ΥΡΙΣΙΝΑ ΠΙΔΡΡΟΠΟΤΛΟΤ ΚΩΝΣΑΝΣΙΝΑ ΓΔΡΟΛΤΜΟΤ Απσιηεκηονική παπάδοζη και ζύγσπονη δόμηζη ζηο πλαίζιο ηηρ πποζηαζίαρ και ανάδειξηρ ηυν μνημείυν ζηην Άνυ Πόλη Κςπαπιζζίαρ. (Φ1-Φ3) Η Κππαξηζζία απνηειεί κηα αθόκε πεξίπησζε ειιεληθήο πόιεο πνπ δηαηεξεί αθέξαην έλα ζεκαληηθό ηκήκα ηνπ αξρηθνύ νηθηζηηθνύ ηεο ππξήλα, ελώ παξάιιεια έλα κεγάιν κέξνο ηεο έρεη νηθνδνκεζεί θαηά ηνλ ζπλήζε ζηε λενειιεληθή πξαγκαηηθόηεηα ηξόπν, δειαδή ρσξίο ηδηαίηεξν κέηξν, αηζζεηηθή, καθξηά από ην ηνπηθό αξρηηεθηνληθό ηδίσκα. Η άλσ πόιε απνηειεί θεξπγκέλν ηζηνξηθό ηόπν θαη αξραηνινγηθό ρώξν, κε ην θάζηξν σο ην ζεκαληηθόηεξν θαη πιένλ εκβιεκαηηθό ζεκείν αλαθνξάο ηνπ. Η παξνύζα αλαθνίλσζε ρσξίδεηαη ζε δπν ηκήκαηα. ην πξώην παξνπζηάδεηαη ζε αδξέο γξακκέο ε παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή ηεο άλσ πόιεο, ν ηξόπνο πνπ απηή πηνζεηείηαη θαη αλαπαξάγεηαη κέζα από παξαδείγκαηα ζύγρξνλεο δόκεζεο, θαζώο θαη επηκέξνπο πξνβιήκαηα πνπ αλαθύπηνπλ, θαη ζην δεύηεξν, ηα ελαπνκείλαληα νζσκαληθά θηίζκαηα ηεο πόιεο, ν ηξόπνο έληαμεο θαη αλάδεημήο ηνπο ζηνλ ζύγρξνλν νηθηζηηθό ηζηό. Α. παξαδνζηαθέο νηθίεο παξαδείγκαηα εθαξκνγήο (Φ4-Φ5) Η Κππαξηζζία, πξσηεύνπζα ηνπ λνκνύ Μεζζελίαο ην 1833 θαη Σξηθπιίαο ην δηάζηεκα 1899 κε 1909, ππήξμε κηα πόιε κε επδηάθξηην αζηηθό ραξαθηήξα πνπ αλαπηύρζεθε πνιενδνκηθά ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αη., κε απνηέιεζκα ην 1907, δίπια ζηελ πόιε ησλ 6.000 πεξίπνπ θαηνίθσλ, ε νπνία εθηεηλόηαλ ζηελ πιαγηά ηνπ ιόθνπ θαη γύξσ από ην θάζηξν, λα εκθαληζηεί θαη έλαο λένο νηθηζκόο κε ηελ νλνκαζία «Παξαιία Κππαξηζζίαο» θαη πιεζπζκό 800 θαηνίθνπο. Οη παξαδνζηαθέο νηθίεο ηεο άλσ πόιεο, ζηελ πιεηνλόηεηά ηνπο θαηαζθεπέο ηνπ 19 νπ θαη ησλ αξρώλ ηνπ 20 νπ αη., δηαθξίλνληαη ζε δπν βαζηθέο θαηεγνξίεο: ζηα «ελ ζεηξά» θηίζκαηα, νηθίεο κε θαηαζηήκαηα ζην ηζόγεην, θαη ζε ζπίηηα «παληαρόζελ ειεύζεξα». (Φ6-Φ9) Υηηζκέλα ζε θεθιηκέλν έδαθνο, ηα ζπίηηα είλαη ηζόγεηα ή δηώξνθα, ελώ όηαλ ε θιίζε ηνπ εδάθνπο απμάλεηαη, απαληνύλ θαη ηξηώξνθεο θαηαζθεπέο. Σα ζπίηηα κε θαηαζηήκαηα ζην ηζόγεην βξίζθνληαη ζπγθεληξσκέλα εθαηέξσζελ ησλ θεληξηθώλ θαιληεξηκηώλ θαη επί ηεο πιαηείαο Αξθαδηάο. Σα θηήξηα απηά είλαη ζηελνκέησπα, θαη ζπαληόηεξα πιαηπκέησπα, ζηνηρείν πνπ πξνθύπηεη από ηελ αμία ηνπ νηθνπέδνπ πνπ απνηηκάηαη κάιινλ σο πξόζνςε. Φαίλεηαη όηη ηα νηθόπεδα πνπιήζεθαλ κε ην «zirai», νζσκαληθή κνλάδα κέηξεζεο κήθνπο, (αληηζηνηρεί κε 0.75κ.) επί ηεο όςεο πξνο ηελ πιαηεία ή ηα θαιληεξίκηα, θαη έηζη εμεγείηαη ην ζπλήζσο ζηελόκαθξν ζρήκα ησλ νηθνπέδσλ. Σελ 1
άπνςε απηή επηβεβαηώλεη θαη ην γεγνλόο όηη ηα πιαηπκέησπα θηήξηα πνπ ζώδνληαη (θπξίσο ζηελ Πιαηεία Αξθαδηάο) είλαη πινύζηα αξρνληηθά κε λενθιαζηθά ζπλήζσο ζηνηρεία. Ωζηόζν, αθόκε θαη ζε ζηελνκέησπα θηήξηα, θαη κόλνλ ζηελ πξόζνςή ηνπο, παξαηεξείηαη ελίνηε ε εθαξκνγή λενθιαζηθώλ ζηνηρείσλ. (Φ10-13) ηνπο νξόθνπο απαληνύλ ζαρλίζηα, ραγηάηηα, ζθεπαζηέο βεξάληεο κε ζπκπαγέο ζπλήζσο ζηεζαίν, αιιά θαη εμώζηεο, ηα μύιηλα θηγθιηδώκαηα ησλ νπνίσλ έθεξαλ θαηαθόξπθα ζηνηρεία. Οη ηδακαξίεο ήηαλ επίζεο ζπλήζεηο, ελώ ζε παιαηέο γθξαβνύξεο εηθνλίδνληαη θακάξεο θαη ηνμσηά αλνίγκαηα ζηηο όςεηο, ζηνηρεία πνπ δηαηεξνύληαη ειάρηζηα ζηα ζσδόκελα κέρξη ζήκεξα θηήξηα. (Φ14-15) Οη πέξγθνιεο δελ πεξηνξίδνληαλ κόλν ζε απιέο ή θήπνπο αιιά ππήξραλ θαη ηζόγεηα κε πέξγθνιεο ζην δώκα. πλήζσο γηλόηαλ ρξήζε ελόο κόλνλ ραξαθηεξηζηηθνύ κνξθνινγηθνύ ζηνηρείνπ ζην ίδην θηήξην ή ζηελ ίδηα όςε, ππάξρνπλ σζηόζν θαη εμαηξέζεηο, όπσο π.ρ. έλα θηήξην κε ζαρληζί θαη εμώζηε ζηελ πξνέθηαζή ηνπ. (Φ16) Η απόιεμε ηεο μύιηλεο θεξακνζθεπνύο ζηέγεο δηακνξθσλόηαλ κε ηξεηο ζεηξέο θεξακίδηα, αιιά θαη κε μύιηλα γείζα. (Φ17-23) Οη νηθίεο ήηαλ από ιηζνδνκέο, ελίνηε κε αξαηή ρξήζε πιίλζσλ ή ζξαπζκάησλ θεξάκσλ. ηα αξρνληηθά ππήξραλ πεξηζπξώκαηα θαη θαινιαμεπκέλνη γσληόιηζνη από ηελ ίδηα πέηξα ή από πσξόιηζν, ελώ ζε αξθεηέο πεξηπηώζεηο δηακνξθώλνληαλ θαη γσληαθέο απνηκήζεηο. Οη εμσηεξηθέο ηνηρνπνηίεο ζπλήζσο επηρξίνληαλ, ελώ άιινηε ε ιηζνδνκή ηνπ ηζνγείνπ ήηαλ κπζηξηζκέλε θαη νη κπαγδαδόηνηρνη ησλ νξόθσλ έθεξαλ ιείν ζνβά. Ωο ιεπηνκέξεηα ζε εκθαλείο ιηζνδνκέο, παξαηεξείηαη επηρξηζκέλε δώλε θάησ από ηελ ζηέγε, ε νπνία πξνζέθεξε πξνζηαζία από ηελ πγξαζία. Ίρλε ησλ αξρηθώλ ρξσκαηηθώλ απνρξώζεσλ ησλ εμσηεξηθώλ ηνίρσλ δηαηεξνύληαη ζε αξθεηά παιαηά θηίζκαηα, από ηα νπνία πξνθύπηεη όηη αγαπεκέλα ρξώκαηα ήηαλ ε θίηξηλε ώρξα, ην βελεηζηάληθν θόθθηλν κε παξαιιαγέο έσο ην ξνδί, ην κπιε θαη κπιε γθξη ρξώκα. Γείγκαηα από γαιάδηεο ηαηλίεο, ρξώκα κε γλσζηό από παιηά απνηξνπατθό ραξαθηήξα, έρνπλ δηαζσζεί θάησ από ηηο ζηέγεο ή ζην ζεκείν δηάθξηζεο ησλ νξόθσλ. Αλάινγα ίρλε ησλ αξρηθώλ ρξσκάησλ δηαζέηνπκε θαη από επηκέξνπο αξρηηεθηνληθά ζηνηρεία ησλ νηθηώλ, όπσο θνπθώκαηα, απιόπνξηεο ή θηγθιηδώκαηα. Από ηα δεδνκέλα πνπ έρνπκε, πξνθύπηεη όηη, παξόιν πνπ ππήξραλ θαη θηήξηα κε εκθαλή ηε ιηζνδνκή, όηαλ νη ηνίρνη επηρξίνληαλ, θπξηαξρνύζε κάιινλ ε πνιπρξσκία, αθόκα θαη ζε έληνλνπο ηόλνπο. 2
Ύζηεξα από ηε γεληθή παξνπζίαζε ησλ αξρηηεθηνληθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηεο άλσ πόιεο, ζα αλαθεξζνύκε ζπλνπηηθά ζηνλ ηξόπν θαη ζην βαζκό πνπ απηά αθνκνηώλνληαη ηειηθώο ζηηο πεξηπηώζεηο αλαθαηαζθεπήο, επηζθεπήο ή αλέγεξζεο κηαο λέαο νηθνδνκήο. (Φ24) Όζνλ αθνξά ζην καθεζηώρ πποζηαζίαρ ηεο Άλσ Πόιεο θαη ζηηο κνξθνινγηθέο δεζκεύζεηο πνπ ηζρύνπλ γηα ηηο λέεο επεκβάζεηο, απηέο απνξξένπλ από: 1) ηνπο όξνπο δόκεζεο ησλ νηθηζκώλ πξν ηνπ 1923 2) ηελ θήξπμε ηεο άλσ πόιεο σο ηζηνξηθνύ ηόπνπ (1979) θαη 3) ηελ θήξπμε σο αξραηνινγηθνύ ρώξνπ (1998:θήξπμε θάζηξνπ θαη ΒΓ θιηηύνο / 1999 επέθηαζε νξίσλ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ) Μεηά ην πέξαζκα δεθαπέληε εηώλ από ηελ θήξπμε ηεο Άλσ Πόιεο Κππαξηζζίαο σο αξραηνινγηθνύ ρώξνπ, παξνπζηάδνληαη θαη ζρνιηάδνληαη ρσξίο δηάζεζε αμηνιόγεζεο, νξηζκέλα παξαδείγκαηα λέσλ θαηαζθεπώλ ή επεκβάζεσλ ζε πθηζηάκελα θηήξηα. Θεσξνύκε όηη ηα αξρηηεθηνληθά ζηνηρεία ησλ παξαδνζηαθώλ νηθηώλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ, δελ κπνξνύλ λα επηβάιινληαη πάληνηε σο πξόηππν θαη λα είλαη ππνρξεσηηθή ε πηνζέηεζή ηνπο από ηηο λέεο θαηαζθεπέο. πληζηνύλ πεξηζζόηεξν πεγή έκπλεπζεο γηα ηηο θαηλνύξγηεο νηθνδνκέο, είηε απηέο θαηαζθεπάδνληαη από παξαδνζηαθά πιηθά, είηε από ζύγρξνλα πνπ θαηαθέξλνπλ λα έξρνληαη ζε αξκνληθή ζπλύπαξμε κε ηα παιαηά. Ωζηόζν, κέρξη ζηηγκήο απνπζηάδνπλ νη κειέηεο εθείλεο πνπ πξνβάιινπλ κηα πην ζύγρξνλε άπνςε θαηαζθεπήο, θαη σο εθ ηνύηνπ ηα παξαδείγκαηα πνπ αθνινπζνύλ θέξνπλ ιίγν - πνιύ κόλνλ ζηνηρεία απνκίκεζεο ησλ παξαδνζηαθώλ κνξθνινγηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ. (Φ25-27) Σν κεγαιύηεξν κέξνο ησλ αλεγέξζεσλ ή ησλ απνθαηαζηάζεσλ αθνξά ζε θηήξηα πνπ έρνπλ σο απνθιεηζηηθή ρξήζε ηελ θαηνηθία, θαη ιίγεο είλαη νη πεξηπηώζεηο θαηαζθεπήο θαηαζηεκάησλ. Σα παιαηά ιζόγεια, πνπ είηε ιεηηνπξγνύζαλ σο θαηαζηήκαηα θαη δηέζεηαλ κεγάια αλνίγκαηα, ζπλήζσο ζε νιόθιεξε ηελ όςε, είηε σο θαηώγηα κε ειάρηζηα κηθξά παξάζπξα, δελ αληαπνθξίλνληαη πηα ζηηο απαηηήζεηο ηεο ζύγρξνλεο θαηνηθίαο. Ακέζσο ινηπόλ δεκηνπξγείηαη έλαο λένο ηύπνο θηεξίνπ, θαζώο νη ρώξνη απηνί ρξεζηκνπνηνύληαη πηα σο ρώξνη θύξηαο ρξήζεο ή σο ζηεγαζκέλνη ρώξνη ζηάζκεπζεο απηνθηλήησλ. Οη λέεο αλάγθεο επλννύλ επίζεο ηελ θαηαζθεπή ςπογείυν επί όιεο ηεο θάιπςεο, άζρεηα εάλ πξόθεηηαη γηα επηθιηλέο ή επίπεδν νηθόπεδν. πλήζσο εμαληιείηαη ε κέγηζηε επηηξεπόκελε δόκεζε, θαη έηζη ζπάληα θαηαζθεπάδνληαη ηζόγεηεο θαηνηθίεο. 3
(Φ28) Οη ζύγρξνλεο ιεηηνπξγηθέο αλάγθεο νδεγνύλ επίζεο ζπρλά ζηελ αλάγθε θαηαζθεπήο εξυηεπικού κλιμακοζηαζίος, ύςνπο ελόο νξόθνπ, ν ζρεδηαζκόο ηνπ νπνίνπ απαηηεί ηδηαίηεξε πξνζνρή. (Φ29-30) Αλαθνξηθά κε νξηζκέλα εηδηθά κνξθνινγηθά ζηνηρεία πνπ απαληνύλ ζηηο λέεο θαηαζθεπέο, ζεκεηώλνπκε ελδεηθηηθά: ηε ζπλήζεηα ηεο ηνπνζέηεζεο δηαθνζκεκέλσλ αθξνθεξάκσλ ζηηο ζηέγεο, ζηνηρείν μέλν ζηελ αξρηηεθηνληθή ηεο Άλσ Πόιεο, ηελ επηζπκία δηαθόζκεζεο ησλ όςεσλ κε λενθιαζηθά ζηνηρεία ή ηε δηακόξθσζε εκηππαίζξησλ ρώξσλ κε θακάξεο. Παξόιν πνπ ε ύπαξμε ησλ δπν ηειεπηαίσλ ηεθκεξηώλεηαη κέζα από παξαδείγκαηα παιαηώλ νηθηώλ, όπσο πξναλαθέξζεθε, ην δεηνύκελν είλαη ν ηξόπνο εθαξκνγήο ηνπο ζηηο λέεο θαηαζθεπέο. (Φ31-33) Οη απνθαηαζηάζεηο, νη επηζθεπέο. θαη εηδηθόηεξα νη πποζθήκερ, ζπληζηνύλ ην πην απαηηεηηθό έξγν γηα ηνπο κειεηεηέο. Ο ζρεδηαζκόο ηνπο θαιείηαη λα απαληήζεη θάζε θνξά ζε κηα ζεηξά εξσηεκάησλ πνπ δηαθνξνπνηνύληαη θαηά πεξίπησζε. ηε ζπλέρεηα αλαθέξνπκε ελδεηθηηθά νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά δεηήκαηα πνπ αθνξνύλ ζε επηκέξνπο ζεκεία ησλ επεκβάζεσλ, όπσο αληηκεησπίδνληαη από ηελ πιεπξά ηεο Τπεξεζίαο καο: (Φ34-36) Πξώηνλ νη κεπαμοζκεπέρ: Γεδνκέλνπ όηη είλαη νξαηέο από ην θάζηξν θαη από πνιιά άιια ζεκεία ηεο Άλσ Πόιεο, ε ρξσκαηηθά ελνπνηεκέλε άλσζελ εηθόλα ηνπ νηθηζκνύ είλαη θάηη ην επηζπκεηό πνπ δηεπθνιύλεηαη όηαλ νη λέεο ζηέγεο ζθεπάδνληαη κε θεξακίδηα ζην ρξώκα παιαησκέλσλ θεξακηδηώλ. Γεύηεξνλ: Η απόληξη μιαρ ζηέγηρ, κπνξεί λα γίλεη θαηά πεξίπησζε κε θιηκαθνύκελν γείζν από ζθπξόδεκα, αιιά εάλ ην θηίζκα βξίζθεηαη θνληά ζε κλεκείν ή αλ πξόθεηηαη γηα θηήξην από εκθαλή ιηζνδνκή, πξνηείλεηαη ε δηακόξθσζε κε ηνλ παξαδνζηαθό ηξόπν θαηαζθεπήο, δειαδή κε ηξεηο ζεηξέο θεξακηδηώλ. Σξίηνλ: Ο σπυμαηιζμόρ ηυν εξυηεπικών ότευν είλαη επίζεο ζεκαληηθόο. ηα επηρξηζκέλα θηίξηα πνπ βξίζθνληαη θνληά ζην θάζηξν, ζπλίζηαηαη ν επηρξσκαηηζκόο ηνπο ζε γήηλα ρξώκαηα, πνπ ζπλάδνπλ κε ηηο απνρξώζεηο ηνπ βξάρνπ θαη ησλ ιηζόθηηζησλ εξεηπσκέλσλ θηηζκάησλ ζηα αλαηνιηθά πξαλή ηεο νρύξσζεο. Γηα νηθίεο ζε άιια ζεκεία ηνπ νηθηζκνύ πξνηείλεηαη ε ρξήζε θαη άιισλ απνρξώζεσλ, ζύκθσλα κε ηα ζηνηρεία πνπ δηαζέηνπκε. Αξθεηέο θνξέο παξαηεξνύληαη απνθιίζεηο αλάκεζα ζηα εγθεθξηκέλα ζρέδηα θαη ζηα θηίζκαηα πνπ εληέιεη θαηαζθεπάδνληαη, θαη ζπρλά εκθαλίδνληαη δηάθνξα πξόζζεηα κνξθνινγηθά ζηνηρεία. Δλδεηθηηθά παξαζέηνπκε νξηζκέλα παξαδείγκαηα: (Φ37-Φ42). 4
Γελ είλαη βέβαηα ιίγεο θαη νη πεξηπηώζεηο εθείλεο πνπ ε ηειηθή έγθξηζε πνπ δίλεηαη πξνβιέπεη αιιαγέο ζηελ αξρηθή πξόηαζε. Γίλνληαο σζηόζν νδεγίεο θαη κνξθνινγηθέο θαηεπζύλζεηο ζα πξέπεη λα είκαζηε πνιύ πξνζερηηθνί, ώζηε ν αξρηηέθηνλαο λα δηαηεξεί ηε δεκηνπξγηθή ηνπ ειεπζεξία. ε θακία πεξίπησζε δελ είλαη επηζπκεηόο ν αζθπθηηθόο πεξηνξηζκόο ηνπ κειεηεηή, κε ηελ απζηεξή εθαξκνγή πξνδηαγξαθώλ ηεο Τπεξεζίαο, πνπ ελέρεη ηνλ θίλδπλν λα δεκηνπξγεζεί κηα αξρηηεθηνληθή ηεο 26 εο ΔΒΑ. Η νκνηνκνξθία εμάιινπ δελ είλαη πάληα ην δεηνύκελν ζηηο επεκβάζεηο, θαζώο έλα αξκνληθό ζύλνιν κπνξεί λα πξνθύςεη κέζα από ηνλ ζπγθεξαζκό πνηθίισλ θαη ζπρλά αληηθαηηθώλ θαηλνκεληθά, ιεπηνκεξεηώλ. Β. νζσκαληθά θηίζκαηα (Φ43-47) ην δεύηεξν ηκήκα παξνπζηάδεηαη ε άλσ πόιε ηεο Κππαξηζζίαο σο κηα μερσξηζηή πεξίπησζε νηθηζκνύ, ζηελ νπνία ην νζσκαληθό παξειζόλ εμαθνινπζεί λα απνηειεί έλα επδηάθξηην θπζηνγλσκηθό ραξαθηεξηζηηθό. Η καθξόρξνλε νζσκαληθή θαηνρή ηεο πόιεο, ρσξηδόκελε ζε δπν πεξηόδνπο από ην 1460 έσο ην 1685 θαη από ην 1715 έσο ην 1825, απνηππώλεηαη ζηα ζσδόκελα κέρξη ζήκεξα θηίζκαηα, ζπγθεληξσκέλα πιεζίνλ ηνπ θάζηξνπ. Αλαηνιηθά ηνπ θάζηξνπ, βξίζθεηαη ην θηίξην ελόο οθυμανικού ηεμένοςρ, πνπ δηαηεξείηαη ζε εξεηπηώδε κνξθή αλάκεζα ζε δπν κεηαγελέζηεξεο νηθίεο ηνπ 19 νπ αη. Σν ηδακί δηαθξίλεηαη κε ζαθήλεηα ζε ραιθνγξαθία ηνπ 1685, θαη θαίλεηαη πσο ε θαηαζθεπή ηνπ αλάγεηαη ζηελ πεξίνδν ηεο Πξώηεο Σνπξθνθξαηίαο: 1460-1685. Σν λόηην θαη θεληξηθό ηκήκα ηνπ ζπγθξνηήκαηνο ηνπ ηεκέλνπο, πξώελ ηδηνθηεζία Αλησλόπνπινπ Κάκπξα, δσξίζεθε ζηνλ Γήκν ην 1985 κε ζθνπό λα αμηνπνηεζεί γηα θνηλσθειή ζθνπό. Σν βόξεην, θάπσο λεόηεξν ηκήκα ηνπ, ην νπνίν ζην ηέινο ηνπ 19 νπ αη. ζηέγαδε ην επαξρείν Σξηθπιίαο θαη θηινμέλεζε γηα αξθεηό θαηξό ηνλ πνηεηή Κσζηή Παιακά, αδειθό ηνπ ηόηε επάξρνπ, αγνξάζηεθε από ηνλ Γήκν Κππαξηζζίαο. Σν 1997 εγθξίζεθε ζρεηηθή κειέηε πνπ εθπνλήζεθε από ηελ αξρηηέθηνλα Αηθαηεξίλε Μαλνύζνπ-Νηέιια γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ κνπζνπικαληθνύ ηεκέλνπο θαη ησλ πιεπξηθώλ απηνύ θηηξίσλ θαη ηε κεηαηξνπή ηνπο ζε ιανγξαθηθό κνπζείν θαη κνπζείν ηζηνξίαο ηεο πόιεο. Η πξόηαζε πεξηειάκβαλε ηελ αμηνπνίεζε ησλ παιαηώλ θαηαζηεκάησλ ηνπ ηζνγείνπ, θαη δηαηεξνύζε ηελ παιαηόηεξε ρξήζε ηνπ γσληαθνύ θαηαζηήκαηνο πνπ ιεηηνπξγνύζε σο ηαβέξλα, ζηνηρείν πνπ ζύκθσλα κε ηελ άπνςε ησλ κειεηεηώλ ζα έδηλε δσή ζηελ πεξηνρή θαη ζηελ πιαηεία ηνπ πιαηάλνπ. ηηο ζηεξεσηηθέο εξγαζίεο πνπ μεθίλεζαλ ζηε ζπλέρεηα από ηνλ Γήκν δηαπηζηώζεθαλ αζπλέπεηεο σο πξνο ηελ αξρηθή 5
κειέηε, κε απνηέιεζκα λα απνθαηαζηαζεί κόλνλ ην βόξεην ηκήκα, δειαδή ε νηθία Παιακά. Έθηνηε εθθξεκεί ε επηθαηξνπνίεζε ηεο κειέηεο γηα ηελ επαλέλαξμε ησλ αλαζηεισηηθώλ εξγαζηώλ. (Φ48-49) Σν σαμάμ, η θαηαζθεπή ηνπ νπνίνπ ηνπνζεηείηαη επίζεο ζηελ επνρή ηεο Πξώηεο Σνπξθνθξαηίαο (1460-1687/8) ήηαλ γλσζηό από παιηά, αιιά αλαζθάθεθε ην 1990 κε αθνξκή ηελ αλέγεξζε νηθνδνκήο ζηελ ηδηνθηεζία ηεο νπνίαο αλήθε. Από ην αξρηθό ζπγθξόηεκα ζώδνληαη δπν δηακεξίζκαηα πνπ ζηεγάδνληαη κε ζόινπο, κηα νξζνγώληα, θακαξνζθέπαζηε δεμακελή κε ηελ νπνία επηθνηλσλνύζαλ, κηα κηθξόηεξε πιηλζόθηηζε ζη αλαηνιηθά θαη ηκήκαηα από κεηαγελέζηεξεο πξνζζήθεο δπηηθά θαη λόηηα ηνπ αξρηθνύ νηθνδνκήκαηνο. Σν 2009 εγθξίζεθε ε κειέηε αλέγεξζεο δπν νηθνδνκώλ, ζηελ ηδηνθηεζία όπνπ βξίζθεηαη ην ρακάκ. Ο ίδηνο ηδηνθηήηεο είρε εθθξάζεη παιαηόηεξα ηελ επηζπκία απνθαηάζηαζεο ηνπ ρακάκ θαη κεηαηξνπήο ηνπ ζε ρώξν πνιηηηζηηθώλ εθδειώζεσλ, ρσξίο σζηόζν λα πξνβεί ζηελ εθπόλεζε ζρεηηθήο κειέηεο. (Φ50) Έλα αθόκε νζσκαληθό θηίζκα ζώδεηαη ελζσκαησκέλν ζην ηζόγεην ηεο κεηαγελέζηεξεο, θεξόκελεο ηδηνθηεζίαο Καινγεξνπνύινπ, ε νπνία θαηέξξεπζε ην 1995. Πξόθεηηαη γηα έλα νξζνγώληαο θάηνςεο νηθνδόκεκα κε δπν ρώξνπο, εθ ησλ νπνίσλ ν έλαο θαιύπηεηαη κε εκηθπιηλδξηθή θακάξα θαη ν άιινο κε ηξνύιν πνπ έρεη πηα θαηαπέζεη. Πηζαλώο απνηεινύζε ηκήκα ελόο εθ ησλ δεκνζίσλ θηηξίσλ πνπ αλαθέξεη ν ηνύξθνο πεξηεγεηήο Δβιηγηά Σζειεκπί όηη είδε ζηε Κππαξηζζία θαηά ηελ επίζθεςή ηνπ ζηελ πόιε ηνλ 17 ν αη., ίζσο ν μενηπεζέρ. (Φ51-52) Αξθεηέο είλαη θαη νη νζσκαληθέο κπήνερ ηνπ νηθηζκνύ, πνπ έρνπλ δηαζσζεί, όπσο απηέο ηνπ θάζηξνπ, ηεο Πίζσ Ρνύγαο, ε Παδαξόβξπζε θαη ε ηαθηδόβξπζε. Γηαπηζηώλεη ινηπόλ θαλείο όηη ε άλσ πόιε ηεο Κππαξηζζίαο δηαηεξεί εληόο ηεο κεηαγελέζηεξεο δόκεζεο, πνιιά από ηα γλσξίζκαηα ησλ άιινηε νζσκαληθώλ πόιεσλ. (Φ53-58) Οη νηθίεο κε ηα ζαρληζηά, ηνπο πέηξηλνπο καληξόηνηρνπο θαη ηηο ηνμσηέο απιόπνξηεο ζπκπιεξώλνπλ ηελ εηθόλα ηνπ παιαηνύ νηθηζκνύ, ηα θηίζκαηα ηνπ νπνίνπ ζπλδένληαλ κέζσ ελόο δηθηύνπ ρσκάηηλσλ κνλνπαηηώλ ζηηο παξπθέο ηνπ νηθηζκνύ θαη καλνηεπιμιών ζην κεγαιύηεξν ηκήκα ηνπ, θαηαζθεπαζκέλσλ κε μερσξηζηή επηκέιεηα θαη κνξθνινγηθή πνηθηιία. Με ην πέξαζκα ησλ ρξόλσλ έρνπλ ππνζηεί δηάθνξεο θζνξέο, θαη γηα ην έξγν ηεο απνθαηάζηαζήο ηνπο εθθξεκεί ε ππνβνιή ηεο ηειηθήο κειέηεο από ηνλ Γήκν. Η δηάζσζε ησλ θαιληεξηκηώλ απνηειεί πξνηεξαηόηεηα γηα ηελ αλαβάζκηζε ηεο εηθόλαο ηεο άλσ πόιεο, έξγν πνπ ζα πξέπεη λα πινπνηεζεί ηαπηόρξνλα κε ηελ θαηαζθεπή ησλ δηθηύσλ ππνδνκήο. 6
Αλάινγε κέξηκλα ζα πξέπεη λα ππάξρεη θαη γηα ηνπο καληξόηνηρνπο θαη ηηο ηνμσηέο απιόζπξεο ηνπ νηθηζκνύ, πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί όζν ην δπλαηόλ ε απζεληηθή ηνπο κνξθή, ε νπνία ράλεηαη ζηαδηαθά κέζα ζηε ζύγρξνλε πξαθηηθή. (Φ59-60) Έλα κνλαδηθό ραξαθηεξηζηηθό ηεο Άλσ Πόιεο πνπ αμίδεη λα αλαθεξζεί, απνηειεί ε ζε κεγάιν βαζκό δηαηήξεζε ηνπ θςζικού ηοπίος. Αλάκεζα ζηηο νηθίεο εμαθνινπζνύλ λα ππάξρνπλ πνιιέο από ηηο απιέο, ηνπο θήπνπο θαη ηα πεξηβόιηα ηεο παιηάο πόιεο, όπσο αθξηβώο παξνπζηάδνληαη θαη ζηελ πεξηγξαθή ηνπ ηνύξθνπ πεξηεγεηή Δβιηγηά Σζειεκπί. Όια ηα θηίζκαηα πνπ πξναλαθέξζεθαλ, ζε ζπλδπαζκό κε ηε ζηεξέσζε θαη ζπκπιήξσζε ησλ θαιληεξηκηώλ, ηε δηαηήξεζε ησλ πέηξηλσλ καληξόηνηρσλ, ησλ θήπσλ θαη ησλ απιώλ, απνηεινύλ έλα ηδηαίηεξν εληαίν ζύλνιν πνπ αμίδεη λα εληαρζεί ζε κηα δηαδξνκή πεξηήγεζεο επίζθεςεο ζηελ άλσ πόιε, ε νπνία ζα αλαδεηθλύεη κε ηνλ θαιύηεξν ηξόπν ην νζσκαληθό παξειζόλ ηεο Κππαξηζζίαο. Η δηαδξνκή απηή ζα κπνξνύζε λα μεθηλάεη από ηελ πιαηεία ηεο Αξθαδηάο θαη λα θαηαιήγεη ζην θάζηξν ή αληηζηξόθσο. (Φ61-62) εκεηώλνπκε ζην ζεκείν απηό όηη γηα ηελ ζηεξέσζε ηκεκάησλ ηνπ θάζηξνπ, ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ πιεπξηθνύ πύξγνπ ηεο αξρηθήο εηζόδνπ θαη ηε κεηαηξνπή ηνπ ζε εθζεζηαθό ρώξν έρεη εθπνλεζεί από ηελ 26 ε Δθνξεία Βπδαληηλώλ Αξραηνηήησλ ζρεηηθή κειέηε, ε έγθξηζε ηεο νπνίαο βξίζθεηαη ζε ηειηθό ζηάδην. Άπνςε καο είλαη όηη όρη κόλνλ ε απνθαηάζηαζε, αιιά θαη ε επαλάρξεζε νξηζκέλσλ νζσκαληθώλ θηηζκάησλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ κε ηε κεηαηξνπή ηνπο ζε εθζεζηαθνύο-κνπζεηαθνύο ή θαη ζε ρώξνπο εκπνξηθήο ρξήζεο γηα ηε ζηέγαζε επηιεγκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ δελ ζα πξνζβάιινπλ ηελ αηζζεηηθή θαη ηελ ηζηνξία ηνπ κλεκείνπ, ζα ζπλέβαιε ζε κηα πην νξγαληθή έληαμή ηνπο ζηνλ νηθηζηηθό ηζηό, κε ηε κεηαηξνπή ηνπο από απιά ζεκεία ηζηνξηθνύ ελδηαθέξνληνο ζε δσληαλά θύηηαξα ηεο πόιεο. Η κνλαδηθή επθαηξία γηα ηελ Άλσ Πόιε λα αλαδείμεη έλα βαζηθό θπζηνγλσκηθό ηεο ραξαθηεξηζηηθό, ην νπνίν δελ ζπλαληά θαλείο ζε θακία άιιε πεξηνρή ηεο Μεζζελίαο, κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη αληαπνδνηηθά θαη γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο, θαζώο είλαη ηθαλό λα πξνζειθύζεη ην ελδηαθέξνλ ηόζν ελόο εηδηθόηεξνπ θαη ελεκεξσκέλνπ θνηλνύ, όζν θαη ηνπ ζπλόινπ ησλ επηζθεπηώλ ελ γέλεη. 7