ΑΝΑ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΙΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗΣ ΕΥΕΛΙΞΙΑΣ ΘΕΟ ΩΡΟΥ ΠΕΤΡΟΣ

ΑΝΑ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΙΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗΣ ΕΥΕΛΙΞΙΑΣ ΘΕΟ ΩΡΟΥ ΠΕΤΡΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ-ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ 156, 54006 ΘΕΣ/ΝΙΚΗ, ΤΛ. (031) 891864, FAX (031) 837069, E-mail: aslan@macedonia.uom.gr Λέξεις-κλειδιά:Ευελιξία,Λιτή παραγωγή, Οικονοµίες εύρους, CAD/CAM/FMS. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το βασικότερο πλεονέκτηµα της µικρής σε κλίµακα παραγωγής έναντι της µεγάλης, είναι η ευελιξία. Η ευελιξία στην παραγωγή είναι σήµερα όσο ποτέ άλλοτε επιτακτική για κάθε επιχείρηση, για να µπορεί να ανταποκρίνεται γρήγορα στις διαρκώς µεταβαλλόµενες απαιτήσεις της ζήτησης. Στο άρθρο αυτό εξετάζετε η στρατηγική της ευέλικτης παραγωγής στην βιοµηχανία ως µια από τις σηµαντικότερες διαστάσεις της µεταποιητικής στρατηγικής. Θα παρουσιαστεί η ευελιξία σε συνάρτηση µε τις εφαρµογές της πληροφορικής στον τοµέα της µεταποίησης, µε τη βοήθεια των οποίων µπορεί η επιχείρηση να επιτύχει ακριβέστερους και ταχύτερους χρόνους παράδοσης, µεγαλύτερης ποικιλίας προϊόντα και τέλος την πραγµάτωση της λιτής παραγωγής (lean production) για την επίτευξη της παραγωγικής ευελιξίας. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Λόγο της ραγδαίας εξέλιξης των εφαρµογών της πληροφορικής στις επιχειρήσεις, διαµορφώνεται ένας νέος "µεταβιοµηχανικός" τρόπος παραγωγής (Block 1990, Hirschhorn 1984). Ο τρόπος βιοµηχανικής παραγωγής αναδιαρθρώνεται και µέσα από αυτή την αναδιάρθρωση σχηµατίζεται ένα νέο ευέλικτο µοντέλο παραγωγής. Κινητήρια δύναµη της αναδιάρθρωσης αποτελεί η πληροφορική και ο ευέλικτος αυτοµατισµός. Στη παράγραφο 1 και 2 εξετάζεται το µοντέλο της ευέλικτης-λιτής παραγωγής καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που καθιερώνουν τη µικροµεσαίας κλίµακα επιχείρηση. Στη παράγραφο 3 και 4 εξετάζεται η ευελιξία ως στρατηγική του τοµέα παραγωγής καθώς και οι τεχνικές της πληροφορικής, µε τις οποίες αυτή επιτυγχάνεται. 1. ΑΝΑ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η παραγωγική δοµή τα τελευταία χρόνια µεταβάλλεται µε καλπάζοντα ρυθµό, ιδιαίτερα µετά την εισαγωγή της πληροφορικής τεχνολογίας στην παραγωγή. Οι επιχειρήσεις οφείλουν να παρακολουθήσουν αυτόν το ρυθµό προκειµένου να βελτιώσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτηµα και να διατηρήσουν µια θέση στο χώρο της αγοράς. Η ζήτηση αποτελεί την κινητήρια δύναµη αυτών των µεταβολών. Η έντονη ποιοτική και ποσοτική διαφοροποίηση της ζήτησης που ξεκίνησε το 1970, αναγκάζει την παραγωγική δοµή σε αναδιάρθρωση προκειµένου να επιτευχθεί περισσότερη ευελιξία [12]. Η αναδιάρθρωση ως ένα σηµείο συνίσταται στο πέρασµα από τον άκαµπτο αυτοµατισµό (hard automation) και τη πλήρη εξειδίκευση -όπως τη συνέλαβε ο F.W. Taylor και την εφάρµοσε ο H. Ford- στον ευέλικτο αυτοµατισµό (flexible automation) και την ευέλικτη εξειδίκευση. Έτσι, αναδιαρθρώνεται ολόκληρη η παραγωγική δοµή, από το σχεδιασµό και τη συναρµολόγηση µέχρι τη διανοµή. Tο µοντέλο µαζικής παραγωγής, που κυριάρχησε µέχρι το 1970, έχει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά: 1. Mηχανές σταθερά προσανατολισµένες στην παραγωγή ενός έργου. 2. Παραγωγή για µαζική κατανάλωση µε έµφαση στην ποσότητα, τυποποίηση και οµοιοµορφία των προϊόντων [25].

3. Ανταγωνισµός µέσω των τιµών µε στόχο τις εσωτερικές οικονοµίες κλίµακας [8]. 4. ιάκριση χειρωνακτικής - πνευµατικής εργασίας και αποειδίκευση (deskilling) της πρώτης [3]. 5. Κάθετη ολοκλήρωση των επιχειρήσεων. 6. Συστήµατα J.I.C. (just in case logistics) [27]. 7. Συνεχόµενη γραµµή παραγωγής. Μετά το 1970 από τη χώρα του Ανατέλοντος Ηλίου εµφανίζεται ένα νέο παραγωγικό σύστηµα, που τώρα εξαπλώνεται σε όλες τις αναπτυγµένες χώρες [19]. Ο νέος τρόπος παραγωγής αναδεικνύει την επιχείρηση µικροµεσαίας κλίµακας που αποκαλείται λιτή ή ευέλικτη παραγωγή (lean-flexible production). Τα βασικά χαρακτηριστικά της λιτήςευέλικτης παραγωγής είναι: 1. Ευελιξία παραγωγής µε συστήµατα CAD/CΑM/FMS. Ταυτόχρονη σχεδίαση και παραγωγή (Concurrent Engineering) 2. Παραγωγή κατά παραγγελία µε έµφαση στην ποιότητα. Μείωση κύκλου ζωής των προϊόντων (reduced cycle times). 3. Εκµετάλλευση των οικονοµιών εύρους (Scope Economies). 4. ιαφοροποίηση της εργασίας και αναβάθµιση της µέσω της "λειτουργικής ευελιξίας". 5. Κάθετη αποκέντρωση της παραγωγής (Vertical dissintegration) και αυξανόµενη σηµασία των υπεργολάβων [11, 30]. 6. Συστήµατα J.I.T (just in time logistics). 7. Οργάνωση παραγωγής µε τεχνικές CM/GT/FMS (Cellular Manufacturing / Group Technology / Flexible Manufacturing System). Συνεχείς βελτιώσεις στην παραγωγική διαδικασία, µε στόχο την αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας του παραγωγικού δυναµικού (total asset productivity, total quality control). Το µοντέλο της λιτής-ευέλικτης παραγωγής πέρα από την Ιαπωνία συναντάται και σε χώρες της Ευρώπης. Το υπόδειγµα της "Terza Italia" 1 είναι το χαρακτηριστικότερο της Ευρώπης σε αυτή τη περίπτωση [5, 6] όµως, η Τρίτη Ιταλία εµφανίζεται µε διαφορετικό "πρόσωπο" αναδιάρθρωσης απ' ότι η Ιαπωνία. Έτσι, κατά το µοντέλο της Τρίτης Ιταλίας οι ΜΜΕ είναι κατά βάση ανεξάρτητες και ευέλικτα εξειδικευµένες σ' ένα µικρό κοµµάτι της παραγωγικής διαδικασίας [24] χωρίς σχέση εξάρτησης απο µεγάλες εταιρείες. Στην Ιαπωνία η κάθετη αποδιάρθρωση έχει ως συνέπεια, οι µεγάλες εταιρίες να παραχωρούν αφενός σηµαντικά κοµµάτια της παραγωγής τους σε υπεργολάβους αλλά να τους ελέγχουν αφετέρου αυστηρά µε συστήµατα παραγωγής και διανοµής σε ακριβής χρόνους 2 (JIT, Keiretsu). 2. Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ Το σηµαντικότερο στοιχείο ανταγωνισµού των επιχειρήσεων, πριν από το 1980, ήταν η τιµή του προϊόντος, και κατ'επέκταση το κόστος. Στο µοντέλο µαζικής παραγωγής το κόστος αποτελεί το κύριο παράγοντα της στρατηγικής ανταγωνισµού µε συνέπεια όλη η έµφαση να δίνεται στις οικονοµίες κλίµακας. Στο φορντικό µοντέλο ή µοντέλο µαζικής παραγωγής κυριαρχεί το εργοστάσιο µεγάλης κλίµακας, διότι δηµιουργεί εσωτερικές οικονοµίες (τεχνικές, χρηµατοδοτικές, διοικητικές και εµπορίας). Oι εσωτερικές οικονοµίες κλίµακας (internal economies of scale) υφίστανται, όταν µειώνεται το µέσο συνολικό κόστος παραγωγής µέσω επέκτασης των εγκαταστάσεων. Γενικά η αντίληψη ύπαρξης θετικής σχέσης µεταξύ "µεγέθους" εργοστασίου και οικονοµιών 1 Ï üñïò "Terza Italia" óçìáßíåé Ôñßôç Éôáëßá êáé áíáöýñåôáé óôçí íïôéá-êåíôñéêþ êáé íïôéá-áíáôïëéêþ Éôáëßá. Tïí üñï åéóþãáãå ï A. Bagnasco ôï 1985 êáé áíáöýñåôáé óôï ìïíôýëï ôçò ëéôþò ðáñáãùãþò üðùò äéáìïñöþèçêå óôç ðñïáíáöåñèþóá ðåñéï Þ ôçò Éôáëßáò. 2 Ôï óýóôçìá Keiretsu ðïõ áíôéêáôýóôçóå ôï Æeibetsu ìåôáðïëåìéêü ùò áðïôýëåóìá ôçò êüèåôçò áðïäéüñèñùóçò. ÁëëÜ ï Ýëåã ïò áðï ôéò ìçôñéêýò åôáéñßåò åßíáé áêüìá áõóôçñüò, Ýóôù êáé áí ôï 70% ôçò ðñïóôçèýìåíçò áîßáò ðáñüãåôáé åêôüò ìçôñéêþò. 1

κλίµακας θεωρείται η κυρίαρχη, παρόλο που υπάρχουν ερευνητές που έντονα την αµφισβητούν, όπως ο B. Gold [15, 31]. Επειδή, λοιπόν, η επίτευξη οικονοµιών κλίµακας συµβαδίζει µε το "µεγάλο" εργοστάσιο φορντικού τύπου, η µικρή σε κλίµακα παραγωγή δείχνει εύθραυστη από άποψη µεγέθους και αποκαλείται "εύθραυστη" ή "λιτή παραγωγή" (fragile production - lean production): µικρότερος χώρος, λιγότερα αποθέµατα, λιγότεροι εργάτες. Τελικά όµως µετά το 1980 η λιτή παραγωγή, αν και "εύθραυστη", κυριαρχεί ένταντι του µοντέλου µαζικής παραγωγής (mass production) λόγω της µεγάλης ευελιξίας που διαθέτει [2, 19]. Η µεταστροφή στη µικρή κλίµακα γίνεται µετά το 1980, διότι οι επιχειρήσεις άρχισαν να δίνουν έµφαση σε παράγοντες στρατηγικής πέρα της τιµής του προϊόντος. Η ευελιξία στην παραγωγή, η ολική ποιότητα, η παραγωγή µικρών ποσοτήτων σε µεγάλη ποικιλία µοντέλων αποτελούν πλέον τους σηµαντικότερους παράγοντες ανταγωνισµού για τη δηµιουργία ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων. Η επίτευξη, όµως, των παραπάνω στρατηγικών στόχων προϋποθέτει µικρή σε κλίµακα παραγωγή, ευέλικτα οργανωµένη µέσω πληροφορικών συστηµάτων. Στα πλαίσια αυτού του ανταγωνισµού εκείνο που προέχει δεν είναι οι εσωτερικές οικονοµίες κλίµακας, αλλά οι εξωτερικές οικονοµίες κλίµακας και οι οικονοµίες εύρους (scope economies). Oι εξωτερικές οικονοµίες αποτελούν παράγοντα µείωσης κόστους στα πλαίσια της κάθετης αποδιάρθρωσης. Παράλληλα, οι οικονοµίες εύρους µειώνουν το κόστος λόγω αύξησης της γκάµας των παραγόµενων προϊόντων µέσω αξιοποίησης των εφαρµογών της πληροφορικής στη σχεδίαση, παραγωγή και διανοµή. Οικονοµίες εύρους επιτυγχάνονται, όταν το κόστος παραγωγής του αγαθού q 1 και q 2 µαζί είναι µικρότερο απ' ότι αν θα παράγονταν σε ξεχωριστές εγκαταστάσεις [23], δηλαδή ισχύει: C(q 1,q 2 )<C(q 1,0)+C(0,q 2 ) Οι οικονοµίες εύρους είναι χαρακτηριστικό της ευελιξίας στην παραγωγή. Μέσω των οικονοµιών εύρους µπορεί η επιχείρηση να αυξήσει την παραγόµενη ποικιλία, ώστε να προσεγγίσει εξατοµικευµένες ανάγκες (ατοµική ζήτηση), διότι η ζήτηση πλέον απαιτεί προϊόντα κατά παραγγελία. Tέλος, η κάθετη αποδιοργάνωση της παραγωγής, η εκµετάλλευση εξωτερικών οικονοµιών κλίµακας (µέσω δικτύων J.I.T, µεταξύ πελατώνπροµηθευτών) καθώς και η εκµετάλλευση των οικονοµιών εύρους (εντός του εργοστασίου) καθιερώνουν πλέον το λιτό τρόπο παραγωγής. Η ευελιξία που διαθέτει ο λιτός τρόπος παραγωγής αποτελεί παράγοντα στρατηγικής σηµασίας για την επιτυχία της επιχείρησης µικροµεσαίας κλίµακας [13]. 3. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΕΥΕΛΙΞΙΑΣ Η µεταποίηση αποτελεί στρατηγικό τοµέα ανάπτυξης, όπως δείχνει η πρόσφατη εµπειρία χωρών, που επένδυσαν στη µεταποίηση, όπως η Ιαπωνία, η Ιταλία και η Γερµανία [7]. Παράλληλα και οι Νέες Βιοµηχανικές χώρες, όπως η Κορέα και η Ταϊβάν κέρδισαν µια θέση στο παιχνίδι του διεθνούς ανταγωνισµού καθώς αξιολόγησαν τις δυνατότητες της πληροφορικής µέσα απο νέους τρόπους βιοµηχανικής οργάνωσης [16]. Eιδικά στην Ιαπωνία η µεταποίηση µεταξύ των ετών 1970-1980 συµµετείχε µε δειαρκώς αυξανόµενο ποσοστό στο Α.Ε.Π [10]. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι ο δευτερογενής τοµέας αποκτά µεγάλη σηµασία γενικότερα για την ανταγωνιστικότητα της οικονοµίας [29]. Ειδικότερα η προσοχή των επιχειρήσεων θα πρέπει να επικεντρωθεί σε σύχρονες στρατηγικές όπως η "ευελιξία" του τοµέα παραγωγής, µε σκοπό τη δηµιουργία ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων µέσω των πληροφορικών εφαρµογών. Γενικά η στρατηγική υποδηλώνει ένα υπόδειγµα ή µια φόρµα ενεργειών που αποσκοπεί στην επίτευξη στόχων [17] ασκείται κατά σειρά σε τρία επίπεδα: *Συλλογική στρατηγική (Corporate strategy). *Επιχειρησιακή στρατηγική (Business strategy). *Στρατηγική τµηµάτων(functional strategy). 2

Η µεταποιητική ή κατασκευαστική στρατηγική (manufacturing strategy) αποτελεί µέρος της στρατηγικής τµηµάτων ή της λειτουργικής στρατηγικής. H µεταποιητική στρατηγική σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία της θεωρίας οργάνωσης (Organization theory) και της επιχειρηµατικής πολιτικής (Business policy) διακρίνεται σε δύο κυρίως επίπεδα: στο επίπεδο του περιεχοµένου και στο επίπεδο της διαδικασίας εφαρµογής [33, 28, 29]. Το περιεχόµενο της κατασκευαστικής στρατηγικής περιλαµβάνει τις διαστάσεις της στρατηγικής ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος [9, 22]. Oι διαστάσεις αυτές είναι οι κάτωθι: I. Ποιότητα (Quality). II. Εξάρτηση πελάτη (Dependability). III. Κόστος (Cost). IV. Ευελιξία (Flexibility). Τελευταία προστέθηκαν άλλες δύο διαστάσεις, η καινοτοµία (innovation) και η εξυπηρέτηση του πελάτη. Εδώ η διάσταση, στην οποία θα αναφερθούµε, είναι η ευελιξία που αναφέρεται στη κατασκευαστική-µεταποιητική στρατηγική. Τη σειρά των διαστάσεων που παραθέσαµε ανωτέρω υιοθέτησαν κατά την εφαρµογή της κατασκευαστικής-µεταποιητικής στρατηγικής µεγάλες Ιαπωνικές επιχειρήσεις [9, 22]. Έτσι, µια επιχείρηση επιδιώκει την επίτευξη ευελιξίας, αφού πρώτα εξασφαλίσει κατά σειρά τη ποιότητα την εξάρτηση του πελάτη και όλα τα ανωτέρω σε χαµηλό κόστος. Με τον όρο ευελιξία αναφερόµαστε στην ικανότητα ενός συστήµατος παραγωγής, να αντιδρά και να προσαρµόζεται στις µεταβαλλόµενες συνθήκες, οικονοµικά και γρήγορα [14]. Την ευελιξία µπορούµε θα την εξετάσουµε ως προς τα χαρακτηριστικά του χρόνου και της προέλευση των µεταβολών. Όσον αφορά το χαρακτηριστικό του χρόνου τη διακρίνουµε σε µακροχρόνια και βραχυχρόνια. Η Μακροχρόνια ευελιξία αναφέρεται στην ικανότητα αναδιάρθρωσης της παραγωγής σε νέες επιχειρησιακές στρατηγικές και παραγωγικές διαδικασίες. Αυτό οφείλεται είτε σε αλλαγές του επιχειρησιακού πλάνου και του προγράµµατος παραγωγής είτε σε ποιοτικές και ποσοτικές αλλαγές των αναγκών της παραγωγικής δυναµικότητας. Η βραχυχρόνια ευελιξία αναφέρεται στην ικανότητα µεταβολής των υπαρχόντων παραγωγικών διαδικασιών στα πλαίσια του επιχειρησιακού πλάνου ή του προγράµµατος παραγωγής [14]. Όσον αφορά τo χαρακτηριστικό της προέλευσης των µεταβολών διακρίνουµε την ευελιξία σε: α) ευελιξία έναντι εξωγενών µεταβολών (Εxternal changes flexibility). Είναι η ικανότητα ενός συστήµατος παραγωγής να ανταποκρίνεται σε µεταβολές που προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον. b) ευελιξία έναντι ενδογενών µεταβολών (Internal changes flexibility). Είναι η ικανότητα ενός συστήµατος παραγωγής να ανταποκρίνεται σε µεταβολές που προέρχονται από το εσωτερικό περιβάλλον του εργοστασίου. Οι µεταβολές που προέρχονται από το εσωτερικό ή από το εξωτερικό επιχειρησιακό περιβάλλον, δηµιουργούν την ανάγκη άσκησης στρατηγικής µε άξονα την ευελιξία. Οι παράγοντες εκείνοι που καθιστούν επιτακτική την άσκηση ευέλικτης στρατηγικής είναι οι κάτωθι: 1. Μεταβλητότητα ζήτησης (demand variability). 2. Μεταβλητότητα προµηθειώνπαραγγελιών (supply variability). 3. Μεταβλητότητα παραγωγικής διαδικασίας (process variability). 4. Μεταβλητότητα προϊόντος (product variability). 5. Μεταβλητότητα εργατικού δυναµικού και εξοπλισµού (workforce-equipment variability). 3.1 Μεταβλητότητα ζήτησης. Οι µεταβολές της ζήτησης είναι ποιοτικές και ποσοτικές. Ο ποιοτικός χαρακτήρας των µεταβολών αναφέρεται κυρίως σε διακυµάνσεις των καταναλωτικών προτιµήσεων (διαχρονικά και διατοπικά) σε σχέση µε ποιοτικά χαρακτηριστικά του 3

Οι µεταβολές που προκαλούνται από τους προµηθευτές οφείλονται σε τρεις βασικά λόγους: i. Σε αύξηση της ποικιλίας πρώτων και ενδιάµεσων υλών. Όταν αυξάνεται η ποικιλία των παραγόµενων προϊόντων, τότε αυξάνεται και η ποικιλία των παραγγελιών σε πρώτες και ενδιάµεσες ύλες (λόγο ποιοτικών διακυµάνσεων της ζήτησης). Έτσι, ο παραγωγός θα πρέπει να συνεργάζεται µε περισσότερους και διαφορετικούς προµηθευτές. ii. Σε διακυµάνσεις της ποιότητας και του χρόνου παράδοσης της παραγγελίας. iii. Στην εµφάνιση νέων προϊόντων, που µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως πρώτες και ενδιάµεσες ύλες. 3.3 Μεταβλητότητα προϊόντος. Οι µεταβολές στο προϊόν οφείλονται στην αναβάθµιση του παραγόµενου προϊόντος και στη προσπάθεια παραγωγής νέων. 3.4 Μεταβλητότητα παραγωγικής διαδικασίας. Η µεταβλητότητα της παραγωγικής διαδικασίας οφείλετε στην εισαγωγή νέας τεχνολογίας και στην εφαρµογή νέων τεχνικών διοίκησης. 3.5 Μεταβλητότητα εργατικού δυναµικού και εξοπλισµού. Ο συντελεστής εργασία αποτελεί σηµαντικό παράγοντα διακυµάνσεων που απαιτεί ευέλικτη διαχείριση. Εκπαίδευση, απουσίες, µισθοί, αποτελούν ορισµένους από τους παράγοντες που προκαλούν διαταραχές στην παραγωγή από µέρους της εργασίας. Παράλληλα, ο εξοπλισµός µέσω συντήρησης, επιδιόρθωσης, set-up, προκαλεί διαταραχές και µεταβολές που µόνο µέσω ευελιξίας µπορούν να ξεπεραστούν. προϊόντος (βάρος, χρώµα, οσµή κ.λ.π). Η προσπάθεια της παραγωγής και του marketing να ικανοποιήσει ποιοτικά τη ζήτηση έχει ως συνέπεια την αύξηση της ποικιλίας του παραγόµενου προϊόντος. Ο ποσοτικός χαρακτήρας διακυµάνσεων της ζήτησης έχει ως συνέπεια µεταβολές στην ποσότητα παραγωγής. Έτσι, οι µεταβολές της ζήτησης επιδρούν είτε στην ποσότητα παραγωγής (volume) είτε στην ποικιλία παραγόµενων προϊόντων (mix). 3.2 Μεταβλητότητα προµηθειώνπαραγγελιών. Τέλος, προκειµένου η επιχείρηση να επιλέξει το είδος της στρατηγικής ευελιξίας, που θα ακολουθήσει, πρέπει να αναγνωρίσει το είδος των µεταβολών που αντιµετωπίζει, ώστε να επιτύχει ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα. Βάση των ανωτέρω η στρατηγική ευελιξίας έναντι εξωγενών µεταβολών είναι η καταλληλότερη για αντιµετώπιση της "µεταβλητότητας ζήτησης", της "µεταβλητότητας προµηθευτώνπαραγγελιών" και εν µέρη της "µεταβλητότητας προϊόντος". Ενώ η στρατηγική ευελιξίας έναντι ενδογενών µεταβολών είναι η καταλληλότερη για την αντιµετώπιση της "µεταβλητότητας παραγωγικής διαδικασίας', "µεταβλητότητας εργατικού δυναµικού και εξοπλισµού" και της "µεταβλητότητας προϊόντος". Πέρα, όµως, από το γενικό χαρακτηριστικό διαχωρισµού της κατασκευαστικής(παραγωγικής) ευελιξίας ως προς την προέλευση των µεταβολών, µπορούµε να αναγνωρίσουµε και ειδικότερα χαρακτηριστικά της. Σύµφωνα µε τους Browne et al.[4] διακρίνουµε συνοπτικά 8 χαρακτηριστικά ευελιξίας ενός συστήµατος παραγωγής: Ευελιξία µηχανής (machine flexibility). Η ικανότητα αντικατάστασης, αλλαγής και µονταρίσµατος των εξαρτηµάτων µιας µηχανής σε µικρούς χρόνους. Ευελιξία τεχνικής (process flexibility). Η ικανότητα να µεταβάλλοµε τα απαιτούµενα στάδια για την ολοκλήρωση µιας εργασίας καθώς και τους συνδυασµούς µεταξύ των συντελεστών παραγωγής. Ευελιξία προϊόντος (product flexibility). Η ικανότητα παραγωγής νέων προϊόντων µέσα από το υπάρχων φάσµα κοµµατιών των παραγόµενων προϊόντων. 4

Ευελιξία διαδροµής (routing flexibility). Η ικανότητα µεταβολής της συχνότητας εξυπηρέτησης µιας µηχανής, χωρίς διακοπές στη συνέχεια της παραγόµενης παρτίδας. Ευελιξία ποσότητας παραγωγής (volume flexibility). Η ικανότητα αποδοτικής λειτουργίας σε διαφορετικές ποσότητες παραγωγής. Ευελιξία επέκτασης (expansion flexibility). Η ικανότητα επέκτασης ενός συστήµατος παραγωγής, σύµφωνα µε τις εκάστοτε ανάγκες εύκολα και σταδιακά. Ευελιξία στη συχνότητα των τεχνικών (process sequence flexibility). H ικανότητα µεταβολής της σειράς εκτέλεσης διαφόρων τεχνικών παραγωγής. Ευελιξία παραγωγής (production flexibility). Η ικανότητα γρήγορης και οικονοµικής µεταβολής της ποικιλίας των τµηµάτων από τα οποία αποτελείται κάθε προϊόν και µπορούν να παραχθούν σε ένα FMS. Το FMS 3 δεν µπορεί να είναι ευέλικτο από άποψη παραγωγής, εάν όλες οι προηγούµενες µορφές ευελιξίας δεν έχουν επιτευχθεί. 4. ΕΥΕΛΙΞΙΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΩΣ ΤΑΚΤΙΚΕΣ Όπως προαναφέρθηκε, η "νέα εποχή" χαρακτηρίζεται από µεταβολές-αλλαγές στο περιβάλλον της επιχείρησης και το κλειδί για την προσαρµογή σε αυτό το περιβάλλον είναι η ευελιξία. Η ευελιξία σε συνάρτηση µε τη πληροφορική παρέχει τη δυνατότητα στην επιχείρηση να επιτύχει στα πλαίσια του κλάδου της ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα. Αρκετοί ερευνητές έχουν αναφερθεί στο κρίσιµο ρόλο της πληροφορικής για την επίτευξη ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος [18, 26]. Θα προσπαθήσουµε να ταξινοµήσουµε σε τρεις γενικές κατηγορίες τις τεχνολογίεςτεχνικές της πληροφορικής, που µπορούν να αυξήσουν την ευελιξία και το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα της επιχείρησης: 3 ÂëÝðå óåëßäá 7. 1. Αυτοµατισµοί τεχνικής µελέτης. 2. Αυτοµατισµοί κατασκευών. 3. Αυτοµατισµοί διοικητικοί. 4.1 Αυτοµ ατισµ οί τεχνικής µ ελέτης. Οι αυτοµατισµοί τεχνικής µελέτης αναφέρονται κυρίως στο σχεδιασµό του προϊόντος, για το λόγο αυτό οµαδοποιούνται κάτω από τον όρο CAD (Computer Aided Design) που σηµαίνει σχεδίαση µέσω Η/Υ. Στους αυτοµατισµούς αυτούς περιλαµβάνονται τεχνολογίεςτεχνικές όπως: CAE (Computer Aided Engineering) που σηµαίνει µηχανική ανάλυση µέσω Η/Υ και CAPP (Computer Aided Production Planning) που σηµαίνει προγραµµατισµός διεργασιών µέσω Η/Υ. 4.1.1 "CAD" Σχεδίαση µέσω Η/Υ. Τα γραφικά στον Η/Υ (computer graphics) αποτέλεσαν τη βάση στα CAD. Ξεκίνησαν από το ΜΙΤ γύρω στο 1963 µε το σύστηµα Schetchpad που αποτελούνταν από ένα CRT (cathode ray tube) και ένα ηλεκτρονικό υπολογιστή ΤΧ2. Αργότερα η εξέλιξη των προσωπικών υπολογιστών είχε ως συνέπεια τη µαζικοποίηση τέτοιων εφαρµογών. Το CAD διακρίνεται σε τρισδιάστατο και δισδιάστατο (2D, 3D). Το τρισδιάστατο αναπτύσσεται στα εξής στάδια: Πλεγµατική απεικόνιση (wireframe), Μοντελοποίηση επιφανειών (surface modelling), Στερεή µοντελοποίηση (solid modelling). Eφαρµογές των CAD βρίσκουµε στην µηχανολογική σχεδίαση, στην ηλεκτρονική σχεδίαση, στην αρχιτεκτονικήκτηριοδοµική σχεδίαση, στην χαρτογράφηση, και στην σχεδίαση ενδυµάτων[32]. 4.1.2 "CAE" Μηχανική ανάλυση µέσω Η/Υ. Τα συστήµατα αυτά επιτρέπουν υπολογισµούς σε σχέση µε την ανοχή, τις διαστάσεις και τις φυσικές ιδιότητες των υλικών, όπως: δοµικά, θερµικά, µαγνητικά χαρακτηριστικά. Η στερεά µοντελοποίηση (solid modelling) ανήκει στην κατηγορία των CAE συστηµάτων εφόσον επιτρέπει αλγοριθµικά υπολογισµούς πέρα από τη σχεδίαση. Οι υπολογισµοί αυτοί αφορούν γεωµετρικά παράδοξα, ελέγχους για πιθανή αλλαγή στα υλικά κατασκευής κ.λ.π. Τα 5

στοιχεία που εξάγονται απο αυτή τη τεχνική είναι: ο όγκος, η µάζα, το κέντρο βάρους, η ακτίνα περιστροφής κ.λ.π. Τα συστήµατα στερεάς µοντελοποίησης διακρίνονται µε βάση τις µεθόδους ορισµού των γεωµετρικών µοντέλων σε CSG (Constructive Solid Geometry), και B-rep (Boundary representation) καθώς και υβριδικές µορφές των δύο ανωτέρω. Πέρα από την στερεά µοντελοποίηση στην κατηγορία των CAE ανήκει και η ανάλυση πεπερασµένων στοιχείων, µέθοδος FEA (Finite Element Analysis). Με τη µέθοδο αυτή υπολογίζεται µέσω του Η/Υ το όριο θραύσης, οι θερµικές-ηλεκτρικές αγωγιµότητες καθώς και άλλα φυσικά στοιχεία του µοντελοποιηµένου προϊόντος. 4.1.3 "CAPP" Σχεδιασµός διεργασιών µέσω Η/Υ. Μέσω των εφαρµογών αυτών παρέχεται η δυνατότητα σχεδιασµού των παραγωγικών διαδικασιών και γενικότερα της διαχείρισης των πόρων. Τα συστήµατα αυτά αποσκοπούν στην εναρµόνιση της σχέσης µεταξύ εργασίας και µηχανών µέσω του έλεγχου και του προγραµµατισµού τους. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν εφαρµογές του CAFM (Computer Aided Facility Management), το οποίο επιτρέπει το χρήστη να συνδυάζει ιδιάζοντα χαρακτηριστικά εξοπλισµού και εργατικού δυναµικού, συνδέοντας αλφαριθµιτικές και γραφικές πληροφορίες σε κάποιο συγκεκριµένο περιβάλλον. Παράλληλα, είναι δυνατό να προσδιορίζονται οι συνθήκες και ο χρόνος λειτουργίας της εκάστοτε µηχανής, καθώς και να προγραµµατίζονται οι εργαλειοµηχανές για την κατασκευή τµηµάτων ή και ολόκληρων προϊόντων. Γενικά επικρατεί η τάση όλες οι προαναφερθέντες τεχνικές-τεχνολογίες πέρα απο τις εφαρµογές CAFM/CAPP να ενσωµατώνονται στα CAD. Πράγµατι, τα περισσότερα προγράµµατα CAD ενσωµατώνουν τις µεθόδους που προαναφέρθηκαν: SM, FEA. 4.2 Αυτοµ ατισµ οί κατασκευών. Μετά τη σχεδίαση του προϊόντος το επόµενο στάδιο είναι η κατασκευή. Βασικός σκοπός των εφαρµογών αυτών είναι ο προγραµµατισµός της λειτουργίας των εργαλειοµηχανών. Τεχνικέςτεχνολογίες αυτού του τοµέα αποτελούν τα: NC/DNC/CNC (Direct/Computer Numerical Control), Robots, FMS (Flexible Manufacturing Systems), AGVS (Automated Guided Vehicles systems), AS/RS (Automated Storage/Retrieval systems), CAI/CAT/CAQC (Computer Aided Inspection/Testing/Quality Control). 4.2.1 "NC/DNC/CNC" Αριθµητικός έλεγχος µέσω Η/Υ. Βασική ιδέα της τεχνικής αυτής είναι η επικοινωνία µε εργαλειοµηχανές µέσω της γλώσσας των αριθµών, µε απώτερο σκοπό τον προγραµµατισµό του τρόπου λειτουργίας τους. Η ιδέα ξεκίνησε το 1940 από τον J. T. Parsons και έκτοτε αναπτύχθηκε στα εργαστήρια του MIT. Το 1953 έγινε η πρώτη παρουσίαση ενός τέτοιου συστήµατος. H επικοινωνία µε τις εργαλειοµηχανές γινόταν αρχικά µε διάτρητες κάρτες NC (Numerical Control). Το 1968 οι κάρτες καταργήθηκαν και χρησιµοποιήθηκαν άµεσες συνδέσεις µεταξύ Η/Υ και µηχανών. Όµως το κόστος των συστηµάτων ήταν υψηλό και το µέγεθος του συστήµατος µεγάλο. Έτσι χρησιµοποιούνταν ένας υπολογιστής ο οποίος χειρίζονταν πολλές µηχανές. Το µοντέλο αυτό αποτέλεσε την απαρχή του DNC (Direct Numerical Control). Όµως γύρω στο 1970 χρησιµοποιήθηκαν µικρότερα συστήµατα χαµηλότερου κόστους κάνοντας δυνατή τη χρήση ξεχωριστού Η/Υ για κάθε εργαλειοµηχανή, αυτό αποκαλείτε CNC (Computer Numerical Control). H διαφορά µεταξύ NC και DNC/CNC είναι ότι για τη δεύτερη περίπτωση κάθε µηχανή συνδέεται ξεχωριστά µε µικροεπεξεργαστές (on-board microproccessor). Τέλος, το CNC αποτελεί τεχνική προγραµµατισµού του υλικού στα πλαίσια προσδιορισµένης γεωµετρίας και χρησιµοποιείτε για κοπή συγκόλληση κ.λ.π. Ο προγραµµατισµός των CNC µηχανών γίνεται σε τρία στάδια: Part programming, Main programming, Post programming. 4.2.2 "Robots" Τα ροµπότ παρουσιάζουν πολλά κοινά µε τις CNC µηχανές µε µόνη βασική διαφορά 6

ότι αυτά προγραµµατίζονται σε πραγµατικό χρόνο (real-time) µε οδηγίες αποθηκευµένες στη µνήµη τους. Χρησιµοποιούνται για µεταφορά, φόρτωση-εκφόρτωση, συγκολλήσεις, επιστρώσεις, συναρ-µολλογήσεις και ελέγχους. 4.2.3 "FMS" Ευέλικτα συστήµατα κατασκευών Tα FMS εµφανίστηκαν το 1970 αλλά το ύψος της επένδυσης περιόρισε τις εγκαταστάσεις που στα τέλη του 1980 δεν ξεπερνούσαν τις δέκα σε αριθµό. Στην περίπτωση των FMS µια οµάδα NC µηχανών συνδέεται µε ένα δίκτυο µεταφοράς-διαχείρισης των υλικών προς επεξεργασία. Έχουµε δηλαδή ένα σύστηµα CNC µηχανών συνδεόµενο µε AGVS. 4.2.4 "AGVS" Συστήµατα αυτόµατης µεταφοράς Πρόκειται για συστήµατα µετακίνησης- µεταφοράς υλικών και εργαλείων, που λειτουργούν αυτόνοµα πάνω σε προγραµµατιζόµενη πορεία. 4.2.5 "AS/RS" Συστήµατα αυτόµατης αποθήκευσης ανάσυρσης. Σκοπός των συστηµάτων αυτών είναι η αποθήκευση και αναζήτηση-ανάσυρση υλικών µε ταχύτητα και ακρίβεια προκαθορισµένη σύµφωνα µε τις ανάγκες. Στα συστήµατα αυτά χρησιµοποιούνται και AGV που αποκαλούνται P&D (Pickup and Deposit stations). 4.2.6 "CAI/CAT/CAQC" Ποιοτικός έλεγχος µέσω Η/Υ Ο έλεγχος και η επίβλεψη µε Η/Υ, CAI/CAT (Computer Aided Inspection/Computer Aided Testing), αποτελεί ένα µεγάλο τµήµα του ποιοτικού ελέγχου, CAQC (Computer Aided Quality Control). Σκοπό έχει την αύξηση της παραγωγικότητας µέσω βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος και της παραγωγικής διαδικασίας. 4.3 Αυτοµ ατισµ οί διοικητικοί. Στην κατηγορία αυτή αναφέρεται το λογισµικό που χρησιµοποιείται για λογιστική, εµπορική διαχείριση και διαχείριση των αποθεµάτων και παραγγελιών, καθώς επίσης και λογισµικό συστηµάτων στήριξης αποφάσεων: DSS (Decision Sypport Systems). Παράλληλα, στα συστήµατα αυτής της κατηγορίας ανήκει το OPT (Optimized Production Technology) και το MRP (Materials Requirement Planning/Management Resource Planning) που ανάλογα µε το επίπεδο διάχυσης kαι χρήσης διακρίνεται σε MRP I και MRPII [21]. ΣΥΝΟΨΗ Όπως προαναφέρθηκε µεταξύ των ετών 1970-1980 ξεκίνησε µια διαδικασία αναδιάρθρωσης της παραγωγικής δοµής. Οι ΜΜΕ (µικροµεσαίες επιχειρήσεις) αύξησαν το ποσοστό τους σε όλες τις αναπτυγµένες βιοµηχανικά χώρες. Η κάθετη αποδιάρθρωση, και άλλοι παράγοντες αναδιάρθρωσης που προαναφέρθηκαν, αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου λιτού τρόπου παραγωγής. Ο λιτός τρόπος παραγωγής επαναφέρει τη µικροµεσαία επιχείρηση στο προσκήνιο. Χώρες όπως η Ιαπωνία και η Γερµανία χρησιµοποιούν τις ΜΜΕ ως ισχυρό παράγοντα ανταγωνισµού. ιεθνή παραδείγµατα επιτυχηµένων ΜΜΕ αναφέρονται τόσο στην Αµερική µε την Silicon Valey, όσο και στην Ευρώπη µε την Κάτω Ιταλία (Τρίτη Ιταλία) καθώς και στην Ιαπωνία µε τα δίκτυα υπεργολάβων και προµηθευτών. Στη περίπτωση της Ελλάδας υπάρχουν ΜΜΕ αλλά δεν υπάρχει η ανάλογη υποδοµή και η ανάλογη βιοµηχανική οργάνωση. Ο ανταγωνισµός πλέον δεν υφίσταται στο µέγεθος αλλά στην βιοµηχανική οργάνωση µε βασική µεταβλητή την ευελιξία. ίκτυα ΜΜΕ στα πλαίσια συνεργασίας προµηθευτών και παραγωγών, είναι αυτό που συνθέτει τη νέα βιοµηχανική οργάνωση και αυτό που χρειάζεται για την Ελληνική περίπτωση. Με τις οικονοµίες εύρους επιτυγχάνεται παραγωγή µεγάλης γκάµας µε µικρό κόστος. Για να υπάρξουν όµως οικονοµίες εύρους, πρέπει να υφίσταται ευελιξία στον τοµέα παραγωγής. Έτσι αν η επιχείρηση εντοπίσει το πρόβληµα της µεταβλητότητας που αντιµετωπίζει, µπορεί να αναγνωρίσει σε ποιους τοµείς θα πρέπει να γίνει πιο ευέλικτη. Τελικά η ευελιξία αποτελεί τη λέξη κλειδί για την επιτυχία του "λιτού τρόπου παραγωγής" και επιτυγχάνετε µε την 7

εισαγωγή των κατάλληλων πληροφορικών εφαρµογών. Αν λοιπόν η εταιρεία γνωρίζει το είδος της ανάγκης σε σχέση µε την µεταβλητότητα που αντιµετωπίζη, τότε θα πρέπει από την γκάµα των επιλογών που προσφέρει η πληροφορική τεχνολογία να επιλέξει την καταλληλότερη για την επίλυση του προβλήµατος της. Η εισαγωγή-απορρόφηση της νέας τεχνολογίας απο την ΜΜΕ, θα πρέπει να γίνει στα πλαίσια της στρατηγικής για την αύξηση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος, σε σχέση µε την ευελιξία του τοµέα παραγωγής. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] Bagnasco A., "La Construzione Sociale del Mercato: Strategie di Impresa e Esperimenti di Scala in Italia" Strato et Mercato 13,1985. [2] Borrus M. S. and Cohen S., "Beyond Lean: an Essay", IEEE September,1993. [3] Braverman H., Labour and Monopoly Capital, New York: Monthly Review Press, 1974. [4] Browne J., Dubois D., Rathmill K., Sethi S.P., Stecke K.E., "Classification of Flexible Manufacturing Systems". FMS Mag. 2 (2), pp 114-117, 1984. [5] Brusco S., "Small Firm and Industrial Districts" in D. Keeble and E. Wever New Firms and Regional Development, London: Groom Helm, 1986. [6] Brusco S., "The Emilian Model: Production, Decentralization and Social Integration" Cambridge Journal of Economics, 6, 1982. [7] Cohen S. and Zysman J. Manufacturing Matters: The Myth of Postindustrial Economy. Basic Books, 1987. [8] Coriat B., L'Atelier et le Robot: Essai sur le Fordisme et la Production de Masse a l'age de l'ectronique. Paris, Christian Bourgois Editeur, 1990. [9] De Meyer A., Nakane J., Miller J.G. and Ferdows K., Flexibility: The Next Competitive Battle The Manufacturing Future Survey. Strategic Management Journal, Vol. 10, pp. 135-144, 1989. [10]Dore R., Flexible Rigidities, Industrial Policy and Structural Adjustment in The Japanesse Economy 1970-1980", The Athlone Press, London, pp 32, 1986. [11]Dunford, M., Theories of regulation, Environment and Planning, Society and space, vol 8, n3, 1990. [12]Κοµνηνός Ν., "Τεχνότοποι και Επιστηµονικά Πάρκα: Ευρωπαϊκή Εµπειρία και ιαδικασίες Συγκρότησης στην Ελλάδα". Έρευνα ΓΓΕΤ 2175-88 ΥΒΕΤ, 1990. [13]Λυµπεράκη Α., Η Πρόκληση της Ανάπτυξης σε Μικρή Κλίµακα: Οικονοµική Ευελιξία και Κοινωνικές υσκαµψίες. Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1992. [14]Frazelle E.H. "Flexibility: A Strategic Response in Changing Times", I.E. March, pp 17-20, 1986. [15]Gold B., "Changing Perspectives of Size,Scale and Returns: an Interpretive Survey" Journal of Economic Literature 19(1), pp 5-33, 1981. [16]Hill T., Manufacturing Strategy, The Strategic Management of The Manufacturing Function", McMillan, 1993. [17]Hoffer C.W., "Toward a Contigency Theory of Strategy" Acad.Mgmt.J. 18,4, December, pp 784-810, 1975. [18]Ives B. and Learmonth G.P., "The Information System as a Competitive Weapon", Commun. ACM 27(12), pp. 1193-1201, 1984. [19]Kenney M. & Florida R. Beyond Mass Production: The Japanese System and it's Transfer to the U.S. Oxford University Press, 1993. [20]Manthou V. Vlahopoulou M. and Theodorou P., "The Implementation and Use of Material Requirements Planning System in Northern Greece: A case study", presented at the 8th International Symposium on Inventories, Budapest, August 1994. [21]Nakane J., Manufacturing Futures Survey in Japan, A Comparative Study 1983-1986. Waseda University, System Science Institute, Tokyo, 1986. [22]Panzar C. and Willing R., "Economies of Scope", American Economic Review, 71(2), pp 268-272, 1981. [23]Piore M. & Sabel C., "Italian Small Business Development: Lessons for U.S Industrial Policy". In J. Zysman and L. Tyson, American Industry in 8

International Competition, Cornell Uni. Press, 1987. [24]Piore M. & Sabel C., The Second Industrial Divide, Basic Books, 1984. [25]Porter M.E. and Millar V.E., "How Information Gives you Competitive Advantage", HBR, 63(4), pp.149-160, 1985. [26]Sayer A., "New Developments in Manufacturing: The Just-in-Time System". Capital and CLass 28, Spring, 1986. [27]Skinner W., "Manufacturing Missing Link in Corporate Strategy". HBR, May-June, 1969. [28]Skinner W., Manufacturing: The Formitable Competitive Weapon. Riley, Ipsilanti, MI. 1985. [29]Storper, M. and Scott, A. The Geographical Foundations and Social Regulation of Flexible Production Complexes, Paper presented in the International Conference on Regulation theory Barcelona 16-18 June, 1988 [30]Talaysum A., Hassan Z., and Goldhar D., "Scale vs Scope Considerations in the CIM/FMS Factory" in Kusiak A., 1986 Flexible Manufacturing Systems: Methods and Studies. Elsevier Science, North-Holland, pp 45-56, 1986. [31]Vlahopoulou M. Manthou V. and Theodorou P., "Implementation of CAD systems in Greek Textile", presented at the 4th International Congress on "New Technologies in Business and Economics", E.S.T, forthcoming at the proceedings, April 1994. [32]Wheelwright S.C., "Reflecting Corporate Strategy in Manufacturing Decisions" Business Horizons, February, pp 57-66, 1987. 9