Τι είναι ο κάναβος και πως σχεδιάζεται; Ο προσδιορισμός του Σ πάνω στο σχέδιο μπορεί να γίνει ευκολότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια, αν έχουν σχεδιασθεί από πριν οι γραμμές που είναι παράλληλες προς τους άξονες ΟΧ και ΟΥ (παρακάτω εικόνες). Στην περίπτωση αυτή δε χρειάζεται να γίνουν οι μετρήσεις από την αρχή των αξόνων Ο. Το πλέγμα των γραμμών αυτών, που δημιουργεί ένα δίκτυο τετραγώνων, λέγεται κάναβος. Ο κάναβος χρησιμοποιείται απαραιτήτως στους χάρτες και στα τοπογραφικά διαγράμματα, όπου τα σημεία έχουν τοποθετηθεί με τις συντεταγμένες τους.
Στο τοπογραφικό σχέδιο, οι αποστάσεις μεταξύ των παράλληλων γραμμών είναι συνήθως 10cm. Η διεύθυνση του βορρά ταυτίζεται με τη διεύθυνση του θετικού ημιάξονα ΟΥ, όταν χρησιμοποιείται το κρατικό σύστημα αναφοράς των συντεταγμένων. Τότε λέμε ότι ο κάναβος του τοπογραφικού σχεδίου είναι προσανατολισμένος. Οι γραμμές του κανάβου φροντίζουμε συνήθως να είναι περίπου παράλληλες προς τις πλευρές του χαρτιού σχεδίασης χωρίς όμως αυτό να είναι απαραίτητο. Παρακάτω αναφέρονται οι τρόποι χάραξης του κανάβου στο σχέδιο καθώς και οι μέθοδοι τοποθέτησης των χαρακτηριστικών σημείων στο τοπογραφικό σχέδιο με τη βοήθεια του κανάβου. Η χάραξη του κανάβου πάνω στο χαρτί σχεδίασης γίνεται με τρεις τρόπους. Με: α) γεωμετρική κατασκευή, β) ειδική πλάκα (καναβόπλακα) και γ) ειδικό όργανο (συντεταγμενογράφο). Α) Η γεωμετρική κατασκευή Στο χαρτί σχεδίασης χαράσσονται οι διαγώνιοι και ορίζεται το σημείο τομής τους Ο, παρακάτω σχήμα. Με το διαβήτη ορίζονται πάνω στις διαγώνιους τα σημεία Α, Β, Γ και Δ που απέχουν απόσταση ίση από το Ο (ΟΑ = ΟΒ = ΟΓ = ΟΔ). Τα σημεία Α, Β, Γ και Δ ορίζονται έτσι ώστε να απέχουν μερικά εκατοστά (3cm 4cm) από τις άκρες του χαρτιού, για να υπάρχει περιθώριο στο σχέδιο.
Πάνω στις απέναντι πλευρές του σχηματιζόμενου ορθογωνίου παραλληλογράμμου (ΑΒΓΔ) ΑΔ ΒΓ και ΑΒ ΓΔ ορίζονται υποδιαιρέσεις ανά 10cm. Ο κάναβος σχεδιάζεται, εάν ενωθούν τα αντίστοιχα απέναντι σημεία των υποδιαιρέσεων. Ο έλεγχος της ορθής σχεδίασης του κανάβου στην περίπτωση αυτή γίνεται με τη μέτρηση των διαστάσεων των τετραγώνων, οι οποίες μπορεί να αποκλίνουν από τα 10cm με σφάλμα που να μην υπερβαίνει το 0,1mm. Επίσης ελέγχεται η θέση των διαγωνίων κορυφών μιας ομάδας τετραγώνων με τη σχεδίαση των διαγωνίων ελέγχου ΕΖ και ΗΘ. Τέλος, είναι δυνατό να ελεγχθεί και η υποτείνουσα ορθογωνίου τριγώνου με πλευρές 30cm και 40cm (3 και 4 τετράγωνα κανάβου), η οποία πρέπει να είναι 50 cm. Το σφάλμα αυτής της διάστασης δεν επιτρέπεται, επίσης, να υπερβαίνει το 0,1mm. Η χάραξη του κανάβου με γεωμετρική κατασκευή εφαρμόζεται σε μικρές πινακίδες σχεδίασης (π.χ. διαστάσεων 35cm x 50cm) χωρίς απαιτήσεις υψηλής ακρίβειας. Στις περιπτώσεις που απαιτείται υψηλή ακρίβεια τότε χρησιμοποιούνται οι επόμενοι τρόποι.
Σχήμα 1 Β) Η ειδική μεταλλική πλάκα (καναβόπλακα) Η καναβόπλακα, έχει ορθογώνιο σχήμα με εξωτερικές διαστάσεις 75cm x 105cm (σχήμα 1). Είναι εύκαμπτη, κατασκευασμένη από ανθεκτικό κράμα (ντουραλουμίνιο) πάχους 1,2mm. Η πλάκα είναι απόλυτα επίπεδη και σε διαστήματα των 10cm (ή 5cm) έχει τρύπες διαμέτρου 3mm. Η πινακίδα (χαρτί) σχεδίασης κολλιέται στη μια πλευρά της καναβόπλακας, ενώ από την άλλη πλευρά, με τη βοήθεια ειδικού στελέχους (σχήμα 2) μέσα στο οποίο κινείται βελόνα, επισημαίνονται (με τρύπημα) οι κορυφές των τετραγώνων του κανάβου. Η καναβόπλακα καλύπτει πινακίδες σχεδίασης μέχρι 70cm x 100cm. Για την καλύτερη χάραξη του κανάβου η πινακίδα με την καναβόπλακα πρέπει να τοποθετείται σε επιφάνεια απόλυτα επίπεδη και λεία. Σχήμα 2 Η ακρίβεια προσδιορισμού των κορυφών του κανάβου, με την καναβόπλακα, φθάνει τα 0,02mm, ενώ η ταχύτητα χάραξης του κανάβου με τη μέθοδο αυτή είναι μεγάλη. Γ) Το ειδικό όργανο (συντεταγμενογράφος)
Το ειδικό όργανο με το οποίο χαράσσεται ο κάναβος λέγεται συντεταγμενογράφος. Αποτελείται από δύο βραχίονες, οι οποίοι σχηματίζουν ορθή γωνία, ο ένας από αυτούς είναι σταθερός και ο άλλος ολισθαίνει πάνω στο σταθερό (παρακάτω εικόνα). Ο συντεταγμενογράφος μπορεί να προσαρμοσθεί σε μόνιμο σχεδιαστήριο ή και σε φορητή πλάκα σχεδίασης. Με το συντεταγμενογράφο η ακρίβεια χάραξης του κανάβου μπορεί να φθάσει τα 0,001mm. Με οποιαδήποτε μέθοδο και αν γίνει η χάραξη του κανάβου, η σχεδίαση των αξόνων του πρέπει να γίνεται με πολύ λεπτές γραμμές με μολύβι (σκληρό 4Η) ή με μελάνι (πενάκι 0,1mm). Οι κορυφές του κανάβου σχεδιάζονται με διάφορους τρόπους μερικοί από τους οποίους παρουσιάζονται στο παρακάτω σχήμα.
Τι είναι το τοπογραφικό σχέδιο και ποια η χρήση του; Οι χάρτες είναι αναγκαίοι για πάρα πολλές εργασίες και δραστηριότητες. Εκτός από την ορθή απεικόνιση της θέσης των σημείων της Γης, παρέχουν και έναν αριθμό ποσοτικών καιποιοτικών πληροφοριών, ώστε να είναι χρήσιμοι σε διάφορους χρήστες, ανάλογα με τις ανάγκες τους. Υπάρχουν κατά συνέπεια, χάρτες τουριστικοί, γεωπολιτικοί και γεωφυσικοί για τη διδασκαλία της γεωγραφίας, στρατιωτικοί, ναυσιπλοΐας, οδικοί κλπ. Ο καθένας από αυτούς είναι σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο, δηλαδή περιέχει εκείνα τα στοιχεία της Φ.Γ.Ε. (Φυσικής Γήινης Επιφάνειας) και τις κατάλληλες πληροφορίες, ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του χρήστη. Για το σχεδιασμό όμως και την κατασκευή ενός τεχνικού έργου, από μια μικρή οικοδομή μέχρι έναν μεγάλο αυτοκινητόδρομο, ή για την εξακρίβωση και τη διασφάλιση των ιδιοκτησιών χρειάζονται άλλου είδους χάρτες. Οι χάρτες αυτοί πρέπει να παρέχουν περισσότερες λεπτομέρειες για τη φυσική γήινη επιφάνεια (φυσικές ή τεχνητές). Πρέπει
ακόμα να είναι έτσι κατασκευασμένοι, ώστε να μπορούν να γίνουν πάνω σ αυτούς μετρήσεις, γιατί χρησιμοποιούνται ως βάση (υπόβαθρο) για να σχεδιαστεί το έργο με όλες του τις λεπτομέρειες. Επιπλέον, το τελικό προϊόν μιας μελέτης, που είναι ο χάρτης μαζί με το σχεδιασμένο έργο, χρησιμοποιείται για την τοποθέτηση (χάραξη) του έργου στο έδαφος, στις φυσικές διαστάσεις. Αυτού του είδους οι χάρτες λέγονται Τοπογραφικά Διαγράμματα(Σχέδια). Ένα ουσιώδες κριτήριο για το διαχωρισμό του χάρτη από το τοπογραφικό διάγραμμα είναι η κλίμακα σχεδίασης. Τα τοπογραφικά διαγράμματα σχεδιάζονται συνήθως σε κλίμακες από1:2000, που είναι η μικρότερη, ως 1:100, που είναι η μεγαλύτερη. Επειδή ακριβώς σχεδιάζονται σε μεγάλες κλίμακες, είναι δυνατή η λεπτομερέστερη παρουσίαση του εδάφους. Για παράδειγμα, ένα φρεάτιο αποχέτευσης σε δρόμο, διαστάσεων 50cm x 50cm, δεν μπορεί να φανεί σε χάρτη κλίμακας 1:5000 (παρουσιάζεται ως ένα σημείο). Αντίθετα, στο τοπογραφικό διάγραμμα κλίμακας 1:500, εμφανίζεται σαν ένα τετράγωνο με διαστάσεις 1mm x 1mm. Είναι λοιπόν φανερό, ότι το τοπογραφικό διάγραμμα είναι το κατάλληλο και απαραίτητο για τη μελέτη π.χ. της αποχέτευσης της περιοχής. Η παραγωγή, δηλαδή η σύνταξη, όπως λέγεται, των τοπογραφικών διαγραμμάτων και των χαρτών, είναι κατά κανόνα προϊόν του συνδυασμού μεθόδων της Τοπογραφίας, της Φωτογραμμετρίας και τηςχαρτογραφίας. Ο συνδυασμός π.χ. επίγειων μετρήσεων (Τοπογραφία) και μετρήσεων σε αεροφωτογραφίες (Φωτογραμμετρία) έχει ως αποτέλεσμα τον προσδιορισμό της θέσης των σημείων της φυσικής γήινης επιφάνειας για να
βρεθεί το σχήμα και το μέγεθος μικρών σχετικά τμημάτων της επιφάνειας της Γης, της τάξης των 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων, τα οποία απεικονίζονται στα τοπογραφικά διαγράμματα. Η απεικόνιση των τμημάτων αυτών πάνω στο χαρτί γίνεται με τησχεδίαση τους υπό κλίμακα. Το προϊόν της σχεδίασης είναι τοτοπογραφικό σχέδιο. Το περιεχόμενο ενός τοπογραφικού διαγράμματος (σχεδίου) και ο τρόπος παρουσίας εξαρτάται από τις ανάγκες των χρηστών. Άλλος είναι π.χ. ο τρόπος παρουσίασης του τοπογραφικού σχεδίου ενός οικοπέδου το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για μια συμβολαιογραφική πράξη και άλλος όταν πρόκειται για ρυμοτομικές εφαρμογές. Τα τοπογραφικά διαγράμματα είναι χρήσιμα σαν υπόβαθρα στις παρακάτω εργασίες (μελέτες ή κατασκευές): 1. Κτηματογραφήσεις για τη διενέργεια απαλλοτριώσεων σε περιπτώσεις κατασκευής οδών και άλλων έργων, στην περίπτωση αναδασμών κλπ. 2. Εφαρμογή ρυμοτομικών σχεδίων, στις επεκτάσεις πόλεων και οικισμών. 3. Μελέτες κτιριακών έργων. 4. Μελέτες και κατασκευές συγκοινωνιακών έργων, αυτοκινητοδρόμων, σιδηροδρομικών γραμμών, αεροδρομίων. 5. Μελέτες υδραυλικών έργων (ύδρευση, αποχέτευση, λιμενικά έργα, φράγματα κλπ). 6. Κτηματολόγιο. 7. Στα Σ.Γ.Π. (Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών ή Global Information System, G.I.S.).
Ποιες είναι οι κλίμακες σχεδιάσεως του τοπογραφικού σχεδίου; Ο χάρτης αποτελεί το αποτελεσματικότερο μέσο αρχειοθέτησης της πληροφορίας είτε στην πρωτογενή μορφή της (όπως συλλέγεται στο πεδίο), είτε μέσα στην επεξεργασία της στο γραφείο. Χαρακτηριστικό στοιχείο του χάρτη είναι η κλίμακα σχεδίασής του, που είναι το πηλίκο της διαίρεσης ενός γραμμικού μεγέθους επάνω στο χάρτη δια του αντίστοιχου μεγέθους επάνω στο έδαφος. Εκφράζεται σαν κλάσμα της μορφής 1:(n*1000), που σημαίνει ότι ένα πραγματικό γραμμικό μέγεθος επάνω στο έδαφος πρέπει να σμικρυνθεί n*1000 φορές για να απεικονιστεί επάνω στο χάρτη ή και αντίστροφα, ότι ένα γραμμικό μέγεθος που μετρείται επάνω στο χάρτη πρέπει να πολλαπλασιαστεί επί n*1000 για να δώσει την πραγματική του τιμή στο έδαφος. Μια άλλη ερμηνεία της παραπάνω έκφρασης της κλίμακας είναι ότι το 1 χιλιοστό στο χάρτη αντιπροσωπεύει n μέτρα στο έδαφος. Οι τιμές που παίρνει το n είναι συνήθως υποπολλαπλάσια ή ακέραια πολλαπλάσια του 10. Έτσι οι περισσότερο συνηθισμένες κλίμακες είναι 1:1000, 1:2000, 1:5000, 1:10000, 1:20000, 1:50000 και 1:100000. Σε ειδικές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται και μεγαλύτερες κλίμακες, όπως η 1:500, η 1:200 ή και ακόμη μεγαλύτερες (αποτυπώσεις αστικών περιοχών με μεγάλη αξία Γης, αποτυπώσεις αρχιτεκτονικών μνημείων κλπ).
Ένας άλλος τρόπος, με τον οποίο υποδηλώνεται η κλίμακα ενός χάρτη, είναι η σχεδίαση στο περιθώριό του ενός ευθύγραμμου τμήματος με υποδιαιρέσεις αριθμητικές σε μονάδες πραγματικών αποστάσεων επάνω στο έδαφος (γραφική κλίμακα). Αυτός ο τρόπος έκφρασης της κλίμακας του χάρτη απαλλάσσει τις γραφικές μετρήσεις από σφάλματα που οφείλονται σε ενδεχόμενη ενιαία μεταβολή των διαστάσεων του χαρτιού με την πάροδο του χρόνου. Αυτονόητο είναι ότι η επιλογή της κλίμακας σχεδίασης έχει άμεση σχέση με το σκοπό και την ακρίβεια της αποτύπωσης. Στην Τοπογραφία οι κλίμακες διακρίνονται σε μεγάλες (1:50, 1:100, 1:200), μεσαίες (1:500, 1:1000, 1:2000) και μικρές (1:5000, 1:10000) κλίμακες. Στη Χαρτογραφία η ταξινόμηση των χαρτών με βάση την κλίμακά τους είναι διαφορετική. Συνήθως χαρακτηρίζονται σαν μεγάλες οι κλίμακες 1 :10000 και 1:20000, σαν μεσαίες οι κλίμακες 1:50000 και 1:100000 και σαν μικρές οι κλίμακες που είναι μικρότερες του 1:100000.
Τι είναι το αυτοσχέδιο (κροκί); Σε κάθε τοπογραφική αποτύπωση συντάσσεται κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου το λεγόμενο κροκί, δηλαδή σκαρίφημα της περιοχής πάνω στο οποίο εμφανίζονται όλες οι λεπτομέρειες που αποτυπώνονται και περιγράφονται με τη βοήθεια σημείων που τις ορίζουν. Ορισμένοι αρχάριοι έχουν την τάση να θεωρούν το κροκί σαν ένα πρόχειρο σχεδίασμα χωρίς ιδιαίτερη αξία ίσως επειδή σχεδιάζεται με ελεύθερο χέρι. Αυτό είναι λάθος διότι το κροκί αποτελεί πράγματι τη σημαντικότερη και την πλέον ευαίσθητη εργασία που γίνεται στο πεδίο, δεδομένου ότι συνιστά το κυριότερο από τα στοιχεία εκείνα που είναι απαραίτητα για τη σωστή σχεδίαση της μορφής του εδάφους στο γραφείο. Για το λόγο αυτό το κροκί, που είναι τοπογραφική εργασία με την ετυμολογική έννοια του όρου, πρέπει να απεικονίζει πιστά τη μορφή του εδάφους, όπως παρατηρείται. Το χαρτί σχεδίασης του κροκί στερεώνεται επάνω σε μικρή πινακίδα και σε ορισμένες περιπτώσεις η πινακίδα φέρει μικρή πυξίδα για να διευκολύνεται ο προσανατολισμός της. Αφού προσανατολιστεί η πινακίδα, οι γραμμές χαράσσονται παράλληλα προς τις πραγματικές γραμμές του εδάφους και οι αποστάσεις, που εκτιμώνται με το μάτι, σχεδιάζονται υπό κλίμακα κατά εκτίμηση. Οι γωνίες πρέπει να διατηρούνται με ιδιαίτερη προσοχή και γενικά πρέπει να καταβάλλεται
προσπάθεια ώστε το κροκί να σχεδιάζεται υπό την ίδια κλίμακα. Συμβαίνει πολλές φορές σε κάποια περιοχή του εδάφους που αποτυπώνεται να εμφανίζονται πολλές λεπτομέρειες, γεγονός που οδηγεί σε υπερφόρτωση του κροκί με κίνδυνο να δημιουργηθούν ασάφειες και λανθασμένες ερμηνείες. Στις περιπτώσεις αυτές πρέπει να σχεδιάζεται σε χωριστό χαρτί η συγκεκριμένη περιοχή υπό μεγαλύτερη κλίμακα. Οι οριογραμμές των οριζοντιογραφικών λεπτομερειών απαρτίζονται από ευθείες, από κυκλικές καμπύλες και από ακανόνιστες καμπύλες. Για την αποτύπωση μιας ευθείας γραμμής χρησιμοποιούνται δύο τουλάχιστον σημεία. Ένα τρίτο σημείο είναι πολύ χρήσιμο για λόγους ελέγχου. Για την αποτύπωση μιας κυκλικής καμπύλης χρησιμοποιούνται τρία τουλάχιστον σημεία. Εάν η καμπύλη συνδέεται με ευθύγραμμα τμήματα, τότε αποτυπώνονται και τα σημεία επαφής. Ο αριθμός των σημείων που απαιτούνται για την αποτύπωση μιας ακανόνιστης καμπύλης ποικίλει ανάλογα με τη μορφή της καμπύλης και την κλίμακα του σχεδίου. Τέλος σε περίπτωση ευθείας, που παρουσιάζει σπασίματα, αποτυπώνονται όλα τα σημεία στα οποία παρατηρείται αλλαγή διεύθυνσης. Το κροκί πρέπει να περιέχει επίσης τα απαραίτητα στοιχεία για την υψομετρική απεικόνιση του εδάφους δηλαδή για τη χάραξη των ισοϋψών καμπυλών. Τέτοια στοιχεία είναι οι κορυφογραμμές που σημειώνονται με κόκκινο χρώμα, οι βαθύτερες γραμμές των χαραδρών, που σημειώνονται με μπλε χρώμα, η αρχή (φρύδι) και το τέλος (πόδι) ενός πρανούς κλπ. Κάθε σημείο του εδάφους που αποτυπώνεται σημειώνεται στο κροκί μαζί με τον κωδικό του αριθμό, ο οποίος χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο σημείο μέχρι τέλους της εργασίας. Με βάση τον αριθμό αυτό καταχωρούνται στο καρνέ των μετρήσεων τα στοιχεία που μετρούνται στο πεδίο και το εν λόγω σημείο. Ο συντάκτης του κροκί δεν πρέπει να ξεχνάει ότι το έδαφος θα σχεδιαστεί όχι με βάση την πραγματική εικόνα, που δεν μπορεί να παρατηρηθεί από το γραφείο, αλλά με βάση το κροκί, το οποίο πρέπει να εμπεριέχει όλα τα στοιχεία που είναι
απαραίτητα για την πιστή αναπαράσταση του εδάφους. Εάν το κροκί είναι λανθασμένο ή ατελές θα αντιμετωπιστούν μεγάλες δυσκολίες κατά τη σχεδίαση με κίνδυνο να γίνουν τελικά σοβαρά λάθη, ιδιαίτερα όταν το σχέδιο γίνεται από κάποιο σχεδιαστή που δεν έχει αντικρύσει το έδαφος. Αντίθετα ένα καλό κροκί βοηθάει πολλές φορές στην αποκάλυψη λαθών που μοιραία γίνονται στο πεδίο.
Τι ονομάζεται ραπορτάρισμα σημείων με πολικές συντεταγμένες και πώς γίνεται; Τα τοπογραφικά διαγράμματα στα οποία τα χαρακτηριστικά σημεία τοποθετούνται με πολικές συντεταγμένες είναι κλίμακας 1:1000 ή και μικρότερης. Για να τοποθετηθούν τα σημεία αυτά με πολικές συντεταγμένες (D, a) στον κάναβο, πρέπει απαραίτητα να έχουν τοποθετηθεί πριν, με καρτεσιανές συντεταγμένες (Χ, Υ), οι πόλοι (στάση αποτύπωσης, στάση μηδενισμου) από τους οποίους αυτά έχουν προσδιορισθεί. Τα σημεία που τοποθετούνται με τη μέθοδο αυτή είναι τα ταχυμετρικά σημεία που έχουν προσδιοριστεί στο ύπαιθρο με την «ταχυμετρία». Σήμερα με την εξέλιξη των ηλεκτρονικών οργάνων η ταχυμετρία, με την παλιά της μορφή, δεν είναι σε μεγάλη χρήση. Για να γίνει κατανοητός ο τρόπος προσδιορισμού των ταχυμετρικών σημείων δίνεται το παρακάτω παράδειγμα. Παράδειγμα: Έστω, ότι έχουν προσδιοριστεί με καρτεσιανές συντεταγμένες Χ, Υ, οι πόλοι Α (στάση αποτύπωσης) και Β (στάση μηδενισμού), που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη μέτρηση των πολικών συντεταγμένων των ταχυμετρικών σημείων. Ζητείται να προσδιορισθούν οι θέσεις των ταχυμετρικών σημείων Σ και Τ, σε κάναβο σχεδίασης κλίμακας 1:1000. Δίνονται οι πολικές αποστάσεις DΑΣ = 85,40m, DΑΤ = 98,60m και οι αντίστοιχες πολικές γωνίες τους, α1 = ΒÂΣ = 158,50g, α2 = ΒÂΤ = 346,50g.
Ραπορτάρονται τα σημεία Α, Β με τις καρτεσιανές συντεταγμένες τους με τη βοήθεια του κανάβου σχεδίασης. Χαράσσεται η διεύθυνση μηδενισμού των γωνιών ΑΒ. Στερεώνεται το κέντρο Ο του βαθμογνωμόνιου στη στάση αποτύπωσης Α με λεπτή βελόνα. Για τον προσδιορισμό του Σ, το βαθμογνωμόνιο στρέφεται δεξιόστροφα μέχρι να συμπέσει η ένδειξη 158,50g της πολικής γωνίας, με τη διεύθυνση μηδενισμού ΑΒ. Πάνω στο δεξιό υποδεκάμετρο, που είναι κοντά στην ένδειξη 0-200, μετριέται η πολική απόσταση 85,40m, δηλαδή d= 85,4mm. Για τον προσδιορισμό του Τ, στρέφεται το βαθμογνωμόνιο μέχρι να συμπέσει η ένδειξη της πολικής γωνίας 346,50g με τη διεύθυνση μηδενισμού ΑΒ. Πάνω στο αριστερό υποδεκάμετρο, που είναι κοντά στην ένδειξη 200-400, μετριέται, υπό κλίμακα, η πολική απόσταση 98,60m, δηλαδή d= 98,6mm. Είναι φανερό ότι η μέθοδος προσδιορισμού των ταχυμετρικών σημείων στο σχέδιο δεν είναι τόσο ακριβής, διότι: Α) Οι πολικές γωνίες προσδιορίζονται κατ εκτίμηση πάνω στις γωνιακές κλίμακες, όπου η ακρίβεια είναι 0,50g. Β) Κατά τη διάρκεια της εργασίας το βαθμογνωμόνιο μετατοπίζεται λόγω της χρήσης, με αποτέλεσμα οι πολικές αποστάσεις να προσδιορίζονται με μεγαλύτερο σφάλμα από εκείνο των καρτεσιανών συντεταγμένων. Για τους παραπάνω λόγους, σήμερα, η μέθοδος αυτή έχει αντικατασταθεί από την προηγούμενη.
Πως γίνεται το ραπορτάρισμα (τοποθέτηση) των σημείων στον κάναβο με ορθογωνικές συντεταγμένες; Η θέση των σημείων στο επίπεδο προσδιορίζεται με δύο τρόπους. Αυτοί είναι: Α) Καρτεσιανές συντεταγμένες Χ (τετμημένη), Υ (τεταγμένη) και Β) Πολικές συντεταγμένες D (πολική απόσταση) και α (πολική γωνία). Με τους ίδιους τρόπους τοποθετούνται-ραπορτάρονται (η λέξη προέρχεται από τη γαλλική: rapport) στον κάναβο σχεδίασης τα χαρακτηριστικά σημεία του εδάφους. Α) Καρτεσιανές συντεταγμένες Όπως αναφέρθηκε στον ορισμό του κανάβου, η χρήση του διευκολύνει την τοποθέτηση των σημείων, γιατί δε χρειάζεται να γίνεται η μέτρηση των συντεταγμένων του σημείου (υπό κλίμακα) από την αρχή των αξόνων. Με βάση τον κάναβο, αφού καθοριστεί το τετράγωνο μέσα στο οποίο βρίσκονται οι συντεταγμένες του σημείου, η θέση του σημείου προσδιορίζεται με μετρήσεις μέσα στο συγκεκριμένο τετράγωνο, όπως παρουσιάζεται στο παράδειγμα που δίνεται παρακάτω.
Παράδειγμα: Έστω ότι πρόκειται να ραπορταρισθεί το Α με καρτεσιανές συντεταγμένες Χ = +3982,38m και Y = +3764,43m, σε κάναβο σχεδίασης, κλίμακας 1:500 (παρακάτω σχήμα). Εντοπίζεται το τετράγωνο του κανάβου μέσα στο οποίο βρίσκεται το Α. Το Χ βρίσκεται μεταξύ των ακέραιων υποδιαιρέσεων 3950 και 4000. Το Υ βρίσκεται μεταξύ των υποδιαιρέσεων 3750 και 3800. Μετριέται η απόσταση D = 3982,38 3950 = 32,38m, (που στην κλίμακα 1:500 είναι d = 65mm), πάνω στους άξονες των Χ και προσδιορίζονται τα σημεία Δ και Δ. Μετριέται η απόσταση D = 3764,43 3750 = 14,43m, (που στην κλίμακα 1:500 είναι 29mm), πάνω στη ΔΔ με αρχή τον άξονα που αντιστοιχεί στην υποδιαίρεση 3750 και προσδιορίζεται η θέση του σημείου Α. Το ίδιο σημείο προσδιορίζεται αν μετρηθεί η απόσταση των 14,43m, υπό κλίμακα 1:500, πάνω στους δυο άξονες του κανάβου που αντιστοιχούν στις τιμές 3950 και 4000 των τετμημένων και προσδιορίζει το Α με βάση την απόσταση 32,28m, όπως και προηγουμένως. Για τις μετρήσεις των μηκών υπό κλίμακα κατάλληλα είναι τα μικρά υποδεκάμετρα των 10cm ή τρίγωνα τα οποία έχουν χαραγμένο κάναβο με πλευρά 1cm. Με αυτά μπορούν να σχεδιασθούν εύκολα κάθετες γραμμές και το ραπορτάρισμα του Α μπορεί να γίνει με δύο μόνο μετρήσεις. Μετριέται πρώτα η απόσταση 32,28m και ορίζεται το Δ στον άξονα των τετμημένων του τετραγώνου και κάθετα πάνω σε αυτό, στο σημείο Δ, μετριέται το μήκος 14,43m και ορίζεται η θέση του Α. Η μέθοδος, εφαρμοζόμενη με λίγη προσοχή, είναι της ίδιας ακρίβειας με την προηγούμενη, αλλά η ταχύτητά της είναι μεγαλύτερη. Στα σχήματα που ακολουθούν δίνεται ο τρόπος προσδιορισμού σημείου με Χ, Υ.
Ποια είναι η βοήθεια των συνθηματικών παραστάσεων που χρησιμοποιούνται στη σχεδίαση του τοπογραφικού σχεδίου; Η ανάγνωση του χάρτη είναι, ίσως, ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια στην τοπογραφία και με αυτή την ορολογία εννοούμε την ικανότητα κάποιου να μπορεί να χειρίζεται σωστά το χάρτη. Για ευκολία της ανάγνωσης, κάθε χάρτης διαθέτει, συνήθως, ορισμένες συνθηματικές παραστάσεις, γνωστές και σαν τοπογραφικά σημεία. Οι συνθηματικές παραστάσεις ή τοπογραφικά σημεία είναι σύμβολα που χρησιμοποιούνται στο χάρτη και αντιπροσωπεύουν κάποιο αντικείμενο στο έδαφος. Ο λόγος που χρησιμοποιούνται, είναι διότι θα ήταν πρακτικά αδύνατο για πολλά αντικείμενα, να αποτυπωθούν στο χάρτη με την κλίμακα, που χρησιμοποιείται, δηλαδή θα πρέπει να σμικρύνουν κατά πολύ για να είναι αντιπροσωπευτικά της κλίμακας που χρησιμοποιείται, με αποτέλεσμα να καταστεί αδύνατη η ανάγνωση τους. Χρωματισμός χάρτη Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται στους χάρτες, έχουν και αυτά την ιδιαίτερη σημασία τους, αφού συμβολικά αντιπροσωπεύουν και κάτι ξεχωριστό στο χάρτη. Τα χρώματα που συνήθως χρησιμοποιούνται είναι: Καφέ: για ότι έχει σχέση με την ορεινή περιοχή του χάρτη,
Κίτρινο: για ότι έχει σχέση με ελαφρά ορεινή και πεδινή περιοχή, Γαλάζιο: για ότι έχει σχέση με νερό (θάλασσα, λίμνες, ρυάκια, ποταμοί, πηγές), Πράσινο: για ότι έχει σχέση με τη βλάστηση (θάμνοι, δένδρα, καλλιέργειες, δάση κ.ά.), Κόκκινο: για ότι έχει σχέση με το οδικό δίκτυο, Βαθύ μπλε: με ότι έχει σχέση με τον τετραγωνισμό (άξονες τετραγωνισμού), Μαύρο: για ότι έχει σχέση με ονοματολογία (εκτός υδάτων που είναι γαλάζιο), τηλεφωνικές ή ηλεκτρικές γραμμές, όρια κρατών, επαρχιών κλπ.
Τι είναι ισοϋψείς καμπύλες; Ο χάρτης για να καλύπτει τις στοιχειώδεις απαιτήσεις πρέπει να είναι σε θέση (εκτός των άλλων λεπτομερειών), να δίνει πληροφορίες και για το ανάγλυφο του εδάφους που αναπαριστά Η απόδοση του ανάγλυφου επιτυγχάνεται με την εισαγωγή των ισοϋψών καμπυλών. Ισοϋψής καμπύλη είναι ο γεωμετρικός τόπος των σημείων του εδάφους, τα οποία έχουν το ίδιο υψόμετρο. Για τις τρέχουσες τοπογραφικές εργασίες, οι ισοϋψής καμπύλες, προκύπτουν από την τομή της επιφάνειας του εδάφους με ισαπέχοντα οριζόντια επίπεδα.
Βασικά χαρακτηριστικά των ισοϋψών καμπυλών: Είναι κλειστές καμπύλες και κατά το δυνατόν ομαλές, Δεν τέμνονται μεταξύ τους, Δε διακλαδίζονται, Η πυκνότητά τους είναι ανάλογη με την κλίση του εδάφους, Έχουν την τάση να παραλληλίζονται με τις γειτονικές τους και Από τη μορφολογική τους εμφάνιση, μπορούμε να συμπεράνουμε τη μορφή του εδάφους (αντερείσματα, υδρορροές, κοιλάδες, χαράδρες κλπ).