Φωνολογία Μορφολογία - Λεξιλόγιο

Φωνολογία Μορφολογία - Λεξιλόγιο 1

Διδασκαλία σε επίπεδο φωνήματος έως και λέξης (Σημείωση: Οι διαφάνειες αυτές αφορούν στη διδασκαλία φωνολογίας της ομιλούμενης γλώσσας). 2

Η γλώσσα αποτελείται από στοιχεία δείκτες Ανάγνωση με χρήση των γλωσσικών στοιχείων ως δεικτών πληροφορίας (Goodman, 1996; Clay 1991) Σημασιολογικοί δείκτες Δομικοί δείκτες (περιλαμβάνεται η μορφολογία και το συντακτικό) Οπτικοί και ηχητικοί δείκτες (γραφο-φωνολογικά στοιχεία) Η σωστή χρήση και των τριών είναι απαραίτητη για την κατάκτηση του Εγγραμματισμού (Adams, 1990) 3

Γράφημα = η οπτική αναπαράσταση της λέξης Γραφηματικά (σχήματα των λέξεων, κανόνες ορθογραφίας) Μορφολογικά (συστατικά των λέξεων) Με συλλαβισμό Φώνημα = αναπαράσταση που βασίζεται στην ηχητική πληροφορία Αντιστοίχηση ήχων με γράμματα του αλφαβήτου 4

Πόσα φωνήματα ακούτε στις παρακάτω λέξεις. πλοίο τζάκι κουτί ξύλα 5

η συνειδητοποίηση της φωνολογικής δομής του λόγου, Είναι μέρος της γενικότερης ικανότητας της φωνολογικής επεξεργασίας του λόγου (Adams, 1990; Νικολόπουλος κ.ά. 2001) 6

περιλαμβάνει και υπερβαίνει τη φωνητική / φωνηματική ενημερότητα. ορίζεται ως η ικανότητα να ταυτίζει το άτομο συγκεκριμένους ήχους (φωνήματα) ΚΑΙ παράλληλα Η ικανότητα να τους εντάσσει και να τους χειρίζεται σε γλωσσικές παραγωγές μεγαλύτερων μονάδων όπως οι λέξεις, οι συλλαβές, οι ομοιοκαταληξίες κλπ. Σχετίζεται με την ικανότητα της απομόνωσης φωνημάτων, με την παράλειψη, αντικατάσταση, κατάτμηση, συνδυασμό φωνημάτων κ.ά. 7

8

η ικανότητα συνειδητού χειρισμού των φωνημάτων μιας λέξης ή ψευδολέξης, συνδέεται άμεσα με τη φωνολογική μνήμη συνδέεται με την κατάκτηση της προφορικής ομιλίας, πριν την εισαγωγή του παιδιού σε γραπτό λόγο. 9

Θεωρίες & Τακτικές Ανάπτυξης ΦΕ Κωφών και Βαρηκόων μαθητών με σημείο αναφοράς αντίστοιχες έρευνες σε ακούοντα παιδιά 10

Κατά τα διάφορα ηλικιακά στάδια, αλλάζουμε τον τρόπο που θυμόμαστε / αποθηκεύουμε τις λέξεις: Στην αρχή οι λέξεις αποθηκεύονται και ανακαλούνται ως ενιαίες μονάδες. Λίγο αργότερα οι μονάδες αποκωδικοποιούνται σε μικρότερες (συλλαβή, ηχητικές δομές). Το φώνημα είναι δομή που κατακτάται ακόμη αργότερα. Στο τέλος της διαδικασίας αυτής, το (ακούον) παιδί είναι έτοιμο να γίνει αναγνώστης. Τυπικά, όσο καλύτερα ένα παιδί κατανοεί ηχητικές δομές και ομοιοκαταληξίες, τόσο καλύτερα μπορεί να διαβάζει. 11

(Ο μαθητής) συνδυάζει φωνήεντα και σύμφωνα προφορικά ώστε να φτιάχνει λέξεις ή συλλαβές. Μπορεί να κατανοήσει προφορική εντολή ώστε σωστά να δείξει λέξεις με ομοιοκαταληξία. Διακρίνει μονοσύλλαβες λέξεις, και μπορεί περαιτέρω να τις χωρίσει στους αρχικούς και τους τελικούς ήχους τους. Μπορεί να απαριθμήσει τους ήχους μέσα στις συλλαβές, και τις συλλαβές μέσα σε λέξεις. Ταυτίζει ήχους φωνηέντων ή συμφώνων στα αντίστοιχα γράμματα. Κατανοεί ότι οι ήχοι αλλάζουν όπως αλλάζουν και τα γράμματα των λέξεων (αλφαβητική αρχή). 12

Πρώτη τάξη: Διακρίνει μεταξύ του αρχικού, μέσου και τελευταίου ήχου σε μονοσύλλαβες λέξεις. Δημιουργεί και εκφωνεί λέξεις με ομοιοκαταληξίες ή παρόμοιο ήχο, σε φωνήεντα ή σε σύμφωνα. Μπορεί να προσθέτει, να αφαιρεί ή να αλλάζει κατά βούληση συγκεκριμένους ήχους ώστε να δημιουργείται μια νέα λέξη (π.χ. κουτι / κουπί). Μπορεί να συνδυάζει από δύο έως τέσσερα φωνήματα ώστε να δημιουργεί κατανοητές λέξεις (π.χ. /γ/ /α/ /τ/ /α/ = γάτα). 13

Δευτέρα Τάξη Αποκωδικοποίηση και αναγνώριση λέξεων: Αναγνωρίζει και χρησιμοποιεί τους κανόνες ορθογραφίας, καθώς και τις διφθόγγους, τα δίψηφα κλπ όταν διαβάζει. Ανάπτυξη Λεξιλογίου και Εννοιών Ξέρει τη σημασία απλών προθεμάτων και καταλήξεων (π.χ. ξε-, υπερ-, -άκι, κλπ) 14

Σε ακούοντα παιδιά: Η φωνολογική ενημερότητα αναπτύσσεται φυσικά. Τα παιδιά που είναι καλά στην ανάγνωση, έχουν ανεπτυγμένη αντίστοιχα τη φωνολογική τους επίγνωση Η συστηματική εκπαίδευση σε θέματα φωνολογικής ενημερότητας ελαττώνει το βαθμό αποτυχίας, και προσδίδει μακροπρόθεσμα οφέλη στον αναγνώστη. (Εθνική Επιτροπή Ανάγνωσης Η.Π.Α., 2000) 15

Σε κωφά / βαρήκοα άτομα: Κάποιοι κωφοί έχουν ανεπτυγμένη φωνολογική επίγνωση. (Dyer, MacSweeney, Szczerbinski, Green, & Campbell, 2003; Harris & Moreno, 2004; LaSasso, Crain,& Leybaert,2003) Κωφά και Βαρήκοα Παιδιά μπορούν να ωφεληθούν από εκπαίδευση σε φωνολογική επίγνωση. (Trezek and colleagues, 2005, 2006) 16

Σύμφωνα με μελέτες από το Ινστιτούτο Υγείας του παιδιού (Institute of Child Health) και το Ινστιτούτο Έρευνας Ήχου (Institute of Sound and Vibration Research, Southampton) σε σχολεία της Αγγλίας όπου φοιτούσαν μαθητές με σοβαρά προβλήματα ακοής: Η ΦΕ σε κωφούς μαθητές ακολουθεί την ίδια πορεία όπως σε ακούοντες: Μαθαίνουν πρώτα τη συλλαβή, μετά την ηχητική δομή της λέξης και μετά το φώνημα. Κωφοί μαθητές με κοχλιακό εμφύτευμα είχαν παρόμοια ανάπτυξη με κωφούς που χρησιμοποιούσαν ακουστικά. Υπήρχε σχέση μεταξύ της φωνολογικής ενημερότητας και της ανάγνωσης σε κωφούς μαθητές. 17

Η ΦΕ αναπτύχθηκε με τον καιρό ακολουθώντας την ίδια αναπτυξιακή πορεία όπως στα ακούοντα παιδιά. Βάση αναφοράς για να προβαίνουν σε φωνολογικές κρίσεις ήταν η γραπτή μορφή των λέξεων στα κωφά παιδιά (που φορούσαν ακουστικό ή κοχλιακό εμφύτευμα) πολύ περισσότερο απ ό,τι στα βαρήκοα παιδιά. Η αποκωδικοποίηση συλλαβής στους χρήστες κοχλιακού εμφυτεύματος ήταν παρόμοια με των βαρηκόων παιδιών, ενώ η γενικότερη ΦΕ παρόμοια με των κωφών. Τέλος, η αναγνωστική τους ικανότητα δεν επηρεαζόταν από το επίπεδο ΦΕ, όσο από τη γνώση λεξιλογίου. 18

Πώς μπορούν τα κωφά παιδιά να κατακτήσουν το φωνολογικό σύστημα της γλώσσας, όταν έχουν περιορισμένη πρόσβαση στην ομιλούμενη γλώσσα λόγω έλλειψης ακοής; (Stewart & Clarke, 2003) 19

Ποιες είναι οι πιθανές διαδρομές που μπορούν να οδηγήσουν τους κωφούς και βαρήκοους μαθητές στον φωνολογικό εγγραμματισμό; 20

Ειδικότερα σε κωφά παιδιά: Στα τεστ ΦΕ για κωφά παιδιά πρέπει να χρησιμοποιούνται λέξεις που είναι απόλυτα γνωστές. Η ΦΕ δεν αφορά στη γνώση της γλώσσας, αλλά στην ικανότητα αποκωδικοποίησης! Σε μεγάλο βαθμό, η έρευνα της ΦΕ κωφών παιδιών ερευνά τη σχέση γραφής και φωνολογίας. 21

Σε σχέση με τα παραπάνω δεδομένα, η διδασκαλία ΦΕ σε κωφούς και βαρήκοους μαθητές, καλό είναι: να αξιολογήσουμε σωστά το επίπεδο ΦΕ στο οποίο βρίσκεται ο μαθητής (επίπεδο λέξης, συλλαβής, φωνήματος) ώστε να επιλέξουμε τις αντίστοιχες στρατηγικές. να ακολουθούμε την ίδια πορεία διδασκαλίας ΦΕ από λέξη προς τη συλλαβή, και τέλος προς το φώνημα. να εργαζόμαστε με λεξιλόγιο που ξέρουν ή που εύκολα θα μάθουν τα παιδιά. να χρησιμοποιούμε τη γραπτή μορφή της λέξης ως βάση. 22

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ 1. Χειλεανάγνωση 2. Παραγωγή Προφορικού Λόγου 3. Χρήση περιφερειακής ακοής 4. Ορθογράφηση λέξεων 5. Δακτυλοσυλλαβισμός 6. Μορφο-γραφηματική ορθογραφία 7. Οπτική αναπαράσταση ήχων της Ελληνικής 8. Σύμβολα ανά φώνημα μόρφημα 9. Οπτική φωνητική (Friedman Narr, 2006). 23

Χειλεανάγνωση: Παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη φωνολογική δομή της ομιλούμενης Ελληνικής, αν και περιορισμένη. Προσφέρεται σε άφθονες περιστάσεις. Γίνεται και αυθόρμητα από πολλούς Κωφούς και Βαρήκοους μαθητές. Μπορεί να διδαχθεί από ειδικούς λογοθεραπευτές για κωφούς και βαρήκοους. Παραγωγή προφορικής ομιλίας: Παρέχει περιορισμένες πληροφορίες σχετικά με τη φωνολογική δομή της Ελληνικής. Αποτελεί συνήθως μέρος του αναλυτικού προγράμματος 24

Χρήση περιφερειακής ακοής Παρέχει περιορισμένη πρόσβαση στη φωνολογική δομή της ομιλούμενης Ελληνικής. Η προσβασιμότητά της ποικίλει, ανάλογα με το επίπεδο του κάθε μαθητή. Ορθογράφηση, Δακτυλοσυλλαβισμός, Μορφογραφηματική ορθογραφία Αυξάνει τη γνώση της φωνολογικής δομής της ομιλουμένης Ελληνικής, αν και όχι με αντιστοιχία γραφήματος:φώνημα = 1:1 Μπορεί να ενταχθεί εύκολα στη σχολική διδασκαλία. 25

Cued English Visual phonics Και οι δύο μέθοδοι παρέχουν πλήρη πρόσβαση στις φωνολογικές πληροφορίες της Αγγλικής γλώσσας. Και οι δύο μέθοδοι απαιτούν εξειδίκευση του δασκάλου στη χρήση τους. Οι εφαρμογές στα Ελληνικά δεν είναι απόλυτα εφικτές 26

Οπτικό ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ σύστημα που χρησιμοποιεί 8 χειρομορφές σε 4 διαφορετικές θέσεις ώστε να αναπαραστήσει τα φωνήματα της Αγγλικής. Σε συνδυασμό με τις κινήσεις των χειλιών, όλοι οι ήχοι της ομιλουμένης Αγγλικής διαφοροποιούνται μεταξύ τους και γίνονται με σαφήνεια κατανοητοί στα άτομα που είναι κωφά ή βαρήκοα. Τα οπτικά σημεία δίνονται σε επίπεδο συλλαβής Εμφασίζεται έτσι η προσοχή στην ακολουθία των φωνημάτων και στις συλλαβές των λέξεων. Το παιδί κατακτά πλήρως το φωνολογικό σύστημα της ομιλούμενης Αγγλικής. 27

Μαθητές με σοβαρή απώλεια ακοής και παρακολουθούσαν προγράμματα προφορικής, ολικής ή οπτικο-χειρομορφικης επικοινωνίας (Cued Speech) διάβαζαν εξίσου καλά με τους ακούοντες συνομιλήκους τους όταν χρησιμοποιούνταν τα οπτικά χειρομορφικά στοιχεία(cued Speech). (Wandel, 1989). Κωφά παιδιά που από μικρή ηλικία χρησιμοποιούσαν οπτικά χειρομορφικά στοιχεία στο σπίτι, βασίζονται στον εσωτερικό τους προφορικό λόγο προκειμένου να βρουν λέξεις που ομοιοκαταληκτούν, ή προκειμένου να απομνημονεύσουν λέξεις ή ορθογραφίες τους. Οι διαδικασίες αυτές στα συγκεκριμένα παιδιά γίνονται παρόμοια με τα ακούοντα παιδιά, αλλά διαφορετικά από άλλα κωφά παιδιά που δεν είχαν δεχθεί ερεθίσματα σε σύστημα οπτικών χειρομορφικών σημείων (Cued Speech) από μικρή ηλικία. (Leybaert & Charlier, 1996). 28

Σχηματισμός Συμφώνων : /zh, d, p/ /TH, k, v, z/ /h, r, s/ /b, wh, n/ /m, f, t/ /w, l, sh/ /j, g, th/ /ch, y, ng/ 29

ee, ur ue, aw, e i, a, oo Θέσεις για φωνήεντα uh o, ah ie, ou oi, ay 30

Hell o 31

Πολυαισθητηριακή προσέγγιση στην αναπαράσταση των φωνημάτων, με χρήση κινήσεων των χεριών, κιναισθητικών, οπτικών και ακουστικών πληροφοριών. 45 Οπτικά στοιχεία που γίνονται με τα χέρια και με γραπτά σύμβολα, και βοηθούν να συνδέει ο μαθητής τη γραπτή με την προφορική γλώσσα. Το κάθε οπτικό στοιχείο (γραπτό ή χειρομορφικό) δείχνει εν μέρει πώς προφέρεται ο αντίστοιχος ήχος. Δε σχετίζεται με το γραπτό αλφάβητο άμεσα. 32

Βελτίωση όσον αφορά τα αρχικά στάδια του γραμματισμού (ανάγνωση λέξεων, αποκωδικοποίηση ψευδο-λέξεων, κατανόηση γραπτού λόγου) κατά το νηπιαγωγείο και την πρώτη τάξη. (Trezek & Wang, 2006) Βελτίωση στη γενίκευση αρχών της φωνητικής σε συνδυασμό με εκπαιδευτική παρέμβαση στην παραγωγή ομιλίας και εκπαίδευση σε συγκεκριμένο λεξιλόγιο. (Trezek & Malmgren, 2005) 33

e d 34

e a t pizza 35

Πρακτικές Συμβουλές Παραδείγματα για την Ανάπτυξη Φωνολογικής Ενημερότητας 36

Με συνέπεια και με λογική συνοχή να διδάσκετε λεξιλόγιο καθώς παράλληλα διδάσκετε στρατηγικές αποκωδικοποίησης. Σε πολλές περιπτώσεις τα κωφά και τα βαρήκοα παιδιά δεν γνωρίζουν την έννοια λέξεων, τις οποίες καλούνται να διαβάσουν. 37

Συλλαβισμός Ομοιοκαταληξία Φωνολογική Ανάλυση Δομική ανάλυση Με οπτικό τρόπο Κειμενικά στοιχεία Σημασιολογικά, συντακτικά, από εικόνες Λεξικό Βοήθεια από τρίτους Ο εγκέφαλός μας ψάχνει για αναλογίες προκειμένου να συστηματοποιεί τη γνώση. Η ομαδοποίηση λέξεων βοηθά την ενεργή μνήμη μας και την αποκωδικοποίησή των λέξεων σε μορφήματα. Για τα παραπάνω απαιτείται συνεπής, συστηματική και άμεση εκπαίδευση του παιδιού από τον παιδαγωγό. 38

το που ποιος πότε άλογο Οι συλλαβές έχουν ακουστική φύση, καθώς ο ρυθμός μεταφέρεται σε χαμηλές συχνότητες ήχου. Οι συλλαβές μπορούν να γίνουν αντιληπτές και οπτικά, καθώς τα φωνήεντα κάνουν το στόμα να ανοίγει σε κάθε συλλαβή. 39

elephant 40

f i sh 41

Χρήση μερών της συλλαβής (αρχής και τέλους, ή συμφώνου και φωνήεντος) για εκμάθηση νέων λέξεων: Ο μαθητής βασίζεται στις λέξεις που γνωρίζει ήδη, ώστε να μάθει άλλες όμοιες, που ομοιοκαταληκτούν το παράδειγμα εφαρμόζεται πληρέστερα σε γλώσσες όπως η Αγγλική. Αν ξέρεις να λες rain, μπορείς να πεις και train Για την Ελληνική γλώσσα, προσαρμογές του μοντέλου αυτού μπορούν να γίνουν για την εκμάθηση του τονισμού με χρωματικούς κώδικες (βλ. παρακάτω). 42

rain ice snow main gain train grain stain strain rice dice spice vice twice splice bow mow slow glow crow know throw 43

Επιλέξτε ένα συγκεκριμένο ήχο για να δώσετε έμφαση καθ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας. Με πόσους τρόπους βλέπουμε να γράφεται ένας συγκεκριμένος ήχος; Πόσες φορές βρήκαμε τη τον ήχο στο κείμενο; Σε ποιες λέξεις; Γνωρίζουμε αυτές τις λέξεις (είτε στην νοηματική είτε στην ομιλουμένη γλώσσα); 44

διαβάσουν και να γράψουν βιβλία, ιστορίες και ποιήματα που δίνουν έμφαση σε ένα συγκεκριμένο φώνημα ή σε συχνό συνδυασμό γραμμάτων. κατασκευάσουν σπίτια ή σκάλες με οικογένειες λέξεων μετακινήσουν συνδυασμούς γραμμάτων ώστε να δημιουργήσουν νέες λέξεις. 45

Για μέρη λέξεων, μορφήματα, προθέματα καταλήξεις για ολόκληρες λέξεις Συνδυασμοί χρωμάτων, π.χ. πράσινο κίτρινο κόκκινο για να σημαίνονται λέξεις με απλή έως σύνθετη φωνολογική / συλλαβική δομή. 46

Με τουβλάκια που έχουν γράμματα της αλφαβήτου Ανά μορφολογική ή ανά σημασιολογική κατηγορία Με χρονομέτρηση Ασκήσεις επέκτασης και εμβάθυνσης του λεξιλογίου (γράψιμο ιστορίας, τοίχος με λέξεις, κλπ) Σχετικό βιβλίο με πρακτικές ασκήσεις στα Αγγλικά: Cunningham, P.M., & Hall, D.P. (1994). Making Words. Torrance, CA: Frank Schaffer Publications. 47

Ο δάσκαλος εξηγεί αρχικά: από πόσα γράμματα αποτελείται η λέξη. ποια από τα γράμματα πρέπει να αλλάξει ο μαθητής (π.χ. το πρώτο, το δεύτερο, το φωνήεν ) πότε να αλλάξει ο μαθητής τη σειρά των γραμμάτων ή των ήχων πότε πρέπει να ξαναρχίσει τη διαδικασία ο μαθητής 48

Παιχνίδια με δεδομένες καταλήξεις λέξεων (παραδείγματα από τα Αγγλικά): ake ail old at ar end 49

Μορφολογία και σημασίες μέσα στη λέξη 50

51

Οι σημασίες των λέξεων επεκτείνονται, τροποποιούνται, μεταβάλλονται με συστηματικό τρόπο μέσω καταλήξεων, προθεμάτων και επιθεμάτων πάνω στην αρχική μορφή της κάθε λέξης. Παράδειγμα από τα Αγγλικά: antidisestablishmentarianism : προκύπτει από τη λέξη establish έχει δύο προθέματα (anti-, dis-) και τέσσερα επιθέματα (-ment, -ary, -an, -ism). 52

Με βάση τα μορφήματα (μέρη των λέξεων): λέξεις με ένα μόρφημα: και, σε, μόλις εξαρτημένα μορφήματα προθέματα (εκ, απο, εν, δια, υπερ ) καταλήξεις (ως, ω, οι, ότητα ) Οι μαθητές μαθαίνουν γράφοντας πρώτα μέρη των λέξεων (graphemes) και αναλύοντας το νόημά τους. 53

Η διδασκαλία κωφών μέσω της μορφο-γραφηματικής προσέγγισης προϋποθέτει τη σωστή χρήση των αντίστοιχων κωδικώννοημάτων για κάθε πρόθεμα / κατάληξη. Δύναμη δύναμη δυνατός δυνατότητα δυναμώνω Αδύναμος αδύνατος υπερδύναμη 54

Δομική ανάλυση λέξεων Αν και οι δύο μέθοδοι βασίζονται στην ανάλυση των λέξεων σε μικρότερες μονάδες, η δομική ανάλυση κόβει τις λέξεις σε συλλαβές, οι οποίες διακρίνονται με φωνολογικά κριτήρια. Η μορφο-γραφηματική προσέγγιση δεν έχει ως βάση τον ήχο, αλλά τη σημασία των μορφημάτων, και εφαρμόζεται στο γραπτό λόγο. 55

Βάση της προσέγγισης αποτελεί η οπτική αναγνώριση μερών των λέξεων τα οποία είναι πλήρως προσβάσιμα στους κωφούς μαθητές. Είναι δυνατόν οι μαθητές να βλέπουν και να νοηματίζουν τα μέρη της κάθε λέξης. Η αντιστοίχηση σημασίας-μορφημάτων στα Ελληνικά είναι πολύ σταθερότερη από την αντιστοίχηση σημασίας-φωνημάτων. Η ικανότητα των κωφών να από-κωδικοποιούν το κείμενο σε επίπεδο σύνταξης είναι καθοριστική για το τελικό βαθμό κατανόησης κειμένου. (Kelly, 1995). 56

Οι καλύτεροι κωφοί αναγνώστες επιλέγουν προσεχτικά τα μορφήματα κατά το σχηματισμό των λέξεων. Η ικανότητα χειρισμού των μορφημάτων είναι καθοριστική για την ανάπτυξη του λεξιλογίου, όσον αφορά την αναγνωστική ικανότητα κωφών μαθητών. Η μορφο-γραφηματική προσέγγιση βοηθά τους μαθητές να δημιουργούν περισσότερο ορθογραφημένα κείμενα, παρά οι μαθητές που διδάσκονται με φωνολογική ανάλυση. 57

1. Δείχνουμε το μόρφημα στόχο μέσα σε κέιμενο που να έχει εύληπτο νόημα. 2. Διδάσκουμε τους μαθητές να αποκωδικοποιούν το άγνωστο λεξιλόγιο κάθε φορά, εφόσον βρίσκεται σε γνωστό λεξιλογικό και γραμματικό περιβάλλον. Δείχνουμε στους μαθητές όσο το δυνατόν περισσότερα περιβάλλοντα χρήσης του μορφήματος. 3. Με οπτικό τρόπο, τονίζουμε τα μορφήματα, καθώς και τις αλλαγές που επιφέρουν στο νόημα των λέξεων (πχ. ευτυχώς δυστυχώς). 58

4. Διδασκαλία βασικών μορφών κλίσης του ρήματος 5. Έπειτα, διδασκαλία απλών προθεμάτων, καταλήξεων και συνθέτων. 6. Σε επόμενο επίπεδο, κάποια προθέματα που προέρχονται από τα Αρχαία Ελληνικά (συν- δια-) 59

Διδάσκουμε όλες τις πιθανές μορφές της κάθε λέξης ώστε να φανεί πώς η αρχική ρίζα της λέξης αλλάζει τη σημασία της ανάλογα με τις καταλήξεις ή τα προθέματα που τη συνοδεύουν. Η δραστηριότητα αυτή εκτελείται ενεργητικά από το δάσκαλο. Παραδείγματα από τα Αγγλικά: e.g., scrip/scrib (to write) nouns verbs adjectives scripture scribe (d, ing) scribed description describe scribbled manuscript inscribe prescribed prescription prescribe scriber scribble script inscription 60

Κατόπιν, ζητούμε από τους φοιτητές να ρίξουν στην ομάδα όσο περισσότερες λέξεις γνωρίζουν, οι οποίες να περιέχουν συγκεκριμένο πρόθεμα ή κατάληξη (πχ. Κύκλος, τρίκυκλο, ημικύκλιο, κυκλικός ). Βοηθητικά, ο δάσκαλος μπορεί να έχει (δημιουργήσει &)δώσει στους μαθητές κείμενα όπου να περιέχονται οι συγκεκριμένες λέξεις. Η άσκηση πάντως αυτή εκτελείται κύρια από τους μαθητές. 61

10 Πηγή: Paul, P. (1998). Literacy and deafness. Boston: Allyn & Bacon Πίνακας όπου ελέγχονται τα αποτελέσματα της αναγνώρισης μορφημάτων αφού ο μαθητής έχει ήδη εξασκηθεί αρκετά με τα μέρη των λέξεων. Στο συγκεκριμένο πίνακα, ο μαθητής καλείται να απαντήσει ποια από τα μορφήματα στις στήλες συνδυάζονται με τα μορφήματα στις οριζόντιες γραμμές. Table of Combing Parts gon ton cycl gam angl ped/pod enni/annu (angle) (pitch) (wheel) (marriage) (angle) (foot) (year) mono (1) X bi, di (2) tri (3) oct (8) X dec (10) poly (many) 62

1. Μονότονος 2. Μονόκυκλο 3. Μονογαμικός 4. Πολυγαμικός 5. Τρίγωνος 6. Δίκυκλο 7. Δίγαμος α. Έχει τρεις γωνίες β. Έχει μόνο ένα σύντροφο γ. Παντρεύεται με πολλά άτομα δ. Είναι παντρεμένος την ίδια στιγμή με δύο συντρόφους ε. Πάντοτε ίδιος, δεν αλλάζει στ. Όχημα με μια ρόδα ζ. Όχημα με δύο ρόδες 63

http://www.strugglingreaders.com/html/ga1 22.htm http://www.klise.com/learn/grammar/pos.htm 64

Διδασκαλία νέου λεξιλογίου σε κωφά παιδιά 65

Με βάση τον ορισμό της λέξης Με βάση έννοιες του περι-κειμένου Με βάση γενικές έννοιες Σημασιολογικούς χάρτες (Schirmer, 2000) 66

1. Ζητείται από τους μαθητές να βρουν στο λεξικό τους ορισμούς λέξεων, τους αντιγράφουν, και γράφουν μια πρόταση για κάθε λέξη της οποίας τον ορισμό έχουν βρει. 2. Ο δάσκαλος με λίγα λόγια συζητά τις έννοιες των νέων λέξεων πριν ξεκινήσει η ανάγνωση σε βάθος. 67

Προγράμματα υπολογιστών που εμπεριέχουν λεξικά. Λεξικά σε CD με εικόνες ή / και αντιστοιχίες σε νοηματική γλώσσα Προγράμματα ή ιστοσελίδες που βοηθούν το δάσκαλο να δημιουργήσει εξατομικευμένα προγράμματα διδασκαλίας, με ερμηνείες λέξεων ενσωματωμένες. 68

Οι νέοι μαθητές σε τελευταία ανάλυση, χρειάζεται να συναντήσουν μια λέξη μέσα σε κείμενο, ώστε να κατανοήσουν πλήρως τη σημασία της. (Gipe, 1980; Gipe & Arnold, 1979). Ο συχνότερος τρόπος για την ανακάλυψη του νοήματος μιας νέας λέξης είναι το απλό μάντεμα του περιεχομένου της, με βάση το κείμενο. 69

1η σημασία λέξη 2η σημασία καταλήξεις Προθέματα Παράγωγα -s -ed 70

Συστηματική εξάσκηση των μαθητών ώστε να: Κοιτούν πριν αλλά και μετά από τη λέξη τόσο, όσο προσέχουν την ίδια τη λέξη. Να επεξεργάζονται το κείμενο με βάση την κοινή λογική τους και την προϋπάρχουσα γνώση τους. Να προβλέπουν πιθανές σημασίες Να προχωρούν με την απλή μέθοδο της δοκιμής και της πλάνης. Μπορούν μόνοι τους να δουν αν οι γνώσεις τους ή οι υποθέσεις τους είναι αρκετές για να βρουν τη σημασία της νέας λέξης, ή αν τελικά χρειάζονται εξωτερική βοήθεια. Blachowicz & Fisher (1996) 71

72

Δραστηριότητες πριν από την ανάγνωση: Για ενεργοποίηση προηγούμενης γνώσης Για πρώτη επαφή με τις σημαντικότερες νέες λέξεις. Δραστηριότητες μετά από την Ανάγνωση Προσθέτουμε λέξεις, κατηγορίες και νέες έννοιες στους αρχικούς μας σημασιολογικούς χάρτες. 73

Οι δραστηριότητες εκμάθησης νέου λεξιλογίου πρέπει να εστιάζονται στις εμπειρίες του ίδιου του μαθητή ως προς την έννοια ή τις έννοιες μιας λέξης, για αποτελεσματικότερη εκμάθηση. 74

Οπτική οργάνωση γνώσης για εφαρμογή σε νέο λεξιλόγιο: 75

Γράφουμε μια λέξη που αντιπροσωπεύει κάποια βασική έννοια, την οποία πραγματεύεται το κείμενο. Ζητούμε από τους μαθητές να σκεφτούν σχετικές λέξεις. Ομαδοποιούμε τις λέξεις σε βασικές κατηγορίες. Παρουσιάζουμε τις νέες λέξεις του κειμένου, και συζητούμε με τους μαθητές πού πιστεύουν ότι ταιριάζουν αυτές στις κατηγορίες του σημασιολογικού μας χάρτη. (Duffelmeyer & Banwart, 1993; Heimlich & Pittelman, 1986; Johnson, Pittelman, &Heimlich, 1986) 76

Λέξεις με πολλαπλές σημασίες Μεταφορικές εκφράσεις, ιδιωματισμοί διαλεκτικά στοιχεία 77

Ιδιωματισμοί Δεν παίρνει από λόγια Παρομοιώσεις Μοιάζει σαν άγγελος. Μεταφορές Το μυαλό του είναι ξυράφι 78

Οργανώνουν οπτικά τη λεξιλογική γνώση του παιδιού Ενεργοποιούν τους μαθητές ώστε να χρησιμοποιούν την ίδια λέξη με διαφορετικές σημασίες 79

80

Antonyms can go here too. source: http://curry.edschool.virginia.edu/go/readquest/pdf/wordmap_2.pdf 81

http://www.manatee.k12.fl.us/sites/elementary/palmasola/ps4mm2.htm http://www.quia.com/cb/29778.html (Jeopardy) 82

Easterbrooks, Susan R. & Baker, Sharon (2002). Language Learning in Children Who Are Deaf and Hard of Hearing. Boston, MA: Allyn and Bacon Schirmer, Barbara, R. (2000). Language and Literacy Development in Children Who Are Deaf. Needham Heights, MA: Allyn & Bacon Dr Deborah James, Newcastle University Φωνολογική Ενημερότητα σε παιδιά με κοχλιακό εμφύτευμα Βρετανικός Σύλλογος Δασκάλων για Κωφά Παιδιά άρθρα σχετικά με τη Φωνολογική Ενημερότητα Susan Easterbrooks, Georgia State University Μορφογραφηματική Προσέγγιση διδασκαλίας Λεξιλογίου σε κωφά παιδιά Rachel Friedman Narr - California State University, Northridge, Deaf Education - Φωνολογική Ενημερότητα και το Γραμματισμό Κωφού Παιδιού Brenda Stephenson & Mary Helen Gallien: Σημασιολογική Προσέγγιση Διδασκαλίας Λεξιλογίου σε Κωφούς μαθητές http://www.manatee.k12.fl.us/sites/elementary/palmasola/ps4mm2.htm http://www.quia.com/cb/29778.html http://www.geocities.com/athens/aegean/6720 http://www.fairviewlearning.net/deaf-overview.php 83