ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΝΑΓΝΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΥΨΗΛΟ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟ ΚΙΝΔΥΝΟ Ε. Ρουσσάκη 1,2, Γ. Πανομήτρος 2, Ι.-Χ. Ρουσσάκης 3, Μ. Μανιτσοπούλου 1 1 Γενικό Νοσοκομείο Μεσσηνίας - Κέντρο Υγείας Μελιγαλά 2 Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών ΔΜΥ ΕΑΠ, 1 ο ΕΠΑ.Λ. Καλαμάτας 3 Φιλόλογος, PhD
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η καρδιαγγειακή νόσος στα ηλικιωμένα άτομα αποτελεί την πιο συχνή αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας η οποία ευθύνεται για σχεδόν τα δύο τρίτα του συνόλου των θανάτων στις γυναίκες και στους άνδρες 65 ετών (Μπαμπάτσικου, 2010) και προκαλεί το 70% όλων των θανάτων μετά την ηλικία των 75 ετών (>1000 θανάτους / 10 5 κατοίκους της ίδιας ηλικίας στην Ελλάδα) (Τούντας και συν., 2007). Μία από τις δράσεις για τον έλεγχο και τον περιορισμό των παραγόντων καρδιαγειακού κινδύνου (Κ.Κ.) είναι η Εκστρατεία Πληροφόρησης και Αγωγής Υγείας του Γενικού Πληθυσμού με την προώθηση έντυπου ενημερωτικού υλικού μέσω των φορέων παροχής ιατρικής φροντίδας που στοχεύει στη ρύθμιση των κύριων τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου (Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Καρδιαγγειακά νοσήματα 2008-2012) Ένα από τα κύρια εμπόδια για τη βελτίωση των γνώσεων των ασθενών αναφορικά με τις καρδιαγγειακές παθήσεις, είναι ότι το εκπαιδευτικό υλικό υπερεκτιμά τις αναγνωστικές τους ικανότητες (Boyd & Citro, 1983, Evanoski, 1990, Meade & Byrd 1989, Merrit et al 1993), ενώ το ίδιο πράττουν και οι ιατροί (Bass et al., 2002, Braddock et al 1997). Για την αξιολόγηση της αναγνωσιμότητας των γραπτών οδηγιών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο σχεδόν άγνωστος στην ελληνική βιβλιογραφία όρος Health Literacy (H.L.) (= παιδεία - επάρκεια υγείας). Οι ηλικιωμένοι εμφανίζουν χαμηλότερη H.L.σε σχέση με τους νεότερους (Kirsch, 1993). Η H.L. έχει συσχετιστεί με την υγεία και την ευημερία των ηλικιωμένων (James et al., 2012).
ΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ = παιδεία - επάρκεια σε θέματα υγείας (Health Literature, H.L.) Όρος σχεδόν άγνωστος στην ελληνική βιβλιογραφία. Πρωτοεμφανίστηκε λίγο μετά το 1970, έχοντας συνεχώς αυξανόμενη βαρύτητα για υγειονομικά θέματα και θέματα δημόσιας υγείας (Κουτής, 2013). Ως αφετηρία του όρου θεωρείται η παραδοχή της ανησυχίας, του κατά πόσο οι ικανότητες των ατόμων είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις περίπλοκες απαιτήσεις της υγείας σε μια μοντέρνα κοινωνία (Sorensen et all 2012). Εκτιμά βασικές ικανότητες ανάγνωσης και αριθμητικές δεξιότητες με στόχο τον προσδιορισμό του βαθμού στον οποίο τα άτομα έχουν την ικανότητα και να αποκτούν, επεξεργάζονται και κατανοούν βασικές πληροφορίες σχετικές με ζητήματα υγείας και υγειονομικών υπηρεσιών, οι οποίες χρειάζονται για τη λήψη βασικών αποφάσεων σε θέματα υγείας (Baker, 2006, Bostock and Steptoe, 2012, Farrisi, 2011,Institute of Medicine, 2004, Nielsen-Bohlman et al., 2004, Safeer & Keenan, 2005). Η χαμηλή H.L. περιορίζει όχι μόνο την ανάγνωση αλλά και την ικανότητα προφορικής επικοινωνίας και εκτίμησης του κινδύνου (Doak et al., 1996, Mayeaux et al., 1996). Εξαρτάται από τη διάδραση: ικανότητας επεξεργασίας γενικών γνώσεων - γνώσεων για την υγεία (Chin et al., 2011). Παρότι αφορά όλους όσοι ασχολούνται με την προαγωγή και προστασία της υγείας, την πρόληψη της ασθένειας, την υγειονομική φροντίδα και την χάραξη των πολιτικών υγείας (Jordan, 2010), στην Ελλάδα δεν έχει ποτέ διενεργηθεί μια έρευνα βάθους ώστε να είναι εφικτά συμπεράσματα για το σύνολο του πληθυσμού) σχετικά με τη H.L. (Kondilis et al., 2008).
ΣΚΟΠΟΣ Η διερεύνηση της επάρκειας της H.L. σε ηλικιωμένους ασθενείς υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου που διαβιούν μόνιμα σε αγροτική περιοχή, καθώς και η συσχέτισή της με κοινωνικοδημογραφικά και νοσολογικά χαρακτηριστικά του δείγματος. ΥΛΙΚΟ 115 γηριατρικοί ασθενείς υψηλού Κ.Κ., μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής ευθύνης ενός διθέσιου περιφερειακού ιατρείου του νομού Μεσσηνίας, χωρίς διαγνωσμένη άνοια. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Πρόκειται για μια ποσοτική περιγραφική διατμηματική (cross sectional) έρευνα, στην οποία η επιλογή του δείγματος έγινε με την μέθοδο της ευκαιριακής δειγματοληψίας. Ως εργαλεία μέτρησης χρησιμοποιήθηκαν Το ελληνικό μοντέλο καρδιαγγειακού κινδύνου Heart Score Greece για τον υπολογισμό του Κ.Κ. (www.heartscore.org/greece), και Η σύντομη εκδοχή του ερωτηματολογίου Test of Functional Health Literacy in Adults (S-TOFHLA) για την εκτίμηση της H.L.(υποσύνολο: αναγνωστική κατανόηση) (Baker et al., 1999)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ N % Φύλο ΑΝΔΡΑΣ 77 46,7 ΓΥΝΑΙΚΑ 88 53,3 Ηλικία (έτη) 65-73 51 30,9 74-83 58 35,2 84-93 56 33,9 Μορφωτικό επίπεδο ΚΑΤΩΤΕΡΟ 61 37 ΜΕΤΡΙΟ 80 48,5 ΑΝΩΤΕΡΟ 24 14,5 Οικονομικό επίπεδο <500 64 38,8 500-1000 69 41,8 >1000 32 19,4 Αριθμός χρόνιων νοσημάτων 3 74 44,8 4 91 55,2
Η παιδεία υγείας σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο S-TOFHLA κρίθηκε ανεπαρκής στο 52,7%, οριακή στο 27,9% και επαρκής στο 19,4%. Παιδεία υγείας N % ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ 87 52,7 ΟΡΙΑΚΗ 46 27,9 ΕΠΑΡΚΗΣ 32 19,4
Το ποσοστό επαρκούς Παιδείας υγείας ήταν 23,4% στους άνδρες και 15,9% στις γυναίκες και δεν διέφερε σημαντικά (χ 2 test, p=0,406). Φύλο ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Παιδεία υγείας (HL) N % N % ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ 37 48,1 50 56,8 ΟΡΙΑΚΗ 22 28,6 24 27,3 ΕΠΑΡΚΗΣ 18 23,4 14 15,9 Ποσοστά επαρκούς, οριακής και ανεπαρκούς παιδείας υγείας ανάλογα με το φύλο:
Ο μέσος όρος ηλικίας είναι 82,8 έτη στα άτομα με ανεπαρκή παιδεία υγείας και 69,8 έτη στα άτομα με επαρκή παιδεία υγείας. Φαίνεται ότι όσο αυξάνει η ηλικία η επάρκεια παιδείας υγείας μειώνεται (ANOVA, p<0,001). Ηλικία Παιδεία υγείας (HL) Mean SD ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ 82,8 6,7 ΟΡΙΑΚΗ 77 6,3 ΕΠΑΡΚΗΣ 69,8 3,3 Μέσοι όροι ηλικίας ανάλογα με το επίπεδο παιδείας υγείας: Η
ΣΥΖΗΤΗΣΗ Επίπεδο H.L. >1:2 ηλικιωμένους ασθενείς υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου έχει ανεπαρκή H.L. Υψηλότερο οι Bostock & Steptoe, 2012, χαμηλότερο οι Sudore et.al., 2006. 1:4 διαθέτει επαρκή H.L. Υψηλότερο οι Carthery-Goulart et al., 2009, Gazmararian et al., 1999. Συσχέτιση με φύλο Δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική συσχέτιση. Συμφωνούν James et al., 2012. Συσχέτιση με ηλικία Η επάρκεια HL μειώνεται σημαντικά όσο αυξάνει η ηλικία. Συμφωνούν: Ad Hoc Committee on Health Literacy for the Council on Scientific Affairs, 1999, Baker et al., 2002, Boyle et al., 2013, Cutilli, 2007, Gazmararian et al., 1999, James et al., 2012, Kim & Lee, 2008, Weiss, 2001. Συσχέτιση με μορφωτικό επίπεδο και οικονομική κατάσταση Η H.L. αυξάνεται σημαντικά όσο υψηλότερο είναι το μορφωτικό επίπεδο. Συμφωνούν:Ad Hoc Committee on Health Literacy for the Council on Scientific Affairs, 1999, Baker et al., 2002, Cutilli, 2007, Howard et al., James et al., 2012, Kim & Lee, 2008, Sudore et.al., 2006. Η H.L. αυξάνεται σημαντικά όσο υψηλότερο είναι το οικονομικό επίπεδο. Συμφωνούν: Baker et al., 2002, Cutilli, 2007, James et al., 2012, Kim & Lee, 2008, Sudore et.al., 2006. Συσχέτιση με αριθμό χρόνιων νοσημάτων Οι ασθενείς με επιβαρυμένη υγεία παρουσιάζουν σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά επαρκούς H.L. Συμφωνούν: Baker et al., 2000, Cutilli, 2007, Easton et al., 2010, Howard et al., 2006, Kim, 2009, Sudore et al., 2006, Wolf et al., 2005)., ιδιαίτερα οι πάσχοντες από χρόνια νοσήματα όπως ΣΔ ΙΙ, άσθμα, υπέρταση και καρδιακή ανεπάρκεια (Gazmararian, 2003, Williams et al., 1998). Δεν συμφωνούν James et al., 2012.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα επίπεδα H.L. των γηριατρικών ασθενών συχνά υπερεκτιμώνται, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά την κατάσταση υγείας όχι μόνο των ατόμων, αλλά και τα υγειονομικά αποτελέσματα του πληθυσμού, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί καθοριστική παράμετρο εκτόξευσης των άμεσων και έμμεσων δαπανών για την υγεία. Στοχευμένη δράση σε υπερήλικες με επιβαρυμένη γενική υγεία και χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο. Αναπόδραστη είναι η ανάγκη εκτίμησης και αναβάθμισης της H.L., μέσω παρεμβάσεων που θα ενισχύσουν την αναγνωσιμότητα και αριθμητική ικανότητα των γηριατρικών ασθενών υψηλού Κ.Κ., ευθύνη η οποία επιμερίζεται στους παρόχους και στους αγοραστές υπηρεσιών υγείας, στους επιστήμονες ερευνητές, αλλά και στην πολιτεία.
searching, still searching Πού είναι η σοφία που χάσαμε μέσα στη γνώση; Πού είναι η γνώση που χάσαμε μέσα στις πληροφορίες; T. S. Eliot