ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος Συντομογραφίες. IXX XXI ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Ι. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΙΔΗΣ 1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις. 5 1.1 Προδρομικές μορφές της διεθνούς οργάνωσης στην Αρχαία Ελλάδα.. 8 1.1.1 Γενικά για τον χαρακτήρα της διεθνούς οργάνωσης......... 8 1.1.2 Το πρότυπο των αμφικτυονιών.................. 9 1.2 Η αυτοκρατορική υποκατάσταση και η επιστροφή της πόλης-κράτους 10 1.2.1 Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία.............. 10 1.2.2 Η βυζαντινή αυτοκρατορία.................... 11 1.2.3 Το σύστημα των πόλεων-κρατών στην ιταλική χερσόνησο...... 12 1.3 Βεστφαλία και Ουτρέχτη: τα θεμέλια του κρατοκεντρικού συστήματος.. 13 1.3.1 Τα δομικά χαρακτηριστικά του βεστφαλικού συστήματος....... 13 1.3.2 Η «ιδεολογία» του βεστφαλικού συστήματος........... 14 1.4 Από το Συνέδριο της Βιέννης (1815) στην οικουμενική Χάγη (1907).. 15 1.4.1 Η εποχή των επαναστάσεων...................... 15 1.4.2 Το Συνέδριο της Βιέννης....................... 16 1.4.3 Η Ευρωπαϊκή Συμφωνία........................ 17 1.5 Η οικουμενική Χάγη.......................... 18 1.5.1 Η οικουμενική δομή των δύο συνδιασκέψεων.............. 18 1.5.2 Τα επιτεύγματα της Χάγης........................ 19 1.6 Η Συνθήκη των Βερσαλλιών ως πράξη παγκόσμιας αυτορρύθμισης 20 1.7 Η Κοινωνία των Εθνών: ο πρώτος διεθνής οργανισμός με οικουμενική εμβέλεια................................. 22 1.7.1 Η «ιδεολογική» σύγκρουση γύρω από την ΚτΕ............ 22 1.7.2 Ο οδικός χάρτης της ΚτΕ....................... 22 1.7.3 Τα όργανα και οι εξουσίες και οι αρμοδιότητές τους........ 23 1.7.4 Η κριτική της ΚτΕ.......................... 25 1.7.5 Η συνεισφορά της ΚτΕ...................... 28 1.7.6 Άλλες παράλληλες θεσμικές συμβολές.................. 30 1.7.7 Συνολική αποτίμηση.......................... 31 1.8 Θεωρίες για τη διεθνή οργάνωση μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.. 31
XIV Περιεχόμενα 1.9 Η διαρκής επιρροή της Σχολής του Ρεαλισμού............. 32 1.9.1 Η σχολή του κλασικού ρεαλισμού..................... 32 1.9.2 Νεορεαλισμός και η σχολή του New Haven............. 34 1.10 Λειτουργισμός και Νεολειτουργισμός............... 35 1.10.1 Η θεωρία του λειτουργισμού..................... 35 1.10.2 Η θεωρία του νεολειτουργισμού.................... 37 1.11 Φεντεραλισμός και νεοφεντεραλισμός.............. 40 1.11.1 Η θεωρία του φεντεραλισμού/ομοσπονδισμού.......... 40 1.11.2 Η θεωρία του νεοφεντεραλισμού................... 41 1.12 Περιφερισμός............................. 42 ΙΙ. ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 2. Γενική θεωρία για τους διεθνείς οργανισμούς....... 45 2.1 Ίδρυση των διεθνών οργανισμών................... 49 2.1.1 Η νομική φύση της ιδρυτικής συνθήκης και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της.................................. 50 2.1.2 Το περιεχόμενο των ιδρυτικών συνθηκών............. 54 2.2 Τυπολογία των διεθνών οργανισμών................. 54 2.2.1 Διεθνείς και περιφερειακοί διεθνείς οργανισμοί........ 55 2.2.2 Ανοικτοί και κλειστοί διεθνείς οργανισμοί............ 55 2.2.3 Το αντικείμενο και ο σκοπός των διεθνών οργανισμών: γενικοί και ειδικοί................................. 56 2.2.4 Διακυβερνητικοί /διακρατικοί και υπερεθνικοί διεθνείς οργανισμοί 57 2.3 Νομική προσωπικότητα των διεθνών οργανισμών............ 58 2.4 Η νομική προσωπικότητα και οι εξουσίες των διεθνών οργανισμών 63 2.5 Έννομες συνέπειες της νομικής προσωπικότητας......... 66 2.5.1 Ικανότητα διαδίκου........................ 66 2.5.2 Διεθνής ευθύνη........................... 67 2.5.3 Δικαιοπρακτική ικανότητα........................ 79 2.5.4 Ενεργητική και παθητική πρέσβευση (αντιπροσώπευση)..... 71 2.5.5 Sui generis αρμοδιότητες....................... 74 2.6 Ιδιότητα μέλους και ζητήματα εκπροσώπησης.......... 74 2.6.1 Απόκτηση της ιδιότητας μέλους διεθνούς οργανισμού......... 75 2.6.2 Κατηγορίες μελών διεθνών οργανισμών............... 77 2.6.3 Αναστολή, αποχώρηση και αποβολή μέλους διεθνούς οργανισμού.. 79 2.6.4 Απώλεια και λήξη της ιδιότητας μέλους................ 82 2.6.5 Ζητήματα αντιπροσώπευσης...................... 83 2.7 Οργανωτική διάρθρωση......................... 83 2.7.1 Κύρια όργανα............................. 84 2.7.2 Σύσταση επικουρικών οργάνων................. 85 2.8 Πράξεις των διεθνών οργανισμών..................... 87 2.8.1 Είδη πράξεων των διεθνών οργανισμών................ 88
Περιεχόμενα XV 2.9 Διάκριση των λειτουργιών των διεθνών οργανισμών....... 91 2.10 Η έδρα................................ 93 2.11 Χρηματοδότηση............................. 93 2.12 Τροποποίηση της ιδρυτικής συνθήκης.................. 95 2.13 Διάλυση και διαδοχή διεθνών οργανισμών................ 95 2.14 Συμπεράσματα............................... 97 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Ι. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Το Σύστημα των Ηνωμένων Εθνών Α. Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ / Π. ΝΑΣΚΟΥ-ΠΕΡΡΑΚΗ 1. Ιστορική Αναδρομή........................ 102 2. Ο Χάρτης του ΟΗΕ........................ 105 3. Σκοποί του ΟΗΕ............................ 112 4. Οι Αρχές του ΟΗΕ......................... 117 4.1 Η Κυρίαρχη Ισότητα όλων των Κρατών-μελών (Άρθρο 2 1). 117 4.2 Η αρχή της Καλής Πίστης (Άρθρο 2 2).............. 118 4.3 Η Ειρηνική Επίλυση των Διαφορών (Άρθρο 2 3).......... 119 4.4 Η Απαγόρευση της Απειλής ή Χρήσης Βίας (Άρθρο 2 4)...... 120 4.4.1 Η Έκταση της Απαγόρευσης της Χρήσης Βίας............. 122 4.4.2 Η χρήση βίας από ένοπλες ομάδες και η Απειλή χρήσης βίας.. 124 4.4.3 Οι Εξαιρέσεις του Κανόνα Απαγόρευσης Χρήσης Βίας....... 124 4.4.3.1 Το δικαίωμα Άμυνας......................... 125 4.4.3.2 Άμυνα κατά Ενόπλων Ομάδων και Τρομοκρατών............ 129 4.4.3.3 Συλλογική Άμυνα........................... 132 4.4.3.4 Ανθρωπιστική Επέμβαση....................... 133 4.4.3.5 Επέμβαση μετά από Πρόσκληση της Κυβέρνησης ενός Κράτους 136 4.5 Παροχή Συνδρομής προς τον ΟΗΕ και Αποχή από την παροχή συνδρομής σε Κράτη εναντίον των οποίων λαμβάνονται προληπτικά ή κυρωτικά μέτρα (Άρθρο 2 5).................. 137 4.6 Διασφάλιση ότι Τρίτα Κράτη (μη μέλη) θα ενεργούν σύμφωνα με τις Αρχές του ΟΗΕ (Άρθρο 2 6)...................... 137 4.7 Μη-Επέμβαση του ΟΗΕ στις Εσωτερικές υποθέσεις των Κρατών-μελών (Άρθρο 2 7)............................. 139 5. Ιδιότητα Μέλους στον ΟΗΕ.................... 140 5.1 Ειδικά Ζητήματα Κτήσης Ιδιότητας Μέλους............. 145 5.2 Απώλεια της Ιδιότητας Μέλους..................... 150 5.3 Καθεστώς Παρατηρητή...................... 152 6. Θεσμική Δομή............................... 153
XVI Περιεχόμενα 6.1 Κύρια Όργανα............................ 154 6.1.1 Γενική Συνέλευση.......................... 154 6.1.2 Το Συμβούλιο Ασφαλείας...................... 157 6.1.3 Το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο (ECOSOC)......... 160 6.1.4 Το Συμβούλιο Κηδεμονιών.................... 161 6.1.5 Η Γραμματεία............................. 161 6.1.6 Το Διεθνές Δικαστήριο.......................... 162 6.2 Τα κυριότερα Επικουρικά Όργανα και Προγράμματα...... 164 6.2.1 Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου (International Law Commission).. 164 6.2.2 Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για το Παιδί (United Nations International Children s Emergency Fund-UNICEF)................. 164 6.2.3 Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR)............................... 164 6.2.4 Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών (UN Human Rights Council)...................... 165 6.2.5 Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD)............................ 166 6.2.6 Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (United Nations Development Programme-UNPD)................. 166 6.2.7 Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (United Nations Environment Programme-UNEP).................. 166 7. Δραστηριότητες του ΟΗΕ....................... 167 7.1 Διεθνής Ειρήνη και Ασφάλεια...................... 167 7.1.1 Ειρηνική Επίλυση των Διαφορών (Κεφάλαιο VI, Άρθρα 33-38 Χάρτη ΟΗΕ).................................. 167 7.1.2 Η Συλλογική Κυρωτική Δράση του ΟΗΕ.............. 170 7.1.2.1 Ο κεντρικός ρόλος του Συμβουλίου Ασφαλείας............ 170 7.1.2.2 Η Ενεργοποίηση του Μηχανισμού Συλλογικής Ασφάλειας.. 171 7.1.2.3 Η Κυρωτική δράση του Συμβουλίου Ασφαλείας.......... 172 (Α) Προσωρινά Μέτρα (Άρθρο 40 Χάρτη ΟΗΕ).......... 172 (Β) Μέτρα μη στρατιωτικού χαρακτήρα (Άρθρο 41 Χάρτη ΟΗΕ)... 173 (Γ) Μέτρα στρατιωτικού χαρακτήρα (Άρθρο 42 Χάρτη ΟΗΕ).... 174 7.1.2.4 Ο ρόλος της Γενικής Συνέλευσης: Ψήφισμα «Ενωμένοι για την Ειρήνη» 176 7.1.2.5 Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις ΗΕ................... 179 7.2 Δράση σε Θέματα Οικονομικά, Κοινωνικά και Ανθρωπιστικά.... 186 8. Διεθνής Ευθύνη............................ 189 Β. Ειδικευμένες Οργανώσεις ΠΑΡΟΥΛΑ ΝΑΣΚΟΥ-ΠΕΡΡΑΚΗ 1. Γενικά περί των Ειδικευμένων Οργανώσεων............ 193 2. Διακρίσεις των Ειδικευμένων Οργανώσεων.............. 196 Οργανώσεις Κοινωνικού, Μορφωτικού και Ανθρωπιστικού Χαρακτήρα............................ 196
Περιεχόμενα XVII 1. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ/ILO)..... 197 2. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ/WHO)............ 204 3. Η Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (UNESCO)................... 206 4. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (WIPO)... 210 Οργανώσεις Οικονομικού και Χρηματοδοτικού Χαρακτήρα. 213 1. Όμιλος Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank Group)........ 214 1.1 Διεθνής Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (IBRD)..... 215 1.2 Ο Διεθνής Οργανισμός Χρηματοδότησης (ΙFC)........... 219 1.3 Ο Διεθνής Οργανισμός Ανάπτυξης (IDA)................. 220 1.4 O Οργανισμός Πολυμερούς Ασφάλισης Επενδύσεων (MIGΑ)...... 222 1.5 Το Διεθνές Κέντρο για την επίλυση διαφορών που σχετίζονται με επενδύσεις (ICSID)............................ 224 2. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ/IMF)............ 225 3. Ο Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας (FAO).......... 230 4. Το Διεθνές Ταμείο Γεωργικής Ανάπτυξης (IFAD)............ 234 5. Οργανισμός Βιομηχανικής Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNIDO) 235 Οργανώσεις Τεχνικού Χαρακτήρα................. 237 1. Η Διεθνής Ένωση Τηλεπικοινωνιών (ITU)... 238 2. Η Παγκόσμια Ταχυδρομική Ένωση (UPU)....... 241 3. Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO)..... 242 4. Ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO).... 245 5. Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΙΜΟ)..... 248 6. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO)...... 252 Ειδικές Οργανώσεις συνεργαζόμενες με τον ΟΗΕ... 254 1. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ/WTO).... 255 2. Η Διεθνής Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας (IAEΑ).. 269 3. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔOM)... 272 II. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Γενικά περί Περιφερειακών Οργανισμών..... 278 Α. Ευρωπαϊκοί Οργανισμοί....... 280 Πολιτικοί Οργανισμοί......... 282 1. Το Συμβούλιο της Ευρώπης....... 282 2. Το Βόρειο Συμβούλιο........ 299 Πολιτικο-Στρατιωτικοί Οργανισμοί...... 300 1. Εισαγωγή........... 301 2. Ο Οργανισμός ΒορειοΑτλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) 302 3. Ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ / OSCE)......... 319 Οικονομικοί Οργανισμοί......... 334 1. O Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ /
XVIII Περιεχόμενα OECD)........... 336 2. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ/EU)...... 341 3. H Οικονομική Συνεργασία Εύξεινου Πόντου (ΟΣΕΠ/BSEC).. 381 4. Άλλοι ευρωπαϊκοί Οικονομικοί Οργανισμοί..... 390 Τεχνικοί Οργανισμοί........ 391 1. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Εκμετάλλευση Μετεωρολογικών Δορυφόρων (EUMETSAT)....... 391 Β. Αμερικανικοί Οργανισμοί....... 396 Πολιτικοί Οργανισμοί.......... 396 1. Ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών (ΟΑΚ/OAS)..... 396 Οικονομικοί Οργανισμοί......... 407 1. Το Σύστημα Ενοποίησης Κεντρικής Αμερικής (SICA).... 408 2. Το Οικονομικό Σύστημα Λατινικής Αμερικής (SELA).... 410 3. Η Κοινότητα των Άνδεων.......... 411 4. Η Κοινή Αγορά του Νοτίου Ημισφαιρίου της Αμερικής (MERCOSUR). 412 5. Η Κοινότητα της Καραϊβικής (CARICOM)..... 414 6. Ο Σύνδεσμος Λατινοαμερικανικής Ενοποίησης (ALADI) 416 7. Κοινότητα Λατινοαμερικανικών κρατών και κρατών της Καραϊβικής. 417 8. Η ΒορειοΑμερικανική Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών (NAFTA). 418 Γ. Aφρικανικοί Οργανισμοί.... 419 Πολιτικοί Οργανισμοί...... 420 1. Ο Οργανισμός της Αφρικανικής Ένωσης (ΑΕ/AU).. 420 Οικονομικοί Οργανισμοί..... 430 1. Η Οικονομική Κοινότητα Κεντροαφρικανικών Κρατών (ECCAS).. 431 2. Η Κοινότητα Ανατολικής Αφρικής (EAC).... 432 3. Η Οικονομική Κοινότητα Δυτικής Αφρικής (ECOWAS). 433 4. Η Κοινή Αγορά Ανατολικής και Νότιας Αφρικής (COMESA).... 434 5. Η Αφρικανική Οικονομική Κοινότητα (ΑΟΚ/AEC)..... 435 6. Λοιποί Αφρικανικοί Οργανισμοί... 436 6.1 Νότια Αφρικανική Αναπτυξιακή Κοινότητα..... 437 6.2. Η Ένωση του Αραβικού Μαγκρέμπ...... 437 6.3. Η Διακυβερνητική Αρχή για την Ανάπτυξη.. 438 6.4. Κοινότητα Κρατών Σαχέλ-Σαχάρας...... 438 Δ. Οργανώσεις της Ασίας και της Άπω Ανατολής.... 439 1. Ο Σύνδεσμος Κρατών Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN).... 441 2. Η Ένωση Περιφερειακής Συνεργασίας Νότιας Ασίας (SAARC).. 450 3. Το Σχέδιο Κολόμπο για Οικονομική και Κοινωνική Ανάπτυξη στην Ασία και στον Ειρηνικό (Σχέδιο Κολόμπο)... 451 4. Η Οικονομική Συνεργασία Ασίας ειρηνικού (ΑPEC). 451 5. Ο Οργανισμός Ασιατικής Παραγωγικότητας (ΑΡΟ). 451 6. Το Κέντρο του Νότου 452 7. Το Διεθνές Γεωργικό Γραφείο της Κοινοπολιτείας (CΑΒΙ). 452
Περιεχόμενα XIX 8. Κοινότητα της Καρύδας της Ασίας και του Ειρηνικού και ο Οργανισμός Υπουργών Εκπαίδευσης Νοτιοανατολικής Ασίας. 452 9. Οικονομική Κοινότητα της Κεντρικής Ασίας 452 10. Ευρωασιατική Οικονομική Κοινότητα (Eurasian Economic Community) 452 11. Οργανισμός Συνθήκης για τη Συλλογική Ασφάλεια (Collective Security Treaty Organization).. 454 12. Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης. 454 Ε. Λοιποί Οργανισμοί.. 455 1. Ο Σύνδεσμος Αραβικών Κρατών (LAS)... 456 2. Ο Οργανισμός Πετρέλαιο - Εξαγωγικών Κρατών (ΟΠΕΚ/OPEC)... 464 3. Συμβούλιο Συνεργασίας Κρατών του Κόλπου.. 464 4. Ο Οργανισμός Ισλαμικής Συνεργασίας (ΟΙΣ/OIC)... 465