Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΛΙΜΕΝΑ ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ. (1995-2007) ΚΟΥΡΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΛΙΜΕΝΑ ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ. (1995-2007) ΚΟΥΡΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΟΡΩΝΤΖΗΣ ΤΡΥΦΩΝ ΑΘΗΝΑ 2007

Περίληψη Η παρούσα εργασία µε τίτλο «Η εξέλιξη του λιµένα Πειραιά και ο ρόλος του στην τοπική ανάπτυξη. Η συµβολή της τοπικής αυτοδιοίκησης.(1995-2007)» έχει ως στόχο να διερευνήσει την επίδραση που έχει στην τοπική ανάπτυξη η εξέλιξη του λιµένα Πειραιά και να εξακριβώσει αν προς την κατεύθυνση αυτή, η τοπική αυτοδιοίκηση αναλαµβάνει τις αντίστοιχες πρωτοβουλίες και δράσεις αξιοποιώντας το συγκριτικό πλεονέκτηµα να διαθέτει η πόλη, στα γεωγραφικά της όρια το µεγαλύτερο λιµάνι της Χώρας. Ειδικότερα, καταβλήθηκε προσπάθεια µιας σαφούς ανάλυσης των ζητηµάτων που άπτονται της σχέσης πόλης και λιµένα µε στόχο να προσδιοριστούν οι παράγοντες εκείνοι που επηρεάζουν την αρµονική συνύπαρξη τους. Συγχρόνως έγινε µια απόπειρα να περιγραφεί η ιστορική εξέλιξη του λιµένα αλλά και να παρουσιαστεί διεξοδικά η θεσµική και διοικητική οργάνωση του καθώς και οι δραστηριότητες που συντελούνται σε αυτό προκειµένου να αποτυπωθεί ο ρόλος του λιµένα στη σύγχρονη εποχή αλλά και να εντοπιστεί η συµβολή του στην τοπική ανάπτυξη. Παράλληλα, η εργασία αυτή ασχολείται µε την δράση των αρχών της τοπικής αυτοδιοίκησης που επηρεάζονται ή εξαρτώνται από την ύπαρξη του λιµανιού και λειτουργούν προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και οικονοµίας. Τέλος, επιχειρείται να τεθεί, εµπειρικά, ένα πλαίσιο συνεργασίας µεταξύ των διοικητικών αρχών της πόλης και του λιµένα το οποίο θα λειτουργεί προς όφελος και των δύο, µε κυρίαρχο όµως στόχο, την από κοινού αξιοποίηση των ευκαιριών και των συνθηκών που δηµιουργούνται από την συνύπαρξη της πόλης µε το λιµάνι προς όφελος της τοπικής ανάπτυξης. 2

Abstract The current paper entitled: The evolution of the Piraeus port and its role in the local development. The contribution of the local authorities (1995-2007). targets on exploring the influence of the port s evolution to the local development and examining if the local authorities undertake the relevant actions and initiatives towards developing the city s main advantage; having the country s largest port. It is the paper s main effort to clearly analyse the matters that concern both the city and the port in order to designate the factors that affect their consistency. It has been also attempted to depict the historical evolution of the port and thoroughly present its structural and administrative organization as well as the activities that surround it in order to imprint the port s role in the modern times and detect its contribution to the local development. Besides, the current paper researches the local authorities actions that are influenced or depended upon the port s existence and operate for the sake of the local community and economy. Finally, the paper attempts to empirically portray a framework for cooperation between the city s and the port s authorities that will operate to their advantage, however, their main goal being the exploitation of the opportunities and conditions that surround the coexistence of the port and the city. 3

Πίνακας Περιεχοµένων ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 2 ABSTRACT... 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α... 9 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΛΙΜΕΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΛΙΜΕΝΕΣ... 9 1. Η Ελληνική Ναυτιλία... 9 2.Λιµάνι και Πόλη... 13 3. Στοιχεία Λιµενικής Πολιτικής... 14 3.1 Ορισµός του λιµένα... 14 3.2 Οι λειτουργίες του Λιµένα... 15 3.3 Λιµενικό Προϊόν... 16 3.4 Παράγοντες ανάπτυξης του Λιµανιού... 17 3.5 Κατηγοριοποίηση Λιµένων... 18 3.6 Κατάταξη των λιµανιών µε βάση το µέγεθος.... 20 3.7 ιάκριση των λιµένων µε βάση το ιδιοκτησιακό καθεστώς.... 20 3.7.1 ηµόσιοι Λιµενικοί Οικονοµικοί Οργανισµοί... 21 3.7.2. Ιδιωτικοί Λιµενικοί Οργανισµοί... 22 3.7.3. Μικτοί Οικονοµικοί Λιµενικοί Οργανισµοί.... 23 4. ιοίκηση Λιµένων... 23 4.1 Η διοίκηση των λιµένων στην Ελλάδα.... 24 5. Μοντέλα ανάπτυξης των λιµανιών... 25 5.1. Το Κεϋνσιανό µοντέλο ανάπτυξης... 25 5.2. Το φιλελεύθερο µοντέλο ανάπτυξης... 25 6. ηµόσια και Ιδιωτικά Λιµάνια... 26 6.1. Ιδιωτικοποίηση των λιµανιών... 27 6.2. ηµόσια Λιµενική Αρχή... 28 7. Συµπράξεις ηµόσιου Ιδιωτικού ικαίου... 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β... 31 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΙΜΕΝΑ ΠΕΙΡΑΙΑ... 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ... 41 Η ΣΧΕΣΗ ΛΙΜΕΝΑ - ΠΟΛΗΣ... 41 1. Αντιθέσεις Λιµανιού-Πόλης... 41 2. Η Αναγκαιότητα της Συνεργασίας... 43 3. Παραδείγµατα Συνεταιρισµών Λιµένων-Πόλεων... 44 4. ράσεις και Έργα για την Ανάπτυξη και Προώθηση της Συνεργασίας Λιµένων και Πόλεων.... 47 5. Ο Ρόλος των Κυβερνητικών Αρχών... 49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 51 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΜΕΝΑ ΠΕΙΡΑΙΑ... 51 1. Οργανισµός Λιµένος Πειραιώς... 51 1.1 Έδρα... 51 1.2 Σκοπός... 51 1.3 Όρια του Λιµένα... 53 1.4 ιάρκεια... 53 1.5 Όργανα της Εταιρείας... 54 1.6 Στρατηγικό και Επιχειρησιακό Σχέδιο... 58 1.7 Συµβόλαιο ιαχείρισης... 58 1.8 Απαγόρευση ανταγωνισµού... 59 1.9 Μετοχικό Κεφάλαιο... 59 2. ιοικητική Οργάνωση... 61 2.1 ιεύθυνση Σταθµού Εµπορευµατοκιβωτίων (Σ.ΕΜΠΟ)... 61 2.2 ιεύθυνση Λιµενικών Εξυπηρετήσεων... 62 2.3 ιεύθυνση Προµηθειών... 62 2.4 ιεύθυνση Ανάπτυξης και Μηχανογράφησης... 62 4

2.5 ιεύθυνση Φορτοεκφόρτωσης... 63 2.6 ιεύθυνση ιοικητικού... 63 2.7 ιεύθυνση Έργων... 63 2.8 ιεύθυνση Εκπαίδευσης... 64 2.9 ιεύθυνση Ελευθέρας Ζώνης... 64 2.10 ιεύθυνση Οικονοµικού... 64 2.11 ιεύθυνση Ελέγχου και Επιθεώρησης... 64 2.12 ιεύθυνση Κίνησης Επισκευής και Συντήρησης Μηχανηµάτων ( Κ.Ε.Σ.Μ.)... 64 2.13 Τµήµα Εσωτερικού Ελέγχου... 65 2.14 Τµήµα Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων... 65 2.15 Τµήµα ιαφύλαξης... 65 2.16 Τµήµα Εξυπηρέτησης- Σχέσεων Μετόχων και Εταιρικών Ανακοινώσεων.... 65 2.17 Γραφείο Νοµικών Υποθέσεων... 66 2.18 Γραφείο Πολιτικής Σχεδίασης Έκτακτης Ανάγκης (Π.Σ.Ε.Α)... 66 2.19 Γραφείο Ευρωπαϊκής Ένωσης... 66 3. Ανθρώπινο υναµικό... 66 4. Στρατηγική... 67 5. Το Λιµενικό Συγκρότηµα.... 68 5.1 Το Επιβατικό Λιµάνι... 68 5.2 Εµπορικό Λιµάνι.... 70 5.3 Επισκευαστικό Λιµάνι... 73 6. Παραχώρηση Χρήσης Χώρων σε Τρίτους έναντι Ανταλλάγµατος... 74 7. Επενδύσεις... 74 7.1 Έργα Υποδοµής... 75 7.2 Ηλεκτροµηχανολογικός Εξοπλισµός... 76 7.3 Έργα Αυτοχρηµατοδοτούµενα... 76 8. Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη... 77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε... 79 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ... 79 1. Η Συµβολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης... 79 2. Το Πλαίσιο της Συνεργασίας... 80 3. Το Μοντέλο Συνεργασίας... 83 4. Περιβάλλον... 83 5. Ευκαιρίες για την Πόλη... 84 6. Αδελφοποιήσεις... 85 7. ιαδηµοτική Συνεργασία... 86 8. Συµπράξεις ηµοσίου Ιδιωτικού Τοµέα (Σ ΙΤ)... 86 9. Συµβάσεις Συνεργασίας Φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης... 87 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 88 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 92 Α) ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ... 92 Β) ΒΙΒΛΙΑ... 93 Γ) ΆΡΘΡΑ... 94 ) ΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ... 95 Ε) ΑΡΧΕΙΑ... 95 5

ιαγράµµατα ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 :ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΚΤΗΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ... 11 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 2: ΥΝΑΜΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ... 12 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 3: ΕΞΕΛΙΞΗ ΕΙΣΡΕΥΣΑΝΤΟΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΥ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΟΣ (1995-2005)... 12 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 4: ΜΕΓΕΘΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ... 13 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5: ΜΕΤΟΧΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Ο.Λ.Π. Α.Ε.... 61 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 6: ΙΑΚΙΝΗΣΗ ΕΠΙΒΑΤΩΝ 2003-2006... 70 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 7: ΌΓΚΟΣ ΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΚΙΒΩΤΙΩΝ 2003-2006 (TEUS)... 72 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 8: ΙΑΚΙΝΗΣΗ ΟΧΗΜΑΤΩΝ 2003-2006... 73 Πίνακες ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2001/ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΗΜΟ ΚΑΙ ΦΥΛΛΟ... 40 ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2001/ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΣ ΚΑΙ ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΙ ΚΑΤΑ ΗΜΟ... 40 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΜΕΤΟΧΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Ο.Λ.Π. Α.Ε.... 60 ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Ο.Λ.Π. Α.Ε. ΚΑΤΑ ΚΛΑ Ο ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ... 67 Πίνακας Συντµήσεων βλ. βλέπε ΚΚ ηµοτικός και Κοινοτικός Κώδικας (ν.3463/2006) Ε/Κ Εµπορευµατοκιβώτια Ε.Κ. Ευρωπαϊκή Κοινότητα ΗΣΑΠ Ηλεκτρικός Σιδηρόδροµος Αθηνών-Πειραιώς κ.α. και άλλα Κ.Ε.Σ.Μ. ιεύθυνση Κίνησης Επισκευής και Συντήρησης Μηχανηµάτων κ.λπ. και λοιπά κ.ο.κ. και ούτω καθεξής Κ.Ο.Χ. Κόροι Ολικής Χωρητικότητας ΚΠΣ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης µ. µέτρα µ.χ µετά Χριστόν ν. Νόµος Ο.Κ.Ε. Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή Ο.Λ.Θ. Α.Ε. Οργανισµός Λιµένος Θεσσαλονίκης Ανώνυµη Εταιρεία Ο.Λ.Π. Α.Ε. Οργανισµός Λιµένος Πειραιώς Ανώνυµη Εταιρεία Π.Σ.Ε.Α. Γραφείο Πολιτικής Σχεδίασης Έκτακτης Ανάγκης π.χ. προ Χριστού π.χ. παραδείγµατος χάριν παρ. παράγραφος Σ.ΕΜΠΟ. Σταθµός Εµπορευµατοκιβωτίων Σ ΙΤ Συµπράξεις ηµοσίου Ιδιωτικού Τοµέα σελ. σελίδα τµ. τετραγωνικά µέτρα ΥΕΝ Υπουργείο Εµπορικής Ναυτιλίας ΥΠΕΧΩ Ε Υπουργείο Περιβάλλοντος και Χωροταξίας ΦΕΚ Φύλλο Εφηµερίδας της Κυβέρνησης Χ.Α.Α. Χρηµατιστήριο Αξιών Αθηνών χ.χ. χωρίς χρονολόγηση ευρώ 6

Εισαγωγή Το λιµάνι του Πειραιά κατέχει στρατηγική γεωγραφική και γεωπολιτική θέση, καθώς αποτελεί σταυροδρόµι τριών ηπείρων και βασική πύλη εισόδου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το πρώτο λιµάνι της Χώρας και ένα από τα µεγαλύτερα του κόσµου, το λιµάνι του Πειραιά, αποτελεί παράγοντα ζωτικής σηµασίας για την εθνική οικονοµία και για το λόγο αυτό ο εκσυγχρονισµός και η ενίσχυση του, κατέχει σταθερά, υψηλή θέση στις αναπτυξιακές προτεραιότητες της Χώρας. Το λιµάνι είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε την πόλη του Πειραιά. Λιµάνι και πόλη έχουν ισχυρούς δεσµούς αλληλεξάρτησης και η ιστορική και οικονοµική εξέλιξη τους εξετάζονται, από τους περισσότερους συγγραφείς, παράλληλα. Η παρούσα εργασία µε τίτλο «Η εξέλιξη του λιµένα Πειραιά και ο ρόλος του στην τοπική ανάπτυξη. Η συµβολή της τοπικής αυτοδιοίκησης.(1995-2007)», έχει ως στόχο να µελετήσει, την θεσµική και οικονοµική εξέλιξη του λιµανιού και πώς αυτή επιδρά στην ανάπτυξη της πόλης του Πειραιά το υπόψη χρονικό διάστηµα. Επιπρόσθετα θα εξεταστεί ποια είναι η θεσµική συµβολή της τοπικής αυτοδιοίκησης στην τοπική ανάπτυξη, και συγκεκριµένα ερευνάται αν η εξέλιξη του λιµανιού επιδρά στην τοπική ανάπτυξη ως επίσης και να διαπιστωθεί αν η τοπική αυτοδιοίκηση συµβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση. Στο πλαίσιο αυτό η εργασία αναπτύσσεται σε πέντε αλληλένδετα κεφάλαια. Συγκεκριµένα, το πρώτο κεφάλαιο περιλαµβάνει βασικές θεωρητικές έννοιες της λιµενικής πολιτικής και λειτουργεί εισαγωγικά για το κυρίως θέµα της εργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο επιχειρείται µια ιστορική αναδροµή για την πορεία τόσο του λιµανιού όσο και της πόλης κατά τους νεότερους χρόνους και κυρίως από το 1835µ.Χ. έως σήµερα. Η ιστορική ανασκόπηση έχει ως στόχο να λειτουργήσει ερµηνευτικά στη βάση αναγνώρισης των χαρακτηριστικών που προσδιορίζουν τη υφιστάµενη σχέση της πόλης µε το λιµάνι. Οι αντιθέσεις λιµανιού και πόλης καθώς και η αναγκαιότητα συνεργασίας είναι θέµατα τα οποία διαπραγµατεύεται το τρίτο κεφάλαιο. Παράλληλα γίνεται αναφορά σε παραδείγµατα συνεταιρισµών λιµένων-πόλεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο τέταρτο κεφάλαιο, γίνεται µια εκτενής ανάλυση του Οργανισµού Λιµένα Πειραιώς που είναι ο κατεξοχήν αρµόδιος φορέας διοίκησης του λιµανιού. Ειδικότερα περιγράφονται τα θεσµικά χαρακτηριστικά και στοιχεία του Οργανισµού όπως προκύπτουν από τη σχετική νοµοθεσία, οι δράσεις για την ανάπτυξη του λιµανιού ενώ παράλληλα γίνεται και µια παρουσίαση του λιµενικού συγκροτήµατος. 7

Στο πέµπτο και τελευταίο κεφάλαιο, γίνεται µια προσπάθεια να αναπτυχθεί ένα µοντέλο συνεργασίας πόλης- λιµένα προκειµένου να λειτουργήσει ως µοχλός ανάπτυξης προς όφελος της τοπικής οικονοµίας και κοινωνίας. Παράλληλα, έµφαση δίνεται στην αναζήτηση των παρεµβάσεων ή των πρωτοβουλιών από την πλευρά της τοπικής αυτοδιοίκησης α βαθµού αναφορικά µε την ύπαρξη και αξιοποίηση αναπτυξιακών πολιτικών για την πόλη που συνδέονται άµεσα ή έµµεσα µε τον γειτνιάζων λιµένα. Τέλος η εργασία τελειώνει µε µία σύντοµη ανασκόπηση, τα συµπεράσµατα που προέκυψαν και τις προτάσεις που κατά την άποψη µου θα βελτιώσουν την συνεργασία ΟΤΑ και λιµένα µε απώτερο σκοπό την ανάπτυξη και των δύο θεσµών προς όφελος των πολιτών αλλά και της τοπικής κοινωνίας. Μεθοδολογικά, για τη συγγραφή της εργασίας χρησιµοποιήθηκε υπάρχουσα βιβλιογραφία, πρωτογενείς πηγές, ήτοι το υπάρχον νοµοκανονιστικό πλαίσιο, έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στοιχεία της Εθνικής Στατιστική Υπηρεσίας, συνέντευξη από τον Αντιδήµαρχο Πειραιά κο Στυλιανό Γαϊτανάρο. Ακόµη, αξιοποιήθηκε σχετική αρθρογραφία. 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Ελληνική Ναυτιλία Λιµενική Πολιτική - Λιµένες 1. Η Ελληνική Ναυτιλία Η Ελλάδα βρίσκεται σε γεωγραφική θέση που την τοποθετεί στο σταυροδρόµι Ανατολής και ύσης, Βορρά και Νότου και σε µια θαλάσσια περιοχή µε τεράστια γεωπολιτική σηµασία. Με µεγάλο αριθµό κόλπων, όρµων και λιµένων σε όλα τα παράλια της χώρας (ηπειρωτικά και νησιωτικά), είναι µία παραδοσιακά ναυτιλιακή χώρα της οποίας η εµπορική ναυτιλία έχει διαδραµατίσει ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο στην οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας και στην αύξηση του κύρους της σε διεθνές επίπεδο. Η ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονοµίας στο πλαίσιο των συνθηκών του διεθνούς ανταγωνισµού και της παγκοσµιοποίησης, συνδέεται µε δύο βασικούς τοµείς οικονοµικής δραστηριότητας, οι οποίοι ενισχύουν σηµαντικά τις αναπτυξιακές προοπτικές της. Οι τοµείς αυτοί είναι η ναυτιλία και ο τουρισµός και αποτελούν «βασικούς πλουτοπαραγωγικούς τοµείς της εθνικής οικονοµίας» ( Μυλωνόπουλος, 2004). Η εµπορική ναυτιλία είναι πηγή και φορέας ανάπτυξης, ευηµερίας, απασχόλησης και κοινωνικής συνοχής για τη χώρα. Συνδέει τη χώρα µας µε τα κράτη του εξωτερικού, εξυπηρετεί το θαλάσσιο εµπόριο, συντελεί στην αύξηση του εθνικού εισοδήµατος, δηµιουργεί θέσεις απασχόλησης και παράλληλα συµβάλλει και στην πολιτιστική εξέλιξη της χώρας. εδοµένης της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας ως «σταυροδρόµι τριών ηπείρων» η ανάπτυξη της ναυτιλίας έχει συµβάλλει αποφασιστικά στην ελληνική οικονοµία και κοινωνία. Η κατάρριψη εντός του 2006 των ρεκόρ για την ταχύτητα ανανέωσης του στόλου, προσαρµογής στους πλέον αυστηρούς διεθνείς κανονισµούς για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, επιχειρηµατικότητας και επενδύσεων, οδήγησε την Ελλάδα, χάρη στους Έλληνες εφοπλιστές που διαχειρίζονται έναν από τους µεγαλύτερους στόλους στον κόσµο, στην πρώτη θέση της κατάταξης των 35 πιο ανεπτυγµένων ναυτιλιακών κρατών σε παγκόσµιο επίπεδο, σύµφωνα µε στοιχεία έκθεσης της UNCTAD 1 που δηµοσιεύτηκαν στον διεθνή ειδικό ναυτιλιακό τύπο. 1 United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD): Συµβούλιο του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών για το Εµπόριο και την Ανάπτυξη / Review of Maritime Transport 2006 9

Το γεγονός προσλαµβάνει ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς πλέον επισφραγίζεται η σηµασία και ο ρόλος για την παγκόσµια οικονοµία του στόλου που διαχειρίζονται οι Έλληνες, ενώ τονίζεται η σηµασία σύνδεσης της εθνικής οικονοµίας µε τη ναυτιλία. Η ελληνική ναυτιλία συνδέεται άρρηκτα µε τα λιµάνια της χώρας τα οποία διαδραµατίζουν σηµαντικότατο ρόλο στην διεθνή λιµενική βιοµηχανία και ναυτιλία. Σύµφωνα µε το Υπουργείο Εµπορικής Ναυτιλίας/ Γενική Γραµµατεία Λιµένων και Λιµενικής Πολιτικής το εθνικό λιµενικό σύστηµα της χώρας αποτελούν: ώδεκα (12) µεγάλοι λιµένες, δηλαδή Πειραιώς, Θεσσαλονίκης, Αλεξανδρούπολης, Βόλου, Ελευσίνας, Ηρακλείου, Ηγουµενίτσας, Καβάλας, Κέρκυρας, Λαυρίου, Πάτρας και Ραφήνας που λειτουργούν µε τη µορφή του Οργανισµού Λιµένα Α.Ε. (Ν. 2688/1999, ΦΕΚ Α 40/01-03-1999 και Ν. 2932/2001, ΦΕΚ Α 145/27-06-2001). Από αυτούς οι Οργανισµοί Λιµένα Πειραιώς και Θεσσαλονίκης Α.Ε. είναι εισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αξιών Αθηνών. Τριάντα εννέα (39) Λιµενικά Ταµεία, η εποπτεία των οποίων ασκείται σύµφωνα µε το άρθρο 10 του Ν. 2987/2002 (ΦΕΚ Α 27/21-02-2002) από τον Υπουργό Εµπορικής Ναυτιλίας. Τριάντα δύο (32) ηµοτικά Λιµενικά Ταµεία και ένα (1) Νοµαρχιακό Λιµενικό Ταµείο, τα οποία έχουν συσταθεί κατόπιν της έκδοσης Προεδρικών ιαταγµάτων σε εφαρµογή των διατάξεων του άρθρου 28 του Ν. 2738/1999 (ΦΕΚ Α 180/09-09-1999). 1.250 περιφερειακοί λιµένες, µαρίνες, αλιευτικά καταφύγια και λιµενίσκοι, καταχωρηµένα σε 188 Κεντρικά Λιµεναρχεία, Λιµεναρχεία, Υπολιµεναρχεία και Λιµενικούς Σταθµούς. Οι λιµένες της Χώρας κατατάσσονται σύµφωνα µε την Κοινή Υπουργική Απόφαση αριθ. 3514.96/02/92 (ΦΕΚ Β 440/07-07-1992) των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, Περιβάλλοντος, Χωροταξίας & ηµοσίων Έργων, Εξωτερικών και Εµπορικής Ναυτιλίας, στις ακόλουθες κατηγορίες: Λιµένες εθνικής σηµασίας (Πειραιώς, Θεσσαλονίκης, Βόλου, Πάτρας, Ηγουµενίτσας, Καβάλας, Αλεξανδρούπολης, Ηρακλείου, Κέρκυρας, Μυτιλήνης, Ρόδου, Χαλκίδας, Κύµης, Ελευσίνας, Λαυρίου, Ραφήνας, Αιγίου, Καλαµάτας, Ρεθύµνου, Σύρου, Σούδας, Κω, εκ των οποίων οι έντεκα πρώτοι εµφανίζουν διεθνές ενδιαφέρον). Λιµένες µείζονος ενδιαφέροντος (Λάγος, Ν. Μουδανιών, Στυλίδας, Κορίνθου, Κατάκολου, Κυλλήνης, Πύλου, Γυθείου, Ναυπλίου,, Ιτέας, Ζακύνθου, Πόρου, Κεφαλληνίας, Πρέβεζας, Σητείας, Καστελίου Κισσάµου, Καλών λιµένων, Βαθέως Σάµου, Μύρινας Λήµνου, Χίου, Μυκόνου, Πάρου, Αµφίπολης). 10

Λιµένες τοπικής σηµασίας, που περιλαµβάνουν όλους τους υπόλοιπους λιµένες της Χώρας. 4000 Εξέλιξη του ελληνόκτητου εµπορικού στόλου των Ελλήνων πλοία>1000gt (Πηγή:Lloyd's Register-Fiarplay/3.2006) 3500 3000 2500 2000 1500 1385 1595 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΟΙΩΝ 1631 1821 1889 2022 2217 2353 2495 2675 2658 2541 2426 2465 2369 2487 1000 500 0 1990 936 1191 984 1192 988 1993 1045 1994 1048 1120 1995 987 1997 800 1998 752 1999 909 2000 960 939 929 905 969 910 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ΕΤΟΣ Ελληνική Σηµαία Ξένη Σηµαία ιάγραµµα 1 :Εξέλιξη του ελληνόκτητου εµπορικού στόλου των Ελλήνων Πηγή: Υ.Ε.Ν./ ιεύθυνση Ναυτιλιακής Πολιτικής και Ανάπτυξης 11

ύναµη Ελληνικής Εµπορικής Ναυτιλίας πλοία >100 gt (Πηγή:Lloyd's,World Fleet Statistics) 3500 3000 2500 2943 2730 2520 2522 2481 2640 2867 2878 3220 3204 3114 2000 1500 1923 1863 1743 1611 1545 1491 1529 1529 1528 1508 1540 1000 500 0 ΕΤΟΣ 1995 1996 1997 1998 1999* 2000 2001 2002 2003 2004 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΟΙΩΝ ΧΩΡΙΤΙΚΟΤΗΤΑ (χιλ.gt) ιάγραµµα 2: ύναµη Ελληνικής Εµπορικής Ναυτιλίας Πηγή: Υ.Ε.Ν. / ιεύθυνση Ναυτιλιακής Πολιτικής και Ανάπτυξης 16000 Εξέλιξη Εισρεύσαντος Ναυτιλιακού Συναλλάγµατος για την περίοδο 1990-2005 (αποτίµηση σε $ µέχρι το 2002 και από το 2002 και µετά σε ) 14000 12000 13307 13871 10000 8000 6000 7709 8523 9569 4000 5141 5141 2000 0 2190 2264 2104 2173 1995 1996 1997 1998 1999* 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (*) Από το 1999 διαφοροποιήθηκε από την Τράπεζα της Ελλάδος η µέθοδος υπολογισµού του ναυτιλιακού συναλλάγµατος ιάγραµµα 3: Εξέλιξη Εισρεύσαντος Ναυτιλιακού Συναλλάγµατος (1995-2005) Πηγή: Υ.Ε.Ν. / ιεύθυνση Ναυτιλιακής Πολιτικής και Ανάπτυξης 12

Μέγεθος Εµπορικού Στόλου της Ευρωπαίκής Ένωσης (2002) ΑΥΣΤ ΡΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΙΡΛΑΝ ΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΓΑΛΛΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΦΙΛΑΝ ΙΑ ΣΟΥΗ ΙΑ ΟΛΛΑΝ ΙΑ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΕΛΛΑ Α 89.588 143.901 248.236 281.757 1.078.550 1.502.535 1.552.626 1.620.353 2.886.973 5.167.722 5.531.986 6.552.202 6.926.450 9.048.652 Κ.Ο.Χ. 28.039.884 ιάγραµµα 4: Μέγεθος Εµπορικού Στόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πηγή: Υ.Ε.Ν. / ιεύθυνση Ναυτιλιακής Πολιτικής και Ανάπτυξης 2.Λιµάνι και Πόλη Το λιµάνι σε µια νησιωτική χώρα όπως η Ελλάδα κατέχει εθνική στρατηγική σηµασία καθώς διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην οικονοµική, κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας. Ωστόσο το λιµάνι συνδέεται πρωτίστως µε την πόλη την όποια περιβάλλει και λειτουργεί ως µοχλός ανάπτυξης της. Αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της κοινωνικής και οικονοµικής ζωής της πόλης. Συµπορεύεται µε αυτή και αποτελεί ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτηµα για την τοπική οικονοµία. Το λιµάνι δρα ως καταλύτης για την οικονοµική ενίσχυση της τοπικής οικονοµίας. Oι δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε αυτό στα πλαίσια της λιµενικής βιοµηχανίας συντελούν στην ανάπτυξη βιοµηχανικών και εµπορικών δραστηριοτήτων, συµβάλλουν στην ανάπτυξη του εµπορίου και την εξαγωγή των τοπικών προϊόντων. Επιπρόσθετα το λιµάνι αποτελεί πόλο προσέλκυσης νέων επενδύσεων µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται υποδοµές, νέες θέσεις εργασίας και γενικότερα ευκαιρίες για ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας. Η τοπική οικονοµία αναζωογονείται και αναπτύσσεται όταν εξελίσσεται γύρω από το λιµάνι. 13

Είναι χαρακτηριστικό ότι σηµαντικά ανεπτυγµένες οικονοµικά και κοινωνικά πόλεις παγκοσµίως είναι παραθαλάσσιες και υφίστανται σε αυτές σηµαντικά λιµάνια όπως αυτό του Ρότερνταµ στην Ολλανδία, η Σιγκαπούρη στην νοτιοανατολική Ασία, το Λίβερπουλ στη Μεγάλη Βρετανία, η Μασσαλία στη Γαλλία, η Σαγκάη στην Κίνα κ.α. Το λιµάνι είναι σηµαντικό στοιχείο για µια πόλη και για το λόγο αυτό οι πόλεις δίνουν ιδιαίτερη σηµασία στην ανάπτυξη του. Η επιτυχής διαχείριση των λιµανιών από τις πόλεις είναι ζήτηµα κρίσιµης σηµασίας και παράγοντας δηµιουργίας οφέλους τόσο για την τοπική κοινωνία όσο και για την τοπική οικονοµία. 3. Στοιχεία Λιµενικής Πολιτικής 3.1 Ορισµός του λιµένα Ιστορικά, η εννοιολογική εξέλιξη του όρου «λιµάνι» ή «λιµένας» παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αρχικά η έννοια του λιµένα ως φυσικό λιµάνι ταυτιζόταν µε την θαλάσσια περιοχή η οποία, λόγω του βάθους και της µορφολογίας της ακτής που την περιτριγύριζε, λειτουργούσε ως καταφύγιο για τα πλοία. Με την πάροδο του χρόνου και την αναγνώριση της σηµασίας της ύπαρξης του λιµανιού για την ευρύτερη περιοχή πραγµατοποιήθηκαν µια σειρά από έργα υποδοµής µε στόχο την καλύτερη προστασία και εξυπηρέτηση των πλοίων. Έτσι, ο φυσικός όρµος µε τις ανθρώπινες βελτιώσεις µετεξελίσσεται σε τεχνητό λιµάνι το οποίο κατά πρώτο λόγο εξυπηρετεί το πλοίο και δευτερευόντως το εµπόρευµα και τον επιβάτη. Το λιµάνι αρχίζει να λειτουργεί ως πόλος ανάπτυξης του εµπορίου και της βιοµηχανίας. Η τοπική αυτοδιοίκηση ή και ακόµα τα κεντρικά όργανα του κράτους αναγνωρίζουν την νευραλγική σηµασία του λιµανιού στην οικονοµική ανάπτυξη της πόλης που άνηκε το λιµάνι και προβαίνουν σε λιµενικά έργα προκειµένου να προσελκύσει το λιµάνι µεγαλύτερη εµπορική δραστηριότητα και κατ επέκταση η πόλη οικονοµικά οφέλη. Επιπρόσθετα, ενεργεί ως ο συνδετικός κρίκος σε µια αλυσίδα µεταφορών, ενώ παράλληλα είναι εµπορικό και βιοµηχανικό κέντρο γύρω από το οποίο αναπτύσσονται και άλλες οικονοµικές δραστηριότητες. Ωστόσο οι νέες εξελίξεις σε τεχνολογικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο και οι αυξηµένες απαιτήσεις της παγκοσµιοποιηµένης πλέον οικονοµίας διαµορφώνουν ένα νέο πλαίσιο για το λιµάνι, το οποίο εξακολουθεί να ανήκει στην κοινότητα αλλά λειτουργεί µε ιδιωτικό-οικονοµικά κριτήρια για το συµφέρον του κοινωνικού συνόλου. 14

Στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία συναντώνται ποικίλοι ορισµοί για το «λιµάνι» οι οποίοι το αντιµετωπίζουν άλλοτε ως οικονοµική µονάδα και άλλοτε ως λειτουργικό σύστηµα. Ο Χλωµούδης (2001, σελ.49-50) αναφέρεται στο λιµάνι ως σταθµό σε µια παραθαλάσσια, παραλίµνια ή παραποτάµια περιοχή όπου άνθρωποι και εµπορεύµατα µπορούν να επιβιβαστούν και να φορτοεκφορτωθούν από και προς τα πλοία. Ο σταθµός αυτός προϋποθέτει υδάτινο χώρο που τα πλοία εξυπηρετούνται για να ελλιµενιστούν και συνήθως έχει χερσαίους χώρους προσωρινής διαµονής επιβατών και εµπορευµάτων ενώ ταυτόχρονα συνδέεται µε άλλες µορφές µεταφοράς, εκτός των θαλάσσιων ή ποτάµιων, παρέχοντας σε αυτή τη συναφή υποδοµή. Ο Μυλωνόπουλος (2004, σελ.266) δέχεται ότι το λιµάνι είναι µια οικονοµική µονάδα, η οποία για να επιτύχει τους ευρύτερους οικονοµικούς της στόχους σε ένα παγκοσµιοποιηµένο και ανταγωνιστικό περιβάλλον πρέπει να εξασφαλίζει την εύρυθµη λειτουργία των εγκαταστάσεων, την άριστη αξιοποίηση του µηχανικού εξοπλισµού και την παραγωγικότητα του ανθρώπινου δυναµικού. Σύµφωνα µε την οδηγία 95/64/ΕΚ του Συµβουλίου της 8ης εκεµβρίου 1995 σχετικά µε τις στατιστικές καταγραφές για τις θαλάσσιες µεταφορές εµπορευµάτων και επιβατών, Λιµένας είναι ο χώρος ο οποίος διαθέτει εγκαταστάσεις που επιτρέπουν στα εµπορικά πλοία να προσορµίζουν και να φορτώνουν ή να εκφορτώνουν εµπορεύµατα και να αποβιβάζουν ή να επιβιβάζουν επιβάτες από ή σε πλοία. Στην ελληνική έννοµη τάξη ο ορισµός του λιµανιού δίνεται στις διατάξεις του ν.2971/1999 (ΦΕΚ Ά 285/19-12-2001). Συγκεκριµένα στο άρθρο 1 ορίζεται ότι «Λιµένας είναι ζώνη ξηράς και θάλασσας µαζί µε έργα και εξοπλισµό, που επιτρέπουν κυρίως την υποδοχή κάθε είδους πλωτών µέσων και σκαφών αναψυχής, τη φορτοεκφόρτωση, αποθήκευση, παραλαβή και προώθηση των φορτίων τους, την εξυπηρέτηση επιβατών και οχηµάτων και την ανάπτυξη επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων, που συνδέονται άµεσα ή έµµεσα µε τις θαλάσσιες µεταφορές». 3.2 Οι λειτουργίες του Λιµένα Το σύγχρονο λιµάνι, όχι ως κατάληξη ή εκκίνηση της µεταφοράς, αλλά ως ενδιάµεσο διακοµεταµιστικό σηµείο προϊόντων και υπηρεσιών και ως συνδετικός κρίκος σε µια αλυσίδα µεταφορών, αποτελεί µείγµα βιοµηχανίας και υπηρεσιών που υπηρετούν συγκεκριµένες παραγωγικές υπηρεσίες. Στο λιµάνι σήµερα συντελούνται κυρίως οι εξής λειτουργίες (Χλωµούδης, 2001, σελ.51-52): 15

ιακίνηση εµπορευµάτων και επιβατών. Πρόκειται για την πρωταρχική λειτουργία ενός λιµανιού. Τα λιµάνια είναι πρωτίστως ένας χώρος όπου τα πλοία µπορούν να φορτοεκφορτώσουν και να από-επιβιβάσουν εµπορεύµατα ή και επιβάτες. Παροχή προστασίας από τα στοιχεία της φύσης. Προκύπτει όταν λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής ή θύελλας τα πλοία καταφεύγουν στο ασφαλές αγκυροβόλιο ενός λιµανιού. Παροχή υπηρεσιών υποστήριξης πλοίων. Περιέχει τροφοδοσία, αποθήκες εµπορευµάτων, δεξαµενές καυσίµων, επισκευές, ναυτιλιακές πρακτορεύσεις, ναυτασφαλίσεις, τραπεζικές εργασίες κ.ο.κ. Σε µεγάλα λιµάνια, υπάρχουν δεξαµενές ή ναυπηγεία για επιθεωρήσεις πλοίων και γενικές επισκευές. Βάση για βιοµηχανική ανάπτυξη. Στα λιµάνια και στην ενδοχώρα τους είναι δυνατή η εγκατάσταση µιας σειράς βιοµηχανιών πρώτων υλών, όπως η χηµική βιοµηχανία, η βιοµηχανία επεξεργασίας τροφίµων, η χαλυβουργία κλπ. Η εγκατάσταση τέτοιου είδους βιοµηχανιών στους χώρους των λιµένων συνδέεται µε την ανάγκη µείωσης του κόστους µεταφοράς. Ένας τερµατικός σταθµός που αποτελεί τµήµα της µεταφορικής αλυσίδας. Ένα τέτοιο σταυροδρόµι συνδέει τις υπηρεσίες ελλιµενισµού µε άλλους τρόπους µεταφοράς ώστε να παρέχει διεθνές δίκτυο διανοµής εµπορευµάτων, συχνά κάτω από την έννοια της συνδυασµένης λειτουργίας µεταφοράς. 3.3 Λιµενικό Προϊόν Το λιµενικό προϊόν αναφέρεται σε υπηρεσίες που προσφέρει η λιµενική βιοµηχανία διαµέσου του λιµανιού και διακρίνεται σε ενδιάµεσο λιµενικό προϊόν και τελικό. (Παρδάλη, 1997). Το τελικό λιµενικό προϊόν περιλαµβάνει το σύνολο των υπηρεσιών που δύναται να προσφέρει ένα λιµάνι σε πλοία, φορτία και επιβάτες. Το ενδιάµεσο λιµενικό προϊόν αφορά σε υπηρεσίες που είναι χρήσιµες για την παραγωγή του τελικού λιµενικού προϊόντος. Ειδικότερα το τελικό λιµενικό προϊόν περιλαµβάνει τις εξής υπηρεσίες (Χλωµούδης, 2001, σελ.82-83): Πλοήγηση ιαχείριση/ Ρύθµιση ενδολιµενικής κυκλοφορίας Τροφοδοσία/ Προµήθεια πλοίων Ρυµούλκηση Φόρτωση/ εκφόρτωση στην προβλήτα 16

Μεταφορά από και προς τις αποθήκες Αποθήκευση Υπηρεσίες ηλεκτρονικής πληροφόρησης. Το ενδιάµεσο λιµενικό προϊόν προσφέρει υπηρεσίες όπως: Συντήρηση υποδοµής/ ανωδοµής Υπηρεσίες ασφάλειας/ πυρόσβεσης Οικονοµικές/ διοικητικές υπηρεσίες. Βασικό στοιχείο για την παραγωγή του λιµενικού προϊόντος είναι ο λιµενικός τερµατικός σταθµός δηλαδή, ο «τοµέας εκείνος του λιµανιού, ο οποίος αποτελείται από µια ή περισσότερες θέσεις παραβολής που εξειδικεύονται στη διαχείριση ενός συγκεκριµένου φορτίου» ( Παρδάλη, 1997). 3.4 Παράγοντες ανάπτυξης του Λιµανιού Μεγάλη σηµασία για την εξέλιξη και την ανάπτυξη ενός λιµανιού έχουν: α) οι θαλάσσιοι δρόµοι, β) η ενδοχώρα και γ) οι φυσικές διαµορφώσεις και οι κλιµατολογικές συνθήκες ( Παρδάλη, 1990). Οι θαλάσσιοι δρόµοι είναι περιοχές όπου τα πλοία περνούν µε µεγαλύτερη συχνότητα και αναπτύσσεται έντονη οικονοµική δραστηριότητα. Μεγάλα λιµάνια δηµιουργούνται σε µέρη που είναι κοντά σε µεγάλους θαλάσσιους δρόµους ή σε σηµεία διατοµής δύο ή περισσότερων θαλάσσιων δρόµων. Ενδοχώρα είναι η εδαφική περιοχή στην οποία το λιµάνι ακτινώνεται µε τους εσωτερικούς δρόµους µεταφοράς, οδικούς, σιδηροδροµικούς, ποτάµιους, ακτοπλοϊκούς, εναέριους και εξυπηρετείται συνήθως από αυτό για τις θαλάσσιες εισαγωγές ή εξαγωγές της. Η ενδοχώρα είναι τοπικής σηµασίας όταν από το λιµάνι εξυπηρετείται το τοπικό εµπόριο, εθνικής σηµασίας όταν εξυπηρετείται το εθνικό εµπόριο της χώρας και τέλος η ενδοχώρα είναι διεθνούς σηµασίας όταν το λιµάνι εξυπηρετεί το εµπόριο πολλών χωρών (π.χ. Ρότερνταµ, Αµβέρσα, κ.α.). Οι φυσικές διαµορφώσεις της παράκτιας περιοχής (βραχώδης, υφαλογενής), η γεωγραφική θέση του λιµανιού και τα φυσικά ή καιρικά φαινόµενα όπως η παλίρροια, η οµίχλη, τα έντονα θαλάσσια ρεύµατα, οι µεγάλοι κυµατισµοί κ.α. είναι παράγοντες που επηρεάζουν τη θέση ενός λιµανιού και κυρίως την ανάπτυξη του. 17

3.5 Κατηγοριοποίηση Λιµένων Τα λιµάνια ανάλογα µε το γεωµορφολογικό, γεωγραφικό, λειτουργικό, οικονοµικό και νοµικό κριτήριο διακρίνονται σε κατηγορίες (Μυλωνόπουλος, 2004 σελ.266-269). 1. Γεωµορφολογικό κριτήριο. Ανάλογα µε τη διαµόρφωση τους τα λιµάνια διακρίνονται σε φυσικά και τεχνητά. Φυσικά λιµάνια είναι αυτά που σχηµατίσθηκαν από τη φυσική διαµόρφωση της ακτής και του βυθού, όπως το λιµάνι του Πλύµουθ. Τεχνητά λιµάνια είναι αυτά που δηµιουργούνται µε τα λιµενικά έργα υποδοµής όπως κυµατοθραύστες, µόλους, εκβάθυνση, διαπλάτυνση της υδάτινης λεκάνης κ.λπ. Σηµαντικά τεχνητά λιµάνια είναι το λιµάνι του Κέιπ Τάουν στη Νότιο Αφρική, το λιµάνι της Καζαµπλάνκας στο Μαρόκο κ.λ.π. 2. Γεωγραφικό κριτήριο. Ανάλογα µε τη γεωγραφική τους θέση τα λιµάνια διακρίνονται σε θαλάσσια, αυτά που βρίσκονται σε θάλασσες, σε ποτάµια, που βρίσκονται στις όχθες των ποταµών και σε λιµναία, που βρίσκονται στις λίµνες. Επίσης ανάλογα µε την επίδραση του φυσικού φαινοµένου της παλίρροιας τα λιµάνια διακρίνονται σε λιµάνια εξωτερικά (ανοικτά) και σε λιµάνια εσωτερικά (κλειστά). Τα εξωτερικά λιµάνια δεν επηρεάζονται σε µεγάλο βαθµό από το φαινόµενο της παλίρροιας, ενώ τα εσωτερικά λιµάνια επηρεάζονται περισσότερο από την παλίρροια. 3. Λειτουργικό κριτήριο. Ανάλογα µε το σκοπό και τη λειτουργία τους, τα λιµάνια διακρίνονται σε πολεµικά (ναύσταθµοι), σε λιµάνια καταφυγής, σε αλιευτικά, σε εµπορικά, σε επιβατικά και σε τουριστικά (µαρίνες). Τα πολεµικά διαθέτουν κατάλληλες εγκαταστάσεις για την προσόρµιση, τον ανεφοδιασµό και την επισκευή των πολεµικών πλοίων. Η θέση τους επιλέγεται σε προφυλαγµένες αλλά και συγχρόνως ανοικτές ακτές, ώστε να µην υπάρχει κίνδυνος εγκλωβισµού τους από εχθρικό στόλο. Τα λιµάνια καταφυγής προσφέρουν καταφύγιο στα πλοία που λόγω δυσµενών καιρικών συνθηκών ή µηχανικών βλαβών δεν µπορούν να συνεχίσουν την πορεία τους. Είναι κατασκευασµένα και βρίσκονται κοντά σε κύριους θαλάσσιους δρόµους, όπου παρατηρείται συχνή κίνηση πλοίων. Ως λιµάνια καταφυγής χαρακτηρίζονται και εκείνα στα οποία προσφεύγουν τα πλοία για τροφοδοσία και αλλαγή πληρώµατος. Σήµερα τα λιµάνια καταφυγίου δεν διαφέρουν σε τίποτα από τα εµπορικά λιµάνια. Τα αλιευτικά λιµάνια είναι κατασκευασµένα για να εξυπηρετούν τα αλιευτικά σκάφη. Στα λιµάνια αυτά υπάρχουν εγκαταστάσεις για τη φορτοεκφόρτωση, τη συντήρηση και τη διάθεση των αλιευµάτων, µονάδες επεξεργασίας και τυποποίησης του προϊόντος και γενικά επικρατούν συνθήκες διεξαγωγής εµπορίου. Σηµαντικά αλιευτικά λιµάνια υπάρχουν στη Βόρειο Θάλασσα, όπως τα λιµάνια του Μπέργκεν, του Χάµερφεστ, του Τροντχάιµ και του 18

Στάβανγκερ στη Νορβηγία, της Οστάνδης στο Βέλγιο κ.λπ. Σε περιπτώσεις που δεν είναι δυνατή η δηµιουργία αλιευτικού λιµανιού, δηµιουργείται µέσα σε εµπορικά λιµάνια ειδική προβλήτα για την εξυπηρέτηση του εµπορίου των αλιευµάτων, που ονοµάζεται ιχθυόσκαλα. Τα εµπορικά λιµάνια είναι αυτά που χρησιµοποιούνται για την εξυπηρέτηση της εµπορικής δραστηριότητας και για τη διακίνηση των εµπορευµάτων. ιακρίνονται σε: α) λιµάνια εισαγωγής, β) λιµάνια εξαγωγής και γ) λιµάνια διαµετακοµιστικά. Λιµάνι εισαγωγής χαρακτηρίζεται ένα λιµάνι όταν το µεγαλύτερο τµήµα της ετήσια κίνησης του παρουσιάζει η εισαγωγή εµπορευµάτων από το εξωτερικό. Λιµάνι εξαγωγής χαρακτηρίζεται το λιµάνι εκείνο, στο οποίο το µεγαλύτερο τµήµα της ετήσια κίνησης του αφορά την εξαγωγή εµπορευµάτων. ιαµετακοµιστικό λιµάνι χαρακτηρίζεται εκείνο, στο οποίο καταπλέουν τα πλοία για εκφόρτωση εµπορευµάτων τα οποία στη συνέχεια, φορτώνονται σε άλλα πλοία µε προορισµό το εξωτερικό. Τα επιβατικά λιµάνια εξυπηρετούν τη διακίνηση των επιβατών και γενικότερα την επιβατηγό ναυτιλία. Παλαιότερα είχαν γνωρίσει σηµαντικά ανάπτυξη αλλά σήµερα µε τη διάδοση του αεροπλάνου ως µέσου µεταφοράς βρίσκονται σε φθίνουσα απόδοση. Κυρίως συναντώνται σε νησιωτικές περιοχές και εξυπηρετούν συγκοινωνιακές ανάγκες της ίδιας της χώρας. Πολλά επιβατηγά λιµάνια που δέχονται κρουαζιερόπλοια διαθέτουν ειδικό χώρο για την εξυπηρέτηση των επιβατών αυτών. Τα τουριστικά λιµάνια (µαρίνες) είναι λιµάνια µε προορισµό την αποκλειστική εξυπηρέτηση επαγγελµατικών ή ιδιωτικών, τουριστικών σκαφών, θαλαµηγών, που χρησιµοποιούνται για τη θαλάσσια ψυχαγωγία, και περιήγηση 4.Οικονοµικό Κριτήριο. Ανάλογα µε την τελωνειακή µεταχείριση των φορτίων, τα λιµάνια διακρίνονται σε τελωνειακά και ελεύθερα. Στα τελωνειακά λιµάνια τα εµπορεύµατα που εισάγονται και εξάγονται υπόκεινται σε τελωνειακές διατυπώσεις, δασµούς και φόρους. Στα ελεύθερα λιµάνια τα εµπορεύµατα διακινούνται ελεύθερα χωρίς να καταβληθούν δασµοί και φόροι. Σύµφωνα µε την επίσηµη ορολογία του Συµβουλίου Τελωνειακής Συνεργασίας των Βρυξελλών, ελεύθερο λιµάνι είναι το λιµάνι ή µέρος του λιµανιού ή άλλος χώρος µε καθορισµένα όρια επιτηρούµενος από το τελωνείο της περιοχής, που βρίσκεται ή θεωρείται ότι είναι χώρος µέσα στα τελωνειακά σύνορα, µέσα στον οποίο γίνονται δεκτά εµπορεύµατα ελεύθερα τελωνειακών δασµών και φόρων, χωρίς να υπόκεινται σε τελωνειακό έλεγχο. Τα εµπορεύµατα αυτά µπορούν να εναποτεθούν, να αποταµιευθούν, να συσκευασθούν, χωρίς 19

κανένα περιορισµό. Επειδή όµως το καθεστώς αυτός εγκυµονεί κινδύνους για την εθνική οικονοµία µιας χώρας (λαθρεµπόριο), το ελεύθερο λιµάνι περιορίσθηκε σε µια ειδική περιοχή που λέγεται ελεύθερη ζώνη. Η ελεύθερη ζώνη είναι περιορισµένη έκταση µέσα στο λιµάνι, που διαθέτει εγκαταστάσεις, αποθηκευτικούς χώρους και η οποία θεωρείται ότι είναι έξω από τα τελωνειακά σύνορα της χώρας. Η διακίνηση των εµπορευµάτων σε αυτή τη ζώνη γίνεται χωρίς φόρους, δασµούς ή τέλη. Εάν παρέχει εµπορικές διευκολύνσεις (εναπόθεση, αποταµίευση, ανασυσκευασία, κ.λπ.) χαρακτηρίζεται ως εµπορική ελεύθερη ζώνη. Εάν παρέχει µε ειδικό κανονισµό διευκολύνσεις για µεταποίηση εµπορευµάτων, επεξεργασία πρώτων υλών, κ.λπ., χαρακτηρίζεται ως βιοµηχανική ελεύθερη ζώνη. 3.6 Κατάταξη των λιµανιών µε βάση το µέγεθος. Τα λιµάνια ανάλογα µε το µέγεθος τους διακρίνονται σε µικρά, µεγάλα και τοπικά ή περιφερειακά. Έτσι υπάρχουν: µικρά τοπικά λιµάνια που εξυπηρετούν κυρίως επιβάτες και την µεταφορά εµπορευµάτων, µεγάλα τοπικά λιµάνια, µεγάλα περιφερειακά λιµάνια και περιφερειακά διαµετακοµιστικά και µεταφορτωτικά λιµάνια- κέντρα τα οποία παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο και αποτελούν κόµβους ανάπτυξης της λιµενικής βιοµηχανίας. 3.7 ιάκριση των λιµένων µε βάση το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Σύµφωνα µε τον Κ. Χλωµούδη (2001, σελ.54-58) οι λιµένες ως οικονοµικοί οργανισµοί, ανάλογα µε το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς διακρίνονται σε: (α) δηµόσιους, (β) ιδιωτικούς και (γ) µικτούς. Το είδος και ο βαθµός των σχέσεων του δηµόσιου τοµέα µε τους λιµενικούς οργανισµούς εξαρτάται από τις ιδεολογικού χαρακτήρα επιλογές και τους οικονοµικούς προγραµµατισµούς των εθνικών κυβερνήσεων. Εξαρτάται επίσης σε µεγάλο βαθµό και από τους οικονοµικούς προγραµµατισµούς των υπερεθνικών θεσµικών οργάνων, όπως τα θεσµικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( Πάλλης και Χλωµούδης, 2001). Η πλειοψηφία των, ανά τον κόσµο, λιµανιών είναι δηµόσιας ή µερικής δηµόσιας ιδιοκτησίας. Τα οργανωτικά χαρακτηριστικά τους όµως επηρεάζονται άµεσα από τα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων της γεωγραφικής περιοχής στην οποία βρίσκονται και λειτουργούν. Συχνά η ιδιοκτησία, η διοίκηση και η διαχείριση του λιµένα δεν ανήκει στον ίδιο δηµόσιο ή ιδιωτικό, φορέα. Σε πολλές περιπτώσεις η ιδιοκτησία ανήκει στο κράτος και η 20