ΟΔΗΓΟΣ ΑΥΤΟΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΛΗΠΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΩΣ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΩΝ/ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΤΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ

ΓΕΦΥΡΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΟΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΛΗΠΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΥΤΟΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΛΗΠΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΩΣ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΩΝ/ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΤΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ ΑΘΗΝΑ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 3 2. Επαγγελματική Συμβουλευτική και ο ρόλος των Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης 7 2.1. Θεωρίες Επαγγελματικής Συμβουλευτικής 2.2. Υποστηριζόμενη απασχόληση 2.3. Ο ρόλος των Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης 3. Υπηρεσία Υποδοχής Ληπτών 3.1. Φιλοσοφία της Υπηρεσίας : Η έννοια του Διαμεσολαβητή 3.2. Αρμοδιότητες και ανάγκες κατάρτισης του Στελέχους Υποδοχής 4. Βασικές δεξιότητες Συμβουλευτικής 5. Τεχνικές Αναζήτησης Εργασίας 7 9 11 14 14 16 17 21 6. Βασικές Δεξιότητες Πληροφορικής 7. ΓΕΦΥΡΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ: Πιλοτική εφαρμογή της μεθοδολογίας της υποστηριζόμενης απασχόλησης για λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας 29 8.Καλές Πρακτικές: Η Υπηρεσία Υποδοχής του Γραφείου Υποστήριξης της Απασχόλησης και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας της ΠΕΨΑΕΕ 31 2

1. Εισαγωγή Ο Οδηγός που κρατάτε στα χέρια σας δημιουργήθηκε στο πλαίσιο των προπαρασκευαστικών ενεργειών του Προγράμματος Ολιστικής Παρέμβασης για την Απασχόληση Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας στην Ελεύθερη Αγορά «Γέφυρες Απασχόλησης». Οι «Γέφυρες Απασχόλησης» εντάσσονται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού 2007-2013» και συγχρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Στόχος του προγράμματος είναι η δημιουργία και η πιλοτική εφαρμογή ενός εξειδικευμένου μοντέλου υποστηριζόμενης απασχόλησης στο χώρο της ψυχικής υγείας, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ευνοϊκού θεσμικού περιβάλλοντος για την αντιμετώπιση των δυσκολιών που εμποδίζουν την ποιοτική και ποσοτική πρόσβαση των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην ελεύθερη αγορά εργασίας και τη διευκόλυνση της παραμονής των ληπτών στην απασχόληση. Τα άτομα με ψυχική νόσο στη χώρα μας μπορούν να απασχοληθούν στις θεσμοθετημένες δομές κοινωνικής επιχειρηματικότητας, δηλαδή στους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.) και στις Κοινωνικές επιχειρήσεις. Αυτές οι δομές, όμως, μπορούν να απασχολήσουν μόνο ένα μέρος των ανθρώπων με ψυχική νόσο που αναζητούν εργασία, ενώ οι υπόλοιποι θα πρέπει να αναζητήσουν εργασία στην ελεύθερη αγορά. Η προσβασιμότητα τους, όμως, στην ελεύθερη αγορά από την Α φάση υλοποίησης του προγράμματος Ψυχαργώς μέχρι σήμερα είναι στάσιμη και δεν έχει γίνει σχεδόν καμία ολοκληρωμένη παρέμβαση, ώστε να διευκολυνθεί. Δεν υπάρχει κάποιο ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο που να υποστηρίζει την απασχόληση των ατόμων με ψυχική διαταραχή στην ελεύθερη αγορά. Επίσης, δεν υπάρχουν εξειδικευμένες δομές και εξειδικευμένα στελέχη που να εστιάζουν στην επαγγελματική ένταξη των ατόμων με ψυχική διαταραχή, όπως π.χ. γραφεία προώθησης στην απασχόληση, σύμβουλοι απασχόλησης, δομές και στελέχη επαγγελματικών τοποθετήσεων. Οι υπάρχουσες υπηρεσίες που ασχολούνται με την απασχόληση είτε αφορούν κατά κύριο λόγο στο γενικό πληθυσμό είτε, αν πρόκειται για εξειδικευμένες δομές, ασχολούνται ευρύτερα με την ψυχοκοινωνική στήριξη των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και δε διαθέτουν οργανωμένη μεθοδολογία που να αντιμετωπίζει την εργασιακή ένταξη/επανένταξη των εξυπηρετούμενων. Στο θεσμικό κενό που μόλις περιγράψαμε, αποπειρώνται να απαντήσουν οι «Γέφυρες Απασχόλησης» με τη δημιουργία και πιλοτική εφαρμογή ενός εξειδικευμένου μοντέλου, 3

υποστηριζόμενης απασχόλησης για το χώρο της ψυχικής υγείας, καθώς και των κατάλληλων εργαλείων και υλικού. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ακόμη: (α) την εκπαίδευση εξειδικευμένων στελεχών που θα εφαρμόσουν το εν λόγω μοντέλο υποστηριζόμενης απασχόλησης στο χώρο της ψυχικής υγείας, (β) την ανάπτυξη και ενεργοποίηση ενός δικτύου εργοδοτών που θα ενημερωθούν πάνω σε θέματα απασχόλησης των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και θα κινητοποιηθούν, ώστε να προσλαμβάνουν λήπτες, (γ) την επαγγελματική κατάρτιση των ληπτών σε αντικείμενα που έχει ανάγκη η αγορά εργασίας και την εκπαίδευσή τους σε κομβικές μεταβιβάσιμες δεξιότητες (soft skills) και (δ) την εφαρμογή του μοντέλου της υποστηριζόμενης απασχόλησης σε επαγγελματικές τοποθετήσεις ληπτών στην ελεύθερη αγορά σε εξαρτημένες θέσεις εργασίας αξιοποιώντας το δίκτυο εργοδοτών που θα δημιουργηθεί και τα προγράμματα νέων θέσεων εργασίας του ΟΑΕΔ. Μια βασική καινοτομία του προγράμματος είναι η πιλοτική λειτουργία πρότυπων Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης για λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε επιλεγμένα Κέντρα Ημέρας και επιλεγμένους ΚοιΣΠΕ, προσαρμόζοντας και αξιοποιώντας το μοντέλο Υποστηριζόμενης Απασχόλησης, που μέχρι τώρα έχει αξιοποιηθεί κατά κύριο λόγο σε πληθυσμούς με νοητική στέρηση. Παράλληλα, υπάρχει άμεση εμπλοκή των ίδιων των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας στο σχεδιασμό και στην παροχή υπηρεσιών μέσα από την εκπαίδευσή τους ως Διαμεσολαβητές και την αξιοποίησή τους στην υποδοχή του Γραφείου Υποστήριξης της Απασχόλησης. Ο Οδηγός αυτός που έχετε στα χερία σας αναφέρεται στις ανάγκες κατάρτισης των στελεχών της Υπηρεσίας Υποδοχής (entrance point) του Γραφείου Υποστήριξης της Απασχόλησης. Τα στελέχη υποδοχής χρεάζεται να καταρτιστούν στα ακόλουθα αντικείμενα: Εισαγωγή στην επαγγελματική συμβουλευτική Βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής Το μοντέλο της Υποστηριζόμενης Απασχόλησης. Συμβουλευτική Απασχόλησης ατόμων με ψυχική νόσο. Ελληνική οικονομία και αγορά εργασίας. Ανεργία, προοπτικές επαγγελμάτων, προσφορά και ζήτηση εργασίας. Εκπαιδευτική και Επαγγελματική Νομοθεσία. Προγράμματα εκπαίδευσης- κατάρτισης & εργασίας για άτομα με ψυχική νόσο 4

Εξοικείωση με αποτελεσματικότερους τρόπους προσέγγισης της αγοράς εργασίας: σύνταξη βιογραφικού σημειώματος, συνοδευτικής και συστατικής επιστολής, ανάπτυξη δικτύου γνωστών, ανταπόκριση στις απαιτήσεις της συνέντευξης επιλογής προσωπικού, εκμάθηση τρόπων αναζήτησης θέσεων εργασίας με χρήση του διαδικτύου, του έντυπου τύπου και μέσω γνωστών. Κοινωνική οικονομία: Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης & Κοινωνικές Επιχειρήσεις Αρχές εκπαιδευτικής επαγγελματικής πληροφόρησης και Αυτοπληροφόρηση του εξυπηρετούμενου. Χρήση του Η/Υ ως μέσου πληροφόρησης Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» Βασικές Δεξιότητες Πληροφορικής: Αρχειοθέτηση πληροφοριακού υλικού σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή / Συνάντηση υποδοχής. Συμπλήρωση Φύλλου Υποδοχής Η διάρθρωση του οδηγού έχει ως εξής: Α. Επαγγελματική Συμβουλευτική και ο ρόλος των Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης: Στο κέφάλαιο αυτό αποσαφηνίζεται η έννοια της επαγγελματικής συμβουλευτικής και αναλύεται ο ρόλος των Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης για λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Δίνεται έμφαση στις δράσεις που υλοποιούν τα γραφεία αυτά και στα στάδια που περιλαμβάνει το μοντέλο της υποστηριζόμενης απασχόλησης. Β. Υπηρεσία Υποδοχής Ληπτών: Στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας της Υπηρεσίας Υποδοχής Ληπτών. Αποσαφηνίζεται η έννοια του διαμεσολαβητή, περιγράφονται οι αρμοδιότητες και το προφίλ του. Γ. Βασικές Δεξιότητες Συμβουλευτικής: Παρουσιάζονται οι βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής που πρέπει να χρησιμοποιεί το στέλεχος της υπηρεσίας υποδοχής. Δ. Τρόποι αναζήτησης εργασίας: Παρουσιάζονται οι τρόποι αναζήτησης εργασίας, αναλύεται ο τρόπος σύνταξης βιογραφικού σημειώματος και συνοδευτικής και συστατικής επιστολής, ο τρόπος ανάπτυξης δικτύου γνωστών κ.α. Ε. Βασικές Δεξιότητες Πληροφορικής: Παρουσιάζονται οι βασικές δεξιότητες πληροφορικής και ο τρόπος αξιοποίησης τους στα πλαίσια της Υπηρεσίας Υποδοχής. 5

ΣΤ. Γέφυρες Απασχόλησης: Στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται το πώς θα γίνει η πιλοτική εφαρμογή του εν λόγω μοντέλου σε δεκαπέντε (15) επιλεγμένα Κέντρα Ημέρας και ΚΟΙΣΠΕ. Ζ. Καλές Πρακτικές: Στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται η εμπειρία της διετούς λειτουργίας Υπηρεσίας Υποδοχής στο Γραφείο Υποστήριξης της Απασχόλησης και Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας της Πανελλαδικής Ένωσης για την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση και την Επαγγελματική Επανένταξη (ΠΕΨΑΕΕ). Ο παρών Οδηγός αποτελεί βοήθημα για την εκπαίδευση των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας ως διαμεσολαβητών- στελεχών της Υπηρεσίας Υποδοχής, αλλά για να λειτουργήσει σωστά θα πρέπει να υπάρχει ένας εκπαιδευτής που θα αναλύει τις έννοιες που περιγράφονται. Κάποιος δε μπορεί να μάθει λ.χ. τις βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής απλά διαβάζοντας ένα βιβλίο, αλλά χρειάζεται συστηματική άσκηση μέσω προσομοίωσης και παιχνιδιών ρόλων. Κάτι αντίστοιχο ισχύει για τις βασικές δεξιότητες πληροφορικής, οι οποίες παρουσιάζονται με μεγάλη συντομία στον οδηγό αυτό. 6

2. Επαγγελματική Συμβουλευτική και ο ρόλος των Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης 2.1. Επαγγελματική Συμβουλευτική Στόχοι του κεφαλαίου - Εισαγωγή στην έννοια της επαγγελματικής συμβουλευτικής - Γνώση των βασικών λειτουργιών της επαγγελματικής συμβουλευτικής Η επαγγελματική σταδιοδρομία αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πτυχές στη ζωή του ατόμου και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προσωπική ευτυχία και την καλή ψυχική υγεία. Καθώς περνάμε στο χώρο της εργασίας παραπάνω από τις μισές ώρες της μέρας που είμαστε ξύπνιοι, η έλλειψη ικανοποίησης στον επαγγελματικό τομέα ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα και σε άλλες πτυχές της ζωής μας. Όσοι δεν έχουν καταφέρει να αντλούν ικανοποίηση ή ευχαρίστηση από τον επαγγελματικό τομέα την αναζητούν σε άλλους τομείς, όπως η οικογένεια και οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Όμως, καθώς στη δυτική κοινωνία αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία στην επαγγελματική σταδιοδρομία, οι ικανοποιήσεις σε άλλους τομείς δε μπορούν να αναπληρώσουν την απογοήτευση από την εργασία. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται φανερό ότι οι δυσκολίες που βιώνουν οι λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας επιτείνονται όσο μένουν εκτός αγοράς εργασίας και δεν αντιμετωπίζεται το πρόβλημα της επαγγελματικής τους ένταξης (ή επανένταξης) ως απαραίτητη προϋπόθεση για μια επιτυχή κοινωνική ένταξη. Η Επαγγελματική Συμβουλευτική αναφέρεται στη συμβουλευτική διαδικασία κατά την οποία ένας σύμβουλος συνεργάζεται με έναν (ατομική συμβουλευτική) ή περισσότερους (ομαδική συμβουλευτική) πελάτες για να τους βοηθήσει να αποσαφηνίσουν, προσδιορίσουν και εφαρμόσουν αποφάσεις σχετικά με την εργασία τους καθώς και να προσαρμοστούν σε αυτές. Η επαγγελματική συμβουλευτική εξετάζει, επίσης, την αλληλεπίδραση της εργασίας με άλλους ρόλους στη ζωή. Πρόκειται για μια διαδικασία που στοχεύει στη βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπου για τη λήψη αποφάσεων, στην ανάπτυξη της επαγγελματικής του ωριμότητας, στη βελτίωση των δεξιοτήτων αναζήτησης εργασίας και στην αύξηση της απόδοσης στην εργασία και της ικανοποίησης από αυτήν. Η Μαλικιώση-Λοΐζου (2004) τη θεωρεί ως: «πολυδιάστατη προσπάθεια στήριξης των ανθρώπων στην αντιμετώπιση των δυσκολιών που σχετίζονται με το σύνολο των επαγγελματικών τους επιλογών». Στην ατομική 7

συμβουλευτική, η συμβουλευτική σχέση υλοποιείται μέσα από μια σειρά ατομικών συνεντεύξεων, που συχνά καλούνται «συναντήσεις» ή «συνεδρίες». Στην ομαδική συμβουλευτική ο αποδέκτης της συμβουλευτικής δεν είναι ένα άτομο αλλά περισσότερα, συνιστώντας μια ομάδα της οποίας ο αριθμός ποικίλλει κατά περίπτωση. Υλοποιείται με διάφορους τρόπους και μοντέλα. Εδώ υπεισέρχονται έννοιες όπως η δυναμική ομάδων και ο συντονιστής της ομάδας. Η επαγγελματική συμβουλευτική περιλαμβάνει τις ακόλουθες λειτουργίες: (α) βοήθεια στη διασάφηση και προσδιορισμό των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των πελατών (όπως αξίες, ενδιαφέροντα και ικανότητες), (β) παρότρυνση για διερευνητικές δραστηριότητες βασισμένες στην εμπειρία και ενεργητική αναζήτηση επαγγελματικών πληροφοριών καθώς και παροχή πληροφόρησης, (γ) ανάπτυξη δεξιοτήτων λήψης αποφάσεων, (δ) υποστήριξη στην ανάπτυξη εξατομικευμένων σχεδίων δράσης, (ε) διδασκαλία τεχνικών αναζήτησης εργασίας, δεξιοτήτων για τη συνέντευξη και βοήθεια στη σύνταξη του βιογραφικού, (στ) υποστήριξη στην επίλυση πιθανών προσωπικών συγκρούσεων στην εργασία, μέσω ανάπτυξης διαπροσωπικών δεξιοτήτων (π.χ. εκπαίδευση για την ανάπτυξη διεκδικητικότητας) και (ζ) παροχή υποστήριξης σε άτομα που αντιμετωπίζουν εργασιακό στρες, απώλεια εργασίας και/ή αλλαγή σταδιοδρομίας. Παρά το γεγονός ότι ο όρος εμπεριέχει στη θεματική του ρίζα τη «συμβουλή», δεν χρησιμοποιείται με τη σημασία που αποδίδουμε στη λέξη στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Ο σύμβουλος δεν «δίνει συμβουλές» στον πελάτη του, αλλά λειτουργεί περισσότερο υποστηρικτικά και βοηθητικά ενδυναμώνοντας τον ώστε να μπορεί να πάρει ο ίδιος αποφάσεις για το επαγγελματικό του μέλλον. - Ερωτήσεις κατανόησης:ποιος έχει την ευθύνη για συλλογή και παροχή πληροφοριών; Ο σύμβουλος, ο πελάτης ή και οι δύο; - Ποιος έχει την ευθύνη για τη λήψη αποφάσεων; Ο σύμβουλος, ο πελάτης ή και οι δύο; - Σκεφτείτε τη δική σας επαγγελματική πορεία. Πώς πήρατε επαγγελματικές αποφάσεις ως τώρα; 8

2.2. Υποστηριζόμενη απασχόληση Στόχοι του κεφαλαίου - Εισαγωγή στην έννοια της υποστηριζόμενης απασχόλησης - Κατανόηση των σταδίων της υποστηριζόμενης απασχόλησης Η Υποστηριζόμενη απασχόληση περιλαμβάνει την παροχή υποστήριξης, ώστε να βοηθήσει ανθρώπους με αναπηρίες και ψυχοκοινωνικές δυσκολίες να εξασφαλίσουν και να διατηρήσουν αμειβόμενη απασχόληση στην ελεύθερη και στην προστατευμένη αγορά απασχόλησης. Η φιλοσοφία της υποστηριζόμενης απασχόλησης στηρίζεται στο δικαίωμα και στη δυνατότητα που έχουν όλοι οι άνθρωποι για απασχόληση. Η υποστηριζόμενη απασχόληση διακατέχεται από τη βαθιά πίστη ότι τα άτομα που αντιμετωπίζουν διάφορες δυσκολίες, μπορούν μέσα από την εξατομικευμένη και διαρκή υποστήριξη να βρουν, αλλά και κυρίως να διατηρήσουν δουλειά στην ελεύθερη και στην προστατευμένη αγορά εργασίας. Το μοντέλο της υποστηριζόμενης απασχόλησης αποτελείται από συγκεκριμένα στάδια, τα οποία συνοπτικά είναι τα εξής: 1. Υποδοχή και ενημέρωση του απευθυνόμενου (λήπτη υπηρεσιών ψυχικής υγείας) για το τι είναι η υποστηριζόμενη απασχόληση και πώς λειτουργεί. Στο στάδιο αυτό προσφέρεται πληροφόρηση για προνοιακά και θεσμικά ζητήματα, ενώ αρχίζει να χτίζεται η σχέση ανάμεσα στο σύμβουλο απασχόλησης και στον απευθυνόμενο, στοιχείο θεμελιώδους σημασίας για την αποτελεσματική συνεργασία τους. 2. Διαμόρφωση επαγγελματικού προφίλ του εξυπηρετούμενου. Πρόκειται για μια διαδικασία που διευκολύνει το άτομο να αποκτήσει καλύτερη αυτογνωσία και να δει τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του που σχετίζονται με την εργασία (ενδιαφέροντα, δεξιότητες, αξίες, τρόπο λήψης απόφασης κ.α.). Έτσι μπορεί να δει ποια επαγγελματική επιλογή του ταιριάζει περισσότερο, αλλά και ποιες είναι οι ανάγκες του για υποστήριξη, προκειμένου να βρει και να διατηρήσει μια εργασία. Μέσα από τη διαδικασία συμπλήρωσης του επαγγελματικού προφίλ, δίνεται η δυνατότητα της της συμμετοχής του ατόμου στη διαμόρφωση ενός σχεδίου για την εργασιακή του ένταξη, το οποίο θα ανταποκρίνεται στις πραγματικές του ανάγκες και ενδιαφέροντα. 3. Επιλογή επαγγέλματος- Αναζήτηση εργασίας. Ο εξυπηρετούμενος με την βοήθεια του επαγγελματικού συμβούλου επιλέγει αξιοποιώντας το επαγγελματικό προφίλ το πιο κατάλληλο 9

επάγγελμα και, στη συνέχεια, ο εξυπηρετούμενος με τη βοήεια του συμβούλου αναζητά θέσεις εργασίας με συγκεκριμένη μεθοδολογία αναζήτησης εργασίας στην ελεύθερη και στην προστατευμένη αγορά. Η συνεργασία επικεντρώνεται στην αναζήτηση θέσεων εργασίας με την προϋπόθεση ότι το εξυπηρετούμενο άτομο είναι έτοιμο προς εργασιακή τοποθέτηση. Σε άλλη περίπτωση η συνεργασία συμβούλου- συμβουλευόμενου συνεχίζεται είτε εξατομικευμένα είτε με την ενεργοποίηση και συμμετοχή του ατόμου σε άλλες δράσεις (λ.χ. δράσεις κατάρτισης ή συμμετοχή σε ομάδες ανάπτυξης δεξιοτήτων). 4. Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του εργοδότη. Στο στάδιο αυτό ο σύμβουλος απασχόλησης πραγματοποιεί την επικοινωνία με τον εργοδότη. Το σημαντικό στην επικοινωνία αυτή είναι ο εργοδότης να κατανοήσει ότι το άτομο που προτείνεται, με την κατάλληλη υποστήριξη θα μπορεί να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της θέσης εργασίας, όπως όλοι οι άλλοι εργαζόμενοι. Στη φάση της επικοινωνίας με τον εργοδότη ο σύμβουλος απασχόλησης θα συνεκτιμήσει το κίνητρο του εργοδότη, τις απαιτήσεις της θέσης και την προσωπικότητα του ατόμου που εκπροσωπεί (δεξιότητες, επιθυμίες, δυσκολίες). 5. Ανάλυση θέσεως εργασίας. Στο στάδιο αυτό ο υπεύθυνος επαγγελματικών τοποθετήσεων πραγματοποιεί επισκέψεις στο χώρο, όπου θα απασχοληθεί ο εξυπηρετούμενος και μέσα από ένα μεθοδολογικό εργαλείο διενεργεί την ανάλυση της θέσεως εργασίας. 6. Εξατομικευμένη εκπαίδευση και υποστήριξη του ατόμου εντός και εκτός εργασίας. Ο υπεύθυνος επαγγελματικών τοποθετήσεων εκπαιδεύει και υποστηρίζει τον εξυπηρετούμενο στο χώρο της εργασίας του και στο αντικείμενο του έργου του, παρέχοντας παράλληλα όποια υποστήριξη χρειάζεται ο εργοδότης ή οι συνάδελφοι στον εργασιακό χώρο. Πέραν του υπεύθυνου επαγγελματικών τοποθετήσεων, ο σύμβουλος απασχόλησης εξακολουθεί να υποστηρίζει τον εξυπηρετούμενο εκτός του εργασιακού του χώρου, σε τακτά και προσυμφωνημένα χρονικά διαστήματα με στόχο να τον βοηθήσει να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της θέσης εργασίας και να διατηρήσει την απασχόλησή του. 7. Μεταπαρακολούθηση. Ο σύμβουλος απασχόλησης έχοντας ολοκληρώσει τη φάση της υποστήριξης, η οποία έχει ανάλογα με την περίπτωση και τις ανάγκες μια προσυμφωνημένη διάρκεια και μορφή, στη συνέχεια οργανώνει ανάλογα ενέργειες μεταπαρακολούθησης σχετικά με την πορεία του εξυπηρετούμενου ατόμου στο χώρο εργασίας. Η μεταπαρακολούθηση στην πραγματικότητα δίνει στοιχεία τόσο για την αξιολόγηση της τοποθέτησης- υποστηριζόμενης απασχόλησης- όσο και για τη γενικότερη ανάπτυξη- προσωπική και επαγγελματική- του ατόμου. 10

Ερωτήσεις κατανόησης: - Σε τι διαφέρει η υποστηριζόμενη απασχόληση από την «απλή» επαγγελματική συμβουλευτική που αναλύσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο; - Ποιες επιπλέον δραστηριότητες αναλαμβάνει ο σύμβουλος απασχόλησης σύμφωνα με το μοντέλο της υποστηριζόμενης απασχόλησης; 2.3 Ο ρόλος των Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης. Στόχοι του κεφαλαίου - Κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης για λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας - Γνώση των διαφόρων υπηρεσιών που λειτουργούν στα πλαίσια των Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης για λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας Η δημιουργία Γραφείων Υποστήριξης της Απασχόλησης αποτελεί πάγιο αίτημα των ατόμων με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες, των οικογενειών και των συλλόγων τους, καθώς κρίνουν ως απαραίτητη την ύπαρξη υπηρεσιών που θα έχουν ως στόχο την ομαλή ένταξη ή επανένταξη των ατόμων στην αγορά εργασίας. Το μοντέλο λειτουργίας που παρουσιάζουμε βασίζεται περισσότερο στη μεθοδολογία της υποστηριζόμενης απασχόλησης, προσαρμοσμένης στις ανάγκες των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Βασικός στόχος είναι η υποστήριξη και υλοποίηση όλων των διαδικασιών ένταξης των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην αγορά εργασίας βάσει της συγκεκριμένης μεθοδολογίας. Οι υπηρεσίες που παρέχονται είναι συνοπτικά οι εξής: Υποδοχή: Στο πλαίσιο της υπηρεσίας υποδοχής ο λήπτης διατυπώνει τα αιτήματα του, ενημερώνεται για τις υπηρεσίες και παίρνει κάποιες πρώτες πληροφορίες, ενώ, παράλληλα γίνεται και μια πρώτη λήψη του ιστορικού του. Σκιαγράφηση επαγγελματικού προφίλ: επίπεδο εκπαίδευσης, εργασιακή εμπειρία, προτιμήσεις,ενδιαφέροντα, δεξιότητες, αδυναμίες, φιλοδοξίες, ανάγκες υποστήριξης, αξίες κ.α.. Ταίριασμα επαγγελματικού προφίλ - θέσεως εργασίας/ Αναζήτηση εργασίας: Παροχή πληροφοριών για ευκαιρίες εκπαίδευσης- κατάρτισης- δια βίου μάθησης, εκπαιδευτική και εργατική νομοθεσία, αγορά εργασίας, επαγγέλματα κ.ά., εξοικείωση με 11

αποτελεσματικότερους τρόπους προσέγγισης της αγοράς εργασίας: σύνταξη βιογραφικού σημειώματος, συνοδευτικής και συστατικής επιστολής, ανάπτυξη κοινωνικού δικτύου «γνωστών», ανταπόκριση στις απαιτήσεις της συνέντευξης επιλογής προσωπικού, εκμάθηση τρόπων αναζήτησης θέσεων εργασίας με χρήση του διαδικτύου, του έντυπου τύπου και μέσω «γνωστών», αξιοποίηση υποδομής της υπηρεσίας για σύνταξη και αποστολή βιογραφικού, συστατικής και συνοδευτικής επιστολής, μελέτη αγγελιών, αναζήτηση πληροφοριών σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων, χρήση της βιβλιοθήκης, εύρεση της κατάλληλης θέσης εργασίας τόσο στην ελεύθερη αγορά όσο και στην προστατευμένη. Ανάπτυξη δικτύου εργοδοτών Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση εργοδοτών: Δημιουργία δικτύου εργοδοτών στην ελεύθερη αγορά εργασίας για την κάλυψη θέσεων εργασίας από λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας, αγωγή κοινότητας σε εργοδότες για τον αποστιγματισμό της ψυχικής νόσου. Ανάλυση θέσεως εργασίας: Ο υπεύθυνος επαγγελματικών τοποθετήσεων πραγματοποιεί επισκέψεις στο χώρο, όπου θα απσχοληθεί ο λήπτης και μέσα από ένα μεθοδολογικό εργαλείο διενεργεί ανάλυση της θέσεως εργασίας, δηλ. καταγράφει τις επιμέρους αρμοδιότητες, δραστηριότητες και καθήκοντα της θέσης, τις απαιτήσεις και συνθήκες εργασίας και τις απαιτούμενες δεξιότητες. Καλλιέργεια δεξιοτήτων που σχετίζονται με την απασχόληση: Ενδυνάμωση και ανάδειξη δεξιοτήτων, εκπαίδευση των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας για τη βελτίωση των δυνατοτήτων τους για την ένταξή τους στην αγορά εργασίας Εκπαίδευση και υποστήριξη του λήπτη εντός και εκτός του χώρου εργασίας με στόχο τη διατήρηση της θέσης του: Εξατομικευμένη εκπαίδευση στο χώρο εργασίας (on the job training), παρακολούθηση της πορείας του λήπτη υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε θέματα εκπαίδευσης και απασχόλησης για όποτε και όσο χρειαστεί (Follow up). Συνεργασία με τους Κοι.Σ.Π.Ε. στη διαδικασία εξεύρεσης και επιλογής κατάλληλου εργατικού δυναμικού, αλλά και προετοιμασία της τοποθέτησης εργαζομένων στους Κοι.Σ.Π.Ε Συνεργασία με φορείς κατάρτισης και απασχόλησης: Συνεργασία με τον ΟΑΕΔ για την ένταξη των εξυπηρετούμενων στα προγράμματα του και για τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου των επιδοτουμένων προγραμμάτων Νέων Θέσεων Εργασίας και Νέων Ελεύθερων Επαγγελματιών, συνεργασία με υπηρεσίες ψυχικής υγείας με στόχο την υποστήριξη της απασχόλησης ατόμων με ψυχική νόσο, συνεργασία με θεσμικούς φορείς και δομές για την απασχόληση και την κατάρτιση. 12

Λοιπές δράσεις: Επιμόρφωση Επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας στο αντικείμενο της υποστήριξης της απασχόλησης ατόμων με ψυχική νόσο, πρακτική άσκηση εκπαίδευση φοιτητών και εθελοντών, δράσεις προβολή και διάχυσης δραστηριοτήτων, ερευνητικές δράσεις με άξονα την υποστήριξη στην απασχόληση ευπαθών κοινωνικά ομάδων. Ερωτήσεις κατανόησης: - Ποια η σημασία των δράσεων δικτύωσης; Θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά το Γραφείο αν δεν λάμβαναν χώρα τέτοιες δράσεις; - Ποιος ο ρόλος του στελέχους επαγγελματικών τοποθετήσεων και ποιος ο ρόλος του συμβούλου απασχόλησης; Πόσο διακριτοί είναι οι ρόλοι τους; 13

3. Υπηρεσία Υποδοχής Ληπτών 3.1. Φιλοσοφία της Υπηρεσίας: Η έννοια του Διαμεσολαβητή Στόχοι του κεφαλαίου - Κατανόηση της φιλοσοφίας της Υπηρεσίας Υποδοχής - Κατανόηση της σημασίας του «Διαμεσολαβητή» για τις κοινωνικά ευάλωτες ομάδες Όπως είναι γνωστό, κάθε κοινωνική υπηρεσία, άσχετα από τους συγκεκριμένους στόχους ή την ειδικότερη κατεύθυνσή της (αν πρόκειται δηλαδή για Μονάδα Πρόνοιας ή Προώθησης στην Απασχόληση κλπ.), περιλαμβάνει στις λειτουργίες της και την υποδοχή του εξυπηρετούμενου ατόμου. Πρόκειται για το σημείο, όπου το άτομο προσεγγίζει την υπηρεσία, οπότε, σύμφωνα με τα επικρατούντα πρότυπα λειτουργίας των κοινωνικών υπηρεσιών, αναπτύσσονται οι εξής δράσεις: υποδοχή-συγκέντρωση βασικών στοιχείων ταυτότητας για το άτομο, πληροφόρηση του ατόμου για τη δυνατότητα της συγκεκριμένης υπηρεσίας να απαντήσει στο αίτημά του, «κατανομή» - παραπομπή του ατόμου στο αντίστοιχο με το αίτημά του τμήμα της υπηρεσίας ή σε άλλη υπηρεσία. Οι δράσεις αυτές είναι οι βασικές, όμως ο τρόπος υλοποίησής τους και κυρίως, η εσωτερική τους διάρθρωση, για παράδειγμα με ποια κριτήρια γίνεται η κατανομή στα τμήματα ή στα στελέχη, ποικίλουν ανάλογα με τη φιλοσοφία και το μέγεθος κάθε οργανισμού. Όταν το αίτημα του λήπτη υπηρεσιών ψυχικής υγείας αφορά ζητήματα απασχόλησης, απαιτείται μια πιο εξειδικευμένη «υποδοχή» από ειδικά εκπαιδευμένα στελέχη που θα είναι δυνατόν να εκτελέσουν όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα το πρώτο βήμα για την «ένταξη» του ήδη επιβαρημένου απευθυνόμενου στην υπηρεσία. Θεωρούμε ότι το στέλεχος υποδοχής θα πρέπει να είναι και ο ίδιος λήπτης υπηρεσιών ψυχικής υγείας, διαδραματίζοντας το ρόλο του «Διαμεσολαβητή». Ο Διαμεσολαβητής προέρχεται από την ομάδα στόχο (δηλ. στη προκειμένη περίπτωση τους λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας) και είναι κατάλληλα εκπαιδευμένος σε θέματα διαμεσολάβησης. Από την 14

ερευνητική βιβλιογραφία που αναφέρεται σε κοινωνικά ευάλωτες ομάδες αναδεικνύεται ότι η ανάγκη για αξιοποίηση- μέσω σχετικής εκπαίδευσης και στη συνέχεια εποπτείας- ατόμων που προέρχονται από τον ίδιο τον πληθυσμό, προκειμένου να γεφυρώσουν το κενό μεταξύ οργανωμένων θεσμικά υπηρεσιών-επαγγελματιών με τον δυνητικά ωφελούμενο. Πρόκειται για μία επιτυχημένη μεθοδολογία εντοπισμού-προσέγγισης- προσέλκυσης και ενεργοποίησης ενός πληθυσμού που συχνά δε φτάνει στις υπηρεσίες υποστήριξης της απασχόλησης ή, όταν φτάσει, δυσκολεύεται να διαχειριστεί ισότιμα τη συνεργασία με έναν επαγγελματία. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η παρεχόμενη υπηρεσία να μη φτάνει σε εκείνον που πραγματικά τη χρειάζεται- και δεν ξέρει πού θα τη βρει, πώς να τη ζητήσει και πώς να την αξιοποιήσει. Ο Διαμεσολαβητής φέρνει μαζί του παρόμοιες εμπειρίες, μπορεί να μιλήσει αμεσότερα στις ανάγκες του εν δυνάμει χρήστη της υπηρεσίας, να λειτουργήσει ως πρότυπο και μέντορας στη διαχείριση ζητημάτων σταδιοδρομίας και σχεδίων ζωής, και μπορεί ευκολότερα να κερδίσει την εμπιστοσύνη και να συμμαχήσει, απειλώντας λιγότερο προς την κατεύθυνση της αλλαγής σε σχέση με άλλους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Η Υπηρεσία Υποδοχής θα πρέπει να είναι φιλική προς το άτομο που εξυπηρετεί και να μπορεί να υποδέχεται άμεσα αιτήματα και να ανταποκρίνεται στην επίλυσή τους, ειδικά όταν αυτά συνδέονται με: την πρόσβαση σε πηγές πληροφόρησης, την προσέγγιση της αγοράς εργασίας, τη χρήση οργανωμένων πηγών και υλικού αυτοπληροφόρησης, την αξιοποίηση υλικοτεχνικής υποδομής για επικοινωνία και δικτύωση πάντα με αναφορά την απασχόληση, την καλλιέργεια βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων (μέσα από την άσκηση και μελέτη υλικού) με αναφορά την προσέγγιση της αγοράς εργασίας. Ερωτήσεις κατανόησης: - Ποια η σημασία της ύπαρξης ενός «διαμεσολαβητή»; - Ποια η γνώμη σας για τη σημαντικότητα της λειτουργίας Υπηρεσίας Υποδοχής; 15

3.2. Αρμοδιότητες και ανάγκες κατάρτισης του Στελέχους Υποδοχής Στόχοι του κεφαλαίου - Γνώση των αρμοδιοτήτων των Στελεχών Υποδοχής - Γνώση του «προφίλ» και των αναγκών κατάρτισης και εκπαίδευσης του Στελέχους Υποδοχής Οι κυριότερες αρμοδιότητες των Στελεχών Υποδοχής είναι οι παρακάτω: Αναπτύσσουν και υλοποίουν ενέργειες που αφορούν στο αντικείμενο της υπηρεσίας υποδοχής της υπηρεσίας Υποστήριξης της Απασχόλησης. Οι ενέργειες αυτές αφορούν στην τηλεφωνική επικοινωνία με το ενδιαφερόμενο άτομο, την συμπλήρωση εντύπου υποδοχής 1, τη διατήρηση και διαρκή ενημέρωση των ηλεκτρονικών αρχείων της υπηρεσίας, την ενημέρωση και την πληροφόρηση σε θέματα απασχόλησης και κατάρτισης, την οργάνωση του υλικού στον χώρο υποδοχής, την τηλεφωνική επικοινωνία με τους εξυπηρετούμενους και το κλείσιμο των συναντήσεων κ.α. Αναλαμβάνουν αρμοδιότητες και καθήκοντα έτσι όπως αυτά προσδιορίζονται και κατανέμονται από τον Υπεύθυνο του Γραφείου Υποστήριξης της Απασχόλησης ποστηρίζουν συνολικά τις δράσεις του Γραφείου. Συντάσσουν και καταθέτουν σε ετήσια βάση έκθεση αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της υπηρεσίας υποδοχής και την καταθέτει στον/την υπεύθυνο/η του Γραφείου Υποστήριξης στην Απασχόληση. Συνεργάζονται με όλες τις άλλες ειδικότητες όπου απαιτείται για κοινά προγράμματα και δράσεις. Για το ρόλο του Στελέχους Υποδοχής χρειάζονται άτομα με ανεπτυγμένες διαπροσωπικές δεξιότητες και έντονη την επιθυμία προσφοράς στο συνάνθρωπο. Τα στελέχη υποδοχής χρεάζεται να καταρτιστούν στα ακόλουθα αντικείμενα: Εισαγωγή στην επαγγελματική συμβουλευτική Βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής 1 Στο παράρτημα του παρόντος Οδηγού υπάρχει ένα πρότυπο έντυπο υποδοχής. 16

Ελληνική οικονομία και αγορά εργασίας. Ανεργία, προοπτικές επαγγελμάτων, προσφορά και ζήτηση εργασίας. Εκπαιδευτική και Επαγγελματική Νομοθεσία. Προγράμματα εκπαίδευσης- κατάρτισης & εργασίας για άτομα με ψυχική νόσο Το μοντέλο της Υποστηριζόμενης Απασχόλησης. Συμβουλευτική Απασχόλησης ατόμων με ψυχική νόσο. Εξοικείωση με αποτελεσματικότερους τρόπους προσέγγισης της αγοράς εργασίας: σύνταξη βιογραφικού σημειώματος, συνοδευτικής και συστατικής επιστολής, ανάπτυξη δικτύου γνωστών, ανταπόκριση στις απαιτήσεις της συνέντευξης επιλογής προσωπικού, εκμάθηση τρόπων αναζήτησης θέσεων εργασίας με χρήση του διαδικτύου, του έντυπου τύπου και μέσω γνωστών. Κοινωνική οικονομία: Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης & Κοινωνικές Επιχειρήσεις Αρχές εκπαιδευτικής επαγγελματικής πληροφόρησης και Αυτοπληροφόρηση του εξυπηρετούμενου. Χρήση του Η/Υ ως μέσου πληροφόρησης Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» Βασικές Δεξιότητες Πληροφορικής: Αρχειοθέτηση πληροφοριακού υλικού σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή / Συνάντηση υποδοχής. Συμπλήρωση Φύλλου Υποδοχής Ερωτήσεις κατανόησης: - Ποιος ο διακριτός ρόλος των στελεχών υποδοχής σε σχέση με τους συμβούλους απασχόλησης και τα στελέχη επαγγελματικών τοποθετήσεων; 17

4. Βασικές Δεξιότητες Συμβουλευτικής Στόχοι του κεφαλαίου - Γνώση και κατανόηση των βασικών δεξιοτήτων συμβουλευτικής και του τρόπου χρήσης τους για τη διευκόλυνση της συμβουλευτικής διαδικασίας - Δυνατότητα (μετά από άσκηση) χρήσης των δεξιοτήτων αυτών Υπάρχουν ορισμένες συμπεριφορές ή δεξιότητες που βοηθούν στη δημιουργία μιας θετικής συμβουλευτικής σχέσης και στο να μπορέσει να ανοιχτεί το άτομο που πηγαίνει στην υπηρεσία επαγγελματικής συμβουλευτικής. Οι βασικότερες από αυτές είναι: 1. Δεξιότητες προσεκτικής παρακολούθησης Είναι οι λεκτικές και μη λεκτικές συμπεριφορές του συμβούλου προς τον συμβουλευόμενο που δείχνουν ότι είναι μαζί του και τον παρακολουθεί προσεκτικά. Οι δεξιότητες αυτές ενθάρρυναν τον συμβουλευόμενο να μιλήσει. Οι δεξιότητες προσεκτικής παρακολούθησης κατά την Μαλικιώση Λοίζου (1999) αποτελούνται από τις εξής διαστάσεις: Α) Οπτική επαφή: Έχει βρεθεί ότι είναι η πιο σημαντική διάσταση της προσεκτικής παρακολούθησης. Όταν κάποιος μας μιλάει και κοιτάζουμε αλλού, δίνουμε την εντύπωση ότι δεν ενδιαφερόμαστε γι αυτά που λέει. Πρέπει να κοιτάμε το συμβουλευόμενο στα μάτια. Β) Σωματική γλώσσα: Η στάση του σώματος του συμβούλου, οι κινήσεις, οι χειρονομίες του, η απόσταση που κρατά από τον συμβουλευόμενο, είναι ενδείξεις προσεκτικής παρακολούθησης. Στις κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού, η προτιμότερη στάση είναι μια ελαφριά κλίση του σώματος προς τα εμπρός σε μια άνετη και ήρεμη στάση. Όσον αφορά τη φυσική απόσταση μεταξύ συμβούλου και συμβουλευόμενου, αυτή αντανακλά πολιτιστικές προκαταλήψεις και οπωσδήποτε επηρεάζει τον τρόπο που γίνεται αποδεκτή η λεκτική επικοινωνία. 18