ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΕΙΑ ΣΧΟΛΗ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΣΧΟΛΗ

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΕΙΑ ΣΧΟΛΗ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΣΧΟΛΗ

ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΕΙΑ ΣΧΟΛΗ Στον τομέα της μουσικής η έρευνα του Αριστόξενου ήταν επαναστατική. Παραμέρισε τις έρευνες των πυθαγορείων ως άσχετες προς το θέμα και επικέντρωσε την προσπάθειά του στο να καθιερώσει μια τελείως νέα επιστήμη, η οποία θα μελετούσε τη μουσική με βάση τις αρχές από την ίδια τη μουσική και όχι από τη φυσική ή τα μαθηματικά. Αυτή είναι και η ουσιαστική διαφορά των δύο θεωριών.

Εκεί που οι Πυθαγόρειοι αποφασίζουν για τη μουσική ποιότητα με γνώμονα τους μαθηματικούς λόγους, ο Αριστόξενος υποστήριζες ότι κριτής είναι το αυτί και η αντίληψη του ήχου μέσω των αισθήσεων. Ο ίδιος πίστευε πως η μουσική έχει τη δυνατότητα να εκλεπτύνει το προσωπικό γούστο του ανθρώπου, προσφέροντας μεγάλη ωφέλεια στον ίδιο και στην πόλη.

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ

Ο Πυθαγόρας γεννήθηκε στη Σάμο 580-572 και πέθανε στο Μεταπόντιο μεταξύ 500 και 490 π.χ. Υπήρξε μια πολυπράγμονα προσωπικότητα. Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες θεωρητικούς της μουσικής, φιλόσοφος, μαθηματικός και γεωμέτρης.

ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΣΧΟΛΗ Ο Πυθαγόρας, εκτός από το υπόλοιπο φιλοσοφικό και επιστημονικό του έργο, ασχολήθηκε με τον ήχο και την μουσική. Οι υπολογισμοί του τον οδήγησαν σε μαθηματική διατύπωση της μουσικής κλίμακας. Μελέτησε την αρμονία της μουσικής και βρήκε την επίδρασή της στην αρμονία του σώματος, με τρόπο που να μπορεί να εφαρμόσει θεραπείες μέσω μουσικής για σωματικά προβλήματα.

Για τους Πυθαγόρειους, αυτή η άμεση και ακριβής σχέση μαθηματικών, μουσικής και ευχάριστου ψυχικού συναισθήματος αποτελούσε τη μέγιστη απόδειξη ότι η αλήθεια εκφράζεται με μαθηματικές σχέσεις. Ξεκινώντας με μια τεντωμένη χορδή και διαιρώντας το μήκος της σύμφωνα με τον χρυσό αριθμό φ = 1,618, κατάφερε να δημιουργήσει μουσική κλίμακα βάση μαθηματικών υπολογισμών.

Πυθαγόρειος κανών ή Μονόχορδο

Οι ακριβείς μαθηματικές σχέσεις έδιναν αρμονικούς ήχους στο μονόχορδο. Η ανοικτή χορδή δηλαδή να ταλαντώνεται όλο της το μήκος απέδιδε το διάστημα της οκτάβας. Το ύψος του ήχου επηρεάζεται από το μήκος της χορδής. Μειώνοντας το μήκος μιας χορδής ακριβώς στο μισό, τότε ο ήχος που παράγεται είναι ακριβώς μία οκτάβα υψηλότερος. Στη συνέχεια μετακινώντας τον καβαλάρη σε διάφορα σημεία, βρέθηκε ότι αν ταλαντωνόταν τα 3/4 της χορδής (συχνότητα 4/3 = συλλαβά) προέκυπτε ο τέταρτος φθόγγος από τους οκτώ μιας μουσικής κλίμακας, ενώ αν ταλαντωνόταν τα 2/3 της χορδής (συχνότητα 3/2) = διοξεία προέκυπτε ο πέμπτος φθόγγος.

Οι πυθαγόρειοι πίστευαν, ότι η ψυχή, μέσα από τα μαθηματικά και τη μουσική, μπορούσε να εξυψωθεί ώσπου να ενωθεί με το σύμπαν.

Ο ηθικοθρησκευτικός χαρακτήρας της διδασκαλίας της πυθαγόρειας σχολής διαμόρφωσε τις φιλοσοφικές αρχές που επηρέασαν την πλατωνική και αριστοτελική διανόηση. Στις αρχές της αρμονίας των Πυθαγορείων βασίστηκε η ευρωπαϊκή μουσική μέχρι, τουλάχιστον, τη στιγμή που ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, μέσω της σύνθεσής του Καλοσυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο πρότεινε την υποδιαίρεση της οκτάβας σε δώδεκα ημιτόνια.

ΑΡΧΑΙΟΙ ΜΟΥΣΙΚΟΓΡΑΦΟΙ Αριστόξενος ο Ταραντίνος Κλεονείδης Γαυδέντιος Νικόμαχος ο Γερασινός Αλύπιος Βακχείος ο Γέρων Αριστείδης ο Κοϊντιλιανός

Αριστόξενος ο Ταραντίνος (375 / 360 π.χ.-;). Φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής. Γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Υπήρξε η πιο σημαντική μορφή στο χώρο της θεωρίας της μουσικής στην αρχαία Ελλάδα και άσκησε τη μεγαλύτερη επίδραση σ' αυτό τον τομέα. Στην αρχαιότητα ήταν γνωστός ως "ο Μουσικός".

Ο Αριστόξενος υπήρξε πολυγραφότατος. Τα βιβλία του, διακρίνονται σε μουσικά, φιλοσοφικά, ιστορικά κτλ. Σύμφωνα με το μεσαιωνικό λεξικό Σούδα: "συνετάξατο δε μουσικά τε και φιλόσοφα και ιστορίας και παντός είδους παιδείας και αριθμού αυτού τα βιβλία εις υνγ. Ανάμεσα στα βιβλία του τα ακόλουθα αναφέρονται στη μουσική:

1. Αρμονικά στοιχεία, σε τρία βιβλία, από τα οποία διασώθηκε το μεγαλύτερο μέρος. 2. Ρυθμικά στοιχεία ένα σημαντικό μέρος τους σώθηκε. - Περί μουσικής. - Περί μελοποιίας. - Περί τόνων. - Περί της μουσικής ακροάσεως. - Περί του πρώτου χρόνου. - Περί οργάνων ή Περί αυλών και οργάνων. - Περί αυλών τρήσεως. - Περί αυλητών. - Περί τραγικής ορχήσεως.

Τα περισσότερα από αυτά τα βιβλία έχουν χαθεί. Γνωρίζουμε όμως αποσπάσματά τους από τις συχνές αναφορές άλλων συγγραφέων όπως: του Πλουτάρχου, του Αθήναιου, του Πορφύριου κ.α. Πολύτιμες λεπτομέρειες των θεωρητικών και της διδασκαλίας του βρίσκονται κυρίως στα βιβλία: Εισαγωγή αρμονική του Κλεονείδη, στο βιβλίο Περί μουσικής, του Αριστείδη Κοϊντιλιανού, μερικά στοιχεία στο βιβλίο Αρμονική Εισαγωγή του Γαυδέντιου και στο βιβλίο Εισαγωγή Τέχνης Μουσικής του Βακχείου του Γέροντα.

Το έργο των παραπάνω μουσικοθεωρητικών της ελληνικής αρχαιότητας όπως και άλλων τριών όπως: Του Αριστόξενου Του Νικόμαχου του Γερασινού Του Αλύπιου περιέχονται στο βιβλίο του Marcus Meibomius, Antiquae musicae auctores septem, graece et latine, Amsterdam 1652.

Κλεονείδης ή Κλεονίδης ή Κλεωνίδης 2 ος αι. μ.χ. Θεωρητικός της μουσικής. Τίποτε δεν είναι γνωστό για τη ζωή του. Σε αυτόν αποδίδεται σήμερα η Εισαγωγή αρμονική, που παλαιότερα αποδιδόταν στον Ευκλείδη.

Γαυδέντιος(2ος/3ος αι. μ.χ.;) Φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής. Επονομάζεται ο φιλόσοφος και είναι γνωστός για το βιβλίο του Αρμονική Εισαγωγή. Ένα έργο σημαντικό που αναφέρεται στους ήχους, τα διαστήματα, τα συστήματα, τα γένη κτλ. Ο Γαυδέντιος ακολουθεί μερικώς τις αριστοξενικές και μερικώς τις πυθαγορικές αντιλήψεις.

Νικόμαχος ο Γερασηνός 60-120 μ. Χ. Ένας από τους τελευταίους αξιόλογους φιλοσόφους του ύστερου πυθαγορισμού. Υπήρξε ένας σπουδαίος μαθηματικός. Καταγόταν από τα Γέρασα της Συρίας. Συνέταξε το βιβλίο Εγχειρίδιον Αρμονικής, στο οποίο υποστήριξε ότι υπάρχει αναλογία μεταξύ αριθμών και μουσικών φθόγγων, και μάλιστα, ότι οι ιδιότητες των μουσικών φθόγγων ρυθμίζονται κατά κάποιο τρόπο από αριθμούς. Σε κάποιο άλλο σημείο αναφέρει ότι η ταχύτητα με την οποία δονείται ο αέρας καθώς επίσης και το μέγεθος της ηχητικής πηγής συνεισφέρουν στην παραγωγή του ήχου και μπορούμε με κάποιο τρόπο να τον μετρήσουμε.

Αλύπιος (3ος ή 4ος αι. μ.χ.) Θεωρητικός της μουσικής. Η εποχή του τοποθετείται από τον Meibom στον 2 ο αι. μ.χ., και από τον Carl von Jan (Philologus στον 3 ο αι. Τίποτε δεν είναι γνωστό για τη ζωή του. Το βιβλίο του Εισαγωγή Μουσική, αποτελείται αποκλειστικά από πίνακες των ελληνικών κλιμάκων (15 τόνοι) στα τρία γένη - Διατονικό, Χρωματικό, Εναρμόνιο με την παρασημαντική τους. Το βιβλίο αυτό αποτελεί την κύρια πηγή της γνώσης μας για την αρχαία ελληνική σημειογραφία και τις κλίμακες της.

Βακχείος ο Γέρων(3 ος /4 ος αι. μ.χ.;) Μουσικοθεωρητικός της εποχής του Μ. Κωνσταντίνου. Τίποτε δεν είναι γνωστό για τη ζωή του. Είναι γνωστός για το βιβλίο του Εισαγωγή Τέχνης Μουσικής. Είναι γραμμένο σε διαλογική μορφή και εξετάζει λεπτομερώς τα στοιχεία της μουσικής. Ακολουθεί κυρίως την Αριστοξενική Σχολή.

Αριστείδης Κοϊντιλιανός 2 ος ή 3 ος αι. μ.χ. Μουσικός και συγγραφέας. Συνέταξε το σύγγραμμα Περί μουσικής σε τρία βιβλία τα οποία έχουν σωθεί. Το Α βιβλίο, πραγματεύεται την αρμονική και τη ρυθμική. Το Β και το Γ βιβλίο είναι περισσότερο φιλοσοφικού και αισθητικού χαρακτήρα. Κάνει λόγο για την επίδραση της μουσικής και των ρυθμών στα ήθη των ανθρώπων, για την αναγωγή των ρυθμών σε αριθμητικές σχέσεις, ακόμα και για τη δύναμη των αριθμών στο Σύμπαν, σύμφωνα με τις θεωρίες των Πυθαγορείων.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο "Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων" έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.