ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ - ΛΑΜΙΑΣ Ενθάρρυνση Επιχειρηματικών Δράσεων, Καινοτομικών Εφαρμογών και Μαθημάτων Επιλογής Φοιτητών ΤΕΙ Λάρισας - Λαμίας PLEASE ENTER ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΥΠΟΚΙΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ» ΣΑΚΕΛΛΑΡΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2007-08 1
Σκοπός εκπαιδευτικής ενότητας Στο κεφάλαιο αυτό θα μελετήσουμε το ρόλο της υποκίνησης των εργαζομένων στην πορεία επίτευξης των επιχειρηματικών στόχων. Επίσης κρίνεται αναγκαίο, οι φοιτητές να συνειδητοποιήσουν ότι θα πρέπει να υπάρχει ταύτιση και σύμπλευση ατομικών και επιχειρηματικών στόχων. Αυτό προϋποθέτει, ότι διαδικασία της επιχειρηματικότητας θα εμπεριέχει το στοιχείο της υποκίνησης όχι μόνο των εργαζομένων σε ένα οργανισμό, αλλά και των υποψήφιων πελατών. Σκοπός του κεφαλαίου είναι να κάνει ξεκάθαρο στον υποψήφιο επιχειρηματία ότι το κίνητρο είναι μια κατάσταση, η οποία ωθεί τα άτομα προς την εκπλήρωση των σκοπών τους. Αυτό γιατί το κίνητρο βρίσκεται στον ψυχικό και πνευματικό κόσμο των ατόμων, στον οποίο δεσπόζει και τον επηρεάζει, έτσι ώστε να επιζητούν την ικανοποίησή του. Συνεπώς ο κάθε εργαζόμενος, για να είναι αποτελεσματικός θα πρέπει, όχι μόνο να έχει τα κατάλληλα προσόντα ή να γνωρίζει το αντικείμενο της θέσης του, αλλά να του παρέχουν τα απαραίτητα κίνητρα για εργασία. Στην ενότητα αυτή θα προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε πως η παροχή των κινήτρων οδηγεί στην επίτευξη και επιτυχία των ατομικών και επιχειρηματικών στόχων, καθώς επίσης και στην εφαρμογή των διαφόρων θεωριών των κινήτρων από τη διοίκηση. 2
Περιεχόμενα Ο τρόπος λειτουργίας των κινήτρων Σε μια προσπάθεια να κατανοήσουμε τα κίνητρα, είναι χρήσιμο να αναλύσουμε τη λειτουργία τους, που περιέχει τρία στάδια, των οποίων τα διαχωριστικά τους στάδια είναι αρκετά δύσκολο στο να διαχωριστούν με σαφήνεια. Οι ανάγκες ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις βιογενετικές και τις ψυχογενετικές. Τα κίνητρα του εργαζόμενου ΑΝΑΓΚΗ Ικανοποίηση Κίνητρο ΣΚΟΠΟΣ Επιδίωξη ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Το κίνητρο είναι μια εξωτερική επιρροή που, όταν εξωτερικεύεται από τον παραλήπτη της, δραστηριοποιεί, υποκινεί και κατευθύνει την ανθρώπινη συμπεριφορά, για την επιτυχία των στόχων που έχουν τεθεί. Για να επιτευχθούν οι στόχοι, θα πρέπει τα διοικητικά στελέχη να προσπαθήσουν να υποκινήσουν τους εργαζομένους τους να κάνουν με τη θέλησή τους ότι τους έχει ανατεθεί. Η ένταση της υποκίνησης εξαρτάται από τις ικανότητες του διοικητικού στελέχους να εντοπίσει και να ικανοποιήσει τις ανάγκες των εργαζομένων του, κατά τρόπο άμεσο και αποτελεσματικό. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε, ότι η πρόσληψη των κατάλληλων ατόμων προϋποθέτει παροχή κινήτρων, η οποία θα πρέπει να συνυπάρχει με την πορεία τους στην επιχ/ση, έτσι ώστε να διατηρεί το ενδιαφέρον, την ενεργητικότητά τους και την μελλοντική τους πορεία στην επιχ/ση, όχι μόνο ποσοτικά αλλά κυρίως ποιοτικά (επιβράβευση, εξέλιξη, προαγωγή κ.ά.) 3
Θεωρίες Υποκίνησης o Θεωρία Χ και Ψ Η θεωρία αυτή διατυπώθηκε από τον D. Mc Gregor, Αμερικανό ψυχολόγο και σύμβουλο επιχ/σεων: Θεωρία Χ Σύμφωνα με τη θεωρία Χ, ο άνθρωπος: - έχει την τάση να αποφεύγει τις ευθύνες, δεν έχει φιλοδοξίες και επιδιώκει την ασφάλεια - αντιδρά στις αλλαγές και για να καταβάλλει προσπάθεια πρέπει να απειλείται με τιμωρία - αποστρέφεται την εργασία Σύμφωνα με την ίδια θεωρία, ο ηγέτης: - ελέγχει τους υφισταμένους του χρησιμοποιώντας συχνά το φόβο - αποφασίζει μόνος του χωρίς να δέχεται συμβουλές και προτάσεις Θεωρία ψ Σύμφωνα με τη θεωρία Ψ, ο άνθρωπος: - δεν αποφεύγει την εργασία - επιδιώκει τις ευθύνες - είναι ευφυής και διαθέτει ικανότητες επίλυσης των προβλημάτων - έχει κίνητρο την ικανοποίηση της ανάγκης της αυτοπραγμάτωσης Σύμφωνα με την ίδια θεωρία, ο ηγέτης: - προσφέρει κίνητρα στους εργαζομένους και τους αναθέτει πρωτοβουλίες - διοικεί συλλογικά και δέχεται συμβουλές o Θεωρία των Katz & Kahn Σύμφωνα με τους Katz & Kahn υπάρχουν τέσσερα υποδείγματα κινήτρων που βελτιώνουν την αποδοτικότητα των εργαζομένων: - υλική ικανοποίηση των εργαζομένων (ικανοποιητικές αμοιβές) - ικανοποίηση των εργαζομένων από την εργασία τους (συνθήκες περιβάλλοντος κ.ά.) - σεβασμός και τήρηση της εργατικής νομοθεσίας εκ μέρους της διοίκησης - ανάπτυξη και επέκταση της επιχ/σης 4
o Θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών κατά A. Maslow Η θεωρία του A. Maslow είναι από τις πιο δημοφιλείς και υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι παρακινούνται για να ικανοποιήσουν πέντε κατηγορίες αναγκών. Οι ανάγκες σχηματίζουν μια ιεραρχία αυξανόμενης σημασίας από κάτω προς τα πάνω. Ιεράρχηση των ανθρωπίνων αναγκών κατά τον Α. Μάσλοου ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ (ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ) ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ (ή ΑΥΤΟΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗΣ) ΕΠΙΠΕΔΟ ΑΝΑΓΚΗ ΥΨΗΛΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΧΑΜΗΛΟ 5
Υποστηρίζει, ότι μια κατώτερη ανάγκη πρέπει να ικανοποιηθεί σε κάποιο βαθμό, προτού η επόμενη ανώτερη ανάγκη αποτελέσει κίνητρο συμπεριφοράς. Επίσης, ο Μάσλοου θεωρεί ότι ένα άτομο ανεβαίνει ή κατεβαίνει τα διάφορα επίπεδα αναγκών. Π.χ. αν ένα χαμηλότερο επίπεδο αναγκών όπως της ασφάλειας, απειληθεί για κάποιους λόγους, τότε θα ξαναγίνει κυρίαρχο. Η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας του Μάσλοου για τα διοικητικά στελέχη μπορεί να αποτυπωθεί ως ακολούθως σύμφωνα με το παρακάτω σχήμα: Παραδείγματα μέσων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα διοικητικά στελέχη για να παρακινήσουν τους εργαζόμενους 1.Ενθάρρυνση για δημιουργικότητα 2.Ευκαιρίες για προαγωγή 3.Αυτονομία ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ (ή ΑΥΤΟΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗΣ) 1.Προαγωγές 2.Έπαινοι 3.Προσωπικό Γραφείο ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ (ή ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ) ΜΕΣΑ 1.Οργάνωση εκδρομών 2. Οργάνωση κοινωνικών εκδηλώσεων 3.Δημιουργία επαγγελαματικής φιλίας 1.Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη 2.Πρόγραμμα συνταξιοδότησης 3.Μονιμότητα ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ 1.Ικανοποιητικός μισθός 2.Άνετες συνθήκες εργασίας 3.Δωρεάν γεύματα ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ 6
o Θεωρία των δύο παραγόντων: Υγιεινής και Παρακίνησης του Χέρτζμπεργκ Ο Χέρτζεργκ σε αντίθεση με τον Μάσλοου υποστηρίζει ότι η ικανοποίηση των φυσιολογικών, κοινωνικών και των αναγκών της ασφάλειας απλά διατηρεί τα άτομα στον εργασιακό τους χώρο χωρίς ωστόσο να τα υποκινεί, γι αυτό το λόγο ονομάζει την δέσμη αυτή των κινήτρων ως παράγοντες υγιεινής ή διατήρησης. Θεωρεί παράγοντες υποκίνησης τις ανάγκες ολοκλήρωσης και εκτίμησης οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να προκαλούν το αίσθημα ικανοποίησης και επομένως να βελτιώνουν την απόδοση των εργαζομένων, έτσι όπως αυτό παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα: Η σχέση μεταξύ της θεωρίας του Α. Μάσλοου και της Θεωρίας του Φ. Χέρτμπεργκ ΘΕΩΡΙΑ ΜΑΣΛΟΟΥ Ανάγκες Ολοκλήρωσης Ανάγκες Εκτίμησης ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑΚΙΝΗΣΗΣ ΘΕΩΡΙΑ ΧΕΡΤΖΜΠΕΡΓΚ - Επιτεύγματα - Αναγνώριση - Ευθύνη - Προαγωγή - Προσωπική ανάπτυξη - Φύση εργασίας Κοινωνικές Ανάγκες Ανάγκες Ασφάλειας Φυσιολογικές Ανάγκες ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ή ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ - Μισθός - Πολιτική επιχείρησης - Σχέση με προϊστάμενο - Σχέση με συναδέλφους - Ασφάλεια - Συνθήκες εργασίας Συμπεράσματα Βασικό στοιχείο στις διάφορες θεωρίες για την υποκίνηση αποτελούν τα κίνητρα που ενεργοποιούν θετικά την ανθρώπινη συμπεριφορά. Οι άνθρωποι βεβαίως, υποκινούνται από διαφορετικά κίνητρα, αφού διαφέρουν μεταξύ τους, αλλά και τα κίνητρα διαφοροποιούνται από τις αλλαγές του κοινωνικού περιβάλλοντος. Για το λόγο αυτό ο προσδιορισμός των κινήτρων που θα χρησιμοποιήσει ένα στέλεχος της διοίκησης προκειμένου να ενεργοποιήσει θετικά τους εργαζομένους αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία. Η διαδικασία αυτή προϋποθέτει τον εντοπισμό των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των ατόμων και στη συνέχεια την ικανοποίηση των αναγκών τους κατά τέτοιο τρόπο που να κερδίσει την ενεργεί συμμετοχή των ατμών στην υλοποίηση των στόχων που έχουν τεθεί. 7
Ερωτήσεις για συζήτηση 1.Τι είναι η παρακίνηση; Πιστεύετε ότι η παρακίνηση συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της επιχ/σης και με ποιο τρόπο; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. 2.Ποιες οι πρακτικές εφαρμογές της θεωρίας του Μάσλοου για τη διοίκηση μιας επιχ/σης; 3.Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ της θεωρίας του Μάσλοου και του Χέρτζεμπεργκ; 4.Με ποιο τρόπο τα κίνητρα μπορεί να αποτελέσουν πηγή υποχρεώσεων και δικαιωμάτων για τους εργαζόμενους; 5.Ποια θεωρία παρακίνησης θεωρείται πιο σημαντική και γιατί; Εργασία εφαρμογής Διαλέξτε άτομα διαφορετικών ηλικιών και βάλτε τους να επιλέξουν έξι από τους παρακάτω παράγοντες. Τι συμπεράσματα βγάζετε για τους παράγοντες υποκίνησης; Φέρτε τα αποτελέσματα για σχολιασμό στο επόμενο σεμινάριο. Παράγοντες που με παρακινούν για εργασία Παρακαλώ σε πέντε λεπτά διαλέξτε έξι (6) από τους παρακάτω παράγοντες, βάζοντας την ένδειξη <<Χ>> δίπλα από κάθε παράγοντα που θα διαλέξετε 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Σταθερή εργασία Αρκετά διαλείμματα για καφέ Καλή αμοιβή Καλές συνθήκες εργασίας Ευκαιρία για προαγωγή Η εργασία που μου αναθέτουν να είναι ενδιαφέρουσα Εξασφάλιση σύνταξης και άλλα ασφαλιστικά οφέλη Να γνωρίζω τι γίνεται στην επιχείρηση Το αίσθημα πως η δουλειά που κάνω είναι σπουδαία Να με επαινούν για κάθε επιτυχία μου Να συμμετέχω σε επιτροπές Ευκαιρία για ανάπτυξη και πρόοδο του εαυτού μου Να εργάζομαι κάτω από στενή καθοδήγηση Μεγάλη ελευθερία στην δουλειά μου 8
Βιβλιογραφία 1.Ζαβλάνος Μ., Οργάνωση και Διοίκηση, Εκδ. Ίων, Αθήνα, 1989 2.Χολέβας Γ., Οργάνωση και Διοίκηση, Εκδ. Interbooks, Αθήνα, 1995 3.Τζωρτζάκης Κ., Τζωρτζάκη Α., Οργάνωση και Διοίκηση, Αθήνα, 1992 4.Χολέβας Γ., Οργάνωση και Διοίκηση., Εκδ. Interbookς, Αθήνα, 1995 5.Dawson T., Principles and Practice of Modern Management, Tudor Business Publising Ltd., 1993 6.Robbins S., Management, Prentice-Hall, 1991 7.Hellriegel D., Peirce J., Management, Scott Roresman, 1989 9