ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ I ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Αναπλ. Καθηγητής Δ.Μ. Εμίρης Λέκτορας Ι. Γιαννατσής ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Όλοι παίρνουμε αποφάσεις συνεχώς σε διάφορα επίπεδα/ περιβάλλοντα αποφάσεων: Προσωπικές Επαγγελματικές/ Επιχειρηματικές Πολιτικές / Κοινωνικές Ειδικά στην Διοίκηση Επιχειρήσεων η αποτελεσματικότητα κατά τη λήψη αποφάσεων έχει τεράστια σημασία Ιδεατά στη Διοίκηση Επιχειρήσεων, οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται ορθολογικά με βάση τις διαθέσιμες γνώσεις και τους επιθυμητούς στόχους (προτιμήσεις) 1
ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΔΥΣΚΟΛΕΣ; Πολυπλοκότητα (πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση) Πολλαπλοί (και πολλές φορές συγκρουόμενοι) στόχοι Αβεβαιότητα (στην εκτίμηση του μέλλοντος αλλά και του βαθμού επιρροής των παραγόντων) Έλλειμμα γνώσεων/πληροφοριών Διαφορετικές οπτικές ανάμεσα στους λήπτες της απόφασης (στις ομαδικές αποφάσεις) ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ Στην πραγματικότητα όλοι λειτουργούμε εν μέρει ορθολογικά Η λήψη της απόφασης μπορεί να παρθεί με διάφορους τρόπους: με βάση την διαίσθηση (ένστικτο) υιοθετώντας τις προτάσεις / απόψεις των ειδικών χρησιμοποιώντας τυπικές πρακτικές ή μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν με βάση ορθολογική ανάλυση στηριζόμενη στις αντίστοιχες πληροφορίες επιλέγοντας στην τύχη Αντίστοιχα υπάρχουν πολλά και διαφορετικά στυλ αποφάσεων 2
ΣΤΥΛ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Βαθµός ανοχής στην ασάφεια ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΣΤΥΛ ΔΙΕΥΘΥΝΤΙΚΟ ΣΤΥΛ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΟ/ ΣΟΦΙΣΤΙΚΕ ΣΤΥΛ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΟ/ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΤΥΛ Ορθολογικός Τρόπος σκέψης Ενστικτώδης ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Στην περίπτωση ενός ατόμου, ορθολογική θεωρείται η απόφαση που κατά την λήψη της απόφασης εκτιμάται ότι θα αυξήσει την ευημερία του Η ορθολογικότητα κατά την λήψη μιας απόφασης δεν έχει σχέση με το αποτέλεσμά της Η ορθολογικότητα δεν μπορεί να υποκαταστήσει την γνώση και την εμπειρία. Στοιχεία ορθολογικής λήψης απόφασης: Επιτυγχάνει συγκεκριμένους στόχους Στηρίζεται σε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες και γνώσεις στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό Ακολουθεί μία συστηματική μεθοδολογία 3
ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Μέθοδοι και εργαλεία συστηματικής ανάλυσης και επίλυσης προβλημάτων απόφασης Η Ανάλυση Αποφάσεων βοηθά: να αναλυθούν όλες οι πλευρές/οπτικές ενός προβλήματος να κατανοηθεί ο τρόπος λήψης αποφάσεων άλλων ατόμων/ομάδων να επιλυθούν διαφωνίες και να επιτευχθεί συναίνεση να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα να επιλυθούν θέματα συγκρουόμενων στόχων να εκτιμήσουμε την ευαισθησία μίας απόφασης/λύσης υπό διαφορετικές συνθήκες (σενάρια) ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Εφαρμόζεται κυρίως σε προβλήματα αποφάσεων ιδιαίτερης σημασίας και πολυπλοκότητας λόγω των απαιτήσεων χρόνου και κόστους (συγκέντρωση πληροφοριών). Βοηθά στην δικαιολόγηση των αποφάσεων και την επίτευξη συναίνεσης Συνήθως τέτοιου είδους είναι ζητήματα στρατηγικού χαρακτήρα όπως: Επιλογή μορφής επιχείρησης Επιλογή μίγματος προϊόντων Επιλογή τόπου εγκατάστασης Επιλογή επενδυτικών σχεδίων 4
ΔΟΜΗΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ-ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ Ο λήπτης της απόφασης (ένας ή πολλοί) Στόχος: η επιθυμητή κατάσταση (στο επιχειρηματικό πεδίο είναι συνήθως πολλοί, οργανωμένοι σε σύστημα) Κριτήριο(-α) λήψης απόφασης: η εξειδικευμένη μορφοποίηση του στόχου έτσι ώστε να μπορούν να αξιολογηθούν οι εναλλακτικές Διαστάσεις(ή μεταβλητές) απόφασης: Οι διαφορετικοί τρόποι προσέγγισης του προβλήματος Επιλογές ή Εναλλακτικές και τα αποτελέσματά τους (συνέπειες) Μη ελεγχόμενες μεταβλητές: Μεταβλητές που δεν μπορούν να επηρεασθούν από τον λήπτη (συνδέονται συνήθως με το περιβάλλον) και εκτιμώνται κατά προσέγγιση (σενάρια) ΔΟΜΗΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Στόχοι Μεταβλητές απόφασης Μη ελεγχόμενες μεταβλητές Κριτήρια Επιλογές Σενάρια Αξιολόγηση Συνολικά Αποτελέσματα 5
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ Αναγνώριση προβλήματος/πλαισίου απόφασης Καθορισμός στόχων Καθορισμός εναλλακτικών επιλογών Εκτίμηση αποτελεσμάτων για κάθε εναλλακτική Επιλογή της καταλληλότερης εναλλακτικής και ανάλυση ευαισθησίας Εφαρμογή της επιλεχθείσας εναλλακτικής ΕΥΡΕΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΜΕ ΠΟΛΛΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ευρετικές (heuristic) τεχνικές λήψης απόφασης: Τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την λήψη απόφασης σε πολύπλοκα προβλήματα (λόγω ύπαρξης πολλών κριτηρίων, πολλών εναλλακτικών, ελάχιστης πληροφόρησης) Αναγνώριση (recognition):επιλογή της πιο αναγνωρίσιμης εναλλακτικής Μινιμαλιστική στρατηγική: Επιλογή με βάση ένα τυχαίο ή τυπικά εξεταζόμενο χαρακτηριστικό (κριτήριο) των εναλλακτικών που θα επιτρέψει την διάκριση 6
ΕΥΡΕΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΜΕ ΠΟΛΛΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Λεξικογραφική (lexicographic): Επιλογή με βάση το πρώτο σε σημασία χαρακτηριστικό (κριτήριο) των εναλλακτικών που θα επιτρέψει την διάκριση Απαλοιφή βάσει χαρακτηριστικών (elimination by aspects): Ορισμός ενός κατώτατου ορίου για ένα σημαντικό κριτήριο και απαλοιφή των λύσεων που δεν το ξεπερνούν Σειριακή (sequential):επιλογή της πρώτης εναλλακτικής που παρουσιάζεται και υπερβαίνει τα απαιτούμενα όρια για δεδομένα κριτήρια/ανάγκες και κρίνεται ικανοποιητική (satisficing) ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Απαιτεί εκτός από τα κριτήρια και τις μεθόδους μέτρησής τους να προσδιοριστεί και η σχετική τους βαρύτητα (σημασία) Συντελεστής βαρύτητας: Αριθμητική έκφραση της σχετικής βαρύτητας (σημασίας) κάθε κριτηρίου Για να μην επηρεαστεί η ανάλυση από τα μεγέθη και το εύρος μέτρησης κάθε κριτηρίου πρέπει όλα να μεταφραστούν σε μία κλίμακα (σκορ ή αξία εναλλακτικής). Το τελικό αποτέλεσμα επηρεάζουν σημαντικά όλα τα στοιχεία της μεθόδου μέτρησης των κριτηρίων (εύρος, μονάδες και βάση μέτρησης) Στόχος: Πληρέστερη κατανόηση του προβλήματος 7
ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Διαδικασία: 1. Προσδιορισμός των ληπτών της απόφασης 2. Προσδιορισμός κριτηρίων 3. Προσδιορισμός εναλλακτικών επιλογών 4. Προσδιορισμός μεθόδων μέτρησης των κριτηρίων και αξιολόγηση των εναλλακτικών ως προς αυτά 5. Προσδιορισμός συντελεστών βαρύτητας 6. Συνολική μεσοσταθμική αξιολόγηση εναλλακτικών 7. Ανάλυση ευαισθησίας ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Ολιστική περιγραφή αποτελεσμάτων (ποιοτική ή ποσοτική) Πολυκριτηριακή περιγραφή αποτελεσμάτων Βασικά ερωτήματα πολυκριτηριακής περιγραφής: 1. Ποιά είναι τα κριτήρια; Επιμέρους ερωτήματα: πόσα; συνδέονται μεταξύ τους; Η πολυκριτηριακή περιγραφή πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο πλήρης (όχι απαραίτητα περίπλοκη) Τα κριτήρια δεν πρέπει να είναι πολύ στενά Χρήσιμη μέθοδος: Ιεραρχική ταξινόμηση κριτηρίων («δέντρο» κριτηρίων) 8
ΑΝΑΛΥΣΗ (ΔΕΝΤΡΟ) ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΟΣΤΟΣ ΟΦΕΛΗ ΕΝΟΙΚΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΥΚΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΠΟΥ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΕΓΓΥΤΗΤΑ ΣΕ ΠΕΛΑΤΕΣ ΟΡΑΤΟΤΗΤΑ «ΕΙΚΟΝΑ» ΜΕΓΕΘΟΣ ΑΝΕΣΕΙΣ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗ ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 2. Ποια είναι η μέθοδος μέτρησης; Κλίμακες μέτρησης (όταν το κριτήριο συνδέεται άμεσα με κάποιο φυσικό μέγεθος) Κλίμακα αξιολόγησης (όταν δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο φυσικό μέγεθος) Ποια είναι η βάση; Σταθερή/πρότυπη (Απόλυτη κλίμακα) προκύπτει από τις εναλλακτικές (σχετική κλίμακα) Ποια είναι η μονάδα Ποιο είναι το εύρος της κλίμακας; 9
ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Η επιλογή μίας συγκεκριμένης μεθόδου μέτρησης εξαρτάται από: Επιθυμητή αποτελεσματικότητα και ευκολία χρήσης Την σημασία του προβλήματος Τον βαθμό κάλυψης του προβλήματος που προσφέρουν τα κριτήρια Την ευκολία ορισμού μονάδων μέτρησης ΚΟΣΤΗ Γραφείο Ετήσιο Ενοίκιο Ετήσιοκόστος συντήρησης Ετήσιο κόστος ηλεκτρισμού Συνολικό Κόστος ( ) Πηγή: Paul Goodwin & George Wright, Decision Analysis for Management Judgment, 3 rd Ed., Wiley, 2004. 10
ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ «ΕΙΚΟΝΑΣ» Πηγή: Paul Goodwin & George Wright, Decision Analysis for Management Judgment, 3 rd Ed., Wiley, 2004. ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΗ «ΑΞΙΑ») Πηγή: Paul Goodwin & George Wright, Decision Analysis for Management Judgment, 3 rd Ed., Wiley, 2004. 11
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΟΦΕΛΗ - ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 12
ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ-ΟΦΕΛΕΙΑΣ Κατά Παρέτο «αποτελεσµατικό µέτωπο» (efficient frontier) ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ 13
ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Ενδεχόμενα: Όλες οι πιθανές καταστάσεις Προσδοκίες: Αναμενόμενα μελλοντικά ενδεχόμενα Συνέπειες: προσδοκίες συνδεόμενες άμεσα με τις επιλογές Αποτελέσματα: Προσδιορισμένες συνέπειες Κριτήρια: Συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των αποτελεσμάτων Συντελεστές: Παράγοντες που επηρεάζουν τα κριτήρια αλλά δεν αποτελούν μέρος τους Επίδραση: Η προβλεπόμενη αλλαγή σε ένα αποτέλεσμα λόγω μίας συγκεκριμένης επιλογής 14