Εύη Αυλογιάρη Δικηγόρος Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια (CIArb London) Μεταπτυχ. Φοιτήτρια του Δ.Π.Μ.Σ. της Ιατρικής σχολής του Α.Π.Θ. «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ: ΔΙΚΑΙΪΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ». Δωδεκανήσου 15 Θεσσαλονίκη 54626 Ελλάδα Τηλέφωνο: 00302310 538919 / 0030 6977260901 Email: law@avlogiari.gr http://www.avlogiari.gr «ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ» της Ευπραξίας Αυλογιάρη, Δικηγόρου παρ Αρειω Πάγω- Διαπιστευμένης Διαμεσολαβήτριας (CiArb-London), μεταπτυχ. φοιτήτριας του Δ.Π.Μ.Σ. της Ιατρικής σχολής του Α.Π.Θ. «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ: ΔΙΚΑΙΪΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ». Η Βιοηθική Διαμεσολάβηση είναι μία νέα προσέγγιση διευθέτησης ηθικών διλημμάτων, που ανακύπτουν κατά την λήψη δύσκολων αποφάσεων αναφορικά με την ενδεδειγμένη ιατρική φροντίδα. Ο θεσμός αυτός είναι παντελώς άγνωστος στην χώρα μας, έχει δε μεγάλη απήχηση τα τελευταία χρόνια τόσο στη Δυτική Ευρώπη, όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Εύλογα, λοιπόν, διερωτάται κανείς, τί ακριβώς είναι η Βιοηθική Διαμεσολάβηση και πού χρησιμοποιείται; Η Βιοηθική διαμεσολάβηση είναι σύμφωνη προς τις θεμελιώδεις αρχές της Διαμεσολάβησης, αλλά συνάμα παρατηρούνται αρκετές διαφοροποιήσεις, που εναπόκεινται στην ιδιαίτερη φύση και την μοναδικότητα της διαδικασίας. Συνηθέστερα, οι διαφορές που υπάγονται στην διαδικασία αυτή, κινούνται γύρω από διλήμματα ζωής ή θανάτου, αλλά και δύσκολες υποθέσεις επιλογής της κατάλληλης ιατρικής περίθαλψης σε παιδιά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα υποθέσεων, που ενδείκνυται η υπαγωγή τους στη διαδικασία αυτή, αποτελούν οι περιπτώσεις α) διαφωνίας των γονέων ως προς την διακοπή της κύησης ή μη, όταν υπάρχουν ενδείξεις για συγγενείς ανωμαλίες του εμβρύου, β) διαφωνίας των γονέων αναφορικά με την ενδεδειγμένη θεραπεία σε περιπτώσεις νεογνών/ παιδιών με συγγενείς ανωμαλίες ή σοβαρές ασθένειες, γ) διαφωνίας των συγγενικών προσώπων για την ενδεδειγμένη θεραπεία-περίθαλψη σε σοβαρές περιπτώσεις, δ) διαφωνίας των συγγενών για τη δωρεά οργάνων, ε) διαφωνίας του ιατρικού προσωπικού του νοσοκομείου με συναδέλφους ή με τη Διεύθυνση του Νοσοκομείου, στ) διλημμάτων τέλους της ζωής κτλ. Η Βιοηθική Διαμεσολάβηση στοχεύει στην συναινετική επίλυση διαφορών μεταξύ των επαγγελματιών υγείας, των ασθενών και του οικογενειακού περιβάλλοντος αυτών, και για το λόγο αυτό διεξάγεται, συνήθως, στο χώρο του νοσοκομείου από Διαμεσολαβητή που προτείνει το ίδιο το Νοσοκομείο. Αυτή είναι και η κυριότερη διαφορά της Βιοηθικής Διαμεσολάβησης από την κοινή 1 / 5
Διαμεσολάβηση, που χρησιμοποιείται στις αστικές και εμπορικές διαφορές. Λόγω της φύσης της διαφοράς, ο τόπος διεξαγωγής της βιοηθικής διαμεσολάβησης είναι συνήθως το Νοσοκομείο, ο δε Διαμεσολαβητής επιλέγεται και πληρώνεται από αυτό. Εν αντιθέσει με τις αστικές και εμπορικές διαμεσολαβήσεις, οι οποίες διεξάγονται σε ουδέτερο χώρο, η επιλογή του Διαμεσολαβητή γίνεται από κοινού από τα αντίδικα μέρη, τα οποία επιμερίζονται και την αμοιβή του Διαμεσολαβητή. Κατά τη διαδικασία αυτή, με τη βοήθεια ενός τρίτου, ουδέτερου προσώπου, του Διαμεσολαβητή, ειδικού σε θέματα βιοηθικής, επιδιώκεται η εξεύρεση λύσης, η οποία είναι προσανατολισμένη στα συμφέροντα και στην επιθυμία του ασθενούς, είναι αποδεκτή από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και ταυτόχρονα συμβαδίζει με τις αξίες και τις ηθικές αρχές άσκησης του ιατρικού λειτουργήματος. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η διαμεσολάβηση είναι χώρος ιδιωτικής πρωτοβουλίας και βασίζεται στην εχεμύθεια και την εμπιστοσύνη, και για το λόγο αυτό ο Διαμεσολαβητής δεν πρέπει ν' αποκαλύπτει πληροφορίες που του έχουν εμπιστευτεί τα μέρη. Ο ρόλος του Διαμεσολαβητή, όπως γίνεται αντιληπτό, είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς πρωτεύων μέλημά του είναι να αποφορτίσει συναισθηματικά τα εμπλεκόμενα μέρη, να ιεραρχήσει τα ιατρικά γεγονότα και να αναλύσει τα ηθικά διλήμματα. Καλείται να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις, προκειμένου τα μέρη, και συγκεκριμένα οι φορτισμένοι συναισθηματικά συγγενείς του ασθενούς, να νιώσουν άνετα, οικεία και να εκφράσουν αυτό που πραγματικά αισθάνονται. Προκειμένου να ανταποκριθεί ο Διαμεσολαβητής στο δύσκολο αυτό έργο και ταυτόχρονα, να είναι αποτελεσματικός, θα πρέπει να συγκεντρώνει πολλές δεξιότητες και τεχνικές, όπως η ενεργητική ακρόαση, η ενσυναίσθηση, η ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων των μερών, η τήρηση της αρχής της εμπιστευτικότητας, η ισότητα στην αντιμετώπιση των μερών και η αποτελεσματική επικοινωνία. Η Βιοηθική Διαμεσολάβηση είναι μία διαδικασία ευέλικτη και εθελοντική, η οποία «αγκαλιάζει» τα συμφέροντα όλων των μερών, δίνοντας όμως βαρύτητα στον συμφέρον του ασθενούς. Συμβάλλει ουσιαστικά στην διαχείριση των κινδύνων, αλλά και στην βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης ιατρικής φροντίδας, καθ ότι δίνεται η ευκαιρία στους ιθύνοντες να διαπιστώσουν τυχόν ελλείψεις και λανθασμένες πρακτικές. Προωθεί επίσης, τη θετική εικόνα των ιδρυμάτων υγειονομικής περίθαλψης και του ιατρικού προσωπικού. Τέλος, με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο διευθετείται η συγκεκριμένη διαφορά, αλλά προλαμβάνονται και μελλοντικά προβλήματα ή τυχόν νομικές διενέξεις. Η διαδικασία της Βιοηθικής Διαμεσολάβησης, είναι μία καθ όλα βιωματική εμπειρία. Προκειμένου λοιπόν να γίνει πλήρως κατανοητή παραθέτουμε αναλυτικά μία υπόθεση στην οποία ανέκυψαν βιοηθικά διλήμματα και επιλύθηκε εντός του νοσοκομείου με τη διαδικασία της Βιοηθικής Διαμεσολάβησης : «Ο Δημήτρης, ετών 78, νοσηλευόταν στη μονάδα εντατικής θεραπείας. Η πρόγνωση των θεραπόντων ιατρών για την ανάρρωση ήταν γενικά δυσοίωνη. Η μόνη θεραπευτική πρόταση από τους γιατρούς ήταν η υποβολή αυτού σε μία τελευταία εγχείρηση, που ίσως και να του έσωζε τη ζωή. Λαμβάνοντας, όμως, υπ όψη την εύθραυστη κατάσταση της υγείας του Δημήτρη, καθώς και την ηλικία του, η πιθανότητα επιτυχίας ήταν σχεδόν μηδαμινή. Η Μαρία, σύζυγος του Δημήτρη τα τελευταία πενήντα χρόνια, ήθελε οπωσδήποτε να γίνει η επέμβαση, ενώ ο γιος του Πέτρος, o οποίος διέθετε εξουσία εκπροσώπησης σε ιατρικές 2 / 5
αποφάσεις που αφορούσαν τον πατέρα του (durable power of attorney over medical decisions), ήταν αντίθετος. Κανένας δεν γνώριζε πόσο καιρό θα άντεχε ο Δημήτρης και το νοσοκομείο ανησυχούσε για το υψηλό κόστος της κλίνης στη μονάδα εντατικής θεραπείας. Επιθυμία του Δημήτρη ήταν να μην παραταθεί η ζωή του με μηχανικά μέσα. Κατόπιν τούτου, προέκυψε διαφωνία ανάμεσα στο νοσοκομείο, τη Μαρία και τον Πέτρο, αναφορικά με τη μελλοντική φροντίδα του Δημήτρη. Το νοσοκομείο, στο οποίο σημειωτέον, λειτουργούσε τμήμα Διαμεσολάβησης για επίλυση διαφορών ιατρικής περίθαλψης, κάλεσε έναν Διαμεσολαβητή, ειδικό σε θέματα βιοηθικής, προκειμένου να παρέμβει και να βοηθήσει στη διευθέτηση της διαφοράς. Ο Διαμεσολαβητής αρχικά συμβουλεύτηκε την ιατρική ομάδα που παρακολουθούσε τον Δημήτρη, καθώς και το νοσηλευτικό προσωπικό που τον φρόντιζε, προκειμένου να κατανοήσει πλήρως την κλινική κατάσταση του ασθενούς. Κατόπιν, απευθύνθηκε σε ολόκληρη την ομάδα και ζήτησε να του υποδείξουν τα καταλληλότερα άτομα για να εκπροσωπήσουν το νοσοκομείο και την ιατρική ομάδα στη διαδικασία της Διαμεσολάβησης. Ο υπεύθυνος ιατρός της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας, καθώς και μία νοσηλεύτρια, επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν. Ο εξειδικευμένος σε θέματα Βιοηθικής, Διαμεσολαβητής, συνάντησε τη Μαρία και τον Πέτρο στο χώρο αναμονής, κοντά στο δωμάτιο του Δημήτρη. Κάθισε κοντά τους, μαζί με τον ιατρό και τη νοσηλεύτρια, και τους εξήγησε ότι τον προσέλαβε το νοσοκομείο για να τους βοηθήσει να βρουν λύση γι αυτή τη δύσκολη κατάσταση. Εν συνεχεία, περιέγραψε στη Μαρία και τον Πέτρο συνοπτικά τη διαδικασία της διαμεσολάβησης, προκειμένου να κατανοήσουν τα οφέλη της διαδικασίας και δεχθούν να λάβουν μέρος. Η Μαρία και ο Πέτρος δέχθηκαν. Έπειτα, ο Διαμεσολαβητής σε κατ ιδίαν συνάντηση με τη Μαρία και τον Πέτρο, άκουσε προσεχτικά τους προβληματισμούς, του κάθε ένα από αυτούς. Η Μαρία, έχοντας έντονη συναισθηματική φόρτιση, μίλησε για την μακροχρόνια και ευτυχισμένη συμβίωση με το σύζυγό της Δημήτρη και την αδυναμία της να δεχθεί το θάνατό του. Η ιστορία της ήταν ιδιαίτερα συγκινητική. Ο Διαμεσολαβητής συνόψισε την ιστορία της Μαρίας, όπως αυτή του την διηγήθηκε, και της έδωσε να καταλάβει ότι κατανοεί τα συναισθήματά της. Στη συνέχεια, μίλησε ο Πέτρος για την αγάπη που τρέφει για τον πατέρα του, αλλά και την ευθύνη που τον βαραίνει, δεδομένου ότι έχει πληρεξουσιότητα να αποφασίζει για ιατρικά θέματα που αφορούν τον πατέρα του. Ανέφερε ότι μισεί την ευθύνη που έχει επωμισθεί, καθώς και το γεγονός ότι η υποχρέωση του αυτή, τον φέρνει σε αντίθεση με τις επιθυμίες της μητέρας του. Για ακόμη μια φορά, ο διαμεσολαβητής συνόψισε όλα όσα είπε ο Δημήτρης και του έδωσε να καταλάβει ότι κατανοεί τους προβληματισμούς του και τα συναισθήματά του. Μετέπειτα, ο Διαμεσολαβητής τους κάλεσε όλους, Μαρία, Πέτρο, ιατρό και νοσηλεύτρια, σε μία κοινή συνάντηση. Στη συνάντηση αυτή ζήτησε από τον ιατρό και τη νοσηλεύτρια να περιγράψουν την κλινική κατάσταση του ασθενούς, το είδος της επέμβασης, τα ποσοστά επιτυχίας, καθώς και την ταλαιπωρία και τον πόνο που θα υφίστατο ο ασθενής. Αυτοί εξήγησαν την κλινική κατάσταση του Δημήτρη και ο Διαμεσολαβητής ζήτησε περαιτέρω διευκρινήσεις. Η Μαρία και ο Πέτρος επηρεασμένοι από την μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, αδυνατούσαν να αντιληφθούν πλήρως όλα όσα ειπώθηκαν από τον ιατρό και τη νοσηλεύτρια. Τούτο δε το αντιλήφθηκε ο διαμεσολαβητής, ο οποίος ζήτησε από τον ιατρό 3 / 5
και τη νοσηλεύτρια να παρουσιάσουν ξανά με πολύ απλό τρόπο την κατάσταση του Δημήτρη, ώστε η Μαρία και ο Πέτρος, που δεν είχαν ιδιαίτερες γνώσεις ιατρικής, να είναι σε θέση να την κατανοήσουν πλήρως. Η Μαρία και ο Πέτρος κλήθηκαν να κάνουν διευκρινιστικές ερωτήσεις, προκειμένου να διασαφηνιστεί ό, τι δεν είχαν καταλάβει. Αφού ο καθένας εξέθεσε τη δική του εκδοχή και ένιωσαν ικανοποιημένοι με το γεγονός ότι εισακούστηκαν, ο Διαμεσολαβητής ζήτησε από τη Μαρία και τον Πέτρο να προσδιορίσουν αυτό που πραγματικά επιθυμούσαν, και το οποίο θα τους οδηγούσε στην καλύτερη απόφαση. Με τη βοήθεια του Διαμεσολαβητή, η Μαρία και ο Πέτρος συνειδητοποίησαν ότι το συμφέρον τους ήταν κοινό. Και οι δύο ήθελαν να σεβαστούν την επιθυμία του Δημήτρη, ήτοι να έχει ένα ήσυχο τέλος, χωρίς ταλαιπωρία.. Το συμφέρον του νοσοκομείου εκφράστηκε με σαφήνεια από τον ιατρό και τη νοσοκόμα. Το μέλημα του ήταν τόσο η φροντίδα του Δημήτρη, όσο και η σωστή διαχείριση των κλινών στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Μετά από συζητήσεις και ώριμη σκέψη, η Μαρία και ο Πέτρος, με πόνο ψυχής, αποφάσισαν να αποσυνδέσουν τον Δημήτρη από τα μηχανήματα που τον κρατούσαν στη ζωή και να ακολουθηθεί Παρηγορητική αγωγή, προκειμένου να μην υποφέρει. Ο Δημήτρης εξέπνευσε λίγες ώρες αργότερα». Από τα ως άνω συνάγεται ότι η Βιοηθική Διαμεσολάβηση είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος διευθέτησης δύσκολων συγκρούσεων αναφορικά με ζητήματα ιατρικής περίθαλψης και ηθικών διλημμάτων, δυνάμει του οποίου διαφυλάσσονται τα συμφέροντα όλων των εμπλεκομένων μερών και επέρχεται ειρηνική επίλυση της διαφοράς. Τέλος, παρατίθενται αυτούσια, δηλώσεις ατόμων που είτε έχουν εμπειρία σε θέματα βιοηθικής, είτε έχουν βιώσει, ως άμεσα εμπλεκόμενοι, τη διαδικασία της βιοηθικής διαμεσολάβησης: Εκπρόσωπος του Συμβουλίου Βιοηθικής Νuffield : «( ) Η Διαμεσολάβηση δεν μπορεί να δώσει λύση σε όλα τα διλήμματα. Μπορεί ωστόσο, να διευκολύνει την επικοινωνία, να μειώσει το αίσθημα της πικρίας και να περιορίσει τα θέματα που χρήζουν προσφυγής στη δικαιοσύνη». Δικηγόρος εξειδικευμένος σε θέματα οικογενειακού δικαίου: «Νομίζω ότι θα πρότεινα την εναλλακτική της διαμεσολάβησης σε κάθε υπόθεση, όπου υπάρχει πρόσφορο έδαφος για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων σχετικά με την περίθαλψη και την θεραπεία που θα πρέπει να ακολουθηθεί». Μητέρα που βρέθηκε σε μεγάλο δίλημμα, όταν ενημερώθηκε για την κλινική κατάσταση του νεογέννητου παιδιού της και κλήθηκε μαζί με τον σύζυγό της να αποφασίσει για την προσήκουσα θεραπεία: «Οι γονείς χρειάζονται απεγνωσμένα κάποιον, ο οποίος θα τους εξηγήσει την κόλαση που πρόκειται να περάσουν. Θα πρέπει, όμως, να την παρουσιάσει με ανθρώπινο τρόπο. Δεν μπορούμε να περιμένουμε τα πάντα από την ιατρική, δεν είναι δυνατόν.. Και εάν δεν μπορούμε να αποδεχθούμε το γεγονός αυτό, τότε ο ρόλος της διαμεσολάβησης γίνεται ακόμα σημαντικότερος». 4 / 5
5 / 5