσωμάτωσης ή πρωκτικής αναβολής. o Πρώιμα ή αργοπορημένα στοματικός, πρωκτικός ή φαλλικός. Ο Erik Erikson στις δεκαετίες του 50 και του 60 είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην θεωρία των ενορμήσεων ( μέσα από τα δικά του ψυχοσεξουαλικά στάδια σύμφωνα με τα διαπροσωπικά και τα ενδοψυχικά καθήκοντα της κάθε φάσης τροποποίησε τον Φροϋδικό βιολογισμό ) και στην Ψυχολογία του Εγώ. Το Στοματικό περιγράφηκε με βάση τη συνθήκη της απόλυτης εξάρτησης του βρέφους στην οποία δημιουργείται όταν ικανοποιείται η βασική εμπιστοσύνη ή η βασική δυσπιστία όταν δεν ικανοποιείται η στοματική ενόρμηση. Υποφάσεις στοματικής ενσωμάτωσης έναντι στοματικής αποβολής. Το πρωκτικό περιγράφηκε με βάση τη συνθήκη της επίτευξης της αυτονομίας ή αντίθετα της ντροπής και της αμφιβολίας ( έλεγχος σφικτήρων, αυτοέλεγχος, αντιμετώπιση προσδοκιών της οικογένειας και ευρύτερα της κοινωνίας ). Υποφάσεις πρωκτικής ενσωμάτωσης έναντι στοματικής αποβολής. Η Οιδιπόδεια φάση ( 6 ετών ) έχει κρίσιμη σημασία για την ανάπτυξη της βασικής αποτελεσματικότητας ( ανάπτυξη πρωτοβουλίας ή

14 ενοχής ) και της αίσθησης ευχαρίστησης στην ταύτιση του ατόμου με τα αντικείμενα της αγάπης του 16. Τη δεκαετία του 50 ο Harry Stack Sullivan διατύπωσε μια θεωρία για την ανάπτυξη της προσωπικότητας που έδινε έμφαση στα επικοινωνιακά επιτεύγματα του παιδιού, όπως είναι ο λόγος και το παιχνίδι κι όχι στην ικανοποίηση των ενορμήσεων 17. Η Margaret Mahler επικεντρώθηκε στις ευρύτερες, αλλά και τις επιμέρους φάσεις της διαδικασίας αποχωρισμού εξατομίκευσης. Η θεωρία της εντάσσεται στη θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων, αλλά στηρίχθηκε και στο εξελικτικό μοντέλο του Φρόιντ. MAHLER Φυσιολογική αυτιστική φάση Φυσιολογική συμβιωτική φάση 1) Φάση εκκόλαψης 2) Φάση εξάσκησης 3) Φάση επαναπροσέγγισης 4) Φάση πορείας προς την απόκτηση της σταθερότητας προς το αντικείμενο 18 Φάση αποχωρισμού εξατομίκευσης 0-2 μηνών 2-10 μηνών 4-36 μηνών (Υποφάσεις) a) Διαφοροποίηση και ανάπτυξη σωματικής εικόνας b) Εξάσκηση (στον αποχωρισμό εξατομίκευση) 4-10 μηνών 6 με 10 16 με 18 μηνών c) Επαναπροσέγγιση 16 με 18 24 μηνών d) Σταθεροποίηση της εξατομίκευσης και έναρξη της σταθερότητας του αντικειμένου 24 36 μηνών 16 Ο.π., σ. 78. 17 Ο.π., σ. 79. 18 Ο.π., σσ. 79-80.

15 Με βάση τις παραπάνω απόψεις ( Erikson, Sullivan, Mahler ) οι θεραπευτές κατανόησαν καλλίτερα την «καθήλωση» των ασθενών στα εξελικτικά στάδια του Φρόιντ. Erikson: 1) Βρεφική ηλικία 0 12 με 18 μηνών Βασική εμπιστοσύνη- Βασική δυσπιστία ΕΛΠΙΔΑ 2) Νηπιακή ηλικία 12 με 18-36 μηνών Αυτονομία-Ντροπή και Αμφιβολία ΘΕΛΗΣΗ 3) Προσχολική ηλικία 3-6 ετών 4) Σχολική ηλικία 6-11 ετών 5) Εφηβεία 11-21 ετών 6) Νεαρή ενήλικη ζωή 21-35 ετών 7) Ενήλικη ζωή 35 65 ετών (Ηλικία του παιγνιδιού) Πρωτοβουλία Ενοχή ΣΚΟΠΟΣ Φιλοπονία (Επιμέλεια)-Κατωτερότητα ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ Ταυτότητα Σύγχυση (Διάχυση ταυτότητας) ΠΙΣΤΗ / ΠΙΣΤΟΤΗΤΑ Στενή σχέση Απομόνωση ΑΓΑΠΗ Παραγωγικότητα Απορρόφηση στον εαυτό ΝΟΙΑΞΙΜΟ (ΦΡΟΝΤΙΔΑ) 8) Γηρατειά (Ώριμη ηλικία) 65 θάνατος Ακεραιότητα Απόγνωση ΣΟΦΙΑ 19 Αυτά τα μοντέλα βοήθησαν και τους ασθενείς να κατανοήσουν τον εαυτό τους, ενώ μέχρι τότε έδιναν εσωτερικές για τα πιο πολύπλοκα χαρακτηριστικά τους: «Είμαι άσχημος», «Είμαι τεμπέλης και απείθαρχος», «Είναι στη φύση μου να με απορρίπτουν» κλπ ( Πυρηνικές Πεποιθήσεις ). PIAGET 1. Προγλωσσικό αισθητικοκινητικό στάδιο 2. Αναπαραστασιακό ή προ των λογικών διεργασιών στάδιο 3. Στάδιο των συγκεκριμένων λογικών διεργασιών 4. Στάδιο των τυπικών λογικών διεργασιών 0-2 ετών 2-7 ετών 7-12 ετών 12-18 ετών 19 Κοτανίδης Α. 3., χ.χ

16 Η ψυχολογία του Εγώ 20 : Freud, The Ego and the Id [Εκείνο ] ( 1923 ). Εισαγωγή του δομικού μοντέλου της προσωπικότητας. Η ψυχανάλυση ( Arlow & Brener, 1964 ) άρχισε να εξετάζει όχι τα στοιχεία του ασυνειδήτου, αλλά τις διεργασίες που κρατούν τα περιεχόμενα αυτά μακριά από το συνειδητό. Άρχισαν λοιπόν να απομακρύνονται στην έρευνα από το ασυνείδητο ( Λειτουργίες του Εκείνο ) και άρχισαν να ερευνούν τις επιθυμίες, τους φόβους, τις φαντασιώσεις ( Λειτουργίες του Εγώ ) που είναι πιο κοντά στη συνείδηση και μπορούσε ο κλινικός να εξετάσει αν εργαζόταν θεραπευτικά με τις αμυντικές λειτουργίες του Εγώ. Κατά τον Φρόιντ το Εκείνο ( το αυτό κατά το Φρόιντ ) εμπεριέχει πρωτόγονες ενορμήσεις, παρορμήσεις, επιθυμίες που γεννήθηκαν πριν την ανάπτυξη της λογικής σκέψης, συνδυασμούς επιθυμίας φόβου και διάφορες φαντασιώσεις. o Το Εκείνο είναι εγωιστικό και απαιτητικό λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της ευχαρίστησης. o Σε γνωστικό επίπεδο είναι προγλωσσικό. Κάνει αισθητή την ύπαρξή του μόνο με νοερές απεικονίσεις και σύμβολα. Δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του χρόνου, έχει δικού του κανόνες, δεν έχει ηθικούς φραγμούς και δεν αντιλαμβάνεται πως κάτι είναι αντίθετο με κάτι άλλο. o Κατά τον Φρόιντ πρόκειται για πρωτογενή διεργασία σκέψης που εκφράζεται στα όνειρα, τις ψευδαισθήσεις και στα αστεία. Είναι εξ ολοκλήρου ασυνείδητο. Γίνεται αντιληπτό από τα παράγωγά του (σκέψεις, συναισθήματα και πράξεις ). Κατά τον Φρόιντ το Εγώ είναι ένα σύνολο λειτουργιών που προσαρμόζεται σε κάθε κατάσταση ανακαλύπτοντας τρόπους που είναι αποδεκτοί από την οικογένεια και την κοινωνία για την αντιμετώπιση των απαιτήσεων του Εκείνο. o Το Εγώ εξελίσσεται σε όλες τις ηλικίες, αλλά αναπτύσσεται ραγδαία κυρίως στην παιδική ηλικία. o Το Εγώ λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της πραγματικότητας. o Μεσολαβεί ανάμεσα στα απαιτήσεις του Εκείνο και τα πρέπει του Υπερεγώ. o Το Εγώ είναι το φυτώριο τις δευτερογενούς διεργασίας της σκέψης ( γνωστικές λειτουργίες με ακολουθία της σκέψης, λογική και στροφή προς την πραγματικότητα ). o Στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας οι λειτουργίες του Εγώ ( άμυνες ) λειτουργούν προσαρμοστικά, αλλά στην ενήλικη ζωή ενδέχεται να γίνουν δυσπροσαρμοστικές. 20 Ο.π..

17 o Το Εγώ έχει συνειδητές πλευρές ( εαυτός ή εγώ όπως όλοι το εννοούμε ) και ασυνείδητες ( Πρωτογενείς και Δευτερογενείς Μηχανισμοί Άμυνας ). o Ο κλινικός ενισχύει το Παρατηρησιακό Εγώ του ασθενούς ( συνειδητό κομμάτι του Εγώ ), ενώ το Εγώ που βιώνει έχει μια πιο πρωταρχική αίσθηση γι αυτό που συντελείτε στην θεραπευτική σχέση. o Απαραίτητη συνθήκη της ψυχαναλυτικής θεραπείας αυτή η «θεραπευτική διχοτόμηση» ( Sterba, 1934 ). Έτσι το δυστονικό προς το Εγώ ( το μη παρατηρήσιμο από το Εγώ, αλλά βιώσιμο ) γίνεται συντονικό προς το Εγώ ( παρατηρήσιμο από το Εγώ ). o Η σχέση Παρατηρησιακού και μη Παρατηρησιακού Εγώ βοηθά στην διάγνωση ( ενόραση του θεραπευτή ) μεταιχμίου ή ψύχωσης. Έτσι ο ασθενής προσέχει μέσα του συγκρούσεις και πράγματα που πριν παραθεωρούσε και γίνεται πιο υγιής. o Η φράση «η ισχύς του Εγώ» υποδηλώνει την ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει την πραγματικότητα, ακόμη κι όταν αυτή είναι ιδιαίτερα δυσάρεστη, χωρίς να προσφεύγει σε πρωτόγονες άμυνες, όπως η άρνηση. o Ο πρωτόγονες άμυνες αποφεύγουν ή διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα που είναι δυσάρεστη. o Οι δευτερογενείς άμυνες έχουν περισσότερη προσαρμοστικότητα στα δεδομένα της πραγματικότητας και δηλώνουν μεγαλύτερη ψυχική υγεία. Το Υπερεγώ είναι ( το πάνω από μένα κατά το Φρόιντ ) είναι το τμήμα του εαυτού που επιτηρεί τα πράγματα, ιδιαίτερα από μια ηθική οπτική. o Με μια πρώτη ματιά ταυτίζεται με τη συνείδηση του ανθρώπου. Μας επιβραβεύει η μας κριτικάρει. o Είναι μέρος του Εγώ, αν και βιώνεται ξεχωριστά. o Διαμορφώνεται κατά τον Φρόιντ κατά τη διάρκεια της Οιδιπόδειου φάσεως μέσω της ταυτοποίησης του παιδιού με τις γονικές αξίες. o Οι πιο σύγχρονοι ψυχαναλυτές υποστηρίζουν πως ανιχνεύεται ήδη στις πρωτόγονες βρεφικές ιδέες περί καλού και κακού. o Το Υπερεγώ, όπως και το Εγώ είναι εν μέρει συνειδητό και εν μέρει ασυνείδητο. o Για να θεωρηθεί ακατάλληλα τιμωρητικό προς τον ασθενή πρέπει να αξιολογήσουμε αν είναι δυστονικό ( ταυτίζεις την σκέψη με την πράξη και θεωρείς όλον τον εαυτό σου κακό υγιές νευρωτικό ) ή συντονικό προς το Εγώ ( αναγνωρίζεις πως κάποια μέρη του εαυτού σου κάνουν κακές σκέψεις ή έχουν κακές επιθυμίες μεταίχμιο ψύχωση ).

18 o Η ψυχανάλυση δεν είναι ανήθικη, ούτε ηδονιστική. Η ύπαρξη ενός άκαμπτου, τιμωρητικού και ηθικιστικού Υπερεγώ συχνά παρακάμπτεται από τους ανθρώπους ή εκλογικεύεται. o Απλώς με την ψυχανάλυση κάποιος καταλαβαίνει πως όλοι κάνουν κακές σκέψεις ή βιώνουν αρνητικά συναισθήματα, χωρίς αυτό να υποδηλώνει την διεφθαρμένη τους φύση. o Οι άμυνες προστατεύουν τον εαυτό από το άγχος που νιώθει από τις εσωτερικές συγκρούσεις μέσα του. o Το Εκείνο βάζει τις ενστικτώδεις συγκρούσεις, το Εγώ τις αναστατώσεις από τις εμπειρίες της πραγματικότητας και το Υπερεγώ τα συναισθήματα και τις φαντασιώσεις ενοχής ( Anna Freud, The Ego and the Mechanisms of Defense, 1936 ). o Ο Φρόιντ αρχικά υποστήριξε πως το άγχος το δημιουργούν οι άμυνες και κυρίως η απώθηση ( εκούσια λήθη ) για να κρύψει τις συσσωρευμένες ενορμήσεις. Αργότερα με τη δομική θεωρία υποστήριξε το αντίθετο, δηλ. πως το άγχος δημιουργεί την απώθηση. Η θεωρία των σχέσεων με το αντικείμενο ( ή αντικειμενότροπων σχέσεων ) 21 : Η Melanie Klein ( Βρετανική Σχολή της ψυχανάλυσης ) εξέτασαν τις προγλωσσικές και προ λογικές διεργασίες που βιώνονται ασυνείδητα. Ο W.R.D. Fairbairn (1954 ) αμφισβήτησε τον βιολογισμό του Φρόιντ προτείνοντας ότι οι άνθρωποι δεν αναζητούν τόσο την ικανοποίηση των ενορμήσεών τους, όσο τη δόμηση και τη διατήρηση σχέσεων. Στοματικό στάδιο τάϊσμα, συναισθηματικός δεσμός, ζεστασιά. Αντικείμενο: πρόσωπο ( ενίοτε και πράγμα ή μέρος προσώπου ή σώματος ), όπου κατευθύνουμε τη σεξουαλική ή την επιθετική μας ενόρμηση ως παιδιά. Η Ουγγρική Σχολή της ψυχανάλυσης ( Michael & Alice Balint ) εξέτασε πρωτόγονες εμπειρίες: αγάπη, μοναξιά, δημιουργικότητα, απαρτίωση εαυτού, οι οποίες δεν εξηγούνταν ικανοποιητικά από τη δομική θεωρία του Φρόιντ. Οι θεωρητικοί των σχέσεων με το αντικείμενο έδωσαν έμφαση στο ποια ήταν τα βασικά αντικείμενα αγάπης στον κόσμο του παιδιού, στο πως αυτό τα είχε βιώσει, πως αυτά εσωτερικεύτηκαν και πως αυτές οι νοερές απεικονίσεις ζουν στην ασυνείδητη ζωή. Δεν έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση ούτε στο είδος της ενόρμησης που είχε υποστεί κακό χειρισμό από τους γονείς, ούτε στον προσδιορισμό της εξελικτικής φάσης κατά την οποία σημειώθηκε η καθήλωση. 21 Ο.π..

19 Τα αντικείμενα βιώνονται ενίοτε από τα παιδιά διαστρεβλωμένα ( ο πατέρας έφυγε για τον πόλεμο με απορρίπτει, η γιαγιά μου κάνει τα χατίρια γιατί ανταγωνίζεται την κόρη της μ αγαπάει ). Στη θέση του Οιδιποδείου κυριαρχεί ο αποχωρισμός εξατομίκευση. Στα μέσα του 20 ου αι. στις ΗΠΑ εμφανίστηκαν οι διαπροσωπικοί ψυχαναλυτές ( Harry Stack Sullivan, Erich Fromm, Karen Horney, Clara Thompson, Otto Will, Frieda Fromm-Reichmann και άλλοι ). Αυτοί έδωσαν έμφαση στην εσωτερίκευση των σχέσεων ( ενδοβολές ) με τα πρώιμα αντικείμενα, τα οποία δεν μπορούσαν οι ασθενείς ακόμη να αποχωριστούν ικανοποιητικά σε ψυχολογικό επίπεδο. Οι ασθενείς την περίοδο των συγκρούσεων του Εκείνο Εγώ Υπερεγώ βιώνουν διαφορετικές καταστάσεις του Εγώ που αντικατοπτρίζουν τις αντικειμενότροπες σχέσεις. Στόχος του θεραπευτή είναι κάθε φορά που μιλά ο ασθενής να βρει ποιό εσωτερικευμένο αντικείμενο μιλά κι όχι να το αντιμετωπίζει ως ένα ώριμο εαυτό, αφού το κάθε αντικείμενο εσωτερικεύεται σε διάφορες ηλικίες, κυρίως βρεφική, νηπιακή και παιδική. Όσον αφορά το χαρακτήρα οι άνθρωποι υιοθετούν ένα πρότυπο συμπεριφοράς που στηρίζεται στις συμπεριφορές των αντικειμένων της βρεφικής ηλικίας ή στο πώς να κάνουν τους άλλους να φερθούν, όπως τα αντικείμενα αυτά. Έτσι κατανοήθηκε η «συνεχής αστάθεια» των μεταιχμιακών ( Kernberg, 1975 ), όπου δεν υπάρχει αυτοπαρατηρησιακό Εγώ. Όταν ο ασθενής εκτοξεύει μια παρανοϊκή δήλωση, τότε ο θεραπευτής γνωρίζει πως ο ασθενής αναδημιουργεί τα συναισθήματα που ένιωσε, όταν ήταν παιδί ( πχ. Άδικος, επικριτικός γονέας ). Οι θεραπευτές εξετάζοντας πολύ διαταραγμένους ασθενείς βιώνουν πρωτόγνωρες, μα φυσιολογικές «καταιγίδες αντιμεταβιβάσης». Η ισχυρή αντιμεταβίβαση στον θεραπευτή είναι το ισχυρό διαγνωστικό εργαλείο για τους μεταιχμιακούς ψυχωτικούς ασθενείς D. W. Winnicott ( Βρετανική Σχολή της ψυχανάλυσης ). Ο Heinrich Racker ( 1968 ) επηρεασμένος από την Klein πρότεινε δύο κατηγορίες αντιμεταβίβασης των θεραπευτών: την αρμονική ( το συναίσθημα ενός θεραπευτή ενσυναισθητικά για το τι είχε νιώσει ο ασθενής όταν ήταν παιδί ταύτιση με το παιδί ) και τη συμπληρωματική ( το συναίσθημα ενός θεραπευτή μη ενσυναισθητικά, από την πλευρά του ασθενή του για το τι είχε νιώσει το συγκεκριμένο αντικείμενο για το παιδί ταύτιση με τον γονιό ). Πχ ένας ασθενής κάθε φορά που μιλά για κάποιον, βάζει και μια επεξήγηση υποσημείωση. «Ο Ηλίας, αυτός που βγαίνω μαζί του κάθε Τετάρτη». Ο θεραπευτής τον ρωτά, αν κάποιος στην οικογένειά του δεν τον άκουγε προσεκτικά. Ο ασθενής υποστηρίζει πως ο θεραπευτής δεν θυμάται καλά το ιστορικό του, αρνείται πεισματικά πως η μητέρα του δεν τον άκουγε (μεταβίβαση ). Ο θεραπευτής αρχίζει να βαριέται αφόρητα (

20 αντιμεταβίβαση ), άρχισε να φαντασιώνεται πως θα παρουσίαζε την περίπτωση του ασθενούς στους συναδέλφους κι έτσι θα τους έπειθε για τις δεξιότητές του ως θεραπευτή ( Ναρκισσιστική ονειροπώληση ). Ο ασθενής υπερασπιζόταν τη μητέρα του λέγοντας πόσο τον φρόντιζε ( υποσυνείδητα για να ανέβη αυτή ως μητέρα ). Τότε ο θεραπευτής συνειδητοποίησε πως κι αυτός φροντίζει τον ασθενή του για να ανέβη αυτός ως θεραπευτής ( Συμπληρωματική Αντιμεταβίβαση ). Αν ο θεραπευτής είχε νιώσει πως ο ασθενής του δεν τον προσέχει ( δηλ. όπως ο ασθενής του με τη μητέρα του ), αλλά θεωρεί την παρουσία του πολύτιμη γιατί ανεβάζει την αυτοεκτίμησή του τότε θα είχαμε Αρμονική Αντιμεταβίβαση. Όλοι έχουμε βιώσει ενσυναισθητική μη λεκτική επικοινωνία ως γονείς με τα μωρά μας, ακούγοντας μια μελωδία που μας προκαλεί κλάμα ή με το να ερωτευτούμε με τρόπο ανεξήγητο. Αυτή η ικανότητα προέρχεται από τα δυο πρώτα χρόνια της ζωής μας ( μη λεκτική επικοινωνία ). Αυτή η παράλληλη χρήση λεκτικής μη λεκτικής επικοινωνίας στους ανθρώπους ονομάστηκε «Παράλληλη διεργασία» ( Ekstein & Wallerstein, 1958). Η σημαντικότερη προσφορά της θεωρίας των σχέσεων με το αντικείμενο είναι η μετατροπή της αντιμεταβίβασης από εμπόδιο σε πλεονέκτημα. Ο θεραπευτής παίζει τον ρόλο του αντικειμένου για να αισθανθεί τι αισθανόταν ο ασθενής για το αντικείμενο και τι το αντικείμενο για τον ασθενή. Από την ένταση της αντιμεταβίβασης επισημαίνεται και τον αν έχουμε να κάνουμε με μεταίχμιο ή ψύχωση ( Nancy Mc Williams ). Ψυχολογία του Εαυτού 22 : Κάποιοι ασθενείς αισθάνονταν κενοί από εσωτερικά αντικείμενα, χωρίς να νιώθουν ότι απειλούνται από αυτά και δεν τους κάλυπτε η θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων, ούτε φυσικά η θεωρία των ενορμήσεων ή η ψυχολογία του Εγώ και των αμυντικών διεργασιών. Επιφανειακά έδειχναν αυτοπεποίθηση, εσωτερικά όμως στερούνταν από αξίες και κατευθύνσεις. Γι αυτό αναζητούσαν συνεχώς την αυτοεπιβεβαίωση. Τελικά ήρθαν στην θεραπεία για να βρουν αξίες και κατευθύνσεις. Παρουσίαζαν εσωτερική σύγχυση σε σχέση με την αυτοπεποίθησή τους και τις αξίες τους. Προσπαθούσαν χρόνια να δουν το είδωλό τους σε εξωτερικές πηγές. Αυτοί θεωρήθηκαν Ναρκισσιστικά άτομα, ακόμη κι όταν στην περίπτωση τους δεν ταίριαζε το στερεότυπο του «φαλλικού» Ναρκισσιστικού χαρακτήρα ( αλαζονικός, ματαιόδοξος, σαγηνευτικός ) για τον οποίο είχε μιλήσει ο Reich. Η αντιμεταβίβαση που προκαλούσαν στην θεραπευτική σχέση δεν χαρακτηρίζονταν από ένταση, αλλά από πλήξη, εκνευρισμό, αίσθηση 22 Ο.π..