ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ - ΛΑΜΙΑΣ Ενθάρρυνση Επιχειρηματικών Δράσεων, Καινοτομικών Εφαρμογών και Μαθημάτων Επιλογής Φοιτητών ΤΕΙ Λάρισας - Λαμίας PLEASE ENTER ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 «ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ: ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΗΓΕΣΙΑ» ΣΑΚΕΛΛΑΡΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2007-08 1
Σκοπός εκπαιδευτικής ενότητας Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μια προσέγγιση της λειτουργίας Διεύθυνσης - Ηγεσίας και ειδικότερα θεμάτων που αφορούν δραστηριότητες των διοικητικών στελεχών, η επιλογή του στιλ της διοίκησης, η παροχή κινήτρων, η επίλυση συγκρούσεων και η επικοινωνία. Η λειτουργία της διεύθυνσης ασχολείται με τον ανθρώπινο παράγοντα, σε αντιδιαστολή με τον προγραμματισμό και την οργάνωση που ασχολούνται κυρίως με το έργο του οργανισμού. Το περιεχόμενο της διεύθυνσης αφορά τα μέσα που χρησιμοποιούν τα διοικητικά στελέχη, με σκοπό να οδηγήσουν τον ανθρώπινο παράγοντα στην επίτευξη των αντικειμενικών στόχων της επιχ/σης. Από την άλλη πλευρά ηγεσία θεωρείται η ικανότητα ενός ατόμου να προΐσταται σε μια ομάδα ανθρώπων, να επηρεάζει δηλαδή θετικά τη συμπεριφορά τους ώστε αυτοί να συνεργάζονται για να πραγματοποιήσουν τους στόχους της ομάδας. Σ αυτή την ενότητα θα πρέπει ο φοιτητής να είναι σε θέση να διαχωρίσει τις δυο αυτές έννοιες, μιας και η ανάληψη κάθε επιχειρηματικής δράσης προϋποθέτει διοικητικά στελέχη με ηγετικές ικανότητες και χαρίσματα. 2
Περιεχόμενα Δεξιότητες διοικητικών στελεχών Ικανότητα κατανόησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και προσωπικότητας, η οποία απαιτεί γνώσεις ψυχολογίας, κοινωνιολογίας, ανθρωπολογίας κ.ά. Ικανότητα ανάπτυξης σχέσεων συνεργασίας μέσα από την επιλογή του κατάλληλου μοντέλου διοίκησης, επικοινωνίας και παροχής κινήτρων. Ικανότητα επίλυσης συγκρούσεων και ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων. Τεχνική ικανότητα, γνώση δηλαδή των μέσων και των μεθόδων που χρησιμοποιούν οι εργαζόμενοι προκειμένου να εκτελέσουν την εργασία τους. Κριτική ικανότητα: σφαιρική αντίληψη των προβλημάτων που ανακύπτουν στην επιχ/ση. Η διοικητική σχάρα των Blake Mouton Οι περισσότεροι άνθρωποι συγχέουν τις έννοιες διευθυντής και ηγέτης μιας και τις θεωρούν ταυτόσημες. Ο διευθυντής διορίζεται και του χορηγείται εξουσία που του επιτρέπει να ανταμείβει και να τιμωρεί. Ο ηγέτης μπορεί να διοριστεί ή να αναδυθεί μέσα από μια ομάδα ανθρώπων και μπορεί να επηρεάσει τους άλλους να παράγουν έργο, χωρίς να χρησιμοποιήσει τη δύναμη της τυπικής εξουσίας που του παρέχει η θέση του. Η θεωρεία της διοικητικής σχάρας αξιολογεί την αποτελεσματικότητα ενός ηγέτη με τη βοήθεια ενός τετραγώνου, το οποίο διαιρείται οριζοντίως με αρίθμηση 1-9 και καθέτως με αρίθμηση 9-1. Οι κάθετες γραμμές αναφέρονται στο ενδιαφέρον της ηγεσίας για τους εργαζόμενους και τις ανθρώπινες σχέσεις και οι οριζόντιες στο ενδιαφέρον της ηγεσίας για την παραγωγή και τα αποτελέσματα της εργασίας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή κάθε ηγέτης οφείλει να ενδιαφέρεται και για τους εργαζόμενους και για την παραγωγή και βαθμολογείται ανάλογα με το ενδιαφέρον που εκδηλώνει. Παρά την κριτική που έχει υποστεί η διοικητική σχάρα, θεωρείται χρήσιμη και έχει μεγάλη εφαρμογή από όλα τα διοικητικά στελέχη. 3
Η διοικητική σχάρα: Οι πέντε τρόποι ηγετικής συμπεριφοράς ΜΙΚΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕΓΑΛΟ 9 1.9 9.9 8 7 6 5 5.5 4 3 2 1 1.1 9.1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ΜΙΚΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΓΑΛΟ Τα πέντε σημεία τρόποι ηγετικής συμπεριφοράς σύμφωνα με τους Blake Mouton είναι: o Το διοικητικό στέλεχος δείχνει ελάχιστο ενδιαφέρον τόσο για την παραγωγή όσο και για τους υφισταμένους του, που από ορισμένους συγγραφείς αποκαλείται «αποδυναμωμένη διοίκηση» o Το διοικητικό στέλεχος δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τους ανθρώπους υφισταμένους, αναπτύσσοντας φιλικούς δεσμούς μαζί τους, και ελάχιστο ενδιαφέρον για την παραγωγή. Ο τρόπος διοίκησης χαρακτηρίζεται ως: «διοίκηση της λέσχης» o Το διοικητικό στέλεχος δείχνει την ίδια φροντίδα τόσο για τους υφισταμένους του όσο και για την επίτευξη των στόχων της επιχ/σης, επιδεικνύοντας ιδανική συμπεριφορά. Ο τρόπος διοίκησης χαρακτηρίζεται ως: «συνεργατική διοίκηση» o Το διοικητικό στέλεχος δείχνει αποκλειστικά ενδιαφέρον για την επιτυχή επίτευξη των στόχων και αγνοεί τις ανάγκες των υφισταμένων του. Επειδή το διοικητικό στέλεχος διοικεί με τρόπο αυταρχικό, γι αυτό αποκαλείται «αυταρχική διοίκηση ή διοίκηση του καθήκοντος» o Το διοικητικό στέλεχος δείχνει μέτριο ενδιαφέρον τόσο για τους υφισταμένους του όσο και για την επίτευξη των στόχων της επιχ/σης. Ο τρόπος διοίκησης χαρακτηρίζεται ως: «διοίκηση των ισορροπιών» 4
Παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα της ηγεσίας Η αποτελεσματικότητα ενός διοικητικού στελέχους θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από την διορατικότητα και την αντίληψη της δυναμικής των διαφόρων καταστάσεων και να προσαρμόζεται σε αυτές. Οι παράγοντες που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην άσκηση της διοίκησης μιας επιχ/σης είναι: Παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα της ηγεσίας 1) ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΔΙΟΙΚ/ΚΟΥ ΣΤΕΛΕΧΟΥΣ Προσωπικές ανάγκες, κίνητρα, πείρα, προσφερόμενα οφέλη 2) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ηφύσητηςεργασίας, οι απαιτήσεις της εργασίας κ.ά. 3) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Ανάγκες των εργαζομένων,προσωπικότητα και αξίες των εργαζομένων πείρα και αναμενόμενα οφέλη ΗΓΕΤΗΣ 4) ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Πολιτικές και κανόνες της επιχ/σης, απαιτήσεις της επιχείρησης Διαφορές μεταξύ απλού διοικητικού στελέχους και στελέχους με ηγετικά χαρακτηριστικά Ηγετικό στέλεχος / απλό διοικητικό στέλεχος ΗΓΕΤΙΚΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ ΑΠΛΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ 1. Είναι καθοδηγητής και έχει θετική επίδραση στους άλλους, είναι διαθέσιμος σε όλους, λύνει προβλήματα, δίνει συμβουλές και έχει μεταδοτικό ενθουσιασμό 2. Σκέπτεται πώς να αυξήσει την παραγωγικότητα των εργαζομένων και πώς να τους ανταμείψει 3. Αισθάνεται άνετα με όλο το προσωπικό 4. Φτάνει νωρίς και φεύγει αργά 5. Είναι καλός ακροατής 6. Δίκαιος 1.Αόρατος-δίνει, απλά, εντολές στο προσωπικό και περιμένει να τις εκτελέσουν. Απρόσιτος στους υφιστάμενους του 2.Σκέπτεται μόνο για τα προσωπικά του οφέλη, τηνθέσητουκαιτιγνώμηθα δημιουργήσει στους άλλους 3. Δεν αισθάνεται άνετα όταν βρίσκεται με άλλους 4. Φτάνει αργά και φεύγει στην καθορισμένη ώρα 5. Είναι καλός ομιλητής 6. Δίκαιοςστουςανωτέρουςτου, αλλά εκμεταλλεύεται τους υπόλοιπους 5
Ηγετικό στέλεχος / απλό διοικητικό στέλεχος 7. Αποφασιστικός 8. Ταπεινός 10. Επίμονος ΗΓΕΤΙΚΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ 9. Αντιμετωπίζει τις δύσκολες καταστάσεις 11. Απλοποιεί τις καταστάσεις 12. Ανεκτικός σε διαφωνίες 13. Γνωρίζει τα ονόματα του προσωπικού 14. Κάνει οποιαδήποτε εργασία 15. Εμπιστεύεται τους ανθρώπους ΑΠΛΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ 7. Αναθέτει την λήψη αποφάσεων σε επιτροπές και συμβούλους 8. Ματαιόδοξος 9. Αποφεύγει τις δύσκολες καταστάσεις με επιδεξιότητα 10. Επιμένει μόνο σε ό,τι αφορά τον εαυτό του 11. Περιπλέκει τις καταστάσεις 12. Δεν ανέχεται διαφωνίες 13. Δεν προσπαθεί να θυμάται τα ονόματα του προσωπικού 14. Ασχολείται μόνο με εργασία της θέσης του 15. Έχει εμπιστοσύνη μόνο σε έγγραφα στοιχεία Ηγετικό στέλεχος / απλό διοικητικό στέλεχος 20. Ευθύς 23. Ανοικτός ΗΓΕΤΙΚΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ 16. Επιδιώκει ανωνυμία για τον εαυτό του και δημοσιότητα για την επιχείρηση 17. Αναλαμβάνει τις ευθύνες του 18. Αναγνωρίζει την εργασία των άλλων 19. Προτιμά την πρόσωπο με πρόσωπο συζήτηση 21. Σταθερός και αξιόπιστος 22. Παραδέχεται τα λάθη του. Δίνει κουράγιο στους άλλους όταν δέχονται τα λάθη τους ΑΠΛΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ 16. Προβάλλει περισσότερο τον εαυτό του και λιγότερο την επιχείρηση 17. Βρίσκει εξιλαστήρια θύματα 18. Οικειοποιείται την εργασία των άλλων και παραπονείται πως δεν έχει καλούς συνεργάτες 19. Προτιμάταυπομνήματακαιτις μακροσκελείς εκθέσεις 20. Πονηρός και ελισσόμενος 21. Ασταθής 22. Αλάνθαστος, κατηγορεί τους άλλους πως κάνουν λάθη 23. Μυστικοπαθής 6
Ερωτήσεις για συζήτηση 1.Ποιό είναι το βασικό γνώρισμα του ηγέτη και σε τι διαφέρει από ένα απλό διοικητικό στέλεχος; 2.Ποια κατά τη γνώμη σας είναι η σπουδαιότητα του ρόλου της διοικητικής σχάρας; 3.Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα της ηγεσίας; 4.Ποια θα πρέπει να είναι κατά τη γνώμη σας τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός ηγέτη; Εργασία εφαρμογής Στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν περάσει πολλά πρόσωπα που έχουν χαρακτηριστεί ως ηγέτες. Με ποιον ηγέτη ταυτίζεστε; Γράψατε μια σύντομη ανάλυση με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προσωπικότητας που επιλέξατε και παρουσιάστε τα αποτελέσματα στο επόμενο μάθημα σεμινάριο. Βιβλιογραφία 1.Peters T. and Austin N., Passion of Excellence: The leadership difference, G.B. 1990, p.264 & p.p. 354-359 2.Tannenbaum and Warren N., How to choose a Leadership Pattern, Harvard Business Review, May-June 1993, pp. 162-180 3.Russel Ackoff, A. Concept of Corporate Planning, Long Range Planning, September 1998, p.3 4.Θεοδωράκος Ευάγγελος, Οργάνωση και Διοίκηση Ι, Πάτρα 1988, σελ.148-154. 5.Μπουραντάς Δημ., Διοίκηση του Ανθρώπινου Παράγοντα, Αθήνα 1984, σελ. 67-68 7