ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ» Δράσεις που υλοποιήθηκαν με την Ε2 Τάξη του 3 ου Δημοτικού Σχολείου Διαβατών Ιανουάριος Ιούνιος 2013
Συντελεστές προγράμματος Οι μαθητές/ριες του τμήματος Ε2 του 3 ου Δημοτικού Σχολείου Διαβατών με την εκπαιδευτικό της τάξης. Συντονιστές: Δημήτρης Αγγελάκης Υπεύθυνη των παρεμβάσεων στη μουσική εκπαίδευση: Ελένη Λαπιδάκη. 2
Σκοπός του προγράμματος είναι η εκμάθηση εννοιών από το μάθημα της φυσικής μέσω της παρατήρησης φαινομένων της μουσικής εκτέλεσης. Στόχοι ανάπτυξη ομαδικής επικοινωνίας ηχητικοί πειραματισμοί με στόχο την κατανόηση διαφόρων φυσικών φαινομένων (ένταση, δυναμική) σύνδεση του μαθήματος της φυσικής με την μουσική δημιουργία ευχάριστης και δημιουργικής ατμόσφαιρας γνωριμία με την έννοια του «ήχου» γνωριμία με βασικά συστατικά της μουσικής και ανάλυση από την πλευρά της φυσικής επιστήμης ανάπτυξη μουσικής έκφρασης ανάπτυξη της συνδυαστικής σκέψης 3
Συνοπτική παρουσίαση του προγράμματος Η συγκεκριμένη παρέμβαση διήρκησε τρείς ώρες και χωρίζεται σε τρεις επιμέρους ενότητες: α) έρευνα παρατήρηση ανάλυση, β) εφαρμογή των αποτελεσμάτων και γ) κατασκευή οργάνων σε σχέση με τα προηγούμενα δύο. Λόγω περιορισμένου χρόνου και άλλων προβλημάτων το project εκτελέστηκε μόνο στην ενότητα Α και Β, παρόλο που υπήρχε έτοιμο το πλάνο για την ολοκλήρωσή του. Οποιαδήποτε σημείωση που έχει να κάνει με την ενότητα Γ αναφέρεται καθαρά για λόγους ολοκλήρωσης της εργασίας και για να αποκτήσουν οι εκπαιδευτικοί μια ολοκληρωμένη εικόνα, σε σχέση με αυτό. Έρευνα παρατήρηση ανάλυση Τα παιδιά αρχικά έδειξαν έντονη επιθυμία στο να πειραματιστούν στα όργανα τα οποία προέρχονται από 4
τα γραφεία του προγράμματος Ρομά. Μερικά από τα όργανα που έπαιξαν είναι όργανα από όλον τον κόσμο ενώ το γεγονός ότι παράγουν διαφορετικά ηχοχρώματα έδωσε στα παιδιά το έναυσμα για να ασχοληθούμε περισσότερο με το πώς επηρεάζεται η κατάσταση του ήχου, γενικότερα. Προτού όμως προχωρήσουμε σε αυτό κάναμε μια συζήτηση σχετικά με το χρώμα του ήχου του κάθε οργάνου. Τα παρακάτω είναι ιδέες των παιδιών που προέκυψαν ύστερα από συζήτηση αλλά και παίξιμο. Wah Wah Tube: Παράγει έναν μεταλλικό ήχο, σαν αυτόν της καμπάνας. Περιέχει επίσης ένα εφέ τρέμολο ενώ παίζεται με μία μπαγκέτα με λαστιχένιο κεφάλι. Singing Bowls: Επίσης μεταλλικός ήχος, δίνει μια αίσθηση ηρεμίας και γαλήνης (όργανα που προέρχονται από το θιβετιανό διαλογισμό). Παίζεται με ξύλινη μπαγκέτα. 5
Ξυλόφωνο: Ήχος ξύλινος χωρίς ιδιαίτερη διάρκεια. Μεταλλόφωνο: Ήχος μεταλλικός με μεγαλύτερη διάρκεια από το ξυλόφωνο. Ντέφι με μεμβράνη: Παίζεται με τα χέρια και παράγει ευχάριστο και δυνατό ήχο. Παιδιά δοκιμάζουν τον ήχο του οργάνου Wah Wah Tube 6
Αφού εξοικειώθηκαν τα παιδιά με τα όργανα προχωρήσαμε στην προσεκτική παρατήρηση του ήχου σε σχέση με τη δυναμική (δυνατά - σιγά), τη διάρκεια του ήχου, το ηχόχρωμα και όλα αυτά σε σχέση με το εμβαδό του οργάνου, το μήκος - πλάτος, το υλικό κατασκευής, το υλικό της μπαγκέτας (ή τα χέρια), την επιφάνεια του οργάνου. Έτσι λοιπόν ξεκινήσαμε σύνδεση του ήχου με τα παραπάνω φαινόμενα. Με λίγα λόγια, ερευνήσαμε τον ήχο σε ξεχωριστά πεδία μελέτης και τα οποία είναι: 1. Η ταχύτητα του ήχου 2. Η διάρκεια του ήχου και 3. Η δυναμική του ήχου 1) Η ταχύτητα του ήχου εξαρτήθηκε από παράγοντες όπως είναι η δύναμη με την οποία χτυπιέται αλλά και το υλικό της μπαγκέτας. Για παράδειγμα, τα παιδιά όταν έπαιζαν με λαστιχένια μπαγκέτα η ταχύτητα 7
του ήχου μειώνονταν σε σχέση με τις ξύλινες μπαγκέτες. Τελικά όμως ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι η δύναμη του χεριού. 2)Για να αντιληφθούμε τη διάρκεια του ήχου, καθίσαμε στην άκρη της αίθουσας όπου ένα παιδί έπαιζε το όργανο ενώ τα υπόλοιπα προσπαθούσαν να ακούσουν την τελευταία νότα. Παρατηρήθηκε έντονα το φαινόμενο κατά το οποίο όργανα που κατασκευάζονται από μεταλλικό υλικό έχουν περισσότερη διάρκεια από τα ξύλινα. 3) Η δυναμική εξαρτάται αρκετά από το υλικό που κατασκευάζονται τα όργανα. Όταν για παράδειγμα η μεμβράνη είναι πλαστική παρουσιάζει λιγότερο εύρος δυναμικών σε σχέση με τη φυσική. Επίσης στοιχεία του οργάνου όπως πλάτος, μήκος κ.α. επηρεάζουν το ηχόχρωμα. Με λίγα λόγια, ένα όργανο με μεγάλο βάθος παρουσιάζει εντονότερες δυναμικές αντιθέσεις (μεγάλο τύμπανο) σε σχέση με ένα ντέφι, που παρουσιάζει μικρές. 8
Εφαρμογή των αποτελεσμάτων Για την εφαρμογή των αποτελεσμάτων δημιουργήσαμε μια ορχήστρα ηχοχρωμάτων σύμφωνα με την ανάλυση που κάναμε στην πρώτη ενότητα. Έτσι, τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να κάνουν μουσική πράξη όσα φαινόμενα του ήχου ερεύνησαν. Πιο συγκεκριμένα, η ορχήστρα δεν βασίστηκε σε ένα ρυθμό αλλά περισσότερο στην ίδια την αυτόνομη έκφραση. Δηλαδή, το κάθε παιδί ανάλογα με τη διάρκεια, δυναμική ή ταχύτητα που ήθελε να δώσει έπαιζε και ανάλογα. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί ήθελε να παράγει χαμηλή δυναμική έπαιζε χαμηλά ενώ όταν ήθελε να παίξει με μικρή διάρκεια (ακόμα και σε μεταλλικό αντικείμενο) «έπνιγε» το ήχο με την μπαγκέτα. Γενικότερα η εκτέλεση των παραπάνω βασίζεται περισσότερο στην αυθόρμητη αντίληψη της παραγωγής του ήχου με αποτέλεσμα τελικά να δημιουργήσουμε μια ορχήστρα 9
ηχοχρωμάτων βασισμένη σε όλα τα προηγούμενα στοιχεία. Η μουσική ορχήστρα 10
Κατασκευή οργάνων Η τρίτη και τελευταία ενότητα περιλαμβάνει την κατασκευή οργάνων σύμφωνα με τα αναλυθέντα στοιχεία. Για παράδειγμα, μπορούμε να κατασκευάσουμε μαράκες με μεγάλο ή μικρό βάθος. Επίσης, μπορούμε να φτιάξουμε τύμπανα από μεμβράνες διαφορετικού τονικού ύψους και έπειτα να μετρήσουμε τα χαρακτηριστικά του ήχου μέσω ηχογράφησης, παρατήρησης/ακρόασης ή ακόμα και εκτέλεσης. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά θα νιώσουν πραγματικοί ερευνητές ενός φαινομένου που σχετίζεται με την φυσική και έτσι θα αυξηθεί το ενδιαφέρον τους για το μάθημα αυτό. 11
Δραστηριότητες αυτοσχεδιασμός με κρουστά όργανα μελωδικός αυτοσχεδιασμός εξερεύνηση ηχοχρωμάτων σύνδεση της φυσικής με ηχητικά φαινόμενα μέσω της μουσικής εκτέλεσης ρυθμικοί αυτοσχεδιασμοί γνωριμία με μουσικά όργανα έρευνα και παρατήρηση Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι η έννοια του ήχου βρίσκεται υπό πολλές μορφές στην καθημερινότητά μας, και έτσι δίνεται ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συνδυάσει τη μελέτη του ήχου (όχι απαραίτητα την ανάλυση βασικών παραμέτρων της μουσικής εκτέλεσης) και με άλλα μαθήματα, όπως αυτό της φυσικής χωρίς απαραίτητα να υπάρχει η κατάλληλη 12
υποδομή, αφού μπορεί να χρησιμοποιήσει απλά υλικά προς έρευνα και εκτέλεση. Έτσι, αντιμετωπίζοντας τον ήχο ως ένα γενικότερο φαινόμενο μπορεί να προσδώσει όποια έννοια επιθυμεί δίνοντας έτσι την ελευθέρια τόσο στα παιδιά όσο και στους δασκάλους να δημιουργήσουν το δικό τους project. 13