Περίληψη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Χρίστου Ταξιλτάρη, έχει τίτλο «Συνέργεια Αστικών Μαζικών Μεταφορών και» και εντάσσεται στο πλαίσιο του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Μεταφορές με τίτλο «Σχεδιασμός, Οργάνωση και Διαχείριση των Συστημάτων Μεταφορών» και σχετίζεται με το διδασκόμενο μάθημα «Οργάνωση και διαχείριση συστημάτων αστικών μαζικών μεταφορών». Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση της αναγκαιότητας και των δυνατοτήτων συνέργειας μεταξύ ποδηλάτου και δημόσιας συγκοινωνίας. Από τη διερεύνηση της ευρωπαϊκής εμπειρίας προέκυψαν κατάλληλες πολιτικές και πρακτικές, που εξασφαλίζουν διάφορες μορφές διατροπικότητας υπέρ της ποδηλασίας και της συνέργειάς της με τις δημόσιες αστικές συγκοινωνίες. Παρατηρείται συμπληρωματικότητα των δικτύων Α.Μ.Μ. με το ποδήλατο μέσω της χωροθέτησης εκτεταμένων αστικών και περιαστικών δικτύων ποδηλατοδρόμων. Παρέχεται η δυνατότητα φόρτωσης ποδηλάτου με υποδομές και μηχανισμούς με σαφείς και δημοσιοποιημένους κανονισμούς για τα δικαιώματα των χρηστών ποδηλάτου ως επιβατών. Παρέχεται πρόσβαση ποδηλάτων σε ασφαλείς και οργανωμένους χώρους στάθμευσης στις στάσεις και τους σταθμούς, όπου επίσης λειτουργούν οργανωμένα συστήματα ενοικίασης ποδηλάτου. Ο συνδυασμός ποδηλάτου και δημόσιων συγκοινωνιών προωθείται με οικονομικά κίνητρα από την πλευρά των δήμων ή των εταιρειών διαχείριση συστημάτων Α.Μ.Μ.. Τέλος, οργανώνονται εκστρατείες για την ενημέρωση των πολιτών και την ενθάρρυνση για μετακινήσεις με ποδήλατο και δημόσιες συγκοινωνίες. Στη Θεσσαλονίκη οι υπάρχουσες συνθήκες δε διαμορφώνουν φιλικό περιβάλλον για τη χρήση ποδηλάτου και δεν προάγεται η συμπληρωματικότητα της ποδηλασίας με τις δημόσιες συγκοινωνίες στην ευρύτερη περιοχή της πόλης. Υπάρχει ένα ατελές δίκτυο ποδηλατοδρόμων μήκους 12 χιλιομέτρων με ποδηλατοστάσια σε ορισμένα σημεία της πόλης, χωρίς ωστόσο ουσιαστική προσπάθεια ένταξης του ποδηλάτου στην πόλη ως ουσιώδους συνιστώσας του σχεδιασμού της βιώσιμης κινητικότητας και επιδίωξης συνέργειας με τις δημόσιες συγκοινωνίες. Η χωροθέτηση των ποδηλατοδρόμων δεν προωθεί τη συνδυασμένη μετακίνηση με Α.Μ.Μ., η εγκατάσταση ποδηλατοστασίων στις στάσεις του Ο.Α.Σ.Θ. κρίνεται ανεπαρκής, ενώ δεν προβλέπεται κατασκευή χώρων στάθμευσης ποδηλάτου στους σταθμούς του κατασκευαζόμενου μετρό. Μια ακόμη σημαντική αδυναμία προκύπτει από τη ματαίωση της λειτουργίας δημοτικού συστήματος ενοικίασης ποδηλάτων. Όσον αφορά στη δυνατότητα φόρτωσης του ποδηλάτου, αυτή απαγορεύεται στα λεωφορεία του Ο.Α.Σ.Θ. και δεν i
Περίληψη προβλέπεται σύμφωνα με το σχέδιο ανάπτυξης της γραμμής του μετρό Θεσσαλονίκης. Για την ανατροπή αυτής της δυσμενούς κατάστασης προτείνονται μέτρα για την επίτευξη συμπληρωματικότητας των δικτύων ποδηλάτου και Α.Μ.Μ., όπως η διευθέτηση λεωφορειο/ποδηλατολωρίδων και ποδηλατοδρόμων παράλληλων στις λεωφορειολωρίδες, ώστε να διευκολύνεται η μικτή διέλευση λεωφορείων και ποδηλάτων. Επίσης, προτείνεται η εγκατάσταση πρόσθετων χώρων στάθμευσης ποδηλάτου σε στάσεις του Ο.Α.Σ.Θ., και σε σταθμούς του μετρό για την εξασφάλιση συνθηκών συνδυασμένων μετακινήσεων. Τέλος, θεωρείται απαραίτητη η λειτουργία συστήματος δανεισμού ποδηλάτων σε κεντρικούς σταθμούς και στάσεις Α.Μ.Μ. και η παροχή κινήτρων για την προώθηση της χρήσης τους συμπληρωματικά με τη χρήση των δημόσιων συγκοινωνιών. Για την ενημέρωση των πολιτών για τη λειτουργία του συστήματος αλλά και για την παρακίνησή τους στη χρήση ποδηλάτου και δημόσιων συγκοινωνιών προτείνεται η πραγματοποίηση εκστρατειών με σχετικό θέμα. ii
Abstract ABSTRACT The present postgraduate thesis, under the supervision of professor Christos Taxiltaris, is entitled Collaboration of Urban Public Transports and Bicycle in the city of Thessaloniki and is included in the frame of the Programme of Postgraduate Courses on Transportation titled Planning, Organization and Management of Systems of Transports and is related with the taught course Organization and management of systems of urban public transports. The object of the thesis is the research of necessity and possibilities of collaboration between bicycle and public transport. By the research of the European experience there were emerged suitable policies and practices that ensure various forms of inter-modality in favor of cycling and it s collaboration with the urban public transport. There are observed complementary networks between public transport and bicycle by the supply of extensive urban and suburban bike path networks. The possibility of bringing the bike on the trains and buses is provided with infrastructures and mechanisms and with specific regulations formed about the rights of users of bike as passengers. There is also provided the access of bicycles in secure and organized parking areas at the stations of public transport, where someone could also use organized systems for renting a bike. In addition, the combination of cycling and public transport is promoted with economic motives from the side of municipalities or the administrators of the public transport systems. Finally, there are organized campaigns for the briefing of citizens and the encouragement on using combined bicycle and public transport. The existing conditions in Thessaloniki don t develop a friendly environment for cycling and don t promote the collaboration with the public transport in the wider region of the city. There is constructed an incomplete network of bike paths with 12 kilometers length and there are situated some bike stands in certain points of city, without however essential effort of integration cycling in the city as essential component of sustainable mobility and intention of collaboration with the public transport. The adjustment of the bike paths in the city doesn t promote the combined use with public transport, the installation of the bike stands at the bus stations is considered insufficient, while the manufacture of more bike parking stations is not planned at the metro stations which is under construction. Another important weakness is the cancellation of the operation of the public bicycle rental programme. Regarding to the possibility of carrying the bike on vehicles of public transport, it is prohibited in the oasth buses and there isn t a specific policy about carrying it on the metro, according to project of the construction of the metro. iii
Abstract For the adjustment of this unfavorable situation are proposed means for the achievement of collaboration of networks of bicycle and public transport, as the construction of mixed bus/bike lanes or the construction of bike oaths parallel to the bus lanes. Also, the installation of additional bike parking feasibilities is proposed at the bus stations and at the metro stations in order to assure the needed circumstances for inter-modality. Finally, the operation of a public bicycle rental programme is considered essential in central stations of public transport and the supply of economic benefits for the promotion of the additional use of cycling and public transport. For the briefing of citizens on the operation of the programme, but also for their encouragement in the use collaboration between cycling and public transport is proposed the realization of campaigns with relative subject. iv
Ευχαριστίες ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θεωρώ απαραίτητο να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στα άτομα, τα οποία βοήθησαν στην εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Κατ αρχάς, στον επιβλέποντα της διπλωματικής εργασίας κύριο Χρίστο Ταξιλτάρη, Καθηγητή του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ. στον Τομέα Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων, για την πολύτιμη καθοδήγησή του. Επίσης, στον Επίκουρο Καθηγητή Σωκράτη Μπάσμπα για τις χρήσιμες υποδείξεις του. Δε θα μπορούσα να παραλείψω την Χριστιάνα Κωνσταντινίδου, συνεργάτιδα του Συμβουλίου Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης, που μου παρείχε χρήσιμο υλικό, όπως μελέτες σχετικές με το αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας μου. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τη Δρ. Αντωνία Τσουκαλά Α.Τ.Μ. και τον Φώτη Πατώνη Α.Τ.Μ., MSc, για τη συνολική βοήθεια που μου προσέφεραν κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας. Ακόμη, ευχαριστώ πολύ τον Κώστα Τερζόπουλο και τον Παναγιώτη Γαβρέλα, μέλη των ομάδων «Kids In Action» και «ΠΟΔΗΛΑΤΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ» αντίστοιχα, για τη διάθεση του χρόνου τους για τη διεξαγωγή συνεντεύξεων, που αφορούσαν σε προβλήματα που αντιμετωπίζουν κατά τις μετακινήσεις τους με ποδήλατο και σε προτάσεις που διατυπώνονται από την πλευρά των οργανωμένων ομάδων. Τέλος, η εκπόνηση της διπλωματικής αυτής εργασίας θα ήταν αδύνατη χωρίς τη στήριξη τόσο της οικογένειάς μου, της Πόπης και του Μιχάλη, όσο και των φίλων μου, της Βάλιας, της Φανής, της Κλοτίλδης, της Μάγδας, του Στέλιου, της Ευγενίας, της Αντωνίας, της Δήμητρας και της Ξένιας. v
Περιεχόμενα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πίνακας Εικόνων 1 Πίνακας Πινάκων 6 Πίνακας Σχημάτων 7 Πίνακας Χαρτών 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : Εισαγωγή 11 1.1 Γενικά 11 1.2 Αντικείμενο και στόχοι 12 1.3 Δομή της Διπλωματικής εργασίας 13 1.4 Μεθοδολογική προσέγγιση 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : Βιώσιμη κινητικότητα στην πόλη 15 2.1 Η Πράσινη Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 15 2.2 Η Ανάγκη για Στρατηγική Αστικής Κινητικότητας στις ελληνικές πόλεις 2.3 Σχετικά με την παραμόρφωση του δημόσιου χώρου στη Θεσσαλονίκη 15 18 2.4 Η σημασία της ενίσχυσης του βαδίσματος 19 2.5 Η σημασία της ενίσχυσης του ποδηλάτου 21 2.6 Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς 24 2.7 Η σημασία της συνέργειας Ποδηλάτου και Μ.Μ.Μ. 26 vi
Περιεχόμενα 2.8 Συμπεράσματα 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : Η Ευρωπαϊκή εμπειρία 29 3.1 Γενικά 29 3.2 Το γενικό πλαίσιο των μεταφορών σε ευρωπαϊκές αστικές περιοχές 29 3.3 Χαρακτηριστικά παραδείγματα χρήσης ποδηλάτου στην Ευρώπη 31 3.4 Η προοπτική 32 3.5 Ποδηλασία και Μέσα Μαζικής Μεταφοράς στην Ευρώπη 32 3.6 Το ειδικό παράδειγμα της Ολλανδίας 33 3.6.1 Διερεύνηση των μετακινήσεων με ποδήλατο στην Ολλανδία 33 3.6.2 Ποδήλατο και Δημόσια Συγκοινωνία στην Ολλανδία 38 3.7 Το παράδειγμα της Δανίας 45 3.7.1 Η Δανία μεταξύ των πρωτοπόρων στη χρήση του ποδηλάτου 45 3.7.2 Ποδήλατο και Δημόσια Συγκοινωνία στη Δανία 49 3.8 Η κατάσταση στη Γερμανία 53 3.8.1 Η θέση του ποδηλάτου στο Γερμανικό Σύστημα Μεταφορών 53 3.8.2 Ποδήλατο και Δημόσια Συγκοινωνία στη Γερμανία 58 3.9 Η κατάσταση στη Γαλλία 63 3.9.1 Ο ρόλος του ποδηλάτου στις γαλλικές πόλεις 63 3.9.2 Ποδήλατο και Δημόσια Συγκοινωνία στη Γαλλία 68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : Σύστημα αστικών μεταφορών στη Θεσσαλονίκη 73 vii
Περιεχόμενα 4.1 Γενικά 73 4.2 Υφιστάμενο και προβλεπόμενο σύστημα Αστικών Μαζικών Μεταφορών στη Θεσσαλονίκη 75 4.2.1 Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης 75 4.2.2 Μετρό Θεσσαλονίκης 79 4.3 Η ποδηλασία στη Θεσσαλονίκη 83 4.4 Εντοπισμός προβλημάτων και ελλείψεων 90 4.4.1 Δυσμενείς συνθήκες για το ποδήλατο 90 4.4.2 Δυσμενείς συνθήκες για τη συνέργεια του ποδηλάτου με τις Δημόσιες Αστικές Συγκοινωνίες 96 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : Προτάσεις για τη Θεσσαλονίκη 104 5.1 Γενικά 104 5.2 Συμπληρωματικότητα δικτύων 105 5.2.1 Διάδρομοι διέλευσης λεωφορείων και ποδηλάτων 105 5.2.2 Στάσεις λεωφορείων 133 5.2.3 Συμπληρωματικότητα με σχεδιαζόμενη γραμμή του μετρό 141 5.3 Εξασφάλιση συνθηκών μετεπιβίβασης 150 5.3.1 Χώροι στάθμευσης ποδηλάτων σε στάσεις και σταθμούς 152 5.3.2 Δυνατότητα φόρτωσης ποδηλάτου στα οχήματα των δημόσιων συγκοινωνιών 157 5.3.3 Οργάνωση συστήματος ενοικίασης ποδηλάτων σε στάσεις και σταθμούς 5.4 Ενημέρωση - προώθηση 166 165 viii
Περιεχόμενα 5.5 Εκτίμηση κόστους και χρονικού ορίζοντα προτάσεων 168 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο : Συμπεράσματα 169 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 173 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 177 ix
Πίνακας εικόνων ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1 Εικόνα 2 Εικόνα 3 Εικόνα 4 Εικόνα 5 Εικόνα 6 Χρήση ποδηλάτου για μετακινήσεις με σκοπό την εκπαίδευση στην Ολλανδία Χρήση ποδηλάτου για μετακινήσεις με σκοπό την εργασία στην Ολλανδία Χρήση ποδηλάτου για μετακινήσεις με σκοπό την αγορά στην Ολλανδία Το πρόγραμμα OV-fiets ενοικίασης ποδηλάτων στους ολλανδικούς σιδηροδρομικούς σταθμούς Στάση υπεραστικών λεωφορείων με χώρο στάθμευσης ποδηλάτων στην Ολλανδία Σταθμός ποδηλάτων με τέσσερα επίπεδα στον Κεντρικό Σταθμό του Άμστερνταμ/ Bicycle Flat in Amsterdam 35 36 36 41 42 43 Εικόνα 7 Ντουλάπι ποδηλάτου 44 Εικόνα 8 Εικόνα 9 Σταθμός στάθμευσης ποδηλάτων υψηλής ποιότητας και μεγάλης χωρητικότητας κοντά σε σιδηροδρομικό σταθμό στην Ολλανδία Ποδηλατολωρίδα δίπλα στην μηχανοκίνητη κυκλοφορία στην Κοπεγχάγη 45 47 Εικόνα 10 Ποδηλατόδρομος δίπλα στο πεζοδρόμιο στην Κοπεγχάγη 47 Εικόνα 11 Μεταφορά ποδηλάτου με το τρένο στην Κοπεγχάγη 49 Εικόνα 12 Εικόνα 13 Εικόνα 14 Εικόνα 15 Σήμανση ειδικού τμήματος του τρένου για τη μεταφορά του ποδηλάτου στην Κοπεγχάγη Σήμανση ειδικού τμήματος του τρένου για τη μεταφορά του ποδηλάτου στην Κοπεγχάγη Σταθμευμένα ποδήλατα έξω από τον Κεντρικό Σταθμό της Κοπεγχάγης Σταθμευμένα ποδήλατα έξω από το Σταθμό N ørreport του σιδηροδρόμου και του μετρό στην Κοπεγχάγη 50 50 51 52 1
Πίνακας εικόνων Εικόνα 16 Σταθμευμένα ποδήλατα έξω από το Σταθμό Hellerup στα προάστια της Κοπεγχάγης 52 Εικόνα 17 Σταθμός Flintholm μετεπιβίβασης τρένου και μετρό στην Κοπεγχάγη, που κατασκευάστηκε (2004) με τον απαραίτητο χώρο στάθμευσης για τα ποδήλατα 53 Εικόνα 18 Ποδηλατολωρίδα στη Γερμανία 55 Εικόνα 19 Εικόνα 20 Εικόνα 21 Ποδηλασία στην πόλη Münster της Γερμανίας Call a Bike στο Βερολίνο Μεταφορά ποδηλατών με το γερμανικό σιδηρόδρομο 56 57 59 Εικόνα 22 Μεταφορά ποδηλάτων με S-Bahn στο Βερολίνο 60 Εικόνα 23 Εικόνα 24 Εικόνα 25 Εικόνα 26 Μεταφορά ποδηλατών με καράβι στον ποταμό Elbe στο Αμβούργο Στεγασμένος χώρος στάθμευσης ποδηλάτων στον κεντρικό σταθμό της πόλης Freiburg στη Γερμανία Εξωτερική άποψη χώρου στάθμευσης ποδηλάτων στην πόλη Münster στη Γερμανία Εσωτερική άποψη χώρου στάθμευσης ποδηλάτων στην πόλη Münster στη Γερμανία 60 62 63 63 Εικόνα 27 Εικόνα 28 Εικόνα 29 Εικόνα 30 Εικόνα 31 Εικόνα 32 Εικόνα 33 Εικόνα 34 Ποδηλατολωρίδα στη Γαλλία Πρόγραμμα ενοικίασης ποδηλάτων VELO'V στη Lyon της Γαλλίας Πρόγραμμα ενοικίασης ποδηλάτων VELIB' στο Παρίσι της Γαλλίας Ειδικός χώρος για μεταφορά ποδηλάτων με τρένα μεγάλων γραμμών της SNCF στη Γαλλία Μεταφορά ποδηλάτων στα περιφερειακά τρένα TER στη Γαλλία Σιδηροδρομικός σταθμός στο Στρασβούργο με χώρο στάθμευσης ποδηλάτων Χώρος στάθμευσης ποδηλάτων μέσα σε σταθμό στη Γαλλία Χώρος στάθμευσης ποδηλάτων έξω από σταθμό στο Παρίσι στη Γαλλία 65 66 67 68 69 70 71 72 2
Πίνακας εικόνων Εικόνα 35 Εικόνα 36 Εικόνα 37 Εικόνα 38 Εικόνα 39 Εικόνα 40 Εικόνα 41 Εικόνα 42 Εικόνα 43 Εικόνα 44 Εικόνα 45 Εικόνα 46 Εικόνα 47 Εικόνα 48 Εικόνα 49 Εικόνα 50 Εικόνα 51 Εικόνα 52 Εικόνα 53 Εικόνα 54 Εικόνα 55 Αρθρωτό λεωφορείο Ο.Α.Σ.Θ. Σταθμός μετεπιβίβασης λεωφορείων του Ο.Α.Σ.Θ. στο Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό Θεσσαλονίκης Δίκτυο ποδηλατοδρόμων στην πόλη της Θεσσαλονίκης Ποδηλατόδρομος επί της οδού Λεωφόρου Στρατού και διαχωρισμός του από την κυκλοφορία των οχημάτων Ποδηλατόδρομος επί του πεζοδρομίου στην Εθνικής Αμύνης Ποδηλατόδρομος στην Πλατεία Αριστοτέλους Ποδηλατόδρομος σε κομμάτι της Νέας Παραλίας Σηματοδότης για τους ποδηλάτες στη συμβολή Παύλου Μελά με Δημητρίου Γούναρη Ποδηλατοστάσια στην Θεσσαλονίκη Ασυνέχεια ποδηλατοδρόμου στη συμβολή Αγίου Δημητρίου με Κατσιμίδη Ανεπαρκής διαμόρφωση κόμβου Κακοτεχνίες και απουσία συντήρησης σε ποδηλατόδρομο στη συμβολή Εθνικής Αμύνης με Αγίου Δημητρίου Σταθμευμένα οχήματα πάνω στον ποδηλατόδρομο στη συμβολή Εθνικής Αμύνης με Αγίου Δημητρίου Περίπτερο εμποδίζει τη διέλευση πεζών και ποδηλάτων στην Εθνικής Αμύνης Εμπλοκή πεζών και ποδηλάτων στην παραλία Κατάληψη του χώρου διέλευσης ποδηλάτων από μικροπωλητές στη Δημητρίου Γούναρη Ανεπάρκεια ποδηλατοστασίων στον πεζόδρομο Ζεύξιδος Διέλευση ποδηλατοδρόμου από τη στάση Α.Χ.Ε.Π.Α. του Ο.Α.Σ.Θ. στην Αγίου Δημητρίου Διέλευση ποδηλατοδρόμου από τη στάση Στρατηγείο του Ο.Α.Σ.Θ. στη Λεωφόρο Στρατού Διέλευση ποδηλατοδρόμου από τη στάση Δημόκριτος του Ο.Α.Σ.Θ. στη Δωδεκανήσου Χώρος στάθμευσης ποδηλάτων στον πεζόδρομο Ζεύξιδος 77 79 84 86 87 88 89 90 90 91 92 93 94 94 95 95 96 98 98 99 100 3
Πίνακας εικόνων Εικόνα 56 Εικόνα 57 Εικόνα 58 Εικόνα 59 Εικόνα 60 Εικόνα 61 Εικόνα 62 Εικόνα 63 Εικόνα 64 Εικόνα 65 Εικόνα 66 Εικόνα 67 Εικόνα 68 Εικόνα 69 Εικόνα 70 Εικόνα 71 Εικόνα 72 Εικόνα 73 Εικόνα 74 Εικόνα 75 Εικόνα 76 Διέλευση ποδηλατοδρόμου από τη στάση Αγγελάκη του Ο.Α.Σ.Θ. στην Αγγελάκη Διέλευση ποδηλατοδρόμου από τη στάση Πανεπιστήμιο του Ο.Α.Σ.Θ. στην Εθνικής Αμύνης Ποδηλατολωρίδα κοινής χρήσης λεωφορείων και ποδηλάτων Μικτή ποδηλατολωρίδα πλάτους 3 μέτρων σε οδό με κυκλοφοριακή συμφόρηση Παρέμβαση στην οδό Μητροπόλεως Οριζόντια σήμανση για λειτουργία λεωφορειολωρίδας μικτής χρήσης με ποδήλατο Κατακόρυφη σήμανση για λειτουργία λεωφορειολωρίδας μικτής χρήσης με ποδήλατο Παρέμβαση στην οδό Βασιλίσσης Όλγας Παρέμβαση στην οδό Τσιμισκή Παρέμβαση στην οδό Κωνσταντίνου Καραμανλή Παρέμβαση στην Λεωφόρο Στρατού Παρέμβαση στην οδό Παπαναστασίου στο τμήμα από τον κόμβο με Λεωφόρο Στρατού και Κωνσταντινουπόλεως έως τη διασταύρωση με Πλαστήρα Παρέμβαση στην οδό Παπαναστασίου στο τμήμα από τη διασταύρωση με Πλαστήρα έως το πάρκο της Νέας Ελβετίας Παρέμβαση στην οδό Γεωργίου Παπανδρέου Παρέμβαση στην οδό Δελφών Παρέμβαση στην οδό 25ης Μαρτίου Οριζόντια σήμανση και απομάκρυνση διαχωριστικών πριν από τη στάση Μουσεία στην Λεωφόρο Στρατού Διέλευση ποδηλάτων στο εξωτερικό μέρος της μικτής λωρίδας για την προσπέραση του λεωφορείου στη στάση Νησίδα για τη στάση και παράκαμψη ποδηλατοδρόμου Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Δημοκρατίας 100 101 107 108 109 110 111 113 115 117 120 123 125 127 129 131 136 137 139 142 143 4
Πίνακας εικόνων Εικόνα 77 Εικόνα 78 Εικόνα 79 Εικόνα 80 Εικόνα 81 Εικόνα 82 Εικόνα 83 Εικόνα 84 Εικόνα 85 Εικόνα 86 Εικόνα 87 Εικόνα 88 Εικόνα 89 Εικόνα 90 Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Βενιζέλου Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Αγίας Σοφίας Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Σιντριβάνι Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Πανεπιστημίου Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Παπάφη Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Ευκλείδη Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Φλέμινγκ Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Αναλήψεως Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Πατρικίου Παρέμβαση στην περιοχή του σταθμού του μετρό Βούλγαρη Καλυμμένα ποδηλατοστάσια τύπου Sheffield Σύστημα συγκράτησης ποδηλάτων σε διαμορφωμένο εσωτερικό χώρο των λεωφορείου Ποδηλατο-λεωφορείο στην Τσεχία Αφίσα καμπάνιας Rad & Touren στο Βερολίνο 143 144 145 145 146 147 147 148 149 150 153 164 165 167 5
Πίνακας πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1 Ποσοστά χρήσης ποδηλάτου το 2003 σε ολλανδικές πόλεις με περισσότερους από 50.000 κατοίκους 38 Πίνακας 2 Μήκη τμημάτων ποδηλατοδρόμων Θεσσαλονίκης 85 6
Πίνακας σχημάτων ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1 Σχήμα 2 Κατανομή μετακινήσεων κατά χρησιμοποιηθέν μεταφορικό μέσο και διανυόμενη απόσταση το 2007 στην Ολλανδία Κατανομή μετακινήσεων κατά χρησιμοποιηθέν μεταφορικό μέσο και σκοπό μετακίνησης το 2007 στην Ολλανδία 34 35 Σχήμα 3 Κατανομή μετακινήσεων κατά επιλογή του αυτοκινήτου ή του ποδηλάτου και σκοπό μετακίνησης για αποστάσεις μέχρι 7,5 χιλιόμετρα στην Ολλανδία 37 Σχήμα 4 Κατανομή αγορών ποδηλάτου στη Γαλλία 64 Σχήμα 5 Η βασική γραμμή Μετρό Θεσσαλονίκης και οι επεκτάσεις της 83 Σχήμα 6 Υφιστάμενη κατάσταση στην οδό Μητροπόλεως 111 Σχήμα 7 Προτεινόμενη κατάσταση στην οδό Μητροπόλεως 112 Σχήμα 8 Υφιστάμενη κατάσταση στην οδό Βασιλίσσης Όλγας 114 Σχήμα 9 Προτεινόμενη κατάσταση στην οδό Βασιλίσσης Όλγας 114 Σχήμα 10 Υφιστάμενη κατάσταση στην οδό Τσιμισκή 116 Σχήμα 11 Προτεινόμενη κατάσταση στην οδό Τσιμισκή 116 Σχήμα 12 Σχήμα 13 Υφιστάμενη κατάσταση στην Εγνατία οδό στο τμήμα από Δωδεκανήσου έως Εθνικής Αμύνης Προτεινόμενη κατάσταση στην Εγνατία οδό στο τμήμα από Δωδεκανήσου έως Εθνικής Αμύνης 118 118 Σχήμα 14 Υφιστάμενη κατάσταση στην Εγνατία οδό στο τμήμα από Εθνικής Αμύνης έως Καυταντζόγλου και την Κωνσταντίνου Καραμανλή έως την 25ης Μαρτίου 118 Σχήμα 15 Προτεινόμενη κατάσταση στην Εγνατία οδό στο τμήμα από Εθνικής Αμύνης έως Καυταντζόγλου και την Κωνσταντίνου Καραμανλή έως την 25ης Μαρτίου 118 Σχήμα 16 Υφιστάμενη κατάσταση στην Λεωφόρο Στρατού στο τμήμα από την οδό Αγγελάκη έως την οδό Καυταντζόγλου 121 7
Πίνακας σχημάτων Σχήμα 17 Υφιστάμενη κατάσταση στην Λεωφόρο Στρατού στο τμήμα από την οδό Καυταντζόγλου έως την οδό Παπαναστασίου 121 Σχήμα 18 Προτεινόμενη κατάσταση στην Λεωφόρο Στρατού 122 Σχήμα 19 Σχήμα 20 Σχήμα 21 Σχήμα 22 Υφιστάμενη κατάσταση στην οδό Παπαναστασίου στο τμήμα από την οδό Συμεωνίδη έως την οδό Πλαστήρα Προτεινόμενη κατάσταση στην οδό Παπαναστασίου στο τμήμα από την οδό Συμεωνίδη έως την οδό Πλαστήρα Υφιστάμενη κατάσταση στην οδό Παπαναστασίου στο τμήμα από την οδό Πλαστήρα έως το πάρκο της Νέας Ελβετίας Προτεινόμενη κατάσταση στην οδό Παπαναστασίου στο τμήμα από την οδό Πλαστήρα έως το πάρκο της Νέας Ελβετίας 124 124 126 126 Σχήμα 23 Υφιστάμενη κατάσταση στην οδό Γεωργίου Παπανδρέου 128 Σχήμα 24 Προτεινόμενη κατάσταση στην οδό Γεωργίου Παπανδρέου 128 Σχήμα 25 Υφιστάμενη κατάσταση στην οδό Δελφών 130 Σχήμα 26 Προτεινόμενη κατάσταση στην οδό Δελφών 130 Σχήμα 27 Υφιστάμενη κατάσταση στην οδό 25ης Μαρτίου 132 Σχήμα 28 Προτεινόμενη κατάσταση στην οδό 25ης Μαρτίου 132 Σχήμα 29 Προτεινόμενη κατάσταση στη Λεωφόρο Στρατού για υποβιβασμό του κρασπέδου του ποδηλατοδρόμου στη στάση 134 Σχήμα 30 Προτεινόμενη κατάσταση σε τμήμα της Εγνατίας οδού και της Κωνσταντίνου Καραμανλή για υποβιβασμό του κρασπέδου του ποδηλατοδρόμου στη στάση 134 Σχήμα 31 Προτεινόμενη κατάσταση σε τμήμα της οδού Παπαναστασίου για υποβιβασμό του κρασπέδου του ποδηλατοδρόμου στη στάση 135 Σχήμα 32 Προτεινόμενη κατάσταση στη Μητροπόλεως για ποδηλατολωρίδα στο εξωτερικό μέρος της μικτής λωρίδας για την προσπέραση του λεωφορείου στη στάση 138 Σχήμα 33 Προτεινόμενη κατάσταση στην οδό Βασιλίσσης Όλγας για κατασκευή νησίδας για τη στάση και παράκαμψη ποδηλατοδρόμου 140 8
Πίνακας σχημάτων Σχήμα 34 Σχήμα 35 Σχήμα 36 Σχήμα 37 Σχήμα 38 Σχήμα 39 Κέντρο χωρητικότητας 100 ποδηλάτων στο Ν.Σ.Σ. στη στάση του μετρό Κέντρο χωρητικότητας 100 ποδηλάτων στη στάση του μετρό Αγίας Σοφίας Κέντρο χωρητικότητας 100 ποδηλάτων στη στάση του μετρό Σιντριβάνι Κέντρο χωρητικότητας 100 ποδηλάτων στη στάση του μετρό Πανεπιστημίου Κέντρο χωρητικότητας 100 ποδηλάτων στη στάση του μετρό Ευκλείδη Κέντρο χωρητικότητας 100 ποδηλάτων στη στάση του μετρό Πατρικίου 154 155 155 156 156 157 Σχήμα 40 Είσοδος ποδηλάτου στο σταθμό και ακύρωση κομίστρου 158 Σχήμα 41 Κεκλιμένη ράμπα δίπλα στις σκάλες στην αποβάθρα του σταθμού 159 Σχήμα 42 Ευέλικτος ειδικός χώρος για τοποθέτηση ποδηλάτων 160 9
Πίνακας χαρτών ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΑΡΤΩΝ Χάρτης 1 Γραμμές Ο.Α.Σ.Θ. στο Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης 78 Χάρτης 2 Σχέδιο ανάπτυξης γραμμών Μετρό Θεσσαλονίκης 82 10
Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : Εισαγωγή 1.1 Γενικά Η παρούσα μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Χρίστου Ταξιλτάρη, έχει τίτλο «Συνέργεια Αστικών Μαζικών Μεταφορών και» και εντάσσεται στο πλαίσιο του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Μεταφορές με τίτλο «Σχεδιασμός, Οργάνωση και Διαχείριση των Συστημάτων Μεταφορών» των Τμημάτων Πολιτικών Μηχανικών και Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.). Πιο συγκεκριμένα, σχετίζεται με το διδασκόμενο μάθημα «Οργάνωση και διαχείριση συστημάτων αστικών μαζικών μεταφορών» με υπεύθυνο μαθήματος τον κύριο Χρίστο Ταξιλτάρη, Καθηγητή Τμήματος Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ. και συνδιδάσκοντες τους κύριους Σωκράτη Μπάσμπα, Επίκουρο Καθηγητή Τμήματος Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ., και Χρίστο Πυργίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Τμημάτων Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ.. Σε μια εποχή όπου γίνεται μεγάλη προσπάθεια να βελτιωθούν οι συνθήκες περιβάλλοντος στις πόλεις για την υγεία, την ασφάλεια, την ποιότητα ζωής των πολιτών, η προοπτική χρήσης του ποδηλάτου για τις καθημερινές μετακινήσεις αλλά και η συμπληρωματικότητα με τους υπόλοιπους πυλώνες της βιώσιμης κινητικότητας, δηλαδή κυρίως το περπάτημα και το Σύστημα Αστικών Μαζικών Μεταφορών αρχίζει να λαμβάνεται και στη χώρα μας σοβαρά υπόψη ως μια αποτελεσματική και βιώσιμη λύση. [1] Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Γενικής Μελέτης Μεταφορών και Κυκλοφορίας, η οποία εκπονήθηκε το 1999, ο αριθμός των μετακινήσεων που πραγματοποιούνταν εντός του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης (Π.Σ.Θ.) ξεπερνούσαν τις 1.600.000 ημερησίως. Από αυτές, το 44% αντιστοιχούσαν σε Ι.Χ. οχήματα, το 27% σε μέσα μαζικής μεταφοράς, το 12%πεζή, το 7% σε ταξί, το 6% σε δίκυκλα και το 3% σε ιδιωτικής χρήσης λεωφορεία. Επίσης, οι καθημερινές σταθμεύσεις στο Π.Σ.Θ. ανέρχονταν σε 400.000, από τις οποίες το 70% αντιστοιχούσε σε στάθμευση επί της οδού και οι 200.000 περίπου ήταν σε παράνομες θέσεις. Τέλος, η πόλη της Θεσσαλονίκης είναι η μοναδική πόλη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με πληθυσμό άνω του ενός εκατομμυρίου, που δε διαθέτει ακόμα μέσο σταθερής τροχιάς. Από τα παραπάνω είναι προφανής η ανισορροπία στην κατανομή των μετακινήσεων κατά μέσο, που πραγματοποιούνται στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα, σύμφωνα με ισχυρές ενδείξεις, στη δεκαετία που μεσολάβησε αυτή η ανισορροπία έγινε ακόμη δυσμενέστερη για την ήπια κινητικότητα. Το δίκτυο των ποδηλατοδρόμων σε συνδυασμό με το δίκτυο 11
Εισαγωγή των λεωφορειακών γραμμών του Οργανισμού Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (Ο.Α.Σ.Θ.) και την πεζή μετακίνηση είναι οι προσφερόμενες εναλλακτικές δυνατότητες μετακίνησης, πέραν του Ι.Χ. οχήματος, των κατοίκων της Θεσσαλονίκης, αφού το μετρό είναι υπό κατασκευή. [2] Η συγκεκριμένη έρευνα έρχεται σε συνέχεια της πρόσφατης υλοποίησης (2009) στην κεντρική και περικεντρική περιοχή του Δήμου Θεσσαλονίκης των ποδηλατοδρόμων σε βασικές οδούς (στο ίδιο εύρος καταστρώματος με τη λοιπή μηχανοκίνητη κυκλοφορία ή στο πεζοδρόμιο). Οι υλοποιηθέντες ποδηλατόδρομοι συνδέονται με τον κύριο άξονα κίνησης ποδηλάτων στην παραλιακή ζώνη της πόλης (τμήμα από το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης μέχρι το Λιμάνι). Το δίκτυο των ποδηλατοδρόμων έχει μήκος 12 χιλιόμετρα. Αρχικά είχε κατατεθεί στο δήμο Θεσσαλονίκης από το υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών προμελέτη δικτύου ποδηλάτου στο πλαίσιο ενός προγράμματος σχεδιασμού από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Ε.Μ.Π.) δικτύων ποδηλάτου σε 17 ελληνικές πόλεις, στις αρχές της δεκαετίας 2000-2010. Πριν από λίγους μήνες (Ιούνιος 2010) κατετέθη πρόταση επέκτασης του δικτύου ποδηλατοδρόμων από ομάδα μελετητών (Ρωμύλος Ντώνας, Πολιτικός Μηχανικός, Απόστολος Πρόιος Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός, Δρ. Συγκοινωνιολόγος). Κρίνεται, ωστόσο, σκόπιμο να χαραχθεί στρατηγική ένταξης του ποδηλάτου σε μια πολύ πιο εκτεταμένη ζώνη της Θεσσαλονίκης, στρατηγική που εκτός της υποδομής για το ποδήλατο, θα περιλαμβάνει πολιτικές που θα επηρεάζουν έστω και έμμεσα τη γενικότερη οργάνωση των μετακινήσεων στην πόλη. Το σημερινό δίκτυο ποδηλατοδρόμων δεν χρησιμοποιείται από σημαντικό αριθμό χρηστών. Αυτό παρατηρείται είτε για λόγους που έχουν σχέση με τεχνικές ατέλειες και αστοχίες της υποδομής και έλλειψη αστυνόμευσης, δημιουργώντας συνθήκες χαμηλού επιπέδου οδικής ασφάλειας, είτε γιατί η συγκεκριμένη χωροθέτηση ποδηλατοδρόμων δεν είναι ελκυστική αφού δεν εξυπηρετούνται απ ευθείας σημαντικοί πόλοι γένεσης μετακινήσεων. Σε κάθε περίπτωση ευθύνεται η μη ένταξη του ποδηλάτου στην πόλη ως μια σοβαρή συνιστώσα του σχεδιασμού της βιώσιμης κινητικότητας. [2] 1.2 Αντικείμενο και στόχοι Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση δυνατοτήτων συνέργειας μεταξύ ποδηλάτου και δημόσιας συγκοινωνίας. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται η υφιστάμενη κατάσταση στη Θεσσαλονίκη και εντοπίζονται προβλήματα που αποτρέπουν τη συνέργεια στο σημερινό αλλά και το προδιαγραφόμενο σύστημα αστικών μεταφορών στο εγγύς μέλλον. Επίσης, διερευνάται η ευρωπαϊκή εμπειρία σε αντίστοιχα θέματα συμπληρωματικότητας ποδηλάτου και αστικών μαζικών μέσων μεταφοράς. Τέλος, διατυπώνονται κατ αρχήν προτάσεις για την ανατροπή της δυσμενούς κατάστασης και την ενίσχυση της συνέργειας ποδηλάτου και Α.Μ.Μ. και κατ 12
Εισαγωγή επέκταση της βιώσιμης κινητικότητας στη Θεσσαλονίκη, που αποτελεί και το γενικότερο στόχο της μελέτης. 1.3 Δομή της Διπλωματικής εργασίας Η Διπλωματική εργασία αποτελείται από έξι κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο (εισαγωγικό) αναφέρεται το ιστορικό ανάθεσης, το αντικείμενο, οι στόχοι, η δομή και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την εκπόνηση της παρούσας Διπλωματικής εργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται γενικά στοιχεία για τη βιώσιμη κινητικότητα στις πόλεις. Αρχικά, γίνεται αναφορά στην Πράσινη Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και προκύπτει η ανάγκη για διατύπωση Στρατηγικής Βιώσιμης Κινητικότητας στις ελληνικές πόλεις. Στη συνέχεια παρατίθενται στοιχεία σχετικά με την παραμόρφωση του δημόσιου χώρου στη Θεσσαλονίκη καταλήγοντας με τη σημασία της ενίσχυσης του βαδίσματος, της ποδηλασίας, των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και της συνέργειας της ποδηλασίας με τις δημόσιες συγκοινωνίες. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται η Ευρωπαϊκή εμπειρία στη συνέργεια ανάμεσα στην ποδηλασία και τις αστικές μαζικές μεταφορές. Παρουσιάζονται το γενικό πλαίσιο των μεταφορών σε ευρωπαϊκές αστικές περιοχές, τα αποτελέσματα της έρευνας στην Ευρώπη για την ανάλυση των ωφελειών της ποδηλασίας, η υφιστάμενη κατάσταση σήμερα στην Ευρώπη και οι προοπτικές. Τέλος, περιγράφονται οι εφαρμογές συμπληρωματικής συνέργειας ποδηλάτου και Α.Μ.Μ. στην Ολλανδία, τη Δανία, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται το σύστημα μεταφορών στη Θεσσαλονίκη με τα σημερινά δεδομένα αλλά και με δεδομένη την προοπτική λειτουργίας του μετρό στην πόλη. Περιγράφονται επίσης οι ποδηλατόδρομοι που κατασκευάστηκαν, ενώ εντοπίζονται τα προβλήματα και οι ελλείψεις τους συμπεριλαμβανομένης της απούσας συμπληρωματικότητάς τους με το σύστημα αστικών μαζικών μεταφορών. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρατίθενται κατ αρχήν οι προτάσεις για την ανατροπή της δυσμενούς κατάστασης. Στο έκτο κεφάλαιο διατυπώνονται συμπεράσματα που προκύπτουν από τη μελέτη συνέργειας ποδηλάτου και Α.Μ.Μ.. Τέλος η Διπλωματική Εργασία ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της βιβλιογραφίας. 13
Εισαγωγή Στο Παράρτημα του τεύχους παρατίθεται ο χάρτης που απεικονίζει την υφιστάμενη κατάσταση των ποδηλατοδρόμων, των ποδηλατοστασίων, του δικτύου του Ο.Α.Σ.Θ. και του σχεδίου ανάπτυξης της βασικής γραμμής του κατασκευαζόμενου μετρό στην Θεσσαλονίκη σήμερα, τις προτεινόμενες παρεμβάσεις και τις προοπτικές που ανακύπτουν μετά την κατασκευή και λειτουργία των παρεμβάσεων αυτών. 1.4 Μεθοδολογική προσέγγιση Για τις ανάγκες εκπόνησης της εργασίας, αναζητήθηκε σχετικό υλικό στον Τομέα Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Α.Π.Θ. αλλά και στο Συμβούλιο Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (Σ.Α.Σ.Θ.). Στη συνέχεια μελετήθηκαν η Τεχνική Έκθεση για την κατασκευή των ποδηλατοδρόμων και το σχέδιο ανάπτυξης γραμμών μετρό Θεσσαλονίκης. Τέλος, αναζητήθηκε σχετικό υλικό σε ελληνική και ξένη βιβλιογραφία καθώς και στο διαδίκτυο. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με μέλη της ομάδας «Ποδηλάτες Θεσσαλονίκης» (www.podilates-thess.gr) με στόχο να αποτυπωθεί η υφιστάμενη κατάσταση σε σχέση με τη χρήση του ποδηλάτου αλλά και τη διερεύνηση δυνατοτήτων συμπληρωματικότητάς του με τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη Θεσσαλονίκη καθώς και για την καταγραφή χρήσιμων προτάσεων από μέρους τους. 14