Τα Όσπρια Καλλιέργεια-Προβλήματα-Προοπτική Δρ. Δημήτριος Βλαχοστέργιος Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών & Βοσκών Λάρισας Δρ. Χρίστος Τσαντήλας Ινστιτούτου Χαρτογράφησης και Ταξινόμησης Εδαφών
ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΟΣΠΡΙΑ Ξηρικά Όσπρια Ρεβίθι (Cicer arietinum L.) Φακή (Lens culinaris Medik.) Κουκί (Vicia faba L.) Λαθούρι (φάβα) (Lathyrous sp.) Ποτιστικά όσπρια Φασόλια (Phaseolous vulgaris L.) Μαυρομάτικα φασόλια (Vigna sinensis L.) Γίγαντες-Ελέφαντες (Phaseolus coccineous L.)
ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗ ΑΞΙΑ Πρωτεΐνη υψηλής διαιτητικής αξίας, εφάμιλλη του κρέατος (φασόλια, ρεβίθια). Σίδηρο, Ασβέστιο, Βιταμίνες. Φυτικές ίνες και φυλλικό οξύ που συμβάλλουν στη μείωση της χοληστερόλης, προστασία της καρδιάς και πρόληψη δυσκοιλιότητας
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΕΡΓΕΙΑ Καλλιεργούμενη έκταση: 150.000στρ. Μέση Ετήσια παραγωγή: 25-30.000 τόνοι Κατανάλωση: 70-80.000 τόνους Εκτίμηση κατανάλωσης 2013: πάνω από 100.000 τόνους
ΚΥΡΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΟΣΠΡΙΩΝ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ vs ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΣΠΡΙΩΝ Χαμηλές τιμές παραγωγού vs Υψηλές τιμές τελικού προϊόντος στο ράφι για τα Ελληνικά όσπρια σε σχέση με τα αμφιβόλου ποιότητας εισαγόμενα Θέματα τεχνικής καλλιέργειας Τυποποίηση-Εμπορία Φαινόμενο «Ελληνοποίησης» Αλλαγή καταναλωτικών προτιμήσεων προς ποιοτικά και επώνυμα, Ελληνικά προϊόντα
ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΟΣΠΡΙΩΝ Αξιοποίηση των Ελληνικών ποικιλιών που είναι άριστα προσαρμοσμένες στις συνθήκες της Ελληνικής υπαίθρου Αξιοποίηση των οσπρίων στα σχήματα αμειψισποράς, στα προγράμματα μείωσης της αζωτούχου λίπανσης και γενικότερα στα αγροπεριβαλλοντικά προγράμματα Έμφαση στην ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος
ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΟΣΠΡΙΩΝ Οργάνωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων με επιχειρηματική συνείδηση σε ατομικό επίπεδο, σε ομάδες παραγωγών ή με τη μορφή της συμβολαιακής γεωργίας Αξιοποίηση των εθνικών νόμων και των δράσεων της ΕΕ που στοχεύουν στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των Ελληνικών προϊόντων Η ΕΕ είναι ιδιαίτερα ελλειμματική στην παραγωγή οσπρίων-προοπτική εξαγωγών
Ρεβίθι Η ανερχόμενη καλλιέργεια της Θεσσαλικής γης
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ Είναι το πιο ανθεκτικό στις ξηροθερμικές συνθήκες ανάμεσα στα καλλιεργούμενα όσπρια στη χώρα μας, ενώ παρουσιάζει προβλήματα ανάπτυξης σε εδάφη που δεν στραγγίζουν Προσαρμόζεται σε μεγάλη ποικιλία εδαφών (άγονα, ξηρικά κα) Οι ανοιξιάτικες βροχές παίζουν ευνοϊκό ρόλο στην αύξηση της απόδοσης του ρεβιθιού
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Λίπανση. Δεν χρειάζεται αζωτούχο λίπανση. Απαιτεί 6-9 μονάδες φωσφόρου για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων. Καταπολέμηση Ζιζανίων. Το ρεβίθι είναι φυτό το οποίο έχει πολύ μικρή ανταγωνιστική ικανότητα απέναντι στα ζιζάνια. Σήμερα, μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μόνο τα αγροστώδη ζιζάνια. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα για τα πλατύφυλλα ζιζάνια γεγονός που μειώνει την παραγωγή και υποβαθμίζει το τελικό προϊόν.
Τρόπος αντιμετώπισης ζιζανίων Εφαρμογή προφυτρωτικά της δραστικής ουσίας pentimethalin, s-metolachlor και flumioxazin και η οποία ωστόσο έχει περιορισμένο χρόνο δράσης και ελέγχει μικρό σχετικά αριθμό ζιζανίων Αποτελέσματα ικανοποιητικά για λουβουδιά, βλήτο, γλυστρίδα. Και τα 2 ζιζανιοκτόνα ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΡΕΒΙΘΙΑ.
Τρόπος αντιμετώπισης ζιζανίων Πειραματισμός για αλλαγή του τρόπου σποράς. Μετάβαση από τη συνεχή σπορά σε γραμμική σπορά για καλύτερο έλεγχο ζιζανίων και αξιοποίηση οικονομικότερων & αποτελεσματικότερων μεθόδων ποτίσματος.
Ασθένειες & Εχθροί Ασθένειες. Η σημαντικότερη ασθένεια του ρεβιθιού είναι η ασκοχύτωση (Ascochyta rabiei). Προσβάλλει τα φύλλα και τους κλάδους και μπορεί να προκαλέσει τεράστιες απώλειες Εχθροί. Οι κυριότεροι εχθροί του ρεβιθιού είναι το πράσινο σκουλήκι στον αγρό και ο βρούχος στην αποθήκη. Όταν δεν ελεγχθούν εγκαίρως προκαλούν μεγάλες ζημιές στην παραγωγή και υποβαθμίζουν την ποιότητα του σπόρου.
Ασκοχύτωση (Ascochyta rabiei) Είναι η σοβαρότερη ασθένεια της καλλιέργειας. Διαχειμάζει στα φυτικά υπολείμματα και στους μολυσμένους σπόρους. Τα φυτικά υπολείμματα αποτελούν εστία μόλυνσης για 2-3 χρόνια.
Ασκοχύτωση (Ascochyta rabiei) Έντονη προσβολή σε μεγαλόσπερμη ποικιλία με ευαισθησία στην ασκοχύτωση.
Αλτερνάρια (Alternaria alternata) Εμφανίζεται σε προχωρημένο στάδιο της ανάπτυξης των φυτών. Δημιουργεί χαρακτηριστική κυκλική κηλίδα στους λοβούς των ρεβιθιών. Η ασθένεια μεταδίδεται με το σπόρο και με τα μολυσμένα φυτικά υπολείμματα.
Πράσινο σκουλήκι (Heliothis armigera) Στα τέλη Απριλίου εμφανίζονται οι μικρές πεταλούδες και γεννάνε στα ανώτερα φύλλα. Οι νεαρές κάμπιες τρέφονται αρχικά με τα ανώτερα φύλλα των φυτών. Όταν αυξηθούν σε μέγεθος (>4cm) τότε εισέρχονται στους λοβούς και κατατρώγουν τους πράσινους σπόρους.
Πράσινο σκουλήκι (Heliothis armigera) Χαρακτηριστική ακανόνιστη οπή εισόδου σε λοβό ρεβιθιού. Σε περίπτωση που το έντομο παρουσιάζεται συχνά σε μια περιοχή θα πρέπει να γίνεται προληπτικός ψεκασμός
Βρούχος (Acanthoscelides obtectus) Έντομο αποθήκης το οποίο αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα προκαλεί μεγάλες απώλειες στην παραγωγή. Ψεκασμοί κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας δεν έχουν αποτέλεσμα.
Ποικιλίες ρεβιθιού που δημιουργήθηκαν από το ΙΚΦ&Β
ΘΗΒΑ Μεγαλόσπερμη (βάρος 1000 σπόρων: 430-480γρ.) Απόδοση: 160-220κιλά/στρ Ευαίσθητη στην ασκόχυτα Αντέχει ως τους -3 ο C Άριστη βραστικότητα & γεύση Σποροπαράγεται από: AGROLAND
ΓΑΥΔΟΣ Μεγαλόσπερμη (βάρος 1000 σπόρων: 440-480γρ.) Απόδοση: 160-220κιλά/στρ Ανοχή στην ασκοχύτωση Αντέχει ως τους -5 ο C Άριστη βραστικότητα & γεύση Σποροπαράγεται από: ΓΑΙΑ ΑΕ
ΑΜΟΡΓΟΣ Μεσόσπερμη (βάρος 1000 σπόρων: 325-365 γρ.) Απόδοση: 160-240κιλά/στρ Ανθεκτική στην ασκοχύτωση Αντέχει ως τους -10 ο C. Κατάλληλη για φθινοπωρινή σπορά Άριστη βραστικότητα & γεύση Προτείνεται για τη βιολογική γεωργία Σποροπαράγεται από: ΚΕΣΠΥ
Φασόλι Η αρδευόμενη καλλιέργεια οσπρίων στη Θεσσαλία
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ - ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Φυτό υγρόφιλο, απαιτητικό σε ένταση φωτός και ηλιοφάνεια Ποτιστικό (300-400mm νερού) Προσαρμόζεται σε μεγάλη ποικιλία εδαφών αλλά προτιμά τα στραγγερά και γόνιμα εδάφη. Άριστο PH: κοντά στο 6,5
Σπορά φασολιών με πνευματική μηχανή
Έλεγχος βάθους σποράς
Επιθυμητές εδαφικές ιδιότητες (Hill Laboratories) ph 5.6 7.0 Διαθέσιμος Φωσφόρος Διαθέσιμο Κάλιο Διαθέσιμο Μαγνήσιο Νάτριο Ικανότητα ανταλλαγής Κατιόντων 35-75 mg/kg 6.0-12.0 cmol/kg 1.0-3.0 cmol/kg 0.0-0.50 cmol/kg 12-15 cmol/kg
Επιθυμητές συγκεντρώσεις θρεπτικών (Hill Laboratories) Άζωτο,% 4.0-6.0 Φωσφόρος, % 0.35-0.50 Κάλιο, % 1.8-4.0 Θείο, % 0.25-0.50 Ασβέστιο, % 1.5-3.0 Μαγνήσιο, % 0.25-0.70 Νάτριο, % 0.0-0.060 Σίδηρος, ppm 50-300 Μαγγάνιο, ppm 50-300 Ψευδάργυρος, ppm 30-100 Χαλκός, ppm 6.0-50 Βόριο, ppm 40-60 Μολυβδαίνιο, ppm 0.50-1.0 Εποχή δειγματοληψίας: Έναρξη άνθησης Αριθμός φύλλων: 20-30 νέα ώριμα φύλλα
Απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία Κανονικό Έλλειψη Αζώτου Δέσμευση Ν από το βακτήριο Rhizobium. Δεν απαιτείται Ν-ούχος λίπανση Έλλειψη Ν σε αμμώδη με μικρή περιεκτικότητα σε οργ. ουσία εδάφη Συμπτώματα σε παλαιά φύλλα
Απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία Κανονικό Έλλειψη Φωσφόρου Έλλειψη Ρ σε εδάφη με ph <6.2. Συμπτώματα στα νέα φύλλα. Καθυστέρηση ωρίμασης. Εμφάνιση κίτρινου χρώματος που μετατρέπεται σε καφέ.
Απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία Κανονικό Έλλειψη Καλίου Έλλειψη σε ελαφρά εδάφη, με χαμηλή γονιμότητα, υψηλό ασβέστιο και μαγνήσιο με χαμηλό ph (<6.0). Συμπτώματα στα νέα φύλλα. Περιφερειακή χλώρωση.
Απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία Κανονικό Έλλειψη Ασβεστίου Έλλειψη σε όξινα εδάφη (ph 4.4-5.5) με χαμηλή περιεκτικότητα σε Ca, Mg και υψηλή Al. Απώλεια σπαργής, ξήρανση ακραίων σημείων, χρώμα βαθύ πράσινο παλαιών, κιτρίνισμα νέων φύλλων. Βελτίωση με ασβέστωση των εδαφών.
Απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία Κανονικό Έλλειψη Μαγνησίου Έλλειψη σε όξινα εδάφη (ph<6.0) με χαμηλή περιεκτικότητα σε Κ, Ca. Χλώρωση μεταξύ των νεύρων.
Απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία Κανονικό Έλλειψη Σιδήρου Έλλειψη σε ασβεστούχα με υψηλό ph εδάφη, με υψηλή περιεκτικότητα σε Ρ, σε νέα φύλλα. Χρώμα κίτρινο προς άσπρο.
Απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία Κανονικό Έλλειψη Θείου Σπάνια έλλειψη, σε εδάφη με ph<6.0. Συμπτώματα όμοια με έλλειψη Ν.
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ - ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Κρίσιμη περίοδος: Η περίοδος της άνθησης μέχρι το «δέσιμο» το λοβών. Η παρατεταμένη ξηρασία και οι θερμοί άνεμοι κατά την ανθοφορία προκαλούν ανθόρροια, αδυναμία γονιμοποίησης ή και αποξήρανση Τακτική ποτίσματος: στα πρώτα στάδια τα ποτίσματα γίνονται με μικρή συχνότητα και μεγάλη ποσότητα νερού, ενώ από την άνθηση και μετά τα ποτίσματα γίνονται συχνότερα και με λιγότερο νερό
Αποξηραμένα φυτά φασολιού μετά από καύσωνα Κουλούρα Ν. Λάρισας Ιούλιος 2012
Ζιζανιοκτονία Προσπαρτική εφαρμογή pentimethalin Μεταφυτρωτική εφαρμογή με bentazone στα 2-5 φύλλα
Ασθένειες, Ιώσεις, Εχθροί Ασθένειες: τήξεις φυταρίων, φουζάριο, ανθράκνωση, σκληρωτίνια Ιολογικές ασθένειες: κοινό μωσαϊκό του φασολιού (BCMV), κίτρινο μωσαϊκό του φασολιού (BYMV) Εχθροί: Σιδηροσκώληκες (Elateridae sp.), Κρεμμυδοφάγος (Gryllotalpa sp.), Αγρότιδες (Agrotis sp.), Βρούχος (Acanthoscelides obtectus)
Βακτηρίωση του φασολιού (Xanthomonas spp., Pseudomonas phaseolicola) Αντιμετώπιση με χαλκούχα σκευάσματα. Εφαρµογές µε την εµφάνιση των πρώτων συµπτωµάτων των ασθενειών και επανάληψη ανά 10-14 ηµέρες ανάλογα µε την ένταση της προσβολής
Κοινό μωσαϊκό του φασολιού (BCMV) Προκαλεί εναλλασσόμενο χρωματισμό πράσινου και κίτρινου στα φύλλα, νανισμό και συστροφή των φύλλων προς τα κάτω. Χρήση υγιούς σπόρου, καταπολέμηση αφίδων, εκρίζωση και καταστροφή προσβεβλημένων φυτών
Αγρότιδα (Agrotis spp) Χαρακτηριστικό «δάγκωμα» στο λαιμό του νεαρού φυταρίου. Καταπολέμηση με αγροχημικά.
Τετράνυχος (Tetranychus spp.) Προκαλεί σοβαρές ζημιές όταν ο καιρός είναι ζεστός και ξερός. Δεν φαίνεται με γυμνό μάτι. Βρίσκεται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων από όπου μυζά τους χυμούς και προκαλεί σταδιακό «άσπρισμα» της πάνω επιφάνειας του φύλλου. Αντιμετωπίζεται με έγκαιρη εφαρμογή χημικών σκευασμάτων.
Βρούχος (Acanthoscelides obtectus) Γεννά τα αυγά του πάνω στους λοβούς και οι προνύμφες εισχωρούν στους σπόρους. Ξεκινάει από το χωράφι και οι ζημιές συνεχίζονται στην αποθήκη.
Συγκομιδή Παραδοσιακός τρόπος. Γίνεται όταν οι λοβοί αποκτήσουν κίτρινο χρώμα, πριν ξεραθούν τελείως και πολύ νωρίς το πρωί ώστε να αποφεύγεται το «τίναγμα» των σπόρων Αυξημένο κόστος.
Συγκομιδή Σήμερα οι περισσότεροι κόβουν τα φυτά με αρκετούς πράσινους λοβούς, τα αφήνουν για ξήρανση 7-10 μέρες και ακολουθεί αλωνισμός.
Απώλειες κατά την αποξήρανση ή τον αλωνισμό
Μηχανική συλλογή. Ξήλωµα φασολιού και φιστικιού γραµµικά Γύρισµα των φυτών για καλό στέγνωµα Συλλογή και αλώνισµα της σοδειάς. Όταν τα κοµµένα φασόλια έχουν πλέον υγρασία 16 έως 17%, τότε µαζεύονται τα προϊόντα µε το τρίτο εξάρτημα (30τόνους/10 ώρες χωρίς σπάσιµο µε δεδοµένη τη σχετική υγρασία)
Ποικιλίες φασολιού που δημιουργήθηκαν στο ΙΚΦ&Β
ΠΥΡΓΕΤΟΣ Μετριόσπερμη (βάρος 1000 σπόρων: 380-400 γρ.) Απόδοση: 240-400 κιλά/στρ. Πρώιμη ποικιλία (BK: 100ημέρες) Σύντομος χρόνος βρασμού και εξαιρετική γεύση Σποροπαράγεται από: AGROLAND
ΗΡΩ Μετριόσπερμη βάρος 1000 σπόρων: 340-370 γρ.) Απόδοση: 250-400 κιλά/στρ. Πρώιμη ποικιλία (BK: 110 ημέρες) Εξαιρετική βραστικότητα και γεύση Σποροπαράγεται από: ALFA SEEDS
Ενδεικτική Ανάλυση κόστους/οφέλους παραγωγής Ανάλυση Κόστους ( /στρ.) Φακή Ρεβίθι Φασόλι Καλλιεργητικές εργασίες 8 10 10 Σπόρος πιστοποιημένος 20 32-40 25 Λίπανση 10 10 15 Φυτοπροστασία 10-20 20-30 20-40 Άρδευση 0 0-20 15-40 Συγκομιδή 15 15 35 Συνολικό Κόστος 63-73 87-125 120-165 Παραγωγή (κιλά/στρ.) 120-220 130-240 150-300 Τιμή πώλησης ( /κιλό) 0,8 1-1,4 1,2-1,6 Εισόδημα 96-176 130-336 180-480 Κέρδος (μέσο κέρδος) 23-113 (45) 5-206 (101) 15-380 (163) Εν. Νέα ΚΑΠ 45+20=65 65 65 65