ΠΡΕΣΠΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΠΡΕΣΠΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ «Προϊόν Πάρκου Πρεσπών» ONE EUROPE, MORE NATURE PROJECT ΙΟΥΛΙΟΣ 2009

Το πρόγραμμα One Europe, More Nature www.panda.org/europe/oemn Τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη, η ύπαιθρος και το φυσικό περιβάλλον δέχονται ολοένα και μεγαλύτερες πιέσεις λόγω της εντατικοποίησης της γεωργίας, της μη ορθολογικής χρήσης αγροχημικών, της εξάντλησης των φυσικών πόρων και άλλων παραγόντων. Παράλληλα, σημαντικό μέρος του συνολικού πληθυσμού ζει και εργάζεται στις περιοχές αυτές, ενώ σημαντικές είναι οι επιρροές που δέχεται η γεωργία από τις νέες τάσεις της αγοράς και τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το πρόγραμμα One Europe, More Nature (ΟΕΜΝ) επικεντρώθηκε σε περιοχές υψηλής φυσικής αξίας με στόχο να συνδυάσει την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων με την τοπική ανάπτυξη και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων. Η βασική αρχή του προγράμματος ήταν ότι φύση και επιχειρηματική δραστηριότητα μπορούν να συνυπάρξουν και να οδηγήσουν σε μια νέα κατάσταση κοινού οφέλους. Οι παραγωγοί μπορούν να ανταπεξέλθουν στους σύγχρονους περιορισμούς μέσα από νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Η παραγωγική δραστηριότητα -που εξασκείται με σεβασμό στο περιβάλλον- μπορεί να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα της τοπικής οικονομίας δημιουργώντας ευκαιρίες για νέες πηγές εισοδήματος. Το OEMN χρηματοδοτήθηκε από το WWF Ολλανδίας μέσω του προγράμματος Global Freshwater Programme του διεθνούς WWF. Στην περιοχή του Πάρκου Πρεσπών εφαρμόστηκε από την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) από το 2005 μέχρι τον Ιούνιο του 2009 με τη συνεργασία του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών (ΦΔΕΔΠ). Την ίδια περίοδο, το πρόγραμμα υλοποιήθηκε επίσης στις περιοχές: Coto Doñana, Ισπανία Maramures, Ρουμανία Tisza Floodplain, Ουγγαρία Ardennes, Βέλγιο Gelderse Poort, Ολλανδία Sinca Noua, Ρουμανία Väinameri, Εσθονία Merja Zerga, Μαρόκο Συνεργάτες της ΕΠΠ στο πρόγραμμα OEMN ήταν οι: Γιάννης Χαρδαλούπας, γεωπόνος, συντονιστής προγράμματος Μάριος Σαββίδης, γεωπόνος πεδίου Στυλιανός Καρφόπουλος, γεωπόνος πεδίου Άννυ Αναστασιάδου, γεωπόνος πεδίου Ειρήνη Κουτσερή, βιολόγος Γιάννης Καζόγλου, γεωπόνος-περιβαλλοντολόγος Γιώργος Μιχαλόπουλος, γεωπόνος Το πρόγραμμα ΟΕΜΝ δε θα είχε υλοποιηθεί στην Πρέσπα χωρίς την εθελοντική συμμετοχή και συνεισφορά πολλών κατοίκων της περιοχής προς τους οποίους εκφράζονται ιδιαίτερες ευχαριστίες. Οι παραγωγοί και διαχειριστές γεωργικών εκμεταλλεύσεων, που συμμετείχαν στο πιλοτικό πρόγραμμα την περίοδο 2007 και 2008 ήταν οι: Τάσος Αναστασιάδης, Θωμαή Αναστασιάδου, Γιώργος Διακόπουλος, Σοφία Κακαράντζα, Τάσος Μιχαηλίδης, Αναστασία και Μιχάλης Μπούτλας, Μαρία Ναλπαντίδου, Τάσος, Γιάννης και Στέργιος Νόνας, Νίκος και Βάσω Παπαδοπούλου, Παντελής και Πόπη Σαμψωνίδου, Θεόδωρος Σιδηρόπουλος, Γεωργία Τίλα, Χρήστος, Απόστολος και Λεωνίδας Τσίκος, και Θωμαή Τσίκου. Πολύτιμη ήταν επίσης η συνεργασία της Ελένης Βράντση, γεωπόνου του ΦΔΕΔΠ, και του Δημήτρη Κωστίτση, γεωπόνου της ΕΑΣ Φλώρινας, μέλους του ΔΣ του ΦΔΕΔΠ και υπεύθυνου παρακολούθησης του προγράμματος εκ μέρους του ΦΔΕΔΠ. ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΡΕΣΠΩΝ (ΕΠΠ) Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, αστική μη κερδοσκοπική περιβαλλοντική οργάνωση, ιδρύθηκε το 1991 και αποτελεί την πρώτη συντονισμένη προσπάθεια περιβαλλοντικών οργανώσεων για την προστασία της περιοχής. Την επίσημη πρωτοβουλία της ίδρυσής της ανέλαβαν οι «Φίλοι των Πρεσπών» και το WWF International και έτσι ιδρύθηκε η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών με τη συμμετοχή δέκα περιβαλλοντικών οργανώσεων από την Ελλάδα, τη Γαλλία, τη Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η δράση της στοχεύει στην ορθή διαχείριση, την ήπια ανάπτυξη, την προστασία απειλούμενων ειδών καθώς και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε τοπικό και διασυνοριακό επίπεδο. Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, στα πλαίσια των δράσεων της για αειφόρο ανάπτυξη ήταν η πρώτη που προώθησε τη βιολογική καλλιέργεια στην Πρέσπα, από το 1992, με την παροχή συμβουλών σε θέματα καλλιέργειας και πιστοποίησης. Το 2005, στα πλαίσια του προγράμματος Οne Europe More Nature, ξεκίνησε την προσπάθεια για τη δημιουργία σήμανσης «Προϊόντων Προστατευόμενης Περιοχής Πάρκου Πρεσπών». 3

Πάρκο Πρεσπών: μια διασυνοριακή περιοχή με μοναδική φυσική και πολιτιστική αξία Tο διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών αποτελείται από τις λίμνες Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα και τις χερσαίες εκτάσεις από την παραλίμνια ζώνη ως τις κορυφογραμμές των βουνών, που ορίζουν την υδρολογική λεκάνη των Πρεσπών. Αποτελεί την πρώτη διασυνοριακή προστατευόμενη περιοχή στα Βαλκάνια που ιδρύθηκε με κοινή Διακήρυξη των Πρωθυπουργών των τριών γειτονικών κρατών (Ελλάδα, Αλβανία και ΠΓΔΜ) το Φεβρουάριο του 2000. Η περιοχή περιλαμβάνει δύο από τις παλαιότερες λίμνες της Ευρώπης και πλήθος πλούσιων σε βιοποικιλότητα οικοσυστημάτων που συνδυάζονται με μοναδικό τρόπο από το υψόμετρο των 850 μέτρων έως τα 2400 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Φιλοξενεί πληθυσμούς απειλούμενων και ενδημικών ειδών, όπως ο αργυροπελεκάνος, η λαγγόνα, η καφέ αρκούδα, ο λύκος, η μπράνα, το τσιρόνι και η πέστροφα των Πρεσπών. Η πρώτη εντύπωση που σχηματίζει κανείς για το Πάρκο Πρεσπών καθορίζεται αναμφισβήτητα από το πανέμορφο τοπίο του. Μέσα στο Πάρκο συνυπάρχουν οι λίμνες με τα νησιά τους, οι παραλίμνιοι υγρότοποι, τα παραποτάμια δάση, οι θαμνώδεις διαπλάσεις που προοδευτικά δίνουν τη θέση τους στα δάση βελανιδιάς, οξιάς και οξιάς-ελάτης, ενώ πάνω από τα δασοόρια επικρατούν διάφοροι τύποι ψευδαλπικών λιβαδιών. Μέσα σε όλα αυτά τα στοιχεία του φυσικού τοπίου εντάσσεται και η παρουσία του ανθρώπου με τους διάσπαρτους οικισμούς και τις γεωργικές καλλιέργειες, αλλά και τα μνημεία από παλαιότερες, πλούσιες σε ιστορία, εποχές. Αυτός ο συνδυασμός του ανθρώπινου στοιχείου με την άγρια φύση αποτελεί το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της Πρέσπας και προσδίδει ακόμη μεγαλύτερη αξία στην προστατευόμενη περιοχή. Στη γεωγραφική επικράτεια του Πάρκου Πρεσπών περιλαμβάνονται οι εξής θεσμοθετημένες σε εθνικό επίπεδο προστατευόμενες περιοχές: Ο Εθνικός Δρυμός Πρεσπών και τα «Όρη Βαρνούντα» (περιοχή του δικτύου NATURA 2000), που καλύπτουν το σύνολο της λεκάνης απορροής στην ελληνική πλευρά και αποτελούν το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών και το χώρο ευθύνης του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών. Το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών στην αλβανική πλευρά, που καλύπτει το σύνολο του δυτικού τομέα της λεκάνης απορροής του διασυνοριακού Πάρκου, με αρμόδιο φορέα τη Διεύθυνση Δασών Κορυτσάς. Τμήματα των Εθνικών Πάρκων Pelister και Galicica στην πλευρά της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ), και τον προστατευόμενο υγρότοπο Ezerani στη βόρεια όχθη της Μεγάλης Πρέσπας, με τους αντίστοιχους φορείς διαχείρισης. Η λίμνη Μικρή Πρέσπα στην Ελλάδα και η Μεγάλη Πρέσπα στην ΠΓΔΜ, που έχουν ανακηρυχθεί Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας στο πλαίσιο της διεθνούς Σύμβασης Ραμσάρ. Η προώθηση των απαραιτήτων τριμερών συνεργασιών στο πλαίσιο της διασυνοριακής προστατευόμενης περιοχής στηρίζεται στη λειτουργία της δεκαμελούς Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών (ΣΕΠΠ), που αποτελείται από εκπροσώπους των υπουργείων περιβάλλοντος, των τοπικών αυτοδιοικήσεων και των μη κυβερνητικών οργανώσεων από τις τρεις χώρες, και έναν μόνιμο παρατηρητή από το Γραφείο της Σύμβασης Ραμσάρ. Η ΣΕΠΠ συνεδριάζει τακτικά και η μέχρι τώρα συνεργασία των παραπάνω φορέων, αλλά και πολλών άλλων που επέδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή από το 2000, έχει οδηγήσει στην υλοποίηση σημαντικών προγραμμάτων και έργων στις τρεις χώρες. 4 5

Γεωργία, η κύρια δραστηριότητα στο διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών Η γεωργία αποτελεί μια από τις σημαντικότερες ασχολίες των κατοίκων στο Πάρκο Πρεσπών, ενώ συνολικά ο πρωτογενής τομέας στηρίζει κατά μεγάλο ποσοστό τις τοπικές οικονομίες στις τρεις πλευρές της Πρέσπας. Η κτηνοτροφία, η αλιεία και η δασοπονία παρέχουν συμπληρωματικά, στις περισσότερες περιπτώσεις, εισοδήματα. Τα τελευταία χρόνια ο τριτογενής τομέας ανέρχεται δυναμικά με κυριότερο εκφραστή του τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών στο χώρο του τουρισμού. Ο δευτερογενής τομέας είναι σχετικά ανεπτυγμένος στην ΠΓΔΜ (κυρίως μεταποίηση μήλων), ενώ στην ελληνική πλευρά λειτουργεί συσκευαστήριο φασολιών από το 2007. 6 7

Στην αλβανική Πρέσπα υπάρχουν περίπου 1450 γεωργικές εκμεταλλεύσεις, όλες γεωργο-κτηνοτροφικές, με 21850 στρέμματα γης, από τα οποία 1600 αρδεύσιμα (7,3% του συνόλου) και χαμηλό ποσοστό εκμηχάνισης. Οι κυριότερες καλλιέργειες αφορούν τα σιτηρά, τον αραβόσιτο, τα λαχανικά, τη μηδική και τα αμπέλια, που προορίζονται κυρίως για την κάλυψη των αναγκών των νοικοκυριών και έχουν πολύ περιορισμένη πρόσβαση στην οργανωμένη αγορά. Στην πλευρά της ΠΓΔΜ υπάρχουν περίπου 4500 γεωργικές εκμεταλλεύσεις φυτικής παραγωγής. Αυτές αποτελούν και την πλειονότητα των εκμεταλλεύσεων, καθώς ο αριθμός των αμιγώς κτηνοτροφικών και των μικτών εκμεταλλεύσεων είναι πολύ μικρός ή με μικρό αριθμό ζώων αντίστοιχα. Το σύνολο της γεωργικής γης φθάνει τις 110000 στρ., το 80% των οποίων διαθέτει κάποιας μορφής πηγή άρδευσης, αν και η μισή περίπου έκταση παραμένει ακαλλιέργητη. Η καλλιέργεια οπορωφόρων δέντρων, κυρίως μήλων (30000 στρ.), είναι η σημαντικότερη στην περιοχή. Το ποσοστό εκμηχάνισης εμφανίζεται υψηλό, γενικώς όμως με μηχανήματα μεγάλης ηλικίας και χαμηλής ιπποδύναμης. Η κατάρρευση του συστήματος αγοράς της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του 90 δημιούργησε μεγάλα προβλήματα στη διάθεση και απορρόφηση της σοδειάς και στην Πρέσπα που δεν έχουν λυθεί ακόμη. Στην ελληνική Πρέσπα, το μεγαλύτερο ποσοστό των 370 περίπου γεωργικών εκμεταλλεύσεων απασχολείται πλήρως ή μερικώς με την καλλιέργεια των φημισμένων λευκόσπερμων ξηρών φασολιών «Πρεσπών» σε έκταση περίπου 10000 στρ. αρδεύσιμης γης κοντά στις δύο λίμνες. Άλλα 1500 στρ. περίπου καλλιεργούνται με άλλες ποτιστικές καλλιέργειες (αραβόσιτος, μηδική), ενώ το σύνολο των ξηρικών καλλιεργειών στην περιοχή αντιπροσωπεύει το υπόλοιπο 50% της συνολικής γεωργικής γης. Πολλές καλλιεργητικές πρακτικές για την παραγωγή του φασολιού γίνονται με μηχανές, αλλά οι ανάγκες σε εργατικά χέρια παραμένουν υψηλές, αυξάνοντας σημαντικά το κόστος παραγωγής. Η καλλιέργεια του φασολιού Πρεσπών έχει μεγάλη οικονομική σημασία για την περιοχή, καθώς η παραγωγή συνήθως έχει μεγάλη ζήτηση, αφήνει ικανοποιητικό εισόδημα στους κατοίκους και τους κρατά στον τόπο τους. Η γεωργία, η σημαντικότερη παραγωγική δραστηριότητα στο διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών, ανάλογα με το πώς ασκείται, επιδρά λιγότερο ή περισσότερο στο φυσικό περιβάλλον, θέμα που δικαιολογημένα έχει τραβήξει την προσοχή των παραγωγών, των επιστημόνων και άλλων φορέων. Οι επιπτώσεις της γεωργικής δραστηριότητας στο περιβάλλον είναι -ανάλογα με την περίσταση- είτε αρνητικές είτε θετικές. Οι αρνητικές επιπτώσεις της γεωργικής δραστηριότητας σε όλη την περιοχή του διασυνοριακού Πάρκου των Πρεσπών αφορούν κυρίως την ελλιπή έως κακή διαχείριση των υδατικών πόρων, τα πεπαλαιωμένα συστήματα άρδευσης και τη μη ορθολογική χρήση αγροχημικών σε μεγάλο τμήμα της γεωργικής γης, και συνοψίζονται στα εξής: διάβρωση των εδαφών και προσχώσεις στα αποστραγγιστικά δίκτυα, τα ρέματα και τις λίμνες, άντληση μεγαλύτερων ποσοτήτων νερού από όσες πραγματικά απαιτούνται σε μεγάλο τμήμα των καλλιεργειών και έλλειψη νερού σε άλλα τμήματα, έκπλυση των εδαφών και επιβάρυνση των υδάτων με θρεπτικά, αυξημένη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για αντλήσεις με συνέπεια την αύξηση του κόστους παραγωγής, εξάντληση υπόγειων υδροφορέων, χρήση αγροχημικών (συχνά μη εγκεκριμένων) χωρίς αναζήτηση εξειδικευμένης γεωτεχνικής υποστήριξης, ανεξέλεγκτη απόθεση γεωργικών προϊόντων (ακατάλληλων προς κατανάλωση) και συσκευασιών αγροχημικών, και μείωση της αγρο-βιοποικιλότητας. Από την άλλη πλευρά, η ορθολογική εξάσκηση της γεωργίας έχει αποδεδειγμένα θετικές επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον γιατί ενισχύει τη βιοποικιλότητα και την ποικιλία στους τύπους οικοτόπων μιας περιοχής, προσφέροντας έτσι τροφή όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά και σε σπάνια είδη θηλαστικών και ασπόνδυλων. Οι αγροτικές καλλιέργειες φιλοξενούν, μεταξύ άλλων, πάρα πολλά είδη εντόμων που είναι απαραίτητα για τη στήριξη της τροφικής αλυσίδας και της υγείας των οικοσυστημάτων ενός τόπου. Στην ευρύτερη περιοχή των Πρεσπών υπάρχουν πολλά παραδείγματα εξάσκησης τόσο καλών πρακτικών της γεωργίας, οι οποίες θα πρέπει να ενισχυθούν, όσο και αρνητικών, για τις οποίες θα πρέπει να βρεθούν τρόποι έτσι ώστε να βελτιωθούν. 8 9

Η γεωργία στην ελληνική Πρέσπα σήμερα Η κατασκευή του αρδευτικού δικτύου στην ελληνική Πρέσπα (δεκαετίες 1960-80) σηματοδότησε τη στροφή της τοπικής οικονομίας από τη φάση της αυτάρκειας και αυτοσυντήρησης των οικογενειών, με βάση την παράλληλη ενασχόληση με την κτηνοτροφία, τη γεωργία, την αλιεία και την ανταλλαγή προϊόντων, στη φάση της δυναμικής και εντατικής γεωργίας. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η καλλιέργεια των φασολιών αποτελεί την κυριότερη πηγή εισοδήματος των κατοίκων, αλλά και το επίκεντρο της ζωής στην περιοχή. Πότε ακριβώς άρχισε η καλλιέργεια του φασολιού στην Πρέσπα δε γνωρίζουμε. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι πληθυσμός φασολιού με την επωνυμία «πλακί» ή «πλακέ» εισήχθη στην περιοχή τη δεκαετία του 1920 και καλλιεργήθηκε συστηματικά σε κοιλάδες και δροσερά μικροκλίματα. Αργότερα, και μετά τη λειτουργία του αρδευτικού δικτύου και τη μετατόπιση της καλλιέργειας στην παραλίμνια ζώνη, φαίνεται ότι εισήχθηκαν (από μεμονωμένους καλλιεργητές ή εμπόρους) και άλλοι πληθυσμοί ή ποικιλίες. Σήμερα, οι ποικιλίες «Πλακέ Μεγαλόσπερμα Πρεσπών» και 10 11

«Γίγαντες Ελέφαντες Πρεσπών», που έχουν κατοχυρωθεί ως προϊόντα «Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης» (ΠΓΕ), αποτελούν την κύρια παραγωγή της περιοχής με περίπου 2500 τόνους ετησίως. Άλλες καλλιεργήσιμες ποικιλίες είναι οι έγχρωμοι γίγαντες, τα μπαρμπούνια, οι χάνδρες, και, σε πολύ μικρότερες εκτάσεις, διάφορες παλιές ποικιλίες «καθιστού» φασολιού (χωρίς υποστηρίγματα), όπως το μπομπόνι, η παππούδα και το φιξ. Τα φασόλια της Πρέσπας είναι πασίγνωστα για τη γεύση, τη βραστερότητα και άλλα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά και η ζήτησή τους αυξάνεται διαρκώς. Η φασολο-καλλιέργεια καταλαμβάνει πάνω από το 80% της αρδεύσιμης γης με την πλειονότητα των εκτάσεων να βρίσκονται πάνω από την ανατολική και τη νότιο-ανατολική όχθη των λιμνών Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα αντίστοιχα. Η άρδευση βασίζεται στα νερά της Μικρής Πρέσπας (10500 στρ. περίπου / «χαμηλή ζώνη») και στο ρέμα του Αγίου Γερμανού (1000 στρ. / «υψηλή ζώνη») και γίνεται κατά κύριο λόγο με κατάκλυση και αυλάκια. Αυτός ο πεπαλαιωμένος τρόπος ποτίσματος διαβρώνει τα εδάφη και παρασύρει τα θρεπτικά τους συστατικά, συμβάλλοντας έτσι σε αυξημένες ανάγκες χημικής λίπανσης. Η καλλιέργεια είναι ιδιαίτερα απαιτητική σε εισροές και μηχανική εργασία, πολλές όμως πρακτικές βασίζονται αποκλειστικά στη χειρωνακτική εργασία, όπως: το καλάμωμα, το τσάπισμα, το τύλιγμα των «κλωστών» και το βοτάνισμα, το πότισμα, το κόψιμο των βλαστών, και η προετοιμασία για τη συγκομιδή. Οι ανάγκες σε εργατικά χέρια καλύπτονται κυρίως από εποχιακούς εργάτες. Τα σημαντικότερα αποτελέσματα της ένταξης της φασολο-καλλιέργειας στην ΟΔΠ είναι η αυξανόμενη χρήση των κατάλληλων αγροχημικών σκευασμάτων και σε σωστές ποσότητες (οι επεμβάσεις λίπανσης και φυτοπροστασίας στηρίζονται σε εδαφολογικές και φυλλοδιαγνωστικές αναλύσεις, και σε συμβουλές των επιβλεπόντων γεωπόνων), καθώς επίσης και η ενασχόληση όλο και περισσότερων γεωτεχνικών με τη συγκεκριμένη καλλιέργεια. Στην εφαρμογή της ΟΔΠ δραστηριοποιούνται η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Φλώρινας (ΕΑΣΦ) και ο νεοϊδρυθείς Αγροτικός Συνεταιρισμός Εθνικού Δρυμού Πρεσπών «Ο Πελεκάνος». Ο τελευταίος διαθέτει συσκευαστήριο λιανικής συσκευασίας φασολιών, ενώ και η ΕΑΣΦ σχεδιάζει την υλοποίηση παρόμοιου εγχειρήματος. Η επιτόπια τυποποίηση και συσκευασία φασολιών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση της ιχνηλασιμότητας των φασολιών Πρεσπών και την αντιμετώπιση της κακόβουλης χρήσης του ονόματός τους στις αγορές. Οι βιοκαλλιεργητές, όπως και οι συμβατικοί γεωργοί, συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα θρέψης και προστασίας των φυτών, τα οποία όμως καλούνται να αντιμετωπίσουν με περιορισμούς ως προς τις πιθανές λύσεις λόγω των κανόνων της βιολογικής γεωργίας. Έτσι, μαζί με τους συμβούλους βιολογικής γεωργίας, διερευνούν συνεχώς τα ζητήματα βιολογικής λίπανσης και αντιμετώπισης των ασθενειών που, κατά μεγάλο μέρος, βασίζονται στη χρήση ήπιων φυσικών ουσιών και ωφέλιμων εντόμων που ανταγωνίζονται τα επιβλαβή. Τέτοιες λύσεις μπορούν να προωθηθούν και στο επίπεδο της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής, με τελικό αποτέλεσμα τη φιλικότερη προς το περιβάλλον στροφή της γεωργίας. Οι απαιτήσεις της αγοράς για πιο ασφαλή γεωργικά προϊόντα και η οικολογική αξία και σημασία της Πρέσπας ώθησαν πολλούς Πρεσπιώτες παραγωγούς κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών προς συστήματα καλλιέργειας, που δίνουν έμφαση στο ζήτημα της μείωσης των επιπτώσεων της γεωργίας στο φυσικό περιβάλλον. Η Βιολογική γεωργία εξασκείται στην περιοχή από τις αρχές τις δεκαετίας του 90 και καταλαμβάνει σήμερα 450 στρ. που καλλιεργούν 15 παραγωγοί. Επιπλέον, το μεγαλύτερο τμήμα της καλλιέργειας σήμερα είναι ενταγμένο στο σύστημα ποιότητας της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής (ΟΔΠ). Το σύστημα αυτό προωθεί την ορθολογική χρήση όλων των εισροών (νερό, λιπάσματα, φυτοπροστατευτικά προϊόντα), την τήρηση των νομικών απαιτήσεων και την παρακολούθηση και τον έλεγχο όλων των φάσεων παραγωγής. Στόχος του είναι η προστασία του περιβάλλοντος και του καταναλωτή, καθώς και η παραγωγή επώνυμων, ποιοτικών, ασφαλών και ανταγωνιστικών προϊόντων. 12 13

Γιατί «Προϊόν (προστατευόμενης περιοχής) Πάρκου Πρεσπών»; Στόχος του προγράμματος ήταν να μελετήσει και να θέσει τις βάσεις για τη δημιουργία και λειτουργία ενός νέου συστήματος -του πρώτου στην Ελλάδα- που θα αποδίδει περιβαλλοντική σήμανση στα προϊόντα μιας Προστατευόμενης Περιοχής, και στην περίπτωσή μας στα γεωργικά προϊόντα της Πρέσπας. Η σήμανση θα έπρεπε να συνδέεται με τις ειδικές οικολογικές ανάγκες της περιοχής και να διασφαλίζει τόσο το ότι οι γεωργικές πρακτικές είναι περιβαλλοντικά φιλικές όσο και την ιχνηλασιμότητα του τελικού προϊόντος, ότι δηλαδή αυτό παράγεται και προέρχεται από την Πρέσπα. Το σκεπτικό της δράσης επιδιώκει να ενθαρρύνει τους παραγωγούς να προστατεύσουν το περιβάλλον και να αξιοποιήσουν ως μοναδική ευκαιρία το γεγονός ότι ζουν σε μια περιοχή υψηλής φυσικής αξίας. Αυτό το «περιβαλλοντικό προσόν» έχοντας ξεχωριστή σήμανση («Προϊόν Πάρκου Πρεσπών») μπορεί να τους βοηθήσει να βελτιώσουν τη θέση τους στην αγορά μέσω της μοναδικής ονομασίας και αυξημένης αναγνωρισιμότητας του προϊόντος από τους καταναλωτές. Με τον τρόπο αυτό, γεωργική δραστηριότητα και φύση μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά σε μια σχέση που, από τη μια, συμβάλει στην προστασία των φυσικών πόρων και, από την άλλη, δημιουργεί ανταγωνιστικό όφελος για τους παραγωγούς. Με την περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική του διάσταση το σήμα «Προϊόν προστατευόμενης περιοχής Πάρκου Πρεσπών» στην ουσία αντανακλά τον κεντρικό σκοπό του Πάρκου Πρεσπών που είναι να προστατεύει το πολύτιμο φυσικό περιβάλλον της περιοχής με την προώθηση μορφών ανάπτυξης που διατηρούν και δεν εξαντλούν τους φυσικούς πόρους και οδηγούν στην αειφορία. Πέρα από τη γεωργία, η περιβαλλοντική σήμανση προϊόντων των Πρεσπών θα μπορούσε σε ένα προχωρημένο στάδιο να συνδεθεί επίσης με άλλα προϊόντα, π.χ. κτηνοτροφικά, δασοπονικά ή ακόμα και με τις υπηρεσίες τουρισμού. Με γνώμονα τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της Πρέσπας, το πρόγραμμα επιδίωξε να εξειδικεύσει τοπικά στηριζόμενο σε υπάρχοντα και αναγνωρισμένα σχήματα φιλικής προς το περιβάλλον ή ορθολογικής γεωργίας (π.χ. Βιολογική γεωργία, Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παραγωγής). Προς τούτο, επικέντρωσε α) στη διαμόρφωση συγκεκριμένων κανόνων καλλιέργειας για την περιοχή, β) στην αξιοποίηση του φημισμένου ονόματός της και της σύνδεσής του με το προϊόν, και γ) στην ανάπτυξη ενός πλαισίου με δυνατότητα εφαρμογής από τους παραγωγούς. 14 15

«Προϊόν Πάρκου Πρεσπών»: η εξέλιξη του προγράμματος βήμα-βήμα Tο πρόγραμμα ξεκίνησε το 2005 περνώντας σταδιακά από τη θεωρία στην πράξη: Αρχικά πραγματοποιήθηκε βασική γεωργική έρευνα στις τρεις χώρες του Πάρκου Πρεσπών με στόχο την καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης του πρωτογενούς τομέα. Παράλληλα, εξετάστηκε η ύπαρξη παρόμοιων πρωτοβουλιών στην Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και το ενδιαφέρον της ελληνικής αγοράς για την νεωτερική αυτή ιδέα. Την ίδια περίοδο μελετήθηκε ο τρόπος υλοποίησης της δράσης, επιλέχθηκε να δοκιμαστεί στην ελληνική πλευρά και διαμορφώθηκαν τα προσχέδια «Πρωτοκόλλου καλλιέργειας φασολιών Πρεσπών» και «Κανονισμού λειτουργίας» για τη δοκιμαστική εφαρμογή της στο χωράφι. 1. Το «Πρωτόκολλο καλλιέργειας φασολιών Πρεσπών» αφορά συγκεκριμένους κανόνες παραγωγής του προϊόντος, ξεκινώντας από τη σπορά μέχρι τη συγκομιδή. Αναπτύχθηκε δοκιμαστικά για το φασόλι, την κύρια καλλιέργεια στην ελληνική Πρέσπα, λαμβάνοντας υπόψη την προστασία των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών της περιοχής και τις ανάγκες των παραγωγών. 2. Ο «Κανονισμός λειτουργίας ομάδας παραγωγών» περιλαμβάνει τους κανόνες με τους οποίους οι παραγωγοί συμμετέχουν στη δοκιμαστική σήμανση, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους. 16 17

Στα τέλη του 2006 το προσχέδιο του Πρωτοκόλλου τέθηκε σε διαβούλευση, αρχικά σε μικρή κλίμακα με επιστήμονες που έχουν εργαστεί στην Πρέσπα, και εν συνεχεία σε ευρύτερο επίπεδο στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σχεδόν ταυτόχρονα ξεκίνησε συζήτηση τοπικά με παραγωγούς για τον Κανονισμό λειτουργίας και τους κανόνες καλλιέργειας ώστε να αναπτυχθούν λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις όλων των ενδιαφερόμενων μερών. Την άνοιξη του 2007, έπειτα από πρόταση της ΕΠΠ και σχετική απόφαση του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών (ΦΔΕΔΠ), άρχισε η πιλοτική εφαρμογή της δράσης στην ελληνική Πρέσπα υπό την αιγίδα του ΦΔΕΔΠ με την εθελοντική συμμετοχή παραγωγών φασολιού. Το δοκιμαστικό πρόγραμμα σήμανσης διήρκησε δύο καλλιεργητικές περιόδους μέχρι και το φθινόπωρο του 2008. Λίγο αργότερα ολοκληρώθηκε η τελική διαβούλευση του Πρωτοκόλλου καλλιέργειας φασολιών σε εθνικό επίπεδο με ακαδημαϊκούς και δημόσιους φορείς, πιστοποιητικούς οργανισμούς, ενώσεις παραγωγών και της αγοράς και περιβαλλοντικές ΜΚΟ. Η διαδικασία είχε καλή συμμετοχή και σε μεγάλο βαθμό συμφωνία για τους κανόνες του Πρωτοκόλλου και τους στόχους του προγράμματος. Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η συζήτηση με τους παραγωγούς για τον Κανονισμό λειτουργίας και τους κανόνες καλλιέργειας. Σημαντική ήταν επίσης η τεχνική υποστήριξη που παρείχε το πρόγραμμα στους παραγωγούς της πιλοτικής εφαρμογής προκειμένου να προσεγγίσουν τις σύγχρονες προδιαγραφές ποιότητας και να επιτύχουν τελικά συνεργασία με μεγάλη αγορά τροφίμων που είχε εκδηλώσει από νωρίς ενδιαφέρον. Πλησιάζοντας τη λήξη του, τον Ιούνιο του 2009 τα αποτελέσματα του προγράμματος παραδόθηκαν εξ ολοκλήρου στον ΦΔΕΔΠ για περαιτέρω έρευνα και ανάπτυξη. Όλο αυτό το διάστημα, με εκτεταμένες συζητήσεις, παρουσιάσεις και αλληλοενημέρωση στο πλαίσιο του διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών, η ιδέα προκάλεσε το ενδιαφέρον των σχετικών φορέων και στην Αλβανία και την ΠΓΔΜ. Το διεθνές πολυετές πρόγραμμα UNDP/GEF για την «Ολοκληρωμένη διαχείριση οικοσυστημάτων στο Πάρκο Πρεσπών», που εφαρμόζεται στις γειτονικές χώρες, υλοποιεί μια σειρά ενεργειών κατάρτισης, τεχνικής υποστήριξης και ενημέρωσης των παραγωγών σχετικά με τη φιλοπεριβαλλοντική γεωργία, πράγμα που δημιουργεί τις συνθήκες για μελλοντική επέκταση της δράσης σε όλη τη λεκάνη. 18 19

Πιλοτικό πρόγραμμα δοκιμαστικής σήμανσης: Τι αποτελέσματα είχε; Η δράση εφαρμόστηκε δοκιμαστικά υπό την αιγίδα του ΦΔΕΔΠ με την εθελοντική συμμετοχή συνολικά 21 φασολοπαραγωγών με 560 και 720 στρέμματα την καλλιεργητική περίοδο 2007 και 2008 αντίστοιχα. Η απόφαση του Φορέα βασίστηκε σε εθνική νομοθεσία που επιτρέπει στους φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών να παρέχουν περιβαλλοντικά σήματα σε προϊόντα και υπηρεσίες της περιοχής δικαιοδοσίας τους. Κύριοι στόχοι της εφαρμογής του πιλοτικού προγράμματος ήταν α) να εκτιμηθεί η «απόσταση» μεταξύ μιας φιλικής γεωργίας «Προϊόντος Πάρκου Πρεσπών» και των εγκατεστημένων καλλιεργητικών πρακτικών στην περιοχή, β) να εμπλουτιστούν οι θεωρητικοί κανόνες καλλιέργειας (Πρωτόκολλο καλλιέργειας φασολιών Πρεσπών) από την πρακτική εμπειρία και τις πολύτιμες γνώσεις των παραγωγών, και γ) να εντοπιστούν τα πιο κρίσιμα ζητήματα για την κατάλληλη ανάπτυξη της δράσης και να διατυπωθούν σχετικές προτάσεις. Τα παραπάνω επιτεύχθηκαν με συνεχή παρακολούθηση των παραγωγών και των καλλιεργειών τους από τους γεωπόνους του προγράμματος και από τη λήψη πλήθους στοιχείων για όλες τις γεωργικές δραστηριότητες κάθε παραγωγού και αγροτεμαχίου. The fields of the pilot project in the farmland of Lemos bearing a different color for each farmer. 20 21

Όπως κατέδειξε η πιλοτική εφαρμογή, η καθημερινή εργασία των γεωπόνων με τους παραγωγούς αποτελεί προϋπόθεση για την εξάσκηση μιας γεωργίας φιλικής και προσαρμοσμένης στο περιβάλλον της Πρέσπας. Το σύνολο της καλλιεργητικής ζώνης απαιτεί συνεχή και αποτελεσματική γεωπονική στήριξη για να ικανοποιήσει τους κανόνες του Πρωτοκόλλου καλλιέργειας του Προϊόντος Πάρκου Πρεσπών. Αυτό είναι ένα από τα πιο ζωτικά ζητήματα για το μέλλον της δράσης και αφορά τόσο τις τεχνικές όσο και τις λειτουργικές της πτυχές. Η συζήτηση τοπικά με τους παραγωγούς και η διαδικασία της διαβούλευσης με τους ειδικούς κατέληξαν ομόφωνα στη σπουδαιότητα και το περιβαλλοντικό αλλά και οικονομικό όφελος της σήμανσης των προϊόντων των Πρεσπών και χαρακτηρίστηκαν από μεγάλη σύμπτωση απόψεων για τους κανόνες καλλιέργειας (Πρωτόκολλο) και λειτουργίας της σήμανσης (Κανονισμός). Η διαβούλευση τόνισε, επίσης, την μεγάλη ανάγκη της παροχής εξειδικευμένης γεωπονικής βοήθειας στους παραγωγούς για τη βιωσιμότητα της δράσης και εντοπίστηκαν θέματα υψηλής προτεραιότητας που ξεπερνούν τις δυνατότητες τους και απαιτούν καταρχήν το ενδιαφέρον της πολιτείας (π.χ. αντικατάσταση αρδευτικού δικτύου). Κατά τη διάρκεια της πιλοτικής εφαρμογής του προγράμματος, η συλλογή της πληροφορίας αποσκοπούσε επιπλέον στην πλήρη ενημέρωση των παραγωγών ώστε να αντιληφθούν τις οικονομικές και περιβαλλοντικές πλευρές των γεωργικών πρακτικών που εφαρμόζουν, να τις συγκρίνουν με άλλες φιλικότερες στην Πρέσπα (π.χ. από βιοκαλλιεργητές) και έτσι να αποκτήσουν ολοκληρωμένη άποψη για τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της κάθε επιλογής. Η διαδικασία αυτή πρόσφερε σε όλους πολύτιμη γνώση για την αγορά και τις σύγχρονες προδιαγραφές ποιότητας. Η οργάνωση των παραγωγών, π.χ. με τη μορφή Ομάδας, μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη διασφάλιση της μοναδικότητας του προϊόντος και την επίτευξη πιο ευνοϊκών όρων συνεργασίας με την αγορά. Μπορεί όμως να βοηθήσει επιπρόσθετα στην εξασφάλιση γεωπονικών υπηρεσιών και να διευκολύνει την εξεύρεση χρηματοδότησης για την πιστοποίηση του προϊόντος (π.χ. μέσω του εθνικού Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013). Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι η πιλοτική εφαρμογή αποτέλεσε την αφορμή για συνεργασία επιστημόνων, σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, σχετικά με τη γεωργία στην Πρέσπα. Οι υπάρχουσες πρωτοβουλίες για φιλική προς το περιβάλλον και ήπια γεωργία, καθώς και οι πρόσφατες υποδομές για συσκευασία του φασολιού έχουν δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για το προϊόν και την περιοχή. Σε συνδυασμό με το «Προϊόν Πάρκου Πρεσπών» και τη γνώση που αποκτήθηκε από το πρόγραμμα ενισχύονται οι δυνατότητες για παραγωγή γεωργικών προϊόντων στην Πρέσπα με σεβασμό στο περιβάλλον και διασφάλιση της ιχνηλασιμότητάς τους. Το πιλοτικό πρόγραμμα διασφάλισε, επίσης, την ιχνηλασιμότητα του προϊόντος. Η προστασία της μοναδικότητας της παραγωγής αποτελεί ζήτημα εξέχουσας σημασίας για τους παραγωγούς, καθώς η ποιότητα του φασολιού Πρεσπών έχει εδώ και καιρό αναγνωριστεί (ως προϊόν Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης). Το πρόγραμμα παρείχε συνεχή ενημέρωση σε θέματα προώθησης και διάθεσης της παραγωγής. Ως αποτέλεσμα της τεχνικής υποστήριξης οι παραγωγοί πέτυχαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας μεγάλης αλυσίδας τροφίμων με υψηλό ενδιαφέρον από τα πρώτα βήματα της πρωτοβουλίας. 22 23

Αειφόρος και αποδοτική γεωργία στην Πρέσπα: πώς θα επιτευχθεί; Η διατύπωση τεχνικών προτάσεων για φιλική προς το περιβάλλον και ταυτόχρονα αποδοτική γεωργία σε μια προστατευόμενη περιοχή με τη σημασία της Πρέσπας δεν είναι εύκολη υπόθεση. Παρόλα αυτά, κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών συγκεντρώθηκαν σημαντικά στοιχεία και πληροφορίες και εξάχθηκαν χρήσιμα συμπεράσματα, τόσο μέσα από τις δράσεις του προγράμματος ΟΕΜΝ και από τις ευκαιρίες που δόθηκαν για τεχνικές συζητήσεις και προβληματισμούς, όσο και από τη γενικότερη απαίτηση της αγοράς και του καταναλωτικού κοινού για ασφαλή γεωργικά προϊόντα. Μπορούν λοιπόν να διατυπωθούν συνοπτικά ορισμένες τέτοιες προτάσεις, που στοχεύουν στη μείωση των επιπτώσεων των γεωργικών πρακτικών στο περιβάλλον και αφορούν σε δράσεις και πρωτοβουλίες που θα πρέπει να αναλάβουν οι φορείς και οι παραγωγοί της περιοχής. Σε διασυνοριακό επίπεδο, η προώθηση της περιβαλλοντικής σήμανσης για τα προϊόντα του Πάρκου Πρεσπών θα δώσει πρόσθετη αξία στις τοπικές παραγωγές, είναι όμως βέβαιο πως η διαδικασία αυτή θα είναι μακροχρόνια. Ζητήματα που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης με πολλαπλά οφέλη για την οικολογική ακεραιότητα, αλλά και την ανάπτυξη της περιοχής του Πάρκου Πρεσπών είναι: Η εκπόνηση ολοκληρωμένων σχεδίων ανάπτυξης της γεωργίας και στις τρεις χώρες με έμφαση στις δυνατότητες της περιοχής, την περιβαλλοντική αξία της Πρέσπας, τις απαιτήσεις της αγοράς και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης, απαραίτητος είναι και ο φιλοπεριβαλλοντικός σχεδιασμός και εκσυγχρονισμός των υποδομών δίνοντας ειδική βαρύτητα στην αντικατάσταση του πεπαλαιωμένου δικτύου άρδευσης στην ελληνική πλευρά με σύστημα στάγδην άρδευσης, καθώς και στη βελτίωση των υποδομών στην πλευρά της ΠΓΔΜ και στην αλβανική Πρέσπα, και με διεξοδική εξέταση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων τόσο κατά το σχεδιασμό όσο και κατά την υλοποίηση των απαραίτητων έργων. Η προώθηση και εφαρμογή ηπιότερων πρακτικών σε μεγαλύτερες εκτάσεις των υφιστάμενων γεωργικών γαιών κατά τα πρότυπα της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής και της Βιολογικής γεωργίας. Η προώθηση καλλιεργειών χαμηλών εισροών και στις τρεις χώρες, με παράλληλη προώθηση της διάθεσης τους στην αγορά. Η αποτελεσματική διαχείριση (και απομάκρυνση) των κενών συσκευασιών αγροχημικών, ιδιαίτερα από τα ρέματα και τις λίμνες. Η άμεση διακοπή της απόθεσης των αδιάθετων γεωργικών προϊόντων σε ακατάλληλους χώρους, όπως π.χ. σε δασικές εκτάσεις, στα ρέματα και τις λίμνες. Η ενίσχυση φιλοπεριβαλλοντικών πρακτικών στη γεωργία στο πλαίσιο των 24 25

συγκεκριμένων προγραμμάτων και πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αγροπεριβαλλοντικά προγράμματα). Η υλοποίηση των παραπάνω μέτρων αναμένεται να έχει σημαντικά αποτελέσματα, όπως: ορθολογική χρήση των υδατικών πόρων, προστασία εδαφών, υπόγειων υδροφορέων και επιφανειακών υδάτων, διατήρηση αγρο-βιοποικιλότητας, μείωση κόστους παραγωγής, αύξηση αποδόσεων καλλιεργειών, μείωση οργανικών φορτίων στις λίμνες και σημειακής ρύπανσης. Σε εθνικό επίπεδο, και ειδικότερα όσον αφορά στην καλλιέργεια του φασολιού, οι δράσεις που θα πρέπει να υλοποιηθούν βραχυπρόθεσμα είναι: Η ολοκλήρωση της μελέτης για την αντικατάσταση του υπάρχοντος αρδευτικού δικτύου με δίκτυο στάγδην άρδευσης και η χρηματοδότηση των απαραίτητων έργων στο ανατολικό τμήμα των αρδεύσιμων γαιών της Πρέσπας. Η λειτουργία του δικτύου στάγδην άρδευσης στην Πύλη, από το 2000-2, έχει αποφέρει καλύτερη διαχείριση των υδατικών και εδαφικών πόρων, μείωση του κόστους παραγωγής και αύξηση των αποδόσεων. Η στήριξη μηχανισμών για την καθημερινή παρουσία και παροχή γεωτεχνικών συμβουλών προς τους παραγωγούς και η πραγματοποίηση δράσεων κατάρτισής τους. Η εφαρμογή πρακτικών λίπανσης ανά αγροτεμάχιο βάση εδαφολογικών χαρτών και αναλύσεων και ψεκασμών φυτοπροστασίας επιλεκτικά και όταν απαιτείται, και όχι στη λογική της πρόληψης και στο σύνολο των εκτάσεων. Η εφαρμογή συστηματικής οργανικής λίπανσης (κοπριά, ειδικά οργανο-χουμικά σκευάσματα, ενσωμάτωση φυτικών υπολειμμάτων, χλωρή λίπανση, κομπόστ) στο σύνολο των καλλιεργειών. Η συνεχής παρακολούθηση των πληθυσμών των ωφέλιμων για τις καλλιέργειες εντόμων και η λήψη μέτρων για την προστασία τους. Η διερεύνηση και εφαρμογή προγραμμάτων συστηματικής αμειψισποράς (εναλλαγή καλλιεργειών στον ίδιο αγρό) με κατάλληλη για το φασόλι αλληλουχία καλλιεργειών, θέμα που έχει παραμεληθεί από τους παραγωγούς για πρακτικούς και οικονομικούς κυρίως λόγους. Η έναρξη συστηματικής σποροπαραγωγής από τοπικούς και επιστημονικούς φορείς. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα από την εφαρμογή των δράσεων αυτών συνοψίζονται στα εξής: οικονομία και ορθή διαχείριση νερού, βελτίωση δομής, φυσικής σύστασης και γονιμότητας εδαφών, δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των θρεπτικών συστατικών του εδάφους από τα φυτά, αύξηση ικανότητας υδατο-συγκράτησης των εδαφών, επιτυχής αντιμετώπιση προβλημάτων στην παραγωγή, προστασία αγρο-βιοποικιλότητας, βελτίωση συνθηκών για τη φυτοπροστασία, προστασία εδαφών από διάβρωση και έκπλυση, αποτελεσματικότερη καταπολέμηση ζιζανίων, ασθενειών, φυτικών και ζωικών παρασίτων, αύξηση στρεμματικών αποδόσεων, μείωση κόστους παραγωγής, διαφοροποίηση της παραγωγής, διατήρηση ντόπιου και προσαρμοσμένου στις τοπικές συνθήκες γενετικού υλικού και ειδικών χαρακτηριστικών φασολιών Πρεσπών. Μεσοπρόθεσμα, σε συνδυασμό με τα παραπάνω, και καθώς η καλλιέργεια του φασολιού φαίνεται πως θα συνεχίσει να παίζει τον κυρίαρχο ρόλο στην οικονομία της περιοχής, θα πρέπει να προωθηθούν δράσεις όπως: Η έρευνα και η διαχείριση των αποστραγγιστικών καναλιών ως ενδιαιτημάτων για την άγρια ζωή και τους πληθυσμούς των ωφέλιμων εντόμων. Η δημιουργία φυτοφρακτών μεταξύ γειτονικών αγροτεμαχίων μεγάλης έκτασης με σκοπό τη δημιουργία καταφυγίων για ωφέλιμα είδη της άγριας πανίδας. Η προώθηση των αγροδασικών συστημάτων, δηλαδή της συγκαλλιέργειας ποωδών φυτών και οπωροφόρων ή δασικών δένδρων με πυκνότητα 3-10 δένδρα ανά στρέμμα. Τα συστήματα αυτά εμφανίζουν πολλαπλά οφέλη για τις καλλιέργειες και τη βιοποικιλότητα, αυξάνουν μακροπρόθεσμα το εισόδημα των παραγωγών κατά 20-50%, και είναι δυνατό να εφαρμοσθούν ακόμη και σε περιπτώσεις ενοικιασμένων αγρών. Η μετατροπή συμβατικών καλλιεργειών σε βιολογικές, σε τοποθεσίες όπου οι συνθήκες για τη βιοκαλλιέργεια είναι ιδανικές. Η αντιμετώπιση του ζητήματος των υψηλών ενοικίων της αγροτικής γης και της μικρής διάρκειας μίσθωσής της, που οδηγούν πολλούς παραγωγούς στην επιδίωξη για υψηλές αποδόσεις σε σύντομο χρόνο με αποτέλεσμα την αυξημένη χρήση αγροχημικών και την εξάντληση των εδαφικών πόρων. Η επίλυση αυτού του θέματος θα οδηγήσει στη μείωση του κόστους παραγωγής και στην περισσότερο συνετή διαχείριση των εδαφών. Η διερεύνηση και πιλοτική καλλιέργεια ποικιλιών φασολιού ανθεκτικότερων σε ξηρές συνθήκες. Η ενθάρρυνση και χρηματοδότηση περισσότερων εξειδικευμένων ερευνών για την καλλιέργεια με τη συνεργασία ερευνητικών ιδρυμάτων. Ευχαριστίες Πολλές δράσεις του προγράμματος One Europe, More Nature υλοποιήθηκαν χάρη στην εθελοντική προσφορά πολλών ατόμων και φορέων από όλη τη χώρα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται προς: Τους Λεωνίδα Λουλούδη, καθηγητή & αντιπρύτανη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΓΠΑ), Νίκο Μπεόπουλο, καθηγητή, και Δρ Γιώργο Βλάχο, γεωπόνο (Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας & Ανάπτυξης, Εργαστήριο Γεωργικών Εφαρμογών, Αγρ. Συστημάτων και Αγρ. Κοινωνιολογίας, ΓΠΑ). Τον Κωνσταντίνο Κοσμά, καθηγητή ΓΠΑ, Τμήμα Αξιοποίησης Φυσ. Πόρων & Γεωργ. Μηχανικής, Εργαστήριο Γεωργικής Χημείας & Εδαφολογίας. Τον Βασίλη Δέτση, λέκτορα, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας. Το διευθυντή και τον τοπικό συνεργάτη της ΕΑΣ Φλώρινας Γεώργιο Στεργίου και Γιάννη Γεωργιάδη. Τον πρόεδρο του συνεταιρισμού «Ο Πελεκάνος» Νίκο Στεργίου και την τεχνολόγο γεωπόνο Κυριακή Κοσμανίδου. Το προσωπικό του ΦΔΕΔΠ. Τους γεωπόνους Πηνελόπη Μπόμπα, Γρηγόρη Παπαϊωάννου, Δημήτρη Χαραντώνη και Λητώ Χριστοδουλοπούλου για την παροχή χρήσιμων πληροφοριών και βοήθειας. Την Ιουλία Δροσινού (ΥΠΑΑΤ, Διεύθυνση Χωροταξίας και Προστασίας Περιβάλλοντος) και το Δρ Ιωάννη Παπαδόπουλο (ΤΕΙ Δυτ. Μακεδονίας/ Παράρτημα Φλώρινας, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής) για τη συνεισφορά και συμμετοχή τους στην ενημερωτική εκδήλωση του προγράμματος, που διοργανώθηκε στις 26/6/2009 στο Λαιμό Πρεσπών. Τους Δρ Μιχάλη Πετράκο και Δρ Γιώργο Παρισόπουλο για τις επιστημονικές συμβουλές τους. Όλους όσους συμμετείχαν στη διαβούλευση του «Πρωτοκόλλου της καλλιέργειας φασολιών Πρεσπών». Special thanks, for the donation of their photographs, should go to: Fotini Vakitsidou, Christos Τheodoroglou, Yannis Kazoglou, Stelios Karfopoulos, Lazaros Nikolaou, Yiannis Chardaloupas, Irene Koutseri, Toomas Kokovkin 26

Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών Άγιος Γερμανός 530 77 Φλώρινα τηλ. 23850 51211 fax 23850 51343 e-mail: spp@line.gr www.spp.gr