ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΙΙ Γλώσσα και Γραφή Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.
Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΙΙ Υποχρεωτικό Β Εξαµήνου Τµήµα Φιλολογίας, Τοµέας Γλωσσολογίας Ακαδηµαϊκό έτος 2013-2014 Διδάσκουσα: Μαρίκα Λεκάκου
Γραφή Σχέση γλώσσας (προφορικού λόγου) και γραφής Εξέλιξη της γραφής Ιστορία της γραφής Σύγχρονα συστήµατα γραφής Κινεζική, σηµιτικές και σύγχρονες αλφαβητικές γραφές (Ιστορική) Ορθογραφία Ανάγνωση. 2
Γραφή Βιβλιογραφία Κεφάλαιο 12 από το: Fromkin, Rodman & Hyams 2003/2007. Εισαγωγή στη Μελέτη της Γλώσσας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκης. 3
Σχέση γραφής και οµιλίας (προφορικού λόγου) 4
Γραφή και οµιλία Η γλώσσα και το σύστηµα που την απεικονίζει οπτικά είναι διακριτά συστήµατα. Διαφέρουν ως προς παραµέτρους όπως: Καθολικότητα Χρονική και άλλη προτεραιότητα Μέσο Τυποποίηση Κύρος κ.ά. 5
Γραφή και οµιλία Εµφάνιση Οµιλία à στην αρχή του ανθρώπινου γένους, πριν από περίπου 1.000.000 χρόνια Γραφή à σχετικά πρόσφατα, περίπου το 4000 π.χ. από τους Σουµέριους στη Μεσοποταµία. 6
Γραφή και οµιλία Μέσο Οµιλία à διακυµάνσεις στην πίεση του αέρα Γραφή à σύµβολα σε κάποια επιφάνεια 7
Γραφή και οµιλία Καθολικότητα Όλοι οι άνθρωποι µιλούν. Δε γνωρίζουν όλοι οι άνθρωποι γραφή. Aναλφάβητοι πληθυσµοί (π.χ. στη Νέα Γουινέα). Αναλφάβητες οµάδες σε επίσηµα εγγράµατες κοινωνίες. 8
Γραφή και οµιλία Χρόνος και τρόπος κατάκτησης Οµιλία à από τα 2 πρώτα χρόνια ζωής κατόπιν έκθεσης σε γλωσσικά δεδοµένα Γραφή à γύρω στα 5 κατόπιν διδασκαλίας Ø Η ικανότητα εκµάθησης της γραφής βασίζεται στην ικανότητα οµιλίας. 9
Δοµικά επίπεδα Γραφή και οµιλία Οµιλία à Δύο βασικές µονάδες: φωνήµατα (χωρίς σηµασία) µορφήµατα (φορείς σηµασίας) Συστήµατα γραφής à σύµβολα που αναπαριστούν: Αντικείµενο ή έννοια (εξω-γλωσσικά στοιχεία) Λέξη, συλλαβή, ή φώνηµα (γλωσσικά στοιχεία) 10
Γραφή και οµιλία Φιλολογικό στοιχείο Οι αναλφάβητες κοινωνίες έχουν προφορική παράδοση, δηλ. πολιτισµό που µεταδίδεται προφορικά τραγούδια, µύθους, ιεροτελεστίες. Οι εγγράµµατες κοινωνίες έχουν λογοτεχνία σώµατα κειµένων µεγαλύτερα από ό,τι επιτρέπει η µνήµη. 11
Γραφή και οµιλία Ανακτησιµότητα Οµιλία à Μέχρι την εφεύρεση της ηχογράφησης, η οµιλία δεν µπορούσε να καταγραφεί και να διατηρηθεί παρά µόνο µέσω της γραφής. Γραφή à Διατηρείται αιώνια. Βάση για τη δηµιουργία αυτού που ονοµάζουµε πολιτισµό. 12
Γραφή και οµιλία Κύρος Ο γραπτός λόγος συνδέεται µε παράγοντες κύρους, όπως είναι η λογοτεχνία, οι εκπαιδευτικοί θεσµοί, η πολιτική και οικονοµική ισχύς. Επισηµότητα Η προφορική επικοινωνία είναι λιγότερο επίσηµη από τη γραπτή. Συχνά θεωρείται λανθασµένα ότι η γραπτή ωςη βασική γλώσσα και η προφορική ως κατώτερη. 13
Γραφή και οµιλία Τυποποίηση Στη γραπτή γλώσσα υπάρχει µία µοναδική τυποποιηµένη µορφή (ορθογραφικές συµβάσεις κλπ). Οι προφορικές γλώσσες διαθέτουν ποικιλοµορφία, δηλαδή γεωγραφικές και κοινωνικές ποικιλίες (διαλέκτους). 14
Γραφή και οµιλία Αλλαγή Η προφορική γλώσσα αλλάζει διαρκώς. Η γραπτή γλώσσα υπόκειται σε πολύ βραδύτερες και λιγότερο ευρείες αλλαγές. Οι αλλαγές στη γραπτή γλώσσα δεν προκύπτουν από εσωτερικούς λόγους, αλλά επιβάλλονται έξωθεν. Δεν ισχύει το ίδιο για τις αλλαγές στην προφορική γλώσσα (πρβλ ενότητα «Γλωσσική Αλλαγή»). 15
Γραφή και γλώσσα Σε ποια γλώσσα ανήκουν οι παρακάτω προτάσεις; 1. Του µπι ορ νοτ του µπι; 2. ðe çiroðico pote. 3. I never use violence. 4. Ηλί, ηλί, λαµά σαβαχθανί; 5. Βένι, βίντι, βίκι. 6. Tha ta pume avrio. 7. Für ihre Sicherheit. 8. Βενσερέµος. 9. Βουλέ βου κουσέ αβέκ µουά; 10. Trexw kai den ftanw. 16
Εξέλιξη της γραφής 17
Εξέλιξη της γραφής Το σύστηµα γραφής είναι ένας κώδικας, αποτελούµενος από σύµβολα-χαρακτήρες. Η (απο)κωδικοποίησή του, η αντιστοίχιση δηλαδή των συµβόλων του προς αυτό που τα σύµβολα σηµαίνουν, διαφέρει ανάλογα µε τον τύπο συµβόλων που χρησιµοποιούνται, δηλ. µε το είδος της γραφής. Σε κάποιες περιπτώσεις το σύµβολο - χαρακτήρας αντιστοιχεί απευθείας σε ένα αντικείµενο ή µια ιδέα. Σε άλλες περιπτώσεις το σύµβολο-χαρακτήρας αναπαριστά ένα γλωσσικό στοιχείο. 18
Εξέλιξη της γραφής 1. Μη-φωνολογική γραφή: i. Εικονογραφική γραφή. ii. Ιδεογραφική γραφή. 2. Φωνολογική γραφή (αποδίδει γλωσσικά στοιχεία): i. Λεξική ή λογογραφική ii. Συλλαβική iii. Συµφωνική αλφαβητική iv. Αλφαβητική 19
Εικονογραφική γραφή Ø Χρησιµοποιεί εικονογράµµατα. Το εικονόγραµµα είναι απεικόνιση του αντικειµένου που αναπαριστά. Τα εικονογράµµατα δεν αποτελούν αναπαράσταση λέξεων και φθόγγων οµιλούµενης γλώσσας. Ο φυσικός κόσµος αναπαρίσταται άµεσα και όχι µέσω των γλωσσικών σηµείων. Η σχέση µεταξύ µορφής και σηµασίας του συµβόλου είναι µη-τυχαία. 20
Εικονογράµµατα 21
Εικονογραφική γραφή Εικονογραφική γραφή υπάρχει σε όλον τον κόσµο, αρχαίο και σύγχρονο (π.χ. Ίνκας του Περού, ιθαγενείς της Αµερικής, Ινουί της Αλάσκας). Εικονογράµµατα χρησιµοποιούνται σήµερα στα διεθνή οδικά σήµατα. Τα σύµβολα γίνονται κατανοητά από όλους, ακριβώς επειδή δεν εξαρτώνται από τις λέξεις κάποιας γλώσσας. 22
Εικονογραφική γραφή Σύχρονο σύστηµα εικονογραφικής γραφής: emoticon. :-) :-( :-S... 23
Ιδεογραφική γραφή Όταν ένα εικονόγραµµα γίνει αποδεκτό ως αναπαράσταση ενός αντικειµένου, η σηµασία του µπορεί να αρχίσει να επεκτείνεται στις ιδιότητες του αντικειµένου, ή σε σχετιζόµενες έννοιες. Π.χ. ένα εικονόγραµµα που αναπαριστά/ αναφέρεται στον ήλιο µπορεί να καταλήξει να σηµαίνει «ζεστασιά», «θερµότητα», «φως», «ηµέρα», κλπ. 24
Ιδεογραφική γραφή o Τα εικονογράµµατα που αναπαριστούν ιδέες και όχι αντικείµενα ονοµάζονται ιδεογράµµατα. Με αυτό το βήµα αφαίρεσης, η εικονογραφική γραφή εξελίσσεται σε ιδεογραφική. Η διάκριση ανάµεσα σε ιδεογράµµατα και εικονογράµµατα δεν είναι πάντα ξεκάθαρη. 25
Εξέλιξη της γραφής Το κρίσιµο βήµα στην εξέλιξη της γραφής συντελείται όταν τα ιδεογράµµατα γίνουν γλωσσικά σύµβολα, όταν δηλαδή συµβολίζουν όχι µόνο τις ιδέες αλλά και τους φθόγγους/ήχους που αναπαριστούν τις ιδέες. 26
Ιστορία της γραφής 27
Ιστορία της γραφής Τα αρχαιότερα δείγµατα γραφής είναι βρίσκονται σε πήλινες πλάκες, τις πινακίδες, που ανακαλύφθηκαν στη Μέση Ανατολή γύρω στο 3500 π.χ. Πρόκειται για γραπτά µνηµεία του συστήµατος γραφής των Σουµερίων. Οι Σουµέριοι έδρασαν περί το 4000 π.χ., στη νότια Μεσοποταµία (σηµερινό Ιράκ). Λαός ασχολούµενος µε το εµπόριο, ανέπτυξαν περίπλοκο σύστηµα εικονογραµµάτων, καθώς κι ένα σύστηµα µέτρησης. 28
Ιστορία της γραφής Το αρχικό σύστηµα γραφής ήταν ένα σύστηµα εικονογραµµάτων, το οποίο µε το πέρασµα των αιώνων εξελίχθηκε και τυποποιήθηκε. Τα σύµβολα της γραπτής τους γλώσσας αποτυπώνονταν µε τη χρήση γραφίδας µε σχήµα σφήνας, την οποία πίεζαν σε πινακίδες µαλακού πηλού. Οι πινακίδες σκλήραιναν στον ήλιο και δηµιουργούσαν µόνιµα µνηµεία. Η γραφή τους ονοµάστηκε σφηνοειδής. 29
Από τα εικονογράµµατα στη σφηνοειδή γραφή 30
Εξέλιξη σφηνοειδούς γραφής Κατά την εξέλιξης της σφηνοειδούς γραφής, τα σύµβολα χρησιµοποιούνταν περισσότερο σε σχέση µε την ονοµασία του αναπαριστώµενου αντικειµένου παρά σε σχέση µε το ίδιο το αντικείµενο. Η σφηνοειδής γραφή κατέληξε να αναπαριστά λέξεις της γλώσσας: εξελίχθηκε σε λογογραφική/λεξική γραφή. Στη συνέχεια έγινε συλλαβική η γραφή. 31
Λογογραφικό σύστηµα Στο λογογραφικό σύστηµα, το σύµβολο δηλώνει και την εξωγλωσσική έννοια και το γλωσσικό στοιχείο (λέξη ή µόρφηµα) που σηµαίνει την έννοια. Τα λογογράµµατα, λοιπόν, είναι ιδεογράµµατα που αναπαριστούν, εκτός από την έννοια, και τη λέξη ή το µόρφηµα που διαθέτει η γλώσσα γι αυτή την έννοια. 32
Συλλαβικό σύστηµα Το σφηνοειδές σύστηµα γραφής εξαπλώθηκε σε όλη τη Μέση Ανατολή και τη Μικρά Ασία. Το υιοθέτησαν οι Βαβυλώνιοι, οι Ασσύριοι και οι Πέρσες. Οι δανειζόµενοι συχνά τροποποιούσαν το σύστηµα, για να αναπαραστήσουν τους ήχους των συλλαβών στις δικές τους γλώσσες. Η σφηνοειδής γραφή εξελίχθηκε σε ένα σύστηµα συλλαβικής γραφής/συλλαβάρι. 33
Εξέλιξη σφηνοειδούς γραφής Στη συλλαβική γραφή ο κάθε χαρακτήρας αντιστοιχεί σε µια συλλαβή. Γλώσσες µε συλλαβικό σύστηµα γραφής περιλαµβάνουν τη Μυκηναϊκή (γραµµική Β), τις Ινδιάνικες Cherokee και Cree και την αφρικανική Vai. 34
Εξέλιξη σφηνοειδούς γραφής Σφηνοειδής = µείγµα συλλαβικής και λογογραφικής/λεξικής γραφής. Υπήρχε ένα µεγάλο σύνολο συµβόλο που αναπαριστούσαν (και) ολόκληρες λέξεις. Π.χ. το Ακκαδικό σύµβολο ΑΝ ήταν ταυτόχρονα: (α) ιδεόγραµµα (è «θεότητα»), (β) λογόγραµµα για το µόρφηµα il- «θεότητα» (γ) συλλαβόγραµµα για τη συλλαβή il. 35
Ιστορία της γραφής Ταυτόχρονα µε την άνθηση της σουµερικής εικονογραφίας, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι δηµιουργούν ένα παρόµοιο σύστηµα. Στο σύστηµα αυτό οι Έλληνες αργότερα έδωσαν την ονοµασία ιερογλυφικά. Τα ιερογλυφικά είναι ένα σύστηµα λογογραφικής γραφής. Οι χαρακτήρες της ιερογλυφικής γραφής αναπαριστούν τόσο την εξωγλωσσική έννοια όσο και τη λέξη για την εξωγλωσσική έννοια. Την αποκωδικοποίηση των ιερογλυφικών πέτυχε ο Ζαν- Φρανσουά Σαµπολιόν το 1823. Στήλη της Ροζέτα. 36
Συµφωνική γραφή Οι Φοίνικες, ένας σηµιτικός λαός που ζούσε στο σηµερινό Λίβανο, γνώριζαν τα ιερογλυφικά, καθώς και τις παραλλαγές της σουµερικής γραφής. Έως το 1500 π.χ. είχαν αναπτύξει ένα σύστηµα γραφής 22 χαρακτήρων, τη δυτική σηµιτική συλλαβογραφική γραφή. Οι χαρακτήρες συµβόλιζαν µόνο σύµφωνα. Τα φωνήεντα προσδιορίζονται από το γραµµατικό περιβάλλον στις σηµιτικές γλώσσες. 37
Το πρώτο αλφάβητο Οι αρχαίοι Έλληνες (8 ος αι π.χ.) δανείστηκαν το φοινικικό σύστηµα γραφής. Οι αρχαίοι Έλληνες προσάρµοσαν το σύστηµα, ώστε να αναπαριστά και τα φωνήεντα. Χρησιµοποίησαν τα σύµβολα της φοινικικής γραφής που απεικόνιζαν σύµφωνα που δεν υπήρχαν στην ελληνική γλώσσα. Το αποτέλεσµα: η αλφαβητική γραφή. 38
Το λατινικό αλφάβητο Οι Ετρούσκοι γνώρισαν το ελληνικό σύστηµα γραφής. Πιθανότατα το έφεραν µαζί τους οι Ευβοείς άποικοι της Χαλκίδας στην Ιταλία. Μέσω αυτών έγινε γνωστό στους Ρωµαίους, οι οποίοι το χρησιµοποίησαν για τα λατινικά. Το λατινικό αλφάβητο εξαπλώθηκε µε το δυτικό πολιτισµό και τελικά τα περισσότερα έθνη του κόσµου γνώρισαν και επέλεξαν να χρησιµοποιούν την αλφαβητική γραφή. 39
Για τα Ελληνικά Το 1900 ο αρχαιολόγος Sir Arthur Evans (1851-1941) ανακάλυψε στην Κνωσσό µεγάλο αριθµό πήλινων πινακίδων. Θεωρώντας ότι έχει ανακαλύψει το παλάτι του βασιλιά Μίνωα, ονόµασε τη γλώσσα των πινακίδων «µινωική». 40
Για τα Ελληνικά Ο Έβανς δεν κατάφερε να αποκρυπτογραφήσει τις επιγραφές. Κατέληξε όµως ότι επρόκειτο για τρία διαφορετικά συστήµατα. Ιερογλυφική (1500 π.χ.) Γραµµική Α (1800-1450 π.χ.) Γραµµική Β (1500-1200 π.χ.) 41
Για τα Ελληνικά Το 1939 µεγάλος αριθµός πινακίδων Γραµµικής Β ανακαλύπτονται στην Πελοπόννησο (Πύλο). Αρα: η Γραµµική Β δεν είναι µινωική γραφή, αλλά µυκηναϊκή (εισήχθηκε στους Μίνωες). Μινωικές γραφές είναι η Γραµµική Α και η ιερογλυφική είναι µινωικές γραφές. Δίσκος της Φαιστού. Η Γραµµική Α δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Καταγράφει γλώσσα που µιλιούνταν πριν την κυριαρχία των Μυκηνών. 42
Για τα Ελληνικά Η Γραµµική Β αποκρυπτογραφήθηκε το 1956 από τον Michael Ventris. Συλλαβική γραφή µε στοιχεία λογογραφικής. Πρόκειται για το σύστηµα γραφής της µυκηναϊκής γλώσσας. Ο Βέντρις κατέδειξε ότι η γραµµική Β αποτύπωνε ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για την αρχαιότερη ελληνική διάλεκτο και καταγεγραµµένη ευρωπαϊκή γλώσσα. 43
Γραµµική Β: συλλαβάρι 44
Γραµµική Β : Εν µέρει λογογραφική 45
Γραµµική Β Λέξεις κατόπιν ανασύνθεσης: πατήρ, κύµινο, µέλι, χρυσός, γυναίκα, φάρµακον, τόσον, θώρακες, ίππος, λευκός, θυγάτηρ, κούρος, τρίποδες, αιγύπτιος, άναξ, άξονες, φαιστός, ποιµήν, αγρία, µάραθος, έλαιον,... 46
Για τα Ελληνικά Η µυκηναϊκή = η πρωιµότερη διάλεκτος της ελληνικής. Επίσης, είναι η παλαιότερη καταγεγραµµένη γλώσσα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σκοτεινοί αιώνες: 13 ος αι - τέλη 9 ου αι π. Χ. Από το δεύτερο µισό του 8 ου αι, επανεισάγεται η γραφή στον ελληνικό κόσµο µε την προσαρµογή του φοινικικού αλφαβήτου. Τα γράµµατα και οι ορθογραφικές συµβάσεις εµφανίζουν σηµαντικές τοπικές ποικιλίες. 47
48
Σύγχρονα συστήµατα γραφής 49
Για εκτενείς πληροφορίες (στα Αγγλικά) για τα συστήµατα γραφής όλων των γλωσσών του κόσµου: http://www.omniglot.com/index.htm 50
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Στις περισσότερες περιπτώσεις, η λεξική/λογογραφική γραφή έδωσε τη θέση της σε αλφαβητικά συστήµατα. Λόγοι: οικονοµία του συστήµατος. Βασικές εξαιρέσεις είναι τα συστήµατα γραφής που χρησιµοποιούνται στην Κίνα και την Ιαπωνία, που χρησιµοποιούν λεξική/ λογογραφική και συλλαβική γραφή αντίστοιχα. 51
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Κινεζικό σύστηµα: λογογραφικό/λεξικό: κάθε χαρακτήρας αναπαριστά µια λέξη ή ένα µόρφηµα. Έχει µια αδιάλειπτη ιστορία 3.500 και πλέον χρόνων. Αποτέλεσε τη βάση για το ιαπωνικό σύστηµα γραφής (που διαφέρει όµως συστηµατικά από το κινεζικό δείτε τη σχετική ενότητα στο σύγγραµµα). 52
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Το σύστηµα περιέχει δεκάδες χιλιάδες χαρακτήρες. Χρειάζεται κανείς «µόνο» 5.000 για να διαβάσει µια εφηµερίδα. Διαρκείς προσπάθειες απλοποίησης. Παράλληλη υιοθέτηση συστήµατος που βασίζεται στο λατινικό αλφάβητο. Ο στόχος ΔΕΝ είναι η αντικατάσταση της παραδοσιακής γραφής. Η γραφή είναι µορφή τέχνης και κοµµάτι του κινεζικού πολιτισµού. 53
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Η διατήρηση του παραδοσιακού συστήµατος γραφής επιτρέπει σε όλους τους Κινέζους που γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση να επικοινωνούν, παρότι οι γλωσσικές ποικιλίες που µιλάνε δεν είναι αµοιβαία κατανοητές. Θυµηθείτε τις λεγόµενες κινέζικες διαλέκτους. Η γραπτή επικοινωνία µεταξύ των διαφόρων γλωσσικών κοινοτήτων δε θα ήταν πλέον δυνατή. 54
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Οι σηµιτικές γλώσσες, όπως π.χ. τα εβραϊκά και τα αραβικά, γράφονται µε αλφάβητα που χρησιµοποιούν µόνο σύµφωνα à συµφωνική γραφή. Στις σηµιτικές γλώσσες οι ρίζες των περισσοτέρων λέξεων αποτελούνται από σύµφωνα µόνο: Ρίζα ktb: katab «γράφω», aktib «εγώ γράφω», kitab «ένα βιβλίο», κλπ. 55
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Κάποιος που γνωρίζει την οµιλούµενη γλώσσα µπορεί να µαντέψει τα φωνήεντα στη συµφωνική ακολουθία, πς σς µπρτ ν κτλβτ τ φρσ ν µλτ ελλνκ. Όµως στην ελληνική, για παράδειγµα, τα φωνήεντα δεν µπορούν γενικά να παραλείπονται. Μ ρς ν τρ ξ. 56
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Οι αλφαβητικές γραφές είναι συστήµατα εύκολα στην εκµάθηση, εύχρηστα και αποδοτικά στη µεταγραφή. Ευρωπαϊκά αλφάβητα: µε βάση το λατινικό, συν κάποια κατά περίπτωση αναγκαία διακριτικά σηµάδια (π.χ. Umlaut). Το λατινικό αλφάβητο έχουν υιοθετήσει µ.ά. η Τουρκική, η Ινδονησιακή, η Σουαχίλι και η Βιετναµέζικη. Πολλές σλαβικές γλώσσες χρησιµοποιούν το κυριλλικό αλφάβητο, που προέρχεται απευθείας από το ελληνικό. 57
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Τα αλφάβητα επινοήθηκαν µε βάση τη φωνηµική αρχή: αναπαριστώνται οι φωνηµικές ιδιότητες των γλωσσών. Ο στόχος για αντιστοιχία 1:1 µεταξύ γραφήµατος και φωνήµατος επιτυγχάνεται σε διαφορετικό βαθµό. Λιγότερο αποκλίνουν οι αλφαβητικές γραφές των Ισπανικών, Φινλανδικών, των Ελληνικών. Περισσότερο αποκλίνουν οι γραφές της Αγγλικής και της Γαλλικής. 58
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Εκτός από τα φωνητικά αλφάβητα (π.χ. το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο), οι αλφαβητικές γραφές δε βασίζονται σε σχέση µεταξύ γραφήµατος και φθόγγου (ενν. ως πραγµάτωσης φωνήµατος) αλλά σε σχέση µεταξύ γραφήµατος και φωνήµατος. Εποµένως, είναι λανθασµένη η χρήση του όρου «φωνητική γραφή» για τις αλφαβητικές γραφές. Φωνητική θα ήταν η γραφή αν γράφαµε διαφορετικά π.χ. τα αρχικά γράµµατα των λέξεων σβήνω και σπίτι: ζβήνω- σπίτι 59
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Οι αποκλίσεις από το στόχο για αντιστοιχία 1:1 µεταξύ γραφήµατος και φωνήµατος οφείλονται κυρίως σε δύο λόγους: είτε επειδή η γλώσσα χρησιµοποιεί αλφάβητο που δεν είχε σχεδιαστεί για αυτήν είτε επειδή το γραπτό σύστηµα δεν ακολουθεί τις αλλαγές στην προφορική γλώσσα. Οι γλώσσες αλλάζουν µε ρυθµό πολύ πιο γρήγορο απ ό,τι τα συστήµατα γραφής. Έτσι, συχνά η ορθογραφία είναι ιστορική. 60
Σύγχρονα συστήµατα γραφής Η ιστορική ορθρογραφία µας επιτρέπει: να διαβάζουµε κείµενα γραµµένα πολλά χρόνια (ή και αιώνες) πριν να διαβάζουµε κείµενα γραµµένα σε διαφορετική διάλεκτο Κάποιες αποκλίσεις στην προφορά προβλέπονται από µορφοφωνηµικούς κανόνες της γλώσσας, π.χ. η ηχηροποίηση του [s] πριν από ηχηρό (σβήνω) ή η ηχηροποίηση του [s] του πληθυντικού στην Αγγλική. 61
Η σηµασία της ορθογραφίας (1) Οι Έλληνες, οι οποίοι ήταν φιλόσοφοι, αρέσκονταν ιδιαίτερα να συζητούν. (2) Οι Έλληνες οι οποίοι ήταν φιλόσοφοι αρέσκονταν ιδιαίτερα να συζητούν. (3) Τα παιδιά πηγαίνουν για ύπνο στις οχτώ. (4) Τα παιδιά πηγαίνουν για ύπνο στις οχτώ; (5) My cousin s friends (6) My cousins friends 62
Ανάγνωση 63
Με τα µάτια ή µε τ αυτιά; Τα παιδιά καταβάλλουν µεγάλη προσπάθεια για να µάθουν να διαβάζουν. Ένα χαρακτηριστικό αυτής της διαδικασίας είναι ο συλλαβισµός. Μοιάζει σαν η ανάγνωση να µπορεί να προχωρήσει µόνο αν τα παιδιά ακούσουν τους χαρακτήρες. Δύο θεωρίες για τη διαδικασία ανάγνωσης: Χρειάζεται φωνητική/ φωνολογική ενδιάµεση φάση Δε χρειάζεται φωνολογική γνώση 64
Με τα µάτια ή µε τ αυτιά; Πρώτη θεωρία: χρειάζεται φωνητική/ φωνολογική ενδιάµεση φάση για επιτυχή ανάγνωση Η ανάγνωση είναι σειριακή ή γραµµική διαδικασία που εξελίσσεται φθόγγοφθόγγο. Ο αναγνώστης φτιάχνει σταδιακά µεγαλύτερες µονάδες. 65
Με τα µάτια ή µε τ αυτιά; Δεύτερη θεωρία: δεν χρειάζεται φωνολογική γέφυρα µεταξύ των γραπτών λέξεων και της σηµασίας τους Οι λέξεις διαβάζονται ολόκληρες, χωρίς να χρειάζεται να συλλαβιστούν. Οι αναγνώστες µε πληροφορίες που συλλέγουν µε την περιφερειακή τους όραση προβλέπουν ποια είναι τα σηµαντικά κοµµάτια των κειµένων. Πηδούν από λέξη σε λέξη και γεµίζουν τα κενά µαντεύοντας τα υπόλοιπα. 66
Υπέρ της πρώτης θεωρίας Η σύνδεση χαρακτήρα-ήχου είναι αναπόφευκτη κατά την εκµάθηση ανάγνωσης. Στατιστικά οι περισσότερες λέξεις ενός κειµένου είναι σπάνιες και κάποιες είναι άγνωστες στους αναγνώστες. Άρα δεν µπορούν να µαντευτούν και οι αναγνώστες θα πρέπει να τις συλλαβίσουν. Προσπαθήστε µε το πικοµαλεσεφέσο. 67
Υπέρ της πρώτης θεωρίας Όταν διαβάζουµε δύσκολα κείµενα, συχνά κινούµε τα χείλη µας. v Η φωνολογία µας βοηθά να φτάσουµε στο νόηµα. Η αναγνώριση χαρακτήρων είναι ταχύτατη: 10-20 ms ανά γράµµα χρόνος που είναι αρκετός για να εξηγήσει τη µέση ταχύτητα ανάγνωσης (~250 λέξεις το λεπτό). Παιδιά µε µητρική µια νοηµατική γλώσσα δυσκολεύονται περισσότερο να µάθουν ανάγνωση. 68
Υπέρ της δεύτερης θεωρίας Οι αναγνώστες δεν συγχέουν οµόηχες λέξεις όπως µέλι και µέλη. v Φαίνεται πως η φωνολογία δεν παίζει ρόλο σε τέτοιες περιπτώσεις. Σε οµόγραφες αλλά όχι οµόηχες λέξες, όπως το αγγλικό tear («δάκρυ» και «σκίζω»), η προφορά επιλέγεται αφού γίνει η σηµασιολογική-συντακτική επεξεργασία. 69
Υπέρ της δεύτερης θεωρίας Κάποιοι αναγνώστες µπορούν να διαβάσουν πάνω από 500 λέξεις το λεπτό. Τα µάτια δεν µπορούν να επεξεργαστούν πάνω από ορισµένους χαρακτήρες το λεπτό. v Οι ταχείς αναγνώστες προφανώς µπορούν και παραλείπουν ή µαντεύουν περισσότερες λέξεις. 70
ΔΑΙΑΒΣΕ ΤΟ ΓΗΡΟΓΡΑ! ΜΡΟΠΕΙΣ! Σνφµύωα µε µια έυρενα στο Πισήναπιµετο του Κµτρπιαίζ, δεν πεαίζι ρλόο µε τι σριεά ενίαι τοθοπεµέτενα τα γταµάµρα σε µια λξέη, αεκρί το πώτρο και το ταελείτυο γάµρµα να ενίαι σε στωσή θσέη. Τα υλοπιόα µροπούν να ενίαι σε τχίυεας θιέεσς και µροπετίε να δαβαιάεστε τις λιεξές χρωίς πλβηµόρα. Ατυό γνίταει γαιτί ο απρώνθονις εκέγλφοας δεν δαεβζιάι γάµρµα γάµρµα κθάει λξέη αλά τη λξέη σαν σνύλοο. Ατίπτσυεο, ε; 71
Τρίτη θεωρία: συµβιβασµός των δύο θεωριών Καµία από τις δύο θεωρίες δεν µπορεί να εξηγήσει πλήρως την αναγνωστική συµπεριφορά. Πιθανότατα οι αναγνώστες χρησιµοποιούν και τις δύο στρατηγικές, ανάλογα µε την περίπτωση και το κείµενο. Η πρώτη θεωρία εξηγεί τα αρχικά στάδια της ανάγνωσης. Ίσως µετά από επαναλαµβανόµενη έκθεση σε µια λέξη, η διαδικασία γίνεται αυτόµατη χωρίς µεσολάβηση φωνολογίας. 72
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Σημειώματα
Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1090.
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου. «Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΙΙ. Γλώσσα και Γραφή». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1090.
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.