«Ο σχολικός μας κήπος... ένας άλλος κήπος» ΤΙΤΛΟΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ & ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ / ΔΡΑΣΕΙΣ 2006-07 * Περιβαλλοντικές Δράσεις, Δράσεις Ζωής Εκπαίδευση για την Αειφορία ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ A/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΝΟΜΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 9 ο Δημοτικό Σχολείο Ρεθύμνου ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΑ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: 1. Τσαγλιώτης Νεκτάριος 2. Κουρκουλός Ευστράτιος 3. Λαχνιδάκης Ιωάννης 4. Σαββανού Ελένη 5. Πανταζή Μαρία 6. Κουρουπάκη Αλεξάνδρα 7. Τσοκκάς Μάριος 8. Μπογέα Δέσποινα 9. Μαυραγάνη Μαρία 10. Μερίσογλου Μαρία ΤΙΤΛΟΣ «Ο σχολικός μας κήπος... ένας άλλος κήπος» ΘΕΜΑ Κατασκευή και ανάπτυξη ενός σχολικού κήπου μέσα από μια σύγχρονη οπτική βιολογικής καλλιέργειας φυτικών ειδών, ενταγμένη σε διδακτικά και μαθησιακά περιεχόμενα μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας με προσανατολισμό την έμπρακτη και βιωματική εκδοχή των περιβαλλοντικών δράσεων. Ένας σχολικός κήπος, με κατάλληλη δομή και εκπαιδευτική λειτουργία, μπορεί να αναδείξει στο μικροεπίπεδο μια προσέγγιση βιώσιμης ανάπτυξης με οικολογική ευαισθησία και ολιστική διαχείριση προϊόντων και ενεργειακών πόρων. Κάθε γωνιά του μπορεί να είναι ένα μικρό εργαστήρι μελέτης και συνειδητοποίησης των ευαίσθητων περιβαλλοντικών ισορροπιών και των επιπτώσεών τους στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Εικ. 1: Παράδειγμα σχολικού κήπου με παιδιά να περιποιούνται τα φυτά τους. Εικ. 2: Παράδειγμα από υπερυψωμένες πρασιές σχολικού κήπου κατασκευασμένες από ξύλινες σανίδες, κατάλληλα διαμορφωμένες για χρήση από παιδιά. * Η δομή αυτής της πρότασης ακολουθεί εκείνη που επισυνάπτεται στην ηλεκτρονική μορφή της σχετικής εγκυκλίου του Υπ.Ε.Π.Θ. 1

ΣΚΟΠΟΣ Να ευαισθητοποιηθούν τα παιδιά στις σύγχρονες καλλιέργειες φυτικών ειδών τόσο μέσα από τη διερεύνηση και κατανόηση εννοιολογικών περιεχομένων όσο και μέσα από δραστηριότητες με πρακτικο-βιωματικό αντίκρισμα, σε ένα περιβάλλον σχολικού κήπου όπου τα ίδια θα έχουν τη χαρά της δημιουργίας και διαμόρφωσής του. ΣΤΟΧΟΙ Μετά από το τέλος των δραστηριοτήτων του προγράμματος τα παιδία αναμένεται: να έχουν αποκτήσει στοιχειώδεις γνώσεις για τη δομή και τη διαμόρφωση ενός κήπου να αναγνωρίζουν βασικά είδη φυτών και να τα κατατάσσουν σε κατηγορίες όπως αρωματικά φυτά, λαχανικά, οπωροφόρα δένδρα, διακοσμητικοί θάμνοι, λουλούδια κ.ά. να καλλιεργήσουν τα δικά τους φυτά σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους στις υπερυψωμένες πρασιές του κήπου να παρατηρήσουν και να περιγράψουν την ανάπτυξη των φυτών τους να κατασκευάσουν μικρά θερμοκήπια με απλά υλικά και να φυτέψουν φυτά ή να τα λειτουργήσουν ως σπορεία να μπορούν να περιγράφουν τον τρόπο καλλιέργειας των φυτών του κήπου και τη φροντίδα που χρειάζονται ανάλογα με τις εποχές του έτους να αποκτήσουν βασικές γνώσεις για τις ασθένειες των φυτών που θα καλλιεργήσουν και την καταπολέμησή τους χωρίς φυτοφάρμακα αλλά με σύγχρονους βιολογικούς τρόπους να γνωρίσουν τις βιοκαλλιέργειες και τις συγκαλλιέργιες λαχανικών και αρωματικών φυτών να γνωρίσουν τα χαρακτηριστικά και τα πλεονεκτήματα της βιολογικής λίπανσης να φτιάξουν το δικό τους βιολογικό λίπασμα μέσα από διαδικασίες κομποστοποίησης σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους του κήπου να συζητήσουν και να ευαισθητοποιηθούν για το ρόλο των φυτών στις σύγχρονες διατροφικές συνήθειες να συγκεντρώσουν συνταγές και να μαγειρέψουν τα δικά τους λαχανικά με συμβατικό τρόπο αλλά και με ηλιακούς φούρνους να αποξηράνουν φρούτα, λαχανικά και βότανα σε ηλιακούς αποξηραντήρες κατασκευασμένους από χαρτόκουτες να συζητήσουν την ενεργειακή διαχείριση του κήπου τους καθώς και την εκμετάλλευση των προϊόντων του ως ενεργειακών πόρων να ζωγραφίσουν και να κάνουν κατασκευές κούκλας με πηλό που θα χρησιμοποιήσουν σε θεατρικό παιχνίδι να γράψουν κείμενα με τις εμπειρίες τους και τις εντυπώσεις τους από το σχολικό κήπο να τραγουδήσουν τραγούδια και μαντινάδες με σχετική θεματολογία ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Οι μέθοδοι εργασίας είναι συνάρτηση των τυπικών, μη τυπικών και άτυπων διδακτικών και μαθησιακών προσεγγίσεων που εντάσσονται στο Πρόγραμμα. Επιστημονικές διερευνήσεις με επιτόπια μελέτη και παρατήρηση καθώς επίσης και πειράματα με καθημερινά και συνήθη υλικά εντάσσονται στις τυπικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις, οι οποίες συνδέονται άμεσα με συγκεκριμένα αντικείμενα των ΔΕΠΠΣ και των αντίστοιχων διδακτικών πακέτων. Τα σχέδια εργασίας (projects) και οι κατασκευές απλών διατάξεων ή χειροτεχνίες, που γίνονται μέσα ή έξω από τα πλαίσια του σχολικού χρόνου με την επίβλεψη των εκπαιδευτικών του Προγράμματος, εντάσσονται σε ένα πλαίσιο μη τυπικών διδακτικών και μαθησιακών δραστηριοτήτων. Η προσωπική ενασχόληση και φροντίδα των φυτών του σχολικού κήπου σε ελεύθερο χρόνο έχει πολλές ομοιότητες με άτυπες διδακτικές και μαθησιακές προσεγγίσεις, όπως εκείνες που εμπλέκεται κανείς κατά την επίσκεψή του σε μουσεία ή κατά την ανάγνωση σχετικών άρθρων σε εφημερίδες και περιοδικά ή ακόμα κατά συμμετοχή του σε ομιλίες ή συνέδρια. Ωστόσο, το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι το «μουσειακό έκθεμα» είναι από μόνο του ένα δημιούργημα των παιδιών και της φύσης, ενώ ενδέχεται να λειτουργήσει ως τέτοιο και κατά τη διάρκεια επισκέψεων άλλων μελών της τοπικής εκπαιδευτικής κοινότητας στο χώρο του σχολικού κήπου. 2

ΔΟΜΗ Στο χώρο του σχολικού κήπου που βρίσκεται στη νότια μεριά του Σχολείου και έχει εμβαδόν 200 τ.μ. περίπου θα κατασκευαστούν και θα τοποθετηθούν στο χώρο ειδικές υπερυψωμένες πρασιές από ξύλινες τάβλες ή/και δομικό υλικό Ytong (πρβλ. Bartholomew, 2005 Bird, 2001). Οι διαστάσεις και τα σχήματά τους ενδέχεται να ποικίλουν ανάλογα με το χωροταξικό σχεδιασμό (π.χ. 90 Χ 90 εκ. ή 120 Χ 120 εκ. ή 120 Χ 500 εκ.). Κάθε υπερυψωμένη πρασιά θα χωριστεί σε τετράγωνα διαστάσεων 30 Χ 30 εκ. με τη χρήση λωρίδων από διάφορα είδη υλικών. Έπειτα, θα φυτευτούν όλα αυτά τα τετράγωνα μέσα σε κάθε πρασιά, ανάλογα με το είδος του φυτού που θα μπορεί να αναπτυχθεί στον αντίστοιχο κάθε φορά χώρο. Επιπλέον, στη μία μεριά μπορούν να κατασκευαστούν κατακόρυφα πλαίσια με πλαστικούς σωλήνες και δίχτυ ή πλέγμα για τη στήριξη των αναρριχόμενων φυτών (βλ. Εικ. 3 & 4). Εικ. 3: Ενδεικτικό σκίτσο μιας ανυψωμένης πρασιάς χωρισμένης σε τετράγωνα φύτευσης. Εικ. 4: Κάτοψη μιας ανυψωμένης πρασιάς με μια ενδεικτική αντιστοιχία είδους και αριθμού φυτών ανά τετράγωνο φύτευσης. Οι καλλιέργειες φυτών σε τέτοιες υπερυψωμένες διατάξεις πέρα από το ότι παρέχουν σημαντικές ευκολίες και απαιτούν λιγότερο κόπο έχουν και άλλα συγκριτικά πλεονεκτήματα όπως τα ακόλουθα: είναι πολύ φιλικές για τους αρχάριους καλλιεργητές και κυρίως για τα παιδιά αφού σε μικρό και καθορισμένο χώρο μπορούν να αναπτύξουν μεγάλη ποικιλία φυτών με το να είναι υπερυψωμένες 30-40 εκ. από το έδαφος τα παιδιά σκύβουν λιγότερο και επιβαρύνουν έτσι ελάχιστα σπονδυλική στήλη και γόνατα κάθε παιδί ή μικρή ομάδα παιδιών έχουν το δικό τους τετράγωνο και μπορούν έτσι να το φροντίζουν με δική τους ευθύνη και να μαθαίνουν σημαντικά πράγματα από την καλλιέργεια των δικών τους φυτών αλλά και των συμμαθητών τους που βρίσκονται σε διπλανά τετράγωνα οι καλλιέργειες με αυτόν τον τρόπο είναι σημαντικά οικονομικότερες σε κατανάλωση πόρων και πολύ πιο αποδοτικές μια και καλλιεργούνται περισσότερα φυτά το ένα κοντά στο άλλο, με εκμετάλλευση όλου του διαθέσιμου χώρου και χωρίς απώλειες για δημιουργία διαδρόμων κλπ. καθώς το χώμα γύρω από τα φυτά δεν πατιέται προκειμένου να φροντιστούν, αφού η πρόσβαση είναι εύκολη από γύρω-γύρω και οι ρίζες των φυτών έχουν άνεση για να αναπτυχθούν ανεμπόδιστα έτσι κοντά που βρίσκονται τα φυτά μεταξύ τους υπάρχει ελάχιστος χώρος για την ανάπτυξη ζιζανίων, ουσιαστικά τα πνίγουν τα καλλιεργήσιμα φυτά το χώμα που βρίσκεται υπερυψωμένο μέσα στις πρασιές θερμαίνεται ευκολότερα νωρίς την άνοιξη και επιτρέπει την πρώιμη καλλιέργεια λαχανικών κλπ. επίσης το νερό της βροχής του χειμώνα στραγγίζει ευκολότερα και δε δημιουργεί πρόβλημα στα φυτά, όμως ενδέχεται να χρειάζονται συχνότερα πότισμα το καλοκαίρι, ανάλογα με το χρόνο έκθεσης του κήπου μας σε ηλιοφάνεια υπάρχει καλύτερος έλεγχος του εδάφους και ανανέωση-λίπανσή του πριν ή/και μετά από κάθε καλλιέργεια προκειμένου να προσαρμοστεί στις ανάγκες των φυτών 3

Εικ. 4: Ενδεικτικές φωτογραφίες από την οργάνωση σχολικού κήπου με ανυψωμένες ξύλινες πρασιές και το σχετικό διαχωρισμό τους σε τετράγωνα φύτευσης με πηχάκια, για πρακτικούς, ερευνητικούς και διδακτικούς σκοπούς. Εικ. 5: Υπερυψωμένες πρασιές με συγκαλλιέργειες λαχανικών. Τα φυτά μπορούν εύκολα και με απλές κατασκευές να καλυφθούν και να προστατευθούν από άσχημες καιρικές συνθήκες όπως παγετός κλπ. Επιπλέον, με απλές αυτοσχέδιες κατασκευές οι υπερυψωμένες πρασιές εύκολα μετατρέπονται σε μικρά θερμοκήπια (βλ. εικ. 6 & 7 παρακάτω). Εικ. 6: Χιαστή τοποθέτηση πλαστικών σωλήνων ως χρήση σκελετού για αυτοσχέδια κάλυψη θερμοκηπίου. Εικ. 7: Κάλυψη με νάιλον και πέτρωμα με τούβλα και το αυτοσχέδιο θερμοκήπιο είναι έτοιμο γρήγορα και εύκολα. Ακόμα προτείνεται η χρήση εκπαιδευτικών θερμοκηπίων, τα οποία μπορούν εύκολα να κατασκευαστούν από πλαστικούς σωλήνες και συνδέσμους πολυβινυλίου (PVC), οι οποίοι στη συνέχεια καλύπρονται με πλαστικά φύλλα νάιλον ή πολυκαρβονικά φύλλα, σε διάφορα σχήματα και διατάξεις (βλ. παρακάτω φωτογραφίες και σκίτσο). Εκεί μέσα θα γίνεται αρχική ανάπτυξη φυτών (σπορία), μελέτη και έλεγχος των συνθηκών ανάπτυξης, εκπαιδευτική προσέγγιση του «φαινομένου του θερμοκηπίου» και γεφύρωσή του με το αντίστοιχο φαινόμενο στο μακροεπίπεδο του πλανήτη μας, με τις επιδράσεις στο κλίμα κλπ. Εικ. 8: Ενδεικτικές φωτογραφίες και σκίτσο με διατάξεις μικρών εκπαιδευτικών θερμοκήπιων. 4

Μια άλλη προσέγγιση είναι η διαδικασία κομποστοποίησης και οργανικής λίπανσης. Βάζει τα παιδιά σε μια λογική διαχείρισης των καθημερινών οργανικών αποβλήτων και παρακολουθούν από κοντά τη διαδικασία μετατροπής τους σε οργανικό, βιολογικό λίπασμα για τα φυτά τους, τόσο μέσα στο εργαστήριο (βλ. σκίτσο με τη διάταξη των μπουκαλιών) όσο και μέσα στον κήπο τους (βλ. παρακάτω φωτογραφίες). Εικ. 9: Ενδεικτικά σκίτσα και φωτογραφίες από διαδικασίες κομποστοποίησης στο Εργαστήριο και στον κήπο. Μια άλλη σημαντική δραστηριότητα του Προγράμματος προτείνεται να είναι η αποξήρανση τροφών στον ήλιο, ως μια πανάρχαια πρακτική μέθοδος διατήρησης των τροφών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Βρίσκουμε τους ανθρώπους να τρώνε αποξηραμένες τροφές από τους αρχαίους Αιγυπτίους και τις νομαδικές φυλές της Ασίας μέχρι τους λαούς της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Κατά τη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων η αποξήρανση των τροφών προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στην τροφοδοσία των στρατιωτών γιατί γινόταν δυνατό να διατηρηθούν μεγάλες ποσότητες τροφής σε μικρό χώρο αποθήκευσης και μεταφοράς. Οι αποξηραμένες τροφές έχουν βάρος περίπου το 1/4 των φρέσκων τροφών και απαιτούν μόνο 1/3 με 1/6 του αρχικού αποθηκευτικού χώρου. Όμως από τη δεκαετία του 50 και μετά η αποξήρανση των τροφών φαίνεται να έχασε τη δημοτικότητά της κυρίως λόγω της ευκολίας των προσυσκευασμένων τροφών, της κονσερβοποίησης και των κατεψυγμένων τροφίμων. Τα τελευταία χρόνια όπου οι άνθρωποι ανησυχούν ολοένα και περισσότερο για τα χημικά συντηρητικά των τροφίμων, η παραδοσιακή αποξήρανση τροφών στον ήλιο φαίνεται να ξανακερδίζει το χαμένο της έδαφος. Ένα μεγάλο πλεονέκτημα της αποξήρανσης των τροφών στον ήλιο είναι ότι με τον κατάλληλο έλεγχο της θερμοκρασίας μέσα στους αποξηραντήρες μπορούμε να διατηρήσουμε πολλά από τα θρεπτικά συστατικά και τη γεύση που χάνονται με άλλες περισσότερο ενεργοβόρες μεθόδους αποξήρανσης. Δεν προστίθενται χημικά ή επιπλέον ζάχαρη και δε χρειαζόμαστε άλλη από την ενέργεια του ήλιου. Όταν αποξηραίνουμε τις τροφές ουσιαστικά τους αφαιρούμε την υγρασία από μέσα τους για να μη σαπίσουν και χαλάσουν. Η περιεκτικότητα του νερού στα αποξηραμένα τρόφιμα είναι από 5% έως 25%, ανάλογα το είδος της τροφής. Κατά τη διάρκεια της αποξήρανσης των τροφών το βασικό πράγμα που πρέπει να προσέχουμε είναι να φύγει η υγρασία από τις τροφές το συντομότερο δυνατό σε μία θερμοκρασία που δε θα επηρεάζει σημαντικά τη γεύση, την υφή και το χρώμα των τροφών. 5

Εικ. 10: Ηλιακός αποξηραντήρας από μία χαρτόκουτα, όπου ο χώρος θέρμανσης του αέρα και ο χώρος αποξήρανσης είναι ο ίδιος. Εικ. 11: Ηλιακός αποξηραντήρας από δύο χαρτόκουτες, όπου ο χώρος θέρμανσης του αέρα και ο χώρος αποξήρανσης είναι ο διαφορετικός. Τα παραπάνω αποτελούν ενδεικτικές ιδέες για έρευνα και ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού μέσα στο πλαίσιο ενός επισκέψιμου σχολικού κήπου. Το σύνολο αυτό των ιδεών ενδέχεται να διευρυνθεί κι άλλο μέσα από την αλληλεπίδραση με εκπαιδευτικούς και μαθητές και να εμπλουτιστεί και με άλλο υλικό, που θα είναι διαθέσιμο στην εκπαιδευτική κοινότητα. Οι δραστηριότητες αυτές του σχολικού κήπου εγγράφονται και επιπλέον αποτελούν μέρος των δραστηριοτήτων του Προγράμματος Comenius 1 «Ηλιακή Ενέργεια Ενημέρωση και δράση» που συντονίζει το Σχολείο μας (πρβλ. σχετικά στο URL: < http://9dim-rethymn.reth.sch.gr/contents_en/comenius.htm >). ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΡΑΣΕΩΝ Οι δράσεις του Προγράμματος θα λάβουν χώρα από το Δεκέμβριο του 2006 έως το Ιούνιο του 2007 με τη συμμετοχή μαθητών και εκπαιδευτικών του Σχολείου. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Οι δραστηριότητες του προγράμματος θα αρχίσουν το Δεκέμβριο του 2006 με αρχική φύτευση του κήπου με βολβούς λουλουδιών και 1 ή 2 συστάδες οπωροφόρων δένδρων, διάφορων διακοσμητικών θάμνων και αναρριχόμενων φυτών. Παράλληλα και μέχρι το Φεβρουάριο του 2007 θα κατασκευαστούν τα θερμοκήπια και θα γίνουν σπορεία για την προετοιμασία αρωματικών φυτών, λαχανικών και λουλουδιών. Την άνοιξη θα φυτευτούν και θα μεταφυτευτούν φυτά και λαχανικά στις υπερυψωμένες πρασιές του κήπου και θα ξεκινήσει η φροντίδα και μελέτη τους από τα παιδιά. Στο τέλος της άνοιξης και μέχρι τον Ιούνιο, τα παιδιά θα γευτούν του καρπούς των κόπων τους και θα προσεγγίσουν ζητήματα διατροφής, καθώς επίσης και διαφύλαξης-συντήρησης των προϊόντων τους μέσα από την αποξήρανσή τους. ΠΙΘΑΝΑ ΠΕΔΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η τυπική προσέγγιση του Προγράμματος συνδέεται σε πολλά σημεία με το ΔΕΠΠΣ και τα ΑΠΣ διαφόρων μαθημάτων, όπως είναι οι φυσικές επιστήμες (π.χ. φυτά, φωτοσύνθεση, ενέργεια οικοσύστημα, έμβια και άβια κλπ.), τα μαθηματικά (επίλυση προβλημάτων, διαγράμματα, στατιστική κλπ.), τη γλώσσα (κειμενικά είδη, ανάπτυξη επιχειρημάτων, ανάγνωση και ερμηνεία κειμένων κλπ.). Αλλά επιπλέον και η μη τυπική προσέγγιση του Προγράμματος συνδέεται με την ανάπτυξη σχεδίων εργασίας από τους μαθητές και τις μαθήτριες, την ομαδική εργασία, την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και επικοινωνίας κλπ, στοιχεία που εμπίπτουν πλέον στο πνεύμα του ΔΕΠΠΣ και των νέων εκπαιδευτικών πακέτων. 6

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ Προτείνεται διερεύνηση συνεργασίας με το «Ινστιτούτο Ελιάς & Υποτροπικών Φυτών Χανίων» (URL: < http://www.nagref-cha.gr/ >) και μια συζήτηση πάνω στη φύτευση συγκεκριμένων ποικιλιών εσπεριδοειδών, αρωματικών φυτών, εκπαιδευτικού θερμοκηπίου, λαχανόκηπου και ανθόκηπου κλπ., όλα μέσα ένα πλαίσιο εκπαιδευτικής αξιοποίησης και έρευνας και ανάπτυξης. Θα γίνει επίσης προσπάθεια ένταξης του Προγράμματος σε θεματικά και περιβαλλοντικά δίκτυα τόσο στο ελληνικό όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο. ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ο σχολικός κήπος χρειάζεται περίφραξη, η οποία εκτιμάται ότι θα κοστίσει γύρω στα 1000 Ευρώ. Έπειτα χρειάζεται χωροταξική διευθέτηση και κατασκευή των υπερυψωμένων πρασιών, όπου θα χρειαστούν άλλα 600 με 800 Ευρώ ανάλογα με τα υλικά που τελικά θα χρησιμοποιηθούν. Στη συνέχεια για φύτευση φυτών και σπόρων εκτιμάται ότι θα χρειαστούν άλλα 400 με 500 Ευρώ, ενώ για το δίκτυο ποτίσματος και αυτόματου ποτίσματος άλλα 300 με 400 Ευρώ. Για λειτουργικά έξοδα του επόμενου εξαμήνου εκτιμάται ότι θα χρειαστούν άλλα 400 Ευρώ. Και φυσικά μέσα σε όλα αυτά πολλή προσωπική εργασία από τη μεριά των εκπαιδευτικών και του Διευθυντή του Σχολείου. Συνολικά το Πρόγραμμα στο ξεκίνημά του εκτιμάται ότι θα κοστίσει τουλάχιστον γύρω στα 2.700 Ευρώ και συνεπώς μελετώνται σύννομοι και εναλλακτικοί τρόποι χρηματοδότησής του, πέρα από ένα μέρος που θα καλύψει το Πρόγραμμα Comenius και το σχολικό ταμείο. ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΑ ΜΑΘΗΤΩΝ / ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ Όλοι οι μαθητές και οι μαθήτριες της Ε και Στ τάξης του Σχολείου αλλά και πολλοί άλλοι μαθητές και από άλλες τάξεις. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Bartholomew, M. (2005). All new square foot gardening, Tennessee: Cool Spring Press. 2. Bird, C. (2001). Cubed foot gardening: Growing vegetables in raised, intensive beds, Guilford: The Lyons Press. 3. Delalandre, B. (2006). Ο μικρός μου κήπος: Αναγνωρίζω τα δένδρα και τα λουλούδια, διασκεδάζω κάνοντας κηπουρική, Αθήνα: Κέδρος. 4. Delong, D (1992). How to dry foods, New York: HP Books. 5. Denckla, T. (2002). Εφαρμοσμένες βιοκαλλιέργειες: Οδηγός για τη δημιουργία ενός ζωντανού και υγειούς κήπου χωρίς χημικά και ορμόνες, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου. 6. Ebeling, E. (2003). Basic composting, Pennsylvania: Stackpole Books. 7. Eichenberger, R. & Hanggeler, S. (2001). Το ημερολόγιο εργασιών του βιοκαλλιεργητή, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου. 8. Felder, R. (2004). Dig, plant, grow, Tennessee: Cool Spring Press. 9. Fodor, E. (2006). The solar food dryer, Canada: New Society Publishers. 10. Lee, F. & TREC (2000). Construct a greenhouse, Arlington: NSTA Press. 11. Matthews, C. (2005). Great gardens for kids, London: Hamlyn. 12. Matthews, C. (2005). How does your garden grow?, London: Hamlyn. 13. Pears, P. (2004). All about compost, UK: Search Press. 14. Riotte, L. (2006). Συγκαλλιέργειες για το βιολογικό περβόλι, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου. 15. Samwarld A. (2001). Αποξηραίνω και συντηρώ, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου. 16. Stell, E.P. (2000). Τα μυστικά του γόνιμου εδάφους, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου. 17. Wiles, R. (1999). Κατασκευές στον κήπο, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου. 18. Αλκίμος, Α. (2000). Κομπόστ: Οικολογικό εργαστήριο χουμοποίησης της βιομάζας, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου. 19. Αναγνωστόπουλος, Π. (1929). Οδηγός σχολικού κήπου: Εγκατάστασις και συντήρησις αυτού, Αθήνα: Τυπογραφείο Φραντζεσκάκη. 20. Ανάσης Ε. Σ. (1934). Ο λαχανόκηπος: ο συστηματικός, σχολικός, αστικός, αγροτικός και στρατιωτικός, Αγροτική Βιβλιοθήκη, Αθήνα: Οίκος Μ. Σαλιβάρου. 21. Ανάσης, Γ. (χ.χ.). Ο σχολικός κήπος, Χαλκίδα: Τυπογραφείο Μώρου Κ. Χ. 22. Κατσαφούρος, Χ. (1979). Ο σχολικός κήπος, Αθήνα: ΟΕΔΒ. 7

23. Πανάγος, Γ. (2000). Κομπόστ - Το εμβόλιο γονιμότητας του εδάφους: Οδηγίες παρασκευής και χρήσης φυσικών λιπασμάτων, Αθήνα: Καλλιεργητής. 24. Παρασκευόπουλος, Κ. (2006). Σύγχρονη λαχανοκομία, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου. 25. Σύλλογος προς διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων (1909). Ο λαχανόκηπος, Αθήνα: Βασιλική Τυπογραφία Ραφαντάνη-Παπαγεωργίου. Εμπειρία σε προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων ΝΑΙ ΟΧΙ.. Αν ναι, Είδος δράσης: Περιβαλλοντικά Προγράμματα, ΣΠΠΕ, Πανηγύρια Επιστήμης, Διαγωνισμοί Φυσικών Επιστημών, Socrates Comenius 1, 2 & 3, Ευρωπαϊκά Θεματικά Δίκτυα κλπ. Διάρκεια: από 4 έως 8 μήνες αλλά και έως 3 χρόνια ανάλογα με το Πρόγραμμα Σχετική Επιμόρφωση ΝΑΙ ΟΧΙ. Αν ναι, Είδος επιμόρφωσης: Εθνικά και διεθνή συνέδρια, μεταπτυχιακές σπουδές και αυτομόρφωση Διάρκεια:... πολλά χρόνια ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ (σε συνεργασία με τους/τις εκπαιδευτικούς του Σχολείου) Τσαγλιώτης Νεκτάριος 8

3 240x135 4 90x135 100 x... 708 3 210x135 10 180x135 50 x... 450 275 6 100x100 (trees) 90x90 (compost piles) 360x540 19,2 x 5,9 Êëßìáêá: 1:100