Μικροοικονομική Ι Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 2
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Οι εικόνες προέρχονται από το βιβλίο «Εισαγωγή στην Οικονομική», D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, 2 η έκδοση, 2006, Εκδόσεις Κριτική. 3
Σκοποί ενότητας Κατανόηση των εννοιών του κινδύνου και της αβεβαιότητας. Σύνδεση της αβεβαιότητας και των αποδόσεων. Αποτελεσματικές αγορές και επιλογή χαρτοφυλακίου. 4
Περιεχόμενα ενότητας (1 από 2) Εισαγωγή. Ατομικές συμπεριφορές έναντι του κινδύνου. Κίνδυνος και ασφάλεια. Αβεβαιότητα και απόδοση περιουσιακών στοιχείων. 5
Περιεχόμενα ενότητας (2 από 2) Επιλογή χαρτοφυλακίου. Αποτελεσματικές αγορές περιουσιακών στοιχείων. 6
Εισαγωγή Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Εισαγωγή Μέχρι τώρα υποθέταμε βεβαιότητα κατά τη λήψη των αποφάσεων των οικονομικών μονάδων. Όμως, η (οικονομική) ζωή είναι γεμάτη αβεβαιότητες, κινδύνους και ελλιπή πληροφόρηση. Σύντομη εισαγωγή. Περισσότερα στη Χρηματοοικονομική. 8
Ατομικές συμπεριφορές έναντι του κινδύνου Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Ατομικές συμπεριφορές έναντι του κινδύνου (1 από 3) Δίκαιο παιχνίδι (fair game): αυτό το οποίο κατά μέσο όρο δίνει μηδενικό κέρδος. Π.χ. Πιθανότητα κέρδους 100 ευρώ: 50% και Πιθανότητα απώλειας 100 ευρώ: 50% Ένα παρόμοιο παιχνίδι με κέρδος/απώλεια 1000 ευρώ είναι επίσης δίκαιο, αλλά έχει υψηλότερο κίνδυνο. Ποιοι παίκτες θα συμμετάσχουν σε ένα δίκαιο παιχνίδι; 10
Ατομικές συμπεριφορές έναντι του κινδύνου (2 από 3) Κάποιος που είναι ουδέτερος έναντι του κινδύνου (risk neutral) ενδιαφέρεται μόνο για το αν οι πιθανότητες οδηγούν κατά μέσο όρο σε κέρδος. Κάποιος που αποφεύγει τον κίνδυνο (risk averse)θα αρνηθεί να συμμετάσχει σε ένα δίκαιο παιχνίδι. Κάποιος που είναι ριψοκίνδυνος (risk lover) θα στοιχηματίσει ακόμη και αν ένας αυστηρός μαθηματικός υπολογισμός αποδεικνύει ότι οι πιθανότητες δεν είναι ευνοϊκές. 11
Ατομικές συμπεριφορές έναντι του κινδύνου (3 από 3) Αντίστοιχη συμπεριφορά απέναντι στις ασφάλειες. Περιουσιακό στοιχείο αξίας 100.000 ευρώ (π.χ. σπίτι). Πιθανότητα καταστροφής 1% (π.χ. πυρκαγιά). Προσδοκώμενη αξία σπιτιού: 99.000 ευρώ ( = 100.000x0.99 + 0x0.01 ). Ασφάλιση για 1.500 ευρώ. Ποιοι παίκτες θα αγοράσουν ασφάλεια; 12
Φθίνουσα οριακή χρησιμότητα του πλούτου Η αποφυγή του κινδύνου μπορεί να ερμηνευτεί με τη φθίνουσα οριακή χρησιμότητα του πλούτου (diminishing marginal utility of wealth). Οι ατομικές συμπεριφορές ακολουθούν την αρχή της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας του πλούτου όταν ίσες διαδοχικές αυξήσεις της κατανάλωσης προσθέτουν όλο και λιγότερο στη συνολική χρησιμότητα. Επομένως, τα άτομα των οποίων οι προτιμήσεις ακολουθούν αυτόν τον κανόνα αποφεύγουν τα δίκαια παιχνίδια. 13
Κίνδυνος και ασφάλεια Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Κίνδυνος και ασφάλεια (1 από 2) Η συνένωση κινδύνων (risk pooling) λειτουργεί μέσω της συνάθροισης ανεξάρτητων κινδύνων με σκοπό να καταστήσει το σύνολο περισσότερο βέβαιο. Αντίστοιχο οικονομικό πρόβλημα: Ασφάλιση ηλικιωμένων. Ποσοστά θνησιμότητας γνωστά. Ασφάλιση δυνατή/πιθανή. (όχι όμως στην περίπτωση συστημικού κινδύνου). 15
Κίνδυνος και ασφάλεια (2 από 2) Η διασπορά του κινδύνου (risk-sharing) λειτουργεί μέσω της μείωσης των ποσών. Παράδειγμα: Lloyd s του Λονδίνου. Συνενώνοντας και διασπείροντας τους κινδύνους, η ασφάλιση επιτρέπει στα άτομα να αντιμετωπίζουν πολλούς κινδύνους με σχετικά χαμηλά ασφάλιστρα. 16
Ηθικός κίνδυνος και δυσμενής επιλογή (1 από 2) Ουσιαστικά, στην αγορά ασφαλειών έχουμε μεταφορά (αγοραπωλησία) «κινδύνων» μεταξύ ατόμων με διαφορετικές συμπεριφορές απέναντι στον κίνδυνο. Δύο προβλήματα με την ασφάλιση. Ηθικός κίνδυνος (moral hazard) είναι η χρήση εσωτερικής πληροφόρησης με σκοπό να εκμεταλλευτεί κάποιος τον αντισυμβαλλόμενο σε ένα συμβόλαιο. Π.χ. όταν κάποιος δεν φροντίζει αρκετά την περιουσία του επειδή γνωρίζει ότι είναι ασφαλισμένη. Λύση: Μετακύλιση μέρους του κόστους στον ασφαλιζόμενο (π.χ. όχι ολική ασφάλιση). 17
Ηθικός κίνδυνος και δυσμενής επιλογή (2 από 2) Δυσμενής επιλογή (adverse selection) λαμβάνει χώρα όταν τα άτομα χρησιμοποιούν την εσωτερική τους πληροφόρηση για να αποδεχτούν ή να απορρίψουν ένα συμβόλαιο, με αποτέλεσμα εκείνοι που το αποδέχονται να μην αποτελούν ένα μέσο δείγμα του πληθυσμού. Π.χ. η περίπτωση των καπνιστών που κάνουν ασφάλεια ζωής. Λύση: παροχή επιπρόσθετων πληροφοριών στις ασφαλιστικές εταιρείες. 18
Αβεβαιότητα και απόδοση περιουσιακών στοιχείων Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Αβεβαιότητα και απόδοση περιουσιακών στοιχείων (1 από 2) Ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν δύο μόνο περιουσιακά στοιχεία: κρατικά ομόλογα και μετοχές. Απόδοση κρατικών ομολόγων: τόκοι (με βεβαιότητα). Απόδοση μετοχών: μερίσματα + κέρδη κεφαλαίου (χωρίς βεβαιότητα). Ανταλλακτική σχέση μεταξύ υψηλότερης απόδοσης και χαμηλότερης βεβαιότητας. 20
Αβεβαιότητα και απόδοση περιουσιακών στοιχείων (2 από 2) 21
Επιλογή χαρτοφυλακίου Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Επιλογή χαρτοφυλακίου Ο καταναλωτής που αποφεύγει τον κίνδυνο προτιμάει την υψηλότερη μέση απόδοση σε ένα χαρτοφυλάκιο περιουσιακών στοιχείων, αλλά δεν του αρέσει ο υψηλότερος κίνδυνος. Η διαφοροποίηση χαρτοφυλακίου (portfolio diversification) είναι η στρατηγική περιορισμού του κινδύνου με τη συνένωση των κινδύνων διαφόρων περιουσιακών στοιχείων, των οποίων οι ατομικές αποδόσεις συμπεριφέρονται διαφορετικά η μία από την άλλη. 23
Αποτελεσματικές αγορές περιουσιακών στοιχείων Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Αποτελεσματικές αγορές περιουσιακών στοιχείων (1 από 2) Η θεωρία των αποτελεσματικών αγορών λέει ότι το χρηματιστήριο είναι ένας ευαίσθητος επεξεργαστής πληροφοριών, που αντιδρά άμεσα στις νέες πληροφορίες για να προσαρμόσει σωστά τις τιμές των μετοχών. Μια αποτελεσματική αγορά περιουσιακών στοιχείων ήδη ενσωματώνει τις υπάρχουσες πληροφορίες στις τιμές των αγαθών με ορθό τρόπο. 25
Αποτελεσματικές αγορές περιουσιακών στοιχείων (2 από 2) Εμπειρικές μελέτες δείχνουν ότι, συνήθως, τα χρηματιστήρια είναι αποτελεσματικές αγορές. Όμως, υπάρχουν και κερδοσκοπικές φούσκες (speculative bubbles). J.M. Keynes: Χρηματιστήριο σαν έπαθλο διαγωνισμού ομορφιάς. Μακροχρόνια πάντως, οι τιμές των μετοχών φαίνεται να ακολουθούν τα θεμελιώδη μεγέθη των επιχειρήσεων και της οικονομίας (fundamentals). 26
Τέλος Ενότητας # 9 Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών