Jean Piaget (1896-1986) Γεννήθηκε στο Νιουσατέλ της Ελβετίας όπου και σπούδασε βιολογία. ούλεψε στο εργαστήριο του Alferd Binet και ενδιαφέρθηκε για την ψυχολογία και την ανάπτυξη της νοηµοσύνης. Εκτός της ψυχολογίας ενδιαφερόταν για τη φιλοσοφία και τα µαθηµατικά, ιδίως τη µαθηµατική λογική. Η Γνωστική εξελικτική θεωρία του Jean Piaget Το έργο του Piaget έχει τεράστιο αντίκτυπο όχι µόνο στη διδακτική µεθοδολογία αλλά σ όλες τις επιστήµες που ασχολούνται µε την εξέλιξη του ανθρώπου και ιδιαίτερα µε τη γνωστική ανάπτυξη του ανθρώπου Η νοητική ανάπτυξη κατά τον Piaget Τι σηµαίνει νοητική ανάπτυξη; Νοητική ανάπτυξησηµαίνει απόκτηση από το άτοµο νέων γνωστικών ικανοτήτων που δεν υπήρχαν πριν Η Η απόκτηση των ικανοτήτων αυτών δε γίνεται µε την ποσοτική αύξηση προηγούµενων δεξιοτήτων, αλλά µε την ποιοτική αλλαγή της δοµής της σκέψης Κατατάσσεται στους αναπτυξιακούς ψυχολόγους αφού κύριο έργο του υπήρξε η µελέτη της ψυχοπνευµατικής εξέλιξης του παιδιού και του εφήβου εν ασχολήθηκε ιδιαίτερα µε τη µάθηση αλλά οι θέσεις που διατύπωσε έχουν σχέση µε τις εσωτερικές διαδικασίες της µάθησης 4/3 2 ΒΑΣΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ PIAGET Οι νοητικές δοµές -οι οργανωµένες δηλαδή ιδιότητες της σκέψης - σχηµατίζονται στο άτοµο στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασής του µε το περιβάλλον του 4/32 Η νοητική ανάπτυξη κατά τον Piaget Κεντρική θέση στη θεωρία του Piaget κατέχει η έννοια σχήµα (schéma) που αποτελεί και το κύριο συστατικό στοιχείο της νοητικής δοµής Τα σχήµατα αποτελούν ένα είδος «µικρών ή µεγάλων µονάδων επίγνωσης και επικοινωνίαςτου οργανισµού µε το περιβάλλον του» Τα πρώτα σχήµατα του ατόµου σχετίζονται µε τα αντανακλαστικά που υπάρχουν σ αυτό µόλις γεννηθεί (θηλασµός, κίνηση µατιών και χεριών, αναπνοή κλπ.) Αποτελούν: Βάση για την αρχική αλληλεπίδραση του ατόµου µε το περιβάλλον Τα πρώτα απλά γνωστικά σχήµατα µετατρέπονται προοδευτικά σε πολύπλοκους νοητικούς συλλογισµούς 5/32 1
Τα σχήµατα είναι διαφορετικά σε κάθε ηλικία και εποµένως και ο τρόπος σκέψης του παιδιού διαφέρει ριζικά από εκείνον του ενήλικα Η κατάκτηση ενός πλέγµατος σχηµάτων υποδηλώνει ότι έχει πραγµατοποιηθεί δοµική αλλαγή στη νοητική ανάπτυξη του παιδιού µετάβαση σε άλλο νοητικό στάδιο Ασυνεχής ανάπτυξη Η Γνωστική εξελικτική θεωρία του Jean Piaget Καθόρισε τα 4 στάδιααπό από τα οποία διέρχεται η νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου Κάθε στάδιο χαρακτηρίζεται από ορισµένες δυνατότητες οι οποίες και καθορίζουν το τι µπορεί να µάθει σε κάθε φάση της ζωής του ο άνθρωπος Σε κάθε στάδιο επιτελούνται ορισµένες νοητικές διεργασίες, η ολοκλήρωση των οποίων οριοθετεί το τέλος του σταδίου αυτού, το οποίο παραχωρεί τη θέση του στο επόµενο Κάθε στάδιο οικοδοµείται πάνω στο προηγούµενο, του οποίου οι νοητικές δοµές ενσωµατώνονται στις δοµές του σταδίου που τις διαδέχεται Τα στάδια ανάπτυξης της σκέψης 1. Αισθησιοκινητικό (ως 2 ετών) 2. Προεννοιολογικό (2 ως 7 ετών) 3. Συγκεκριµένης λογικής σκέψης (7 ως 12 ετών) 4. Τυπικής (αφηρηµένης) λογικής σκέψης (12 ετών και άνω) Οι ηλικίες µπορούν να παρουσιάζουν διακυµάνσεις από άτοµο σε άτοµο, αλλά όλα τα άτοµα περνούν υποχρεωτικά από κάθε στάδιο 2
1. Η αισθησιοκινητική περίοδος (0-2 ετών) Απουσία χρήσης συµβόλων Η Η νοηµοσύνη στηρίζεται σε καθαρά αισθησιοκινητικές δραστηριότητες Το βρέφος αρχίζει τη ζωή του µε έµφυτα αντανακλαστικά τα οποία δηµιουργούν τα πρώτα αισθησιοκινητικάσχήµατα σχήµατα που τροποποιούνται στη συνέχεια και συνδυάζονται για να σχηµατίσουν πιο πολύπλοκες µορφές λογικής συµπεριφοράς Κατά την περίοδο αυτή το βρέφος δεν έχει κατακτήσει την έννοια της µονιµότητας των αντικειµένων (δηλ. ότι τα πράγµατα συνεχίζουν να υπάρχουν ακόµη κι όταν δεν είναι παρόντα). Το βρέφος-νήπιο µαθαίνει να διαφοροποιεί τον εαυτό του από τους άλλους. Βασικές έννοιες όπως ο χρόνοςκαι ο χώρος αναπτύσσονται σιγά- σιγά και ενσωµατώνονται στα σχήµατα συµπεριφοράς του παιδιού Οι έννοιες αυτές δηµιουργούν το κατάλληλο υπόστρωµα για τη µελλοντική ανάπτυξη ανώτερων νοητικών δοµών Μονιµότητα του αντικειµένου 3
Examples of All Four of Piaget's Stages of Cognitive Development http://www.youtube.com/watch?v=l1helrw b72m&feature=fvwrel Η ανάπτυξη της µονιµότητας του αντικειµένου κατά τον Jean Piaget 2. Η περίοδος της προλογικής σκέψης (2-7 ετών) Χωρισµός της περιόδου αυτής σε 2 υποπεριόδους: α. κυρίως προλογική περίοδος (2-5 ετών) β. περίοδος της διαισθητικής σκέψης (5-7 ετών) Το άτοµο δεν είναι ακόµα σε θέση να εκτελεί συγκεκριµένες λογικές πράξεις Εµφάνιση της συµβολικής λειτουργίας της σκέψης. -Το παιδί αποκτά την ικανότητα να µεταχειρίζεται σύµβολα (κυρίως γλωσσικά, π.χ. µπάλα χωρίς να βλέπει τη µπάλα) Χρησιµοποιεί και οπτικές εικόνες ως σύµβολα που είναι ατελή Το νήπιο µαθαίνει να χρησιµοποιεί τη γλώσσα και να αναπαριστάνει τα αντικείµενα µε εικόνες και λέξεις. Η σκέψη του είναι µονόπλευρη, µονοδιάστατη, επικεντρωµένη σε µια µόνο πλευρά ή διάσταση. Η Η χρησιµοποίηση συµβόλων δίνει νέες διαστάσεις στις νοητικές ικανότητες του παιδιού ιευκολύνει την επικοινωνία µε τους άλλους και γίνεται πηγή νέων γνώσεων και εµπειριών Το λεξιλόγιο του παιδιού είναι φτωχό και εµπλουτίζεται σταδιακά Οι λέξεις δεν έχουν σαφή και συγκεκριµένη έννοια (προέννοια) π.χ. αποκαλεί µπαµπά τον κάθε άνδρα Λάθη στην ταξινόµηση αντικειµένων Αντιµετωπίζουν τα προβλήµατα των κατηγοριοποιήσεων κάνοντας µορφολογικά αθροίσµατα Τα µορφολογικά αθροίσµατα είναι τυχαίες συναθροίσεις συγκεκριµένων πραγµάτων που το παιδί τα συσχετίζει µεταξύ τους µε βάση κάποιο δικό του αυθαίρετο κριτήριο και όχι µε βάση τα κοινά χαρακτηριστικά τους 23/32 4
ιατήρηση του αριθµού ιατήρηση της µάζας Examples of All Four of Piaget's Stages of Cognitive Development http://www.youtube.com/watch?v=l1helrw b72m&feature=fvwrel Χαρακτηριστικό της σκέψης είναι η απουσία της αναστρεψιµότητας (reversibilitè) è)η η οποία αποτελεί για τον Piaget µία από τις βασικές λογικές πράξεις εν µπορεί να καταλάβει ότι αν Α+Β=Γ τότε και Γ-Β=Α Η Η σκέψη του δηλαδή προχωράει σε µία µόνο κατεύθυνση Η Η αναστρεψιµότητα επιτυγχάνεται προς το τέλος της προλογικής σκέψης Η Η προσοχή του παιδιού συγκεντρώνεται συνήθως σε µια µόνο διάσταση ή σε ένα συγκεκριµένο χαρακτηριστικό των πραγµάτων ή των γεγονότων εν µπορεί να παρακολουθεί την αλληλουχία των γεγονότων καθώς και τους διαδοχικούς µετασχηµατισµούς της πραγµατικότητας Η σκέψη του είναι µονόπλευρη, µονοδιάστατη, επικεντρωµένη σε µια µόνο πλευρά ή διάσταση. Η σκέψη του είναι ακόµα «εγωκεντρική»: έχει δυσκολία να λάβει υπόψη την άποψη των άλλων. - έλλειψη προοπτικής στο χώρο εγωκεντρικός ( κοινωνικοποιηµένος) λόγος αδυναµία κατανόησης της σκέψης των άλλων Στατική άποψη της πραγµατικότητας 29/32 5
Εγωκεντρισµός αδυναµία κατανόησης της σκέψης των άλλων α) Εγωκεντρισµός και ανθρωποµορφισµός (Λεκτικά έργα) Ε: Έχεις αδελφό; Π: Ναι, έχω. Ε: Πως τον λένε; Π: Γιώργο Ε: Ο Γιώργος έχει αδελφό; Π: Όχι, δεν έχει αδελφό. Εγώ έχω. β) Πείραµα µε βουνά Αδυναµία διατήρησης πολλών φυσικών µεγεθών όπως: ποσότητας όγκου βάρους π.χ βώλοι µε πλαστελίνη, δοχείο µε νερό, Αδυναµία διατήρησης της έννοιας της αντιστοιχίας δύο σειρών πραγµάτων όταν µεταβληθεί η αρχική κατάσταση π.χ δύο σειρές οµοίων αντικειµένων στο τραπέζι 36/32 6
Χαρακτηριστικό της σκέψης είναι ο µεταγωγικός συλλογισµός δηλαδή µε βάση την αναλογία προχωρεί από το µερικό προς το γενικό χωρίς αυστηρά λογικά κριτήρια. Η σκέψη του είναι ακόµα «εγωκεντρική»: έχει δυσκολία να λάβει υπόψη την άποψη των άλλων. - έλλειψη προοπτικής στο χώρο εγωκεντρικός ( κοινωνικοποιηµένος) λόγος αδυναµία κατανόησης της σκέψης των άλλων Σύγχυση φαινοµενικού και πραγµατικότητας Εµφάνιση και ανάπτυξη της αναπαραστασιακής σκέψης Συµβολικό παιχνίδι (απλό-πολύπλοκο) α) Μοναχικό β) Παράλληλο γ) Συντροφικό Οι απόψεις του Piaget για το συµβολικό παιχνίδι Bruner: Το παιχνίδι σαν µέσο πειραµατισµού και ανίχνευσης που περιβάλλοντος Vygotsky: Το παιχνίδι σαν µέσο ελέγχου του περιβάλλοντος από τις ιδέες του παιδιού για τα αντικείµενα και όχι από τα φυσικά χαρακτηριστικά του αντικειµένου. Α. Μετάβαση από την αισθησιοκινητική στην προεννοιολογική σκέψη. Το παιδί προσποιείται ότι εκτελεί κάποια πράξη. Γ. Πολύπλοκη αναπαράσταση. Το παιδί αναπαριστά ένα σύνολο ενεργειών που ταιριάζουν σε ένα κοινωνικό ρόλο όπως π.χ. τον αδερφό του µωρού.. Μετάβαση στο δεύτερο επίπεδο της αναπαραστασιακής σκέψης. Το παιδί αναπαριστά τις σχέσεις ανάµεσα σε κοινωνικούς ρόλους. ΚΟΙΜΑΜΑΙ ΑΡΚΟΥ Α ΚΟΙΜΑΤΑΙ Β. Απλή αναπαράσταση το παιδί εφαρµόζει αυτή την πράξη σε κάποιο άλλο αντικείµενο. ΑΡΚΟΥ Α ΤΡΩΕΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΑΡΚΟΥ ΑΚΙ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΜΑΜΑ ΑΡΚΟΥ Α ΑΡΚΟΥ Α ΚΟΙΜΗΣΟΥ Η ανάπτυξη του συµβολικού παιχνιδιού Τα στάδια ανάπτυξης της σκέψης 1. Αισθησιοκινητικό (ως 2 ετών) Το βρέφος-νήπιο µαθαίνει να διαφοροποιεί τον εαυτό του από τους άλλους. Επιτυγχάνει τη «µονιµότητα του αντικειµένου»:αντιλαµβάνεται ότι τα πράγµατα συνεχίζουν να υπάρχουν ακόµη κι όταν δεν είναι παρόντα. 2. Προεννοιολογικό (2 ως 7 ετών) Το νήπιο µαθαίνει να χρησιµοποιεί τη γλώσσα και να αναπαριστάνει τα αντικείµενα µε εικόνες και λέξεις. Η σκέψη του είναι ακόµα «εγωκεντρική»: έχει δυσκολία να λάβει υπόψη την άποψη των άλλων. 3. Συγκεκριµένης λογικής σκέψης (7 ως 12 ετών) Το παιδί µπορεί να σκέφτεται λογικά για τα αντικείµενα και τα γεγονότα. Επιτυγχάνει τη διατήρησητου αριθµού (6 ετών), της µάζας (7 ετών) και του βάρους (9 ετών). 4. Τυπικής (αφηρηµένης) λογικής σκέψης (12 ετών και άνω) Το άτοµο µπορεί να σκέφτεται λογικά για αφηρηµένες έννοιεςκαι να ελέγχει υποθέσειςσυστηµατικά. Αρχίζει να ενδιαφέρεται για υποθετικά, µελλοντικά και ιδεολογικά προβλήµατα. 7
3. Το στάδιο της συγκεκριµένης λογικής σκέψης (7 ως 12 ετών) Ολοκλήρωση συγκεκριµένων λογικών πράξεων Νοητικές πράξεις (ή ενέργειες): µια νέα µορφή σκέψης εσωτερικευµένες νοητικές ενέργειες µετασχηµατισµός πληροφοριών (συνδυάζει, διακρίνει, ταξινοµεί πληροφορίες ή αντικείµενα) συντονίζονταιµε άλλες λογικές νοητικές ενέργειες στο πλαίσιο ενός λογικού συστήµατος ΑΛΛΑ στο στάδιο αυτό, η σκέψη του παιδιού περιορίζεται στη σύλληψη συγκεκριµένων εννοιών Η σκέψη του παιδιού κατά τη φάση αυτή είναι σε θέση: Παραδείγµατα νοητικών πράξεων Ταυτότητα (α = α) Συνένωση:Α+Β=Γ (π.χ όλοι οι άνδρες + όλες οι γυναίκες = όλοι οι άνθρωποι) Αντιστάθµιση (Α+Β=Γ) = (Α-Γ=Β) Αντιστρεψιµότητα: (ακολουθεί πορεία αντίστροφη από εκείνη που ακολούθησε για να καταλήξει σε κάποιο λογικό συµπέρασµα) Συνδιαστικότητα ή προσαιτεριστικότητα:αν αν Α+(Β+Γ)= τότε και (Α+Β)+Γ= να προβαίνει σε συνενώσεις επιµέρους συγκεκριµένων πραγµάτων ή οµάδων πραγµάτων Α+Β=Γ (π.χ όλοι οι άνδρες + όλες οι γυναίκες = όλοι οι άνθρωποι) να ακολουθεί πορεία αντίστροφη από εκείνη που ακολούθησε για να καταλήξει σε κάποιο λογικό συµπέρασµα (αναστρεψιµότητα) να κάνει συνδυασµούς και συσχετίσεις µεταξύ διαφόρων πραγµάτων κατά ποικίλους τρόπους χωρίς να µεταβάλλει το τελικό αποτέλεσµα που προκύπτει από αυτούς (συνδιαστικότητα ή προσαιτεριστικότητα) Αν Α+(Β+Γ)= τότε και (Α+Β)+Γ= να αντιλαµβάνεται ότι αν µια συγκεκριµένη λογική πράξη συνδυαστεί µε την αντίθετη της, αυτό οδηγεί στην ακύρωση της, π.χ. Α-Α=0, Α=0, όλοι οι άνθρωποι όλοι οι άνθρωποι = κανείς άνθρωπος) να καταλαβαίνει ότι η πρόσθεση ενός αριθµητικού συνόλου στον εαυτό του οδηγεί σύµφωνα µε την αρχή της συνένωσης σε νέο αριθµητικό σύνολο (Α+Α=2Α) Αντίθετα αν ένα ποιοτικό στοιχείο επαναλαµβάνεται προστιθέµενο στον εαυτό του ουδεµία διαφοροποίηση προκαλείται (ταυτολογία) (α = α) Χάρη στις παραπάνω λογικές λειτουργίες το άτοµο µπορεί να αντιληφθεί καλύτερα: α. τις στοιχειώδεις µαθηµατικές έννοιες, β. το χώρο, γ. το χρόνο, δ. την αιτιότητα Το παιδί µπορεί να σκέφτεται λογικά για τα αντικείµενα και τα γεγονότα. Επιτυγχάνει τη διατήρησητου αριθµού (6 ετών), της ποσότητας -µάζας (7 ετών) και του βάρους (9 ετών). 8
ιατήρηση της ποσότητας Examples of All Four of Piaget's Stages of Cognitive Development http://www.youtube.com/watch?v=l1helrw b72m&feature=fvwrel Λογική ταξινόµηση Εγκλεισµός των τάξεων http://www.youtube.com/watch?v=lygm DNKzSI0 χιουµοριστικό 9
Περιορισµοί του σταδίου αυτού Στην ηλικιακή φάση των συγκεκριµένων λειτουργιών οι συλλογισµοί του ατόµου εξακολουθούν να έχουν αποσπασµατικό χαρακτήρα και δεν αποτελούν τµήµα ενός ενιαίου συνόλου Κατά συνέπεια, στην φάση αυτή δεν µπορούν να διδαχθούν µαθήµατα που η κατανόησή τους απαιτεί αφηρηµένη σκέψη Ωστόσο: Το παιδί γίνεται λιγότερο εγωκεντρικό και κάνει προσπάθειες να κατανοήσει τα άλλα άτοµα και να καταστήσει γνωστά στους άλλους τα αισθήµατα και τις ιδέες του Piaget's cognitive stage of development http://www.youtube.com/watch?v=9yhxjjv FA14 Σύνοψη σταδίων 4. Το στάδιο της τυπικής (αφηρηµένης) λογικής σκέψης (12 ετών και άνω) Το άτοµο µπορεί να σκέφτεται λογικά για αφηρηµένες έννοιεςκαι να ελέγχει υποθέσειςσυστηµατικά. Αρχίζει να ενδιαφέρεται για υποθετικά, µελλοντικά και ιδεολογικά προβλήµατα. Σκέψεις για τις δυνατότητες Σκέψεις για το µέλλον Σκέψεις µέσω υποθέσεων Σκέψεις για τη σκέψη Σκέψεις πέρα από τα συµβατικά όρια Το άτοµο αποκτά την ικανότητα να στοχάζεταικαι να συλλαµβάνει έννοιες των φυσικών επιστηµών και των ανώτερων µαθηµατικών Κάνει αναφορές στο µέλλονκαι είναι ικανό να σχεδιάζει ποικίλες µελλοντικές ανακατατάξεις και κοινωνικές αλλαγές, δηµιουργεί θεωρίες Ξεκινώντας από δεδοµένα της καθηµερινής του εµπειρίας προσπαθεί να εξηγήσει λογικά όσα συµβαίνουν γύρω του και τα οποία βλέπει συνήθως µε κριτική διάθεση Παραγωγικός συλλογισµός Γενική πρόταση: Όλα τα τρένα που πηγαίνουν στην Αθήνα σταµατούν στο Πλατύ Ειδική πρόταση: Το τρένο 502 πάει στην Αθήνα Συµπέρασµα:. Προτασιακή Λογική «Η Σούζαν είναι πιο ξανθιά από την Ελένη, αλλά πιο µελαχρινή από την Μαρία. Ποια είναι η πιο σκούρα» 10
Σχηµατισµός και έλεγχος υποθέσεων Πρόβληµα χηµικών ενώσεων έλλειψη συστηµατικότητας σταµατούν όταν βρεθεί ο πρώτος συνδυασµός Έναρξη της επιστηµονικής σκέψης Τι θα κάνω για να εξετάσω αν η µέθοδος διδασκαλίας Α είναι καλύτερη από τη µέθοδο διδασκαλίας Β? Εκµάθηση επιστηµονικών εννοιών Π.χ. Επιστηµονική κατανόηση της δύναµης και της κίνησης Examples of All Four of Piaget's Stages of Cognitive Development http://www.youtube.com/watch?v=l1helrw b72m&feature=fvwrel Τι συµφέρει περισσότερο να αγοράσει κανείς? Τη µικρή συσκευασία του σαµπουάν (250 ml) προς 1,36 ευρώ Φτάνουν όλοι οι έφηβοι στο στάδιο της τυπικής λογικής σκέψης; Τη µεγάλη συσκευασία του σαµπουάν (340 ml) προς 2,11 ευρώ 11
Φτάνουν όλοι οι έφηβοι στο στάδιο της τυπικής λογικής σκέψης; Παιδιά προεφηβικής ηλικίας δείχνουν ικανά για το λογικό χειρισµό των µεταβλητών (=> ένδειξη τυπικής λογικής σκέψης) όταν: δέχονται κατάλληλη καθοδήγηση αν τα οφέλη του συστηµατικού χειρισµού είναι άµεσα και σαφή ΑΛΛΑ αυτό δεν αποτελεί ένδειξη αυθόρµητης ανάπτυξηςενός τρόπου ανώτερης λογικής σκέψης υσκολίες µε την τυπική σκέψηέχουν βρεθεί και σε ενήλικες τόσο σε εργαστηριακά όσο και σε καθηµερινά πρακτικά προβλήµατα => Αµφιβολίες για το κατά πόσο οι τυπικές νοητικές πράξεις είναι οικουµενικές Η ανάπτυξη της τυπικής λογικής σκέψης επηρεάζεται από το φύλο (?) πολιτισµικές διαφορές, όπως το επίπεδο εκπαίδευσης η επαγγελµατική εξειδίκευση Επίδραση της θεωρίας του Piaget στην εκπαιδευτική πράξη Έµφαση στη διαδικασία σκέψης του παιδιού και όχι στα προϊόντα της Αναγνώριση του κεντρικού ρόλου της άµεσης και ενεργητικής εµπλοκής του παιδιού στις δραστηριότητες µάθησης Τα παιδιά δεν σκέφτονται όπως οι ενήλικες Αποδοχή των ατοµικών διαφορών στην πορεία της ανάπτυξης 12