ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΕΡΓΟ ιεξαγωγή της εκ των Προτέρων Αξιολόγησης και Ετοιµασία του Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης και όλων των Προγραµµατικών Εγγράφων που θα πρέπει να υποβάλλει η Κύπρος στα πλαίσια των ιαρθρωτικών Ταµείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ Ε.Ε.Π. ΣΧΕ ΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΕΝΩΣΗ ΕΤΑΙΡE ΙΩΝ REMACO Α.E. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2003 i

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...ii Εισαγωγή... 1 Ι. Η διαδικασία σχεδιασµού του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης και η Αξιολόγηση..1 ΙΙ. Το πλαίσιο της αξιολόγησης...2 1. Αξιολόγηση της λογικής και της συνολικής συνοχής του Προγράµµατος... 5 1.1 Σύντοµη αποτύπωση του σχεδιασµού.5 1.2. Η κατανοµή των πόρων.7 2. Αξιολόγηση της συνοχής... 9 2.1 Εξωτερική Συνοχή 9 2.1.1 Συνοχή του προγράµµατος µε τους στόχους του Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Κύπρου....9 2.1.2 Περιεχόµενο του Ενιαίου Εγγράφου Προγραµµατισµού για τον Στόχο 2..12 2.1.2.1 Αξιολόγηση του Ενιαίου Εγγράφου Προγραµµατισµού για τον Στόχο 2 σε επίπεδο στόχων και Αξόνων Προτεραιότητας..14 2.1.2.2 Αξιολόγηση του Ενιαίου Εγγράφου Προγραµµατισµού σε επίπεδο Μέτρων 14 2.2 Εσωτερική Συνοχή..20 2.2.1 Συνοχή Αξόνων Προτεραιότητας και Μέτρων µε τους Ειδικούς Στόχους του Προγράµµατος... 20 2.2.2. Συνοχή των Α.Π. και των Μέτρων του Προγράµµατος µε τα Προβλήµατα του Τοµέα... 244 2.2.3 Συνοχή των Α.Π. και των Μέτρων του Προγράµµατος µε τα Πλεονεκτήµατα του Τοµέα... 288 2.3 Εσωτερική Συνεργία του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης... 31 3. Συνάφεια του Προγράµµατος µε τις Οριζόντιες πολιτικές τις ΕΕ... 33 3.1 Απασχόληση... 354 3.2 Ανταγωνιστικότητα.35 3.3 Ισότητα ευκαιριών µεταξύ ανδρών και Γυναικών... 36 3.4 Περιβάλλον - Αειφόρος Ανάπτυξη... 40 3.5 Κοινωνία της Πληροφορίας..43 3.6 Έρευνα- Τεχνολογική Ανάπτυξη και καινοτοµια 43 4. ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟΧΩΝ... 44 5. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ... 45 ii

5.1 Η ιαχειριστική Αρχή.45 5.2 Η Επιτροπή Παρακολούθησης 47 5.3 Οι διαδικασίες πληρωµής.48 5.4 Μηχανισµοί Ελέγχου.48 5.5 Η Αξιολόγηση.49 iii

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ι. ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Το Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης βασίσθηκε στον Kαν. 1257/99 και στον τροποποιητικό Καν. 1783/03, στο περιεχόµενο της συµφωνίας προσχώρησης της Κύπρου στην Ε.Ε στην συσσωρευµένη εµπειρία του Υπουργείου Γεωργίας από την εφαρµογή «τοµεακών» προγραµµάτων που περιελάµβαναν τη χρηµατοδότηση µεγάλου αριθµού παρεµβάσεων για την δηµιουργία υποδοµών (υδατική υποδοµή και αρδευτικά δίκτυα, αγροτικοί δρόµοι), παρεµβάσεις για την βελτίωση της ποιότητας και ανταγωνιστικότητας των γεωργοκτηνοτροφικών προϊόντων, την γεωργική έρευνα, αλλά και σε περιορισµένο βαθµό τον αγροτουρισµό, αλλά και ολοκληρωµένα περιφερειακά σχέδια σε «οριοθετηµένες» γεωγραφικά αγροτικές περιοχές όπως το Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης Πιτσιλιάς. Καθ όλη τη διάρκεια σύνταξης του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης υπήρξε διαβούλευση του Υπουργείου Γεωργίας σε συνεργασία µε το Γραφείο Προγραµµατισµού, το Τµήµα ασών, το Υπουργείο Εσωτερικών, το Υπουργείο Εµπορίου, Βιοµηχανίας και Τουρισµού αλλά και άλλες συναρµόδιες υπηρεσίες και φορείς, ενώ υπήρξε και διαβούλευση µε τους κοινωνικούς εταίρους και ιδιαίτερα µε εκπροσώπους αγροτικών, συλλογικών φορέων. Στόχος των διαβουλεύσεων αυτών οι οποίες εντάθηκαν µετά την Ολοκλήρωση του Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης 2004 2006 που προσδιορίζει την αναπτυξιακή στρατηγική της Κυπριακής ηµοκρατίας για την πρώτη περίοδο 2004 2006 ήταν να διασφαλισθεί η συµπληρωµατικότητα των δράσεων µεταξύ του Ενιαίου Εγγράφου Προγραµµατισµού για το στόχο 2 και του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης. Οι δυνατότητες που παρέχονται µέσω του άρθρου 33 του κανονισµού 1257/99 βρίσκονται σε ευθεία αντιστοίχιση µε τις επιλέξιµες από το ΕΤΠΑ κατηγορίες πράξεων. Βασική προτεραιότητα ήταν να αποφευχθούν αφενός ενδεχόµενες αλληλοεπικαλύψεις µεταξύ των δράσεων που χρηµατοδοτούνται από το ΕΤΠΑ και το ΕΓΤΠΕ και αφετέρου να διασφαλισθεί η µέγιστη δυνατή συµπληρωµατικότητα και συνέργια µεταξύ των µέτρων/ πράξεων των δύο προγραµµατικών Εγγράφων. Το Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης καλείται να επιτύχει µε σχετικά περιορισµένους πόρους σε ένα πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα ένα ιδιαίτερα δύσκολο στόχο που 1

είναι η προσαρµογή της Κυπριακής Γεωργίας στο νέο περιβάλλον που διαµορφώνει η είσοδος της Κύπρου στην Ε.Ε Η µείωση του προστατευτισµού ιδίως στην εσωτερική αγορά, η σταδιακή εναρµόνιση των άµεσων ενισχύσεων για την εισοδηµατική στήριξη των αγροτών σε µια χρονική περίοδο που η Κοινή Αγροτική Πολιτική µεταβάλλεται µε στόχους: Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας της Ε.Ε Προώθηση µιας αειφόρου γεωργίας περισσότερο προσανατολισµένης προς την αγορά Καλύτερη κατανοµή των ενισχύσεων και ενίσχυση της αγροτικής ανάπτυξης Οι στόχοι της νέας ΚΑΠ αναδεικνύουν σε µείζονα θέµατα την : ασφάλεια και ποιότητα των τροφίµων ενσωµάτωση περιβαλλοντικών θεµάτων στην γεωργική πολιτική σταθεροποίηση των γεωργικών εισοδηµάτων ανάπτυξη της ζωτικότητας των αγροτικών περιοχών απλούστευση και προώθηση της αποκέντρωσης Τα ανωτέρω 1 σηµεία προσδιορίζουν σε µεγάλο βαθµό και το πλαίσιο σε όρους στοχοθέτησης αλλά και της χρηµατοδοτικής βαρύτητας (κατανοµής των πόρων) µεταξύ των αξόνων προτεραιότητας και των επιµέρους µέτρων του ΣΑΑ. Καθ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης του ΣΑΑ υπήρξε συνεργασία του Συµβούλου Αξιολόγησης µε την αρµόδια διεύθυνση του Υπουργείου Γεωργίας που ήταν επιφορτισµένη µε τη σύνταξη του ΣΑΑ ΙΙ. ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Οι γενικές απαιτήσεις όσον αφορά την αξιολόγηση των προγραµµάτων αγροτικής ανάπτυξης (Rural Development Plan) που χρηµατοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων, παρατίθενται στο άρθρο 43 παράγραφος 1 και κυρίως στο άρθρο 49 του κανονισµού 1257/1999 του Συµβουλίου. Στόχοι της αξιολόγησης είναι αφενός η αύξηση της συνέπειας και διαφάνειας όσον αφορά τις νοµικές και δηµοσιονοµικές αρχές και το κοινό και αφετέρου, η βελτίωση της υλοποίησης των προγραµµάτων µε την συµβολή στην καλύτερη ενηµέρωση κατά τον σχεδιασµό και την λήψη αποφάσεων όσον αφορά τις ανάγκες, τους µηχανισµούς παροχής υπηρεσιών και την κατανοµή των πόρων. 1 Πρόταση της Επιτροπής της Ε.Ε για την Ενδιάµεση Αναθεώρηση της ΚΑΠ 2

Το παρόν έγγραφο αναφέρεται στην εκ των προτέρων αξιολόγηση του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης της Κύπρου (ΣΑΑ). Σκοπός της εκ των προτέρων αξιολόγησης του ΣΑΑ της Κύπρου, είναι η αποσαφήνιση των στόχων του προγράµµατος, ο συσχετισµός τους µε τις ανάγκες των αγροτικών περιοχών, οι αναµενόµενες επιπτώσεις των δράσεων και η συνοχή µεταξύ της προτεινόµενης στρατηγικής και των στόχων που έχουν επιλεγεί σε συνδυασµό µε την υφιστάµενη κατάσταση στην επιλέξιµη περιοχή. Ειδικότερα, η εκ των προτέρων αξιολόγηση θα συµβάλλει στον προσδιορισµό βασικών πτυχών του προγράµµατος όπως η καταλληλότητα, η συνάφεια, η συσχέτιση και η αποτελεσµατικότητα των προτεινόµενων ενεργειών. Η εκ των προτέρων αξιολόγηση του ΣΑΑ της Κύπρου διαρθρώνεται ως εξής: Στο πρώτο κεφάλαιο εκτιµάται η καταλληλότητα και η λογική της προτεινόµενης στρατηγικής. Στο δεύτερο κεφάλαιο αξιολογείται η συνοχή των µέτρων κάθε άξονα προτεραιότητας του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης µε τα προβλήµατα και τα πλεονεκτήµατα των αγροτικών περιοχών της Κύπρου. Επίσης, η συνοχή των αξόνων προτεραιότητας και των µέτρων του σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης µε τους στόχους του Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης (Ε.Σ.Α.) της Κύπρου και τους Ειδικούς στόχους του ίδιου του προγράµµατος για την περίοδο 2004-2006 όπως επίσης και η εσωτερική συνέργια του προγράµµατος. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται η συνάφεια του ΣΑΑ της Κύπρου µε τους στόχους της οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής και τις οριζόντιες πολιτικές της Ε.Ε. Στο τέταρτο κεφάλαιο επιχειρείτε η ποσοτικοποίηση των στόχων του προγράµµατος και τέλος στο πέµπτο κεφάλαιο αξιολογούνται οι µηχανισµοί εφαρµογής και παρακολούθησης του προγράµµατος «Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης της Κύπρου.». Σε αυτό το σηµείο πρέπει να τονιστεί ότι η παρούσα εκ των προτέρων αξιολόγηση περιλαµβάνει την ανάλυση των πλεονεκτηµάτων, αδυναµιών, ευκαιριών και απειλών του γεωργικού τοµέα της Κύπρου (SWOT analysis) όπως αυτό προβλέπεται από τις κατευθυντήριες γραµµές για την αξιολόγηση των προγραµµάτων αγροτικής ανάπτυξης 2000-2006 (VI/8865/99, DG AGRI) που περιλαµβάνεται στο Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης (Κεφάλαιο 1). 3

ΥΝΑΜΕΙΣ Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ Μείωση της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας Η συνεχώς διευρυνόµενη εγχώρια ζήτηση γεωργικών των γεωργικών εκµεταλλεύσεων εξαιτίας του µικρού προϊόντων και τροφίµων, λόγω της βελτίωσης του µεγέθους, του πολυτεµαχισµού του αγροτικού κλήρου σε βιοτικού επιπέδου των Κυπρίων και της συνεχούς συνάρτηση µε το ξηροθερµικό κλίµα, το φυσικό αύξησης του τουριστικού ρεύµατος. ανάγλυφο και τη χαµηλή γονιµότητα των εδαφών Η γεωγραφική θέση, οι ευνοϊκές κλιµατολογικές Υψηλό κόστος ευκαιρίας που συνεπάγεται η αξιοποίηση συνθήκες και η µακρά αγροτική παράδοση της για γεωργικούς σκοπούς των συντελεστών της Κύπρου, ως παράγοντες που ευνοούν την παραγωγή παραγωγής και των διαθέσιµων φυσικών πόρων λόγω της και διάθεση σε εξειδικευµένες αγορές της Ε.Ε. ταχύτερης ανάπτυξης άλλων σηµαντικών τοµέων της προϊόντων ποιότητας και ειδικού χαρακτήρα οικονοµίας,. Η υιοθέτηση του ευρωπαϊκού µοντέλου και των Η υπερβολική εξάρτηση σηµαντικών τοµέων της ευρύτερων προσανατολισµών της Ε.Ε. στον τοµέα της κυπριακής γεωργίας από τις αγορές του εξωτερικού. αγροτικής πολιτικής. Η άµεση εξάρτηση εκτεταµένων περιοχών της υπαίθρου, Η αναµενόµενη ευρύτερη υιοθέτηση των αρχών της κυρίως ορεινών και ηµιορεινών, από τη γεωργία ως ενιαίας αγροτικής ανάπτυξης και η συνακόλουθη κύρια οικονοµική δραστηριότητα, και ο µη καλύτερη αξιοποίηση των ήδη υφιστάµενων ευκαιριών ικανοποιητικός βαθµός ύπαρξης συµπληρωµατικών/ για ανάπτυξη υπαλλακτικών δραστηριοτήτων στον εναλλακτικών ευκαιριών απασχόλησης. τοµέα του αγροτουρισµού και οικοτουρισµού. Οι υφιστάµενες ακόµη αδυναµίες στο συγκοινωνιακό δίκτυο και στην προσφορά άλλων υπηρεσιών, Η προϊούσα εγκατάλειψη της υπαίθρου και η αποµάκρυνση από την παραγωγή σηµαντικών καλλιεργήσιµων εκτάσεων. Προσθετό µεταφορικό κόστος που δυσχεραίνει την προώθηση των εξαγωγών των γεωργικών προϊόντων εξαιτίας της απόστασης της Κύπρου από τις αγορές της ύσης, Το χαµηλό δυναµικό για παραγωγή ξυλείας. Οι ψηλές θερµοκρασίες κατά την διάρκεια του θέρους ευνοούν τις δασικές πυρκαγιές. Υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας σε θέµατα αγροτικής ανάπτυξης Ύπαρξη επιχειρηµατικού τύπου µονάδων ικανοποιητικού µεγέθους σε αρκετούς τοµείς Υψηλό επίπεδο µερικής απασχόλησης στη γεωργία και η δυνατότητα εξασφάλισης συµπληρωµατικού εισοδήµατος από εξωγεωργικές δραστηριότητες Ανάπτυξη στην ύπαιθρο εναλλακτικών τουριστικών και άλλων βιοποριστικών δραστηριοτήτων και την αξιοποίηση τοπικών προϊόντων ειδικού χαρακτήρα. Εξαιτίας συνθήκών όπως το ευνοϊκό κλίµα, η οµορφιά του τοπίου, η βιολογική ποικιλοµορφία, η γραφικότητα και το αξιόλογο πολιτιστικό απόθεµα των χωριών, οι µικρές αποστάσεις κλπ. Επαναδραστηριοποίηση και ανανέωση των αγροτικών κοινοτήτων και την αξιοποίηση των προσφερόµενων ευκαιριών ανάπτυξης εξαιτίας των ισχυρών δεσµών και της διατήρησης της ιδιοκτησίας των κατοίκων των πόλεων στον τόπο της καταγωγής τους στην ύπαιθρο Αποτελεσµατική διαχείριση των δασών στην οργανωµένη εφαρµογή µέτρων για την πρόληψη πυρκαγιών, εξαιτίας του υψηλού ποσοστού των κρατικών δασών επί της συνολικής έκτασης των δασών στην Κύπρο (62%) σε σχέση µε τον αντίστοιχο κοινοτικό µέσο όρο (35%). Οι ισχυρές ανταγωνιστικές πιέσεις που αναµένεται να αντιµετωπίσει ο γεωργικός τοµέας µετά την ένταξη, σε συνάρτηση µε τα ήδη υφιστάµενα σοβαρά διαρθρωτικά και άλλα προβλήµατα. Η πιθανώς µη αναστρέψιµη αποψίλωση ορισµένων περιοχών της υπαίθρου από τον παραδοσιακό πληθυσµό τους και η συνακόλουθη γήρανση των κατοίκων, πράγµα που απειλεί να οδηγήσει σε αποτυχία την προσπάθεια για ανανέωση των αγροτικών κοινοτήτων. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες (π.χ. παρατεταµένες ανοµβρίες) που επικρατούν στην Κύπρο. Η απουσία αυστηρού χωροταξικού σχεδιασµού, προπάντων στην παράκτια ζώνη, και οι συνακόλουθες έντονες πιέσεις που δέχεται ο γεωργικός τοµέας από τις αστικές, τουριστικές και άλλες χρήσεις της γης. Η επιβάρυνση του περιβάλλοντος και η ρυπογόνα δράση ορισµένων γεωργικών επιχειρήσεων. Η µείωση της άµεσης στήριξης του εισοδήµατος των παραγωγών από την αναθεώρηση της ΚΑΠ, η µη έγκαιρη προσαρµογή και αξιοποίηση των δεδοµένων της ΚΑΠ και τέλος η επέκταση των συµφωνιών της Ε.Ε. στα πλαίσια της Ευρωµεσογειακής συνεργασίας. 4

1. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Στο κεφάλαιο αυτό η αξιολόγηση επιχειρεί την εκτίµηση της λογικής (rational) του σχεδιασµού του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης και της συνοχής της επιλεγείσας στρατηγικής, στην κατεύθυνση επίτευξης των στόχων τόσο του ίδιου του προγράµµατος, όσο και των βασικών προτεραιοτήτων του ΕΣΑ της Κύπρου. Η αξιολόγηση επιχειρεί να συµβάλει στην κατανόηση του βαθµού στον οποίο τα µεµονωµένα τµήµατα του προγράµµατος αντιστοιχούν στις εντοπισµένες ανάγκες, καθώς και το βαθµό που αυτά εκµεταλλεύονται τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα και τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται για την περιοχή. 1.1 ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ Στο κεφάλαιο αυτό δεν γίνεται πλήρης ανάλυση της στρατηγικής, καθώς αυτή παρουσιάστηκε εκτενώς στο πρόγραµµα. Μία σύντοµη όµως σκιαγράφηση των βασικών επιλογών του προγράµµατος θεωρείται απαραίτητη για την ανάλυση που ακολουθεί στη συνέχεια. Οι Γενικοί Στόχοι του Προγράµµατος για την περίοδο 2004-2006 είναι : Βελτίωση της Ανταγωνιστικότητας του πρωτογενούς τοµέα και των αγροτικών προϊόντων Ανασυγκρότηση του κοινωνικού και οικονοµικού ιστού των αγροτικών περιοχών Προστασία του περιβάλλοντος και αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων Προσαρµογή του θεσµικού πλαισίου και των µηχανισµών άσκησης αγροτικής πολιτικής Οι Γενικοί αυτοί στόχοι εξειδικεύεται σε δέκα Ειδικούς Στόχους για την επίτευξη των οποίων επελέγησαν τρεις 2 βασικοί Άξονες Προτεραιότητας, όπως παρουσιάζονται στο διάγραµµα που ακολουθεί. 2 Ο άξονας «Τεχνική Βοήθεια» λόγω του οριζόντιου και υποστηρικτικού χαρακτήρα των υπολοίπων Αξόνων δεν εξετάζεται σε αυτό το κεφάλαιο. 5

6

1.2 Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ Η κατάταξη τόσο των Αξόνων Προτεραιότητας όσο και των Μέτρων σύµφωνα µε την οικονοµική τους βαρύτητα στο πρόγραµµα παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: Παρατηρείται σχετικά µεγάλη συγκέντρωση πόρων σχεδόν 93% για την υλοποίηση δραστηριοτήτων που εντάσσονται στους δύο πρώτους Άξονες του ΣΑΑ. Πιο συγκεκριµένα ποσοστό 35,7% κατανέµεται στον πρώτο Άξονα "Βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας και τον εκσυγχρονισµό της παραγωγής και διάθεσης αγροτικών και δασικών προϊόντων", ενώ το 57,45% της ηµόσιας απάνης κατανέµεται στον δεύτερο Άξονα " ιατήρηση και αναβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος και ενδυνάµωση του κοινωνικοοικονοµικού ιστού των αγροτικών περιοχών". Η µεγάλη αυτή συγκέντρωση πόρων στους δύο πρώτους Άξονες δικαιολογείτε από την σηµαντικότητα και την αναµενόµενη υλοποίηση πολλών δραστηριοτήτων που έχουν να κάνουν µε τις επενδύσεις στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις και στον µεταποιητικό τοµέα καθώς επίσης και η παροχή εξισωτικών αποζηµιώσεων σε προβληµατικές περιοχές. Από την προαναφερθείσα χρηµατοδοτική κατανοµή εξασφαλίζεται µια ισορροπία µεταξύ των πόρων που διατίθενται για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του αγροτοδιατροφικού τοµέα και των πόρων που διατίθενται για την προστασία και αναβάθµιση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στις περιοχές της υπαίθρου. Μέσω του Άξονα Προτεραιότητας 1 παρέχονται ενισχύσεις για τον εκσυγχρονισµό των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, των µεταποιητικών επιχειρήσεων και των µεµονωµένων οικονοµικών µονάδων στα πρότυπα της Ε.Ε. Παράλληλα µέσω του Άξονα Προτεραιότητας 2 επιχειρείται αφενός η διασφάλιση ενός ελάχιστου εισοδηµατικού επιπέδου και αφετέρου η συνέχιση άσκησης της γεωργικής δραστηριότητας µε στόχο εκτός των άλλων την διατήρηση του αγροτικού τοπίου και της ποιότητας του περιβάλλοντος. Η διατήρηση αναλλοίωτου του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας των αγροτικών περιοχών αποτελεί βασική συνισταµένη για την διεύρυνση και αύξηση του αγροτουρισµού στην Κύπρου που αποτελεί µια βασική αναπτυξιακή στρατηγική για την χώρα. 7

ΑΞΟΝΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ/ΜΕΤΡΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΣΕ ΟΡΟΥΣ.. % ΤΟΥ Σ.Κ. ΣΕ ΟΡΟΥΣ.. ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ % ΤΟΥ Σ.Κ. ΣΕ ΟΡΟΥΣ.. ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΑΞΟΝΑΣ 1 "Βελτίωση της Ανταγωνιστικότητας και εκσυγχρονισµός της παραγωγής και διάθεσης γεωργικών και δασικών προϊόντων" 1.1. Παροχή ενισχύσεων για επενδύσεις για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και διαχείριση των αποβλήτων στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις 20.000.000 12,8% 35,8% 1.2. Ενθάρρυνση της βελτίωσης και ανάπτυξης της µεταποίησης και εµπορίας γεωργικών προϊόντων 15.800.000 10,1% 28,3% 1.3. Ενθάρρυνση σύστασης και λειτουργίας Οµάδων/Ενώσεων Παραγωγών 2.700.000 1,7% 4,8% 1.4. Προώθηση της επαγγελµατικής κατάρτισης αγροτών 4.900.000 3,1% 8,8% 1.5. Παροχή τεχνικών και συµβουλευτικών υπηρεσιών στους αγρότες 1.900.000 1,2% 3,4% 1.6. Πρόωρη συνταξιοδότηση αγροτών 4.000.000 2,6% 7,2% 1.7. Ενισχύσεις πρώτης εγκατάστασης νέων γεωργών 6.500.000 4,2% 11,6% ΣΥΝΟΛΟ 55.800.000 35,7% 100,0% ΑΞΟΝΑΣ 2 " ιατήρηση και αναβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος και ενδυνάµωση του κοινωνικοοικονοµικού ιστού των αγροτικών περιοχών" 2.1. Ειδικές ενισχύσεις για ικανοποίηση των προτύπων της Ε.Ε. 2.000.000 1,3% 2,2% 2.2. Παροχή ενισχύσεων για την υιοθέτηση γεωργικών µεθόδων φιλικών προς το περιβάλλον 24.500.000 15,7% 27,3% 2.3. Αγροπεριβαλλοντικές δράσεις για την διατήρηση της φυσικής αξίας του γεωργικού περιβάλλοντος, για τη διατήρηση του τοπίου και των ιστορικών χαρακτηριστικών των γεωργικών εκτάσεων και τη διάσωση σπάνιων φυλών ζώων και παραδοσιακών οινοποιήσιµων ποικιλιών αµπελιών υπο εξαφάνιση 7.600.000 4,9% 8,5% 2.4. άσωση γεωργικής γης 2.500.000 1,6% 2,8% 2.5. Χωροταξική κτηνοτροφική ανάπτυξη 4.400.000 2,8% 4,9% 2.6. Παροχή εξισωτικών πληρωµών σε µειονεκτικές περιοχές 40.000.000 25,6% 44,5% 2.7 Ενθάρρυνση της συµµετοχής αγροτών σε κοινοτικά ή εθνικά προγράµµατα βελτίωσης της ποιότητας 2.500.000 1,6% 2,8% 2.8. Ενθάρρυνση και ενίσχυση χειροτεχνικών δραστηριοτήτων µικρής κλίµακας από κατόχους γεωργικών εκµεταλλεύσεων 3.800.000 2,4% 4,2% 2.9. ιατήρηση της αγροτικής κληρονοµιάς και ανάδειξη επιλεγµένων τοποθεσιών µεγάλης φυσικής οµορφιάς 2.500.000 1,6% 2,8% ΣΥΝΟΛΟ 89.800.000 57,5% 100,0% ΑΞΟΝΑΣ 3 "Ορθολογική διαχείριση και ανάπτυξη δασικών πόρων" 3.1. Προστασία των δασών από τις πυρκαγιές και άλλες φυσικές καταστροφές και αναδάσωση καιόµενων περιοχών 4.500.000 2,9% 52,9% 3.2. άσωση µη γεωργικής γης και ανάπτυξη της ιδιωτικής δασοπονίας 3.000.000 1,9% 35,3% 3.3. Βελτίωση της συγκοµιδής, µεταποίησης και εµπορίας δασοκοµικών προϊόντων 1.000.000 0,6% 11,8% ΣΥΝΟΛΟ 8.500.000 5,4% 100,0% ΑΞΟΝΑΣ 4 "Τεχνική στήριξη" 4.1. Τεχνική υποστήριξη υλοποίησης και παρακολούθησης - αξιολόγησης του Προγράµµατος 1.700.000 1,1% 77,3% 4.2. Τεχνική υποστήριξη και προετοιµασία οµαδικών ιδιωτικών αναπτυξιακών πρωτοβουλιών τοπικού χαρακτήρα 500.000 0,3% 22,7% ΣΥΝΟΛΟ 2.200.000 1,4% 100,0% ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 156.300.000 100,0% 100,0% 8

2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 2.1 ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ 2.1.1 Συνοχή του προγράµµατος µε τους στόχους του Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Κύπρου Το Πρόγραµµα είναι απόλυτα συµβατό µε τις προτεραιότητες και τους στόχους του Εθνικού σχεδίου Ανάπτυξης της Κυπριακής ηµοκρατίας. Συνοπτικά, οι κυριότερες στρατηγικές επιδιώξεις του Σχεδίου Ανάπτυξης είναι οι εξής: Η επίτευξη της ισορροπηµένης ανάπτυξης /ανταγωνιστικότητας και µακροοικονοµικής σταθερότητας µέσα σε συνθήκες κοινωνικής δικαιοσύνης και πλήρους απασχόλησης και Η ανάπτυξη της Κυπριακής οικονοµίας στα πλαίσια ενός έντονα ανταγωνιστικού περιβάλλοντος της ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς και της παγκοσµιοποιηµένης οικονοµίας και κατ επέκταση, η επίτευξη της πραγµατικής σύγκλισης µε τα Κράτη Μέλη της Ε.Ε. Οι αναπτυξιακές προτεραιότητες όπως έχουν διατυπωθεί στο Σχέδιο Ανάπτυξης της Κύπρου 2000-2006 είναι οι ακόλουθες: Επέκταση και αναβάθµιση υποδοµών Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Κυπριακής οικονοµίας Ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού - Προώθηση της ισότητας µεταξύ φύλων και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής Ισόρροπη Περιφερειακή και Αγροτική ανάπτυξη Βελτίωση των συνθηκών του περιβάλλοντος και της ποιότητας της ζωής. Το πρόγραµµα σε συνδυασµό µε το έγγραφο προγραµµατισµού για τις περιοχές του στόχου 2 περιλαµβάνει το σύνολο των παρεµβάσεων για την επίτευξη του στόχου της Ισόρροπης Περιφερειακής και Αγροτικής Ανάπτυξης. Σε επόµενο κεφάλαιο παρουσιάζεται αναλυτικά η συνέργια και συµπληρωµατικότητα των δύο προγραµµατικών εγγράφων. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι παράλληλα µε την εφαρµογή του προγράµµατος «Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης» θα διατεθούν σηµαντικοί Εθνικοί πόροι για την αγροτική ανάπτυξη που θα καλύψουν κατά προτεραιότητα την συνέχιση των µεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων, την αγροτική οδοποιία, την γεωργική έρευνα κλπ. 9

Προκειµένου να εκτιµηθεί από την αξιολόγηση ο βαθµός συσχέτισης αντιστοιχίας των επιλογών του ΣΑΑ µε τις προτεραιότητες του ΕΣΑ 2004-2006, καταστρώθηκε µια µήτρα συσχέτισης, όπου ελέγχεται η άµεση ή έµµεση συνάφεια των µέτρων που προβλέπονται στο πρόγραµµα µε τις προτεραιότητες του ΕΣΑ της Κύπρου Από την ανάγνωση της µήτρας αυτής προκύπτουν τα ακόλουθα συµπεράσµατα : εν υπάρχει κανένα Μέτρο που να µην αντιστοιχεί µε κάποια από τις αναπτυξιακές προτεραιότητες του ΕΣΑ Κάθε µέτρο συσχετίζεται µε τουλάχιστον δύο προτεραιότητες πλην των µέτρων 1.3 «Ενθάρρυνση σύστασης Οµάδων/Ενώσεων παραγωγών» και 3.3 «Βελτίωση της συγκοµιδής, µεταποίησης και εµπορίας δασοκοµικών προϊόντων» και 2.7 «Ενθάρρυνση της συµµετοχής αγροτών σε κοινοτικά ή εθνικά προγράµµατα βελτίωσης της ποιότητας» που συσχετίζονται µε µόνο µία αναπτυξιακή προτεραιότητα. Την µεγαλύτερη σχετικά συσχέτιση παρουσιάζουν τα Μέτρα 1.1 «Παροχή ενισχύσεων για επενδύσεις για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και διαχείριση των αποβλήτων στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις», 1.4 «Προώθηση της επαγγελµατικής κατάρτισης αγροτών» 1.7 «Ενισχύσεις πρώτης εγκατάστασης νέων γεωργών» και 2.8 «Ενθάρρυνση χειροτεχνικών δραστηριοτήτων µικρής κλίµακας από κατόχους γεωργικών εκµεταλλεύσεων» όπου συσχετίζονται µε τις τρεις από τις συνολικά πέντε αναπτυξιακές προτεραιότητες του ΕΣΑ. Η αναπτυξιακή προτεραιότητα που υποστηρίζεται από τα περισσότερα µέτρα (14) είναι η «Βελτίωση των συνθηκών του περιβάλλοντος και της ποιότητας της ζωής» ενώ η «Ισόρροπη Περιφερειακή και Αγροτική Ανάπτυξη» συσχετίζεται µε 10 διαφορετικά µέτρα. Όλες οι αναπτυξιακές προτεραιότητες του ΕΣΑ συσχετίζονται µε κάποιο µέτρο µε εξαίρεση την αναπτυξιακή προτεραιότητα που αφορά την «Επέκταση και αναβάθµιση υποδοµών» η οποία δεν συσχετίζεται µε κανένα µέτρο αφού τα προγράµµατα αγροτικής ανάπτυξης βάση του κανονισµού 1257/1999 δεν υποστηρίζουν δράσεις που αφορούν τις υποδοµές. 10

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΤΟΥ ΣΑΑ ΜΕ ΤΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΣΑ 11

2.1.2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΕΓΓΡΑΦΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΤΟΧΟ 2 Άµεσα συνυφασµένο µε το Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης σε όρους στρατηγικών επιδιώξεων ιδιαίτερα για την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών είναι το Ενιαίο Έγγραφο Προγραµµατισµού για τον Στόχο 2, αφού όπως προαναφέρθηκε το ΣΑΑ και το ΕΕΠ για τον στόχο 2 περιλαµβάνουν το σύνολο των παρεµβάσεων για την επίτευξη των στόχων του 4 ου Άξονα Προτεραιότητας του ΕΣΑ 2000-2006 που είναι η «Ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη και ανασυγκρότηση της υπαίθρου». Σύµφωνα µε την Συνθήκη Προσχώρησης της Τσέχικης ηµοκρατίας, της Εσθονίας, της Κύπρου, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Ουγγαρίας, της Μάλτας, της Πολωνίας, της Σλοβενίας και της Σλοβακίας στην ΕΕ και πιο συγκεκριµένα το Παράρτηµα ΙΙ της εν λόγω Συνθήκης, αποφασίστηκε να παραχωρηθεί στην Κύπρο µετά την ένταξη της, βοήθεια από τον Στόχου 2 των ιαρθρωτικών Ταµείων της ΕΕ, για υποβοήθηση των περιοχών που αντιµετωπίζουν διαρθρωτικής και κοινωνικοοικονοµικής φύσεως προβλήµατα. Με βάση τα ανωτέρω σχεδιάστηκε από την Κυπριακή ηµοκρατία το Ενιαίο Έγγραφο Προγραµµατισµού για τον Στόχο 2, το οποίο περιλαµβάνει τρεις περιοχές, δύο εκ των οποίων είναι αγροτικές περιοχές ( υτική και Ανατολική περιοχή της υπαίθρου) ενώ η τρίτη είναι η υποβαθµισµένη αστική περιοχή του ήµου Λευκωσίας που παρουσιάζει έντονα διαρθρωτικά προβλήµατα λόγω της γειτνίασης µε την γραµµή κατάπαυσης του πυρός. Οι δύο περιοχές της υπαίθρου που είναι επιλέξιµες για χρηµατοδότηση από το ΕΕΠ του Στόχου 2 παρουσιάζουν ιδιαίτερα διαρθρωτικά προβλήµατα τα οποία είναι: υτική Περιοχή Η δυτική επιλέξιµη περιοχή περιλαµβάνει κοινότητες, κυρίως ορεινές. Χαρακτηρίζεται από πολύ χαµηλή πληθυσµιακή πυκνότητα, έλλειψη οικονοµικής και κοινωνικής υποδοµής και µείωση του πληθυσµού. Οι περισσότερες κοινότητες έχουν λίγους κατοίκους, κυρίως ηλικιωµένους. Η πρόσβαση στην περιοχή, κυρίως στα ορεινά τµήµατα της, είναι δυσχερής λόγω της γεωµορφολογίας και του υποβαθµισµένου οδικού δικτύου, περιορίζοντας έτσι σε κάποιο βαθµό την ανάπτυξη οικονοµικών δραστηριοτήτων. Ο πληθυσµός της περιοχής ανέρχεται σε 108.150 άτοµα που 12

αντιστοιχεί στο 50,2% του αγροτικού πληθυσµού της Κύπρου σύµφωνα µε τα στοιχεία της Απογραφής Πληθυσµού 2001. Ανατολική Περιοχή Η Ανατολική Περιοχή της Υπαίθρου αποτελείται από αγροτικές κοινότητες στο ανατολικό τµήµα της Κύπρου οι οποίες βρίσκονται κυρίως κατά µήκος της γραµµής κατάπαυσης του πυρός, και χαρακτηρίζεται από µείωση της απασχόλησης του πρωτογενή τοµέα που υπερβαίνει το εθνικό επίπεδο. Η περιοχή καλλιεργείται κυρίως µε ετήσιες καλλιέργειες, όπως πατάτες και σιτηρά ενώ έντονη είναι και η ύπαρξη κτηνοτροφικών µονάδων. Ο πληθυσµός της περιοχής ανέρχεται σε 56.446 άτοµα που αντιστοιχεί σε ποσοστό 26,3% του αγροτικού πληθυσµού της Κύπρου µε βάση την απογραφή πληθυσµού του 2001. Παρατηρείται ότι οι επιλέξιµες για χρηµατοδότηση από τον Στόχο 2 Αγροτικές περιοχές συγκεντρώνουν το 76,5% του συνολικού Αγροτικού πληθυσµού της χώρας Τα χαρακτηριστικά των περιοχών παρουσιάζεται συνοπτικά στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά της υτικής και Ανατολικής περιοχής της Υπαίθρου υτική Περιοχή Ανατολική Περιοχή Συνολικός Επιλέξιµος Πληθυσµός 108.150 άτοµα 56.446 άτοµα Αριθµός Επιλέξιµων 338 31 Μονάδων NUTS V ( ήµοι/ Κοινοτικά Συµβούλια) Επιλέξιµη Περιοχή 4380 τ.χλµ 470 τ.χλµ. είκτης: Σχετικό Άρθρο του Κανονισµού: Άρθρο 4, παράγραφος 6. 1.ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ: 25 ΚΑΤΟΙΚΟΙ / Τ.ΧΛΜ. (ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2001) 2. ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ: 0,8% ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ 30% ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο (ΠΕΡΙΟ ΟΣ 1985-2001). Σχετικό Άρθρο του Κανονισµού: Άρθρο 4, παράγραφος 9(β). 1. 25% ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ 18% ΜΕΙΩΣΗ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο (ΠΕΡΙΟ ΟΣ 1985-94). Πηγή: ΕΕΠ για τον Στόχο 2, Μάιος 2003 13

2.1.2.1 Αξιολόγηση του ΕΕΠ για τον Στόχο 2 σε επίπεδο Στόχων και Αξόνων Προτεραιότητας Η στρατηγική επιδίωξη του Ενιαίου Εγγράφου Προγραµµατισµού για τον Στόχο 2 είναι: «η οικονοµική και κοινωνική αναζωογόνηση τόσο των αστικών όσο και των περιοχών της υπαίθρου που αντιµετωπίζουν σοβαρά διαρθρωτικά προβλήµατα» (ΕΕΠ, σελ. 48). Οι γενικοί στόχοι του όπως έχουν διατυπωθεί είναι: 1. Προώθηση της οικονοµικής ανταγωνιστικότητας και της βιωσιµότητας των επιλέξιµων περιοχών. 2. Απάµβλυνση των συγκριτικών αναπτυξιακών µειονεκτηµάτων των περιοχών από πλευράς κοινωνικών και άλλων υποδοµών Οι βασικοί άξονες προτεραιότητας του ΕΕΠ για το στόχο 2 είναι τρεις εκ των οποίων ο πρώτος «Βιώσιµη Ανάπτυξη της Υπαίθρου» αφορά την στρατηγική του προγράµµατος για τις περιοχές της υπαίθρου, ο δεύτερος «Αναζωογόνηση Υποβαθµισµένων Αστικών Περιοχών» αφορά την αστική περιοχή και τέλος ο τρίτος άξονας «Τεχνική Βοήθεια» είναι ο άξονας που σχετίζεται µε την αποτελεσµατική υλοποίηση του προγράµµατος. Ο πρώτος Άξονας του ΕΕΠ για τον στόχο 2 βρίσκεται σε απόλυτη συνοχή µε την γενικότερη στοχοθέτηση και λειτουργεί πλήρως συµπληρωµατικά µε τους γενικούς στόχους του ΣΑΑ 2004-2006. Ιδιαίτερα σηµαντικό είναι να διασφαλισθεί η συµπληρωµατικότητα και συνεργία των προβλεπόµενων δράσεων στα δυο προγραµµατικά έγγραφα και να αποφευχθούν ενδεχόµενες επικαλύψεις. 2.1.2.2 Αξιολόγηση του Άξονα Προτεραιότητας 1 του ΕΕΠ για τον στόχο 2 σε επίπεδο µέτρων. Την παρούσα χρονική περίοδο έχει υποβληθεί στην ΕΕ το ΕΕΠ του Στόχου 2 και βρίσκεται σε διαδικασία κατάρτισης το Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού. Η παρούσα ανάλυση βασίζεται στο υφιστάµενο κείµενο του ΕΕΠ για τον Στόχο 2. Η εξέταση της συνοχής των προγραµµάτων κρίθηκε απαραίτητο να γίνει όχι µόνο σε επίπεδο γενικών/ ειδικών στόχων και αξόνων προτεραιότητας αλλά να κατέβει σε επίπεδο µέτρου, έτσι ώστε να δειχθεί η συµπληρωµατικότητα των παρεµβάσεων αλλά και η µη επικάλυψη σε όρους χρηµατοδότησης οµοειδών κατηγοριών πράξεων από το ΕΤΠΑ και το ΕΓΤΠΕ. 14

Η εξωτερική συνοχή του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης 2004-2006 εξετάζεται σε σχέση µε το Ενιαίο Έγγραφο Προγραµµατισµού (ΕΕΠ) του Στόχου 2, και συγκεκριµένα εξετάζεται σε σχέση µε τον Άξονα Προτεραιότητας 1 «Βιώσιµη Ανάπτυξη της Υπαίθρου» του ΕΕΠ για το Στόχο 2. Η επιλογή να γίνει η εξέταση της εξωτερικής συνοχής του προγράµµατος µόνο µε τον Άξονα Προτεραιότητας 1 του ΕΕΠ για τον Στόχο 2 οφείλεται στο γεγονός ότι είναι ο µόνος άξονας που έχει ως στόχο την επίλυση των διαρθρωτικών και κοινωνικοοικονοµικών προβληµάτων των περιοχών της υπαίθρου και εποµένως µόνο µε βάση αυτόν τον άξονα θα µπορέσει να διαπιστωθεί η συνοχή του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης που υλοποιείται στις αγροτικές περιοχές της χώρας. Προκειµένου να αξιολογηθεί ο βαθµός που τα µέτρα του ΣΑΑ συσχετίζονται µε τα µέτρα του Άξονα Προτεραιότητας 1 «Βιώσιµη Ανάπτυξη της υπαίθρου» του ΕΕΠ για τον Στόχο 2 καταστρώθηκε η µήτρα συσχέτισης που παρουσιάζεται στη συνέχεια. Στη µήτρα αυτή η αξιολόγηση καταγράφει µε σκιαγραφηµένο «κελί» την ύπαρξη άµεσης ή έµµεσης συσχέτισης µεταξύ µέτρων. 15

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΡΩΝ ΤΟΥ ΣΑΑ ΜΕ ΜΕΤΡΑ ΤΟΥ ΆΞΟΝΑ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 1 ΤΟΥ ΕΕΠ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΤΟΧΟ 2 Μέτρα Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης Μέτρα Άξονα Προτεραιότητας 1 του ΕΕΠ Μέτρο 1.1: Μέτρο 1.2 Μέτρο 1.3 Ενδυνάµωση της Βελτίωση του Ολοκληρωµένες οικονοµίας των περιοχών της Ανθρωπογενούς περιβάλλοντος παρεµβάσεις σε επιλεγµένους υπαίθρου στην ύπαιθρο και οικισµούς της προώθηση νέων υπαίθρου τεχνολογιών ΑΞΟΝΑΣ 1 "Βελτίωση της Ανταγωνιστικότητας και εκσυγχρονισµός της παραγωγής και διάθεσης γεωργικών και δασικών προϊόντων" 1.1. Παροχή ενισχύσεων για επενδύσεις για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και διαχείριση των αποβλήτων στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις ν 1.2. Ενθάρρυνση της βελτίωσης και ανάπτυξης της µεταποίησης και εµπορίας γεωργικών προϊόντων ν 1.3. Ενθάρρυνση σύστασης και λειτουργίας Οµάδων/Ενώσεων Παραγωγών ν; 1.4. Προώθηση της επαγγελµατικής κατάρτισης αγροτών ν; 1.5. Παροχή τεχνικών και συµβουλευτικών υπηρεσιών στους αγρότες ν; ν 1.6. Πρόωρη συνταξιοδότηση αγροτών ν; 1.7. Ενισχύσεις πρώτης εγκατάστασης νέων γεωργών ν ν; ΑΞΟΝΑΣ 2 " ιατήρηση και αναβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος και ενδυνάµωση του κοινωνικοοικονοµικού ιστού των αγροτικών περιοχών" 2.1. Ειδικές ενισχύσεις για ικανοποίηση των προτύπων της Ε.Ε. ν; ν; 2.2. Παροχή ενισχύσεων για την υιοθέτηση γεωργικών µεθόδων φιλικών προς το περιβάλλον ν ν; 2.3. Αγροπεριβαλλοντικές δράσεις για την διατήρηση της φυσικής αξίας του γεωργικού περιβάλλοντος, για τη διατήρηση του τοπίου και των ιστορικών χαρακτηριστικών των γεωργικών εκτάσεων και τη διάσωση σπάνιων φυλών ζώων και παραδοσιακών οινοποιήσιµων ποικιλιών αµπελιών υπο εξαφάνιση ν; ν; 2.4. άσωση γεωργικής γης ν; ν; 2.5. Χωροταξική κτηνοτροφική ανάπτυξη ν; ν; 2.6. Παροχή εξισωτικών πληρωµών σε µειονεκτικές περιοχές ν 2.7 Ενθάρρυνση της συµµετοχής αγροτών σε κοινοτικά ή εθνικά προγράµµατα βελτίωσης της ποιότητας ν 2.8. Ενθάρρυνση και ενίσχυση χειροτεχνικών δραστηριοτήτων µικρής κλίµακας από κατόχους γεωργικών εκµεταλλεύσεων ν; ν 2.9. ιατήρηση της αγροτικής κληρονοµιάς και ανάδειξη επιλεγµένων τοποθεσιών µεγάλης φυσικής οµορφιάς ν; ν ΑΞΟΝΑΣ 3 "Ορθολογική διαχείριση και ανάπτυξη δασικών πόρων" 3.1. Προστασία των δασών από τις πυρκαγιές και άλλες φυσικές καταστροφές και αναδάσωση καιόµενων περιοχών ν; 3.2. άσωση µη γεωργικής γης και ανάπτυξη της ιδιωτικής δασοπονίας ν; 3.3. Βελτίωση της συγκοµιδής, µεταποίησης και εµπορίας δασοκοµικών προϊόντων ν Χωρίς σύµβολο ή 0: χωρίς ουσιαστική συνέργεια ν: άµεση συνέργεια ν;: έµµεση συνέργεια 16

Τα κυριότερα συµπεράσµατα που εξάγονται από την ανάγνωση της µήτρας αυτής είναι: Όλα τα µέτρα του ΣΑΑ συσχετίζονται µε ένα τουλάχιστον µέτρο του ΕΕΠ για τον στόχο 2 Το µέτρο 1.1 «Ενδυνάµωση της οικονοµίας των περιοχών της υπαίθρου» του ΕΕΠ για τον στόχο 2 συσχετίζεται άµεσα ή έµµεσα µε τα περισσότερα µέτρα του ΣΑΑ (17), ενώ µε τα λιγότερα µέτρα του ΣΑΑ (2) συσχετίζεται το µέτρο 1.3 «Ολοκληρωµένες παρεµβάσεις σε επιλεγµένους οικισµούς της υπαίθρου» του ΕΕΠ για τον Στόχο 2. Τα µέτρα του ΣΑΑ 1.1 «Παροχή ενισχύσεων για επενδύσεις για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και διαχείριση των αποβλήτων στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις», 1.2 «Ενθάρρυνση της βελτίωσης και ανάπτυξης της µεταποίησης και εµπορίας γεωργικών προϊόντων», 1.7 «Ενισχύσεις πρώτης εγκατάστασης νέων γεωργών» και το 2.7 «Ενθάρρυνση της συµµετοχής αγροτών σε κοινοτικά ή εθνικά προγράµµατα βελτίωσης της ποιότητας» συσχετίζονται άµεσα µε το Μέτρο 1.1 «Ενδυνάµωση της οικονοµίας των περιοχών της υπαίθρου» του ΕΕΠ για τον στόχο 2 αφού συµβάλλουν στον εκσυγχρονισµό και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων (γεωργικών εκµεταλλεύσεων και επιχειρήσεων µεταποίησης και εµπορίας γεωργικών προϊόντων) το οποίο επιδιώκεται και µέσω του µέτρου 1.1 του Στόχου 2 αλλά για επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε τοµείς εκτός γεωργίας. 3 Τα µέτρα 1.3 «Ενθάρρυνση σύστασης και λειτουργίας Οµάδων/ Ενώσεων Παραγωγών», 1.4. «Προώθηση της επαγγελµατικής κατάρτισης αγροτών», 1.5. «Παροχή τεχνικών και συµβουλευτικών υπηρεσιών στους αγρότες», και 1.6 «Πρόωρη συνταξιοδότηση αγροτών» συσχετίζονται έµµεσα µε το µέτρο 1.1 «Ενδυνάµωση της οικονοµίας των περιοχών της υπαίθρου» του ΕΕΠ για τον Στόχο 2 αφού συµβάλλουν µέσω της ανάδειξης των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναµικού της υπαίθρου και της εξασφάλισης της παραγωγικής απασχόλησης 3 Από το ΕΕΠ του στόχου 2 εξαιρούνται οι επιχειρήσεις που επεξεργάζονται προϊόντα του Παραρτήµατος Ι της Συνθήκης. 17

στην βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών εκµεταλλεύσεων και κατά συνέπεια στην ενδυνάµωση της τοπικής οικονοµίας. Τα µέτρα 1.5 «Παροχή τεχνικών και συµβουλευτικών υπηρεσιών στους αγρότες» και το µέτρο 1.7 «Ενισχύσεις πρώτης εγκατάστασης νέων γεωργών» συσχετίζονται το µεν πρώτο άµεσα µε το µέτρο 1.2 «Βελτίωση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στην ύπαιθρο και προώθηση νέων τεχνολογιών» του ΕΕΠ για τον στόχο 2, διότι συµβάλλει στην βελτίωση της ενηµέρωσης και της τεχνικής στήριξης του γεωργικού πληθυσµού κάτι που επιδιώκεται και από το αντίστοιχο µέτρο του ΕΕΠ για τον πληθυσµό της υπαίθρου. Το µέτρο 1.7 του ΣΑΑ συσχετίζεται έµµεσα µε το µέτρο 1.2 του ΕΕΠ γιατί συµβάλλει στην πληθυσµιακή αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών και την εξοικείωση του αγροτικού πληθυσµού µε τις νέες τεχνολογίες που αποτελεί στόχους του µέτρου 1.2 του ΕΕΠ. Το µέτρο 2.2 «Παροχή ενισχύσεων για την υιοθέτηση γεωργικών µεθόδων φιλικών προς το περιβάλλον» συσχετίζεται άµεσα µε το µέτρο 1.1 «Ενδυνάµωση της οικονοµίας των περιοχών της υπαίθρου» επειδή µε το µέτρο αυτό προστατεύεται το περιβάλλον µέσω των ήπιων µορφών καλλιέργειας, που αυτό είναι βασικός στόχος που προβλέπεται να επιτευχθεί µέσω του µέτρο 1.1 του ΕΕΠ για τις περιοχές της υπαίθρού, τα υπόλοιπα µέτρα του Άξονα συσχετίζονται έµµεσα τόσο µε το µέτρα 1.1 όσο και µε το µέτρο 1.2 «Βελτίωση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στην ύπαιθρο και προώθηση νέων τεχνολογιών» του ΕΕΠ για τον στόχο 2. και αυτό γιατί εκτός από την παροχή άµεσων ενισχύσεων στους αγρότες δηµιουργούν την απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που στοχεύουν στην αποκατάσταση και διαφύλαξη του περιβάλλοντος και του τοπίου σε µειονεκτικές περιοχές. Επίσης ενισχύουν µε αυτόν τον τρόπο την ανάπτυξη του αγροτουρισµού που αποτελεί και έναν από τους στόχους του µέτρου 1.1 του ΕΕΠ. Τα µέτρα 2.8 «Ενθάρρυνση χειροτεχνικών δραστηριοτήτων µικρής κλίµακας από κατόχους γεωργικών εκµεταλλεύσεων» και το 2.9 «ιατήρηση της αγροτικής κληρονοµιάς και ανάδειξη επιλεγµένων τοποθεσιών µεγάλης φυσικής οµορφιάς» συσχετίζεται άµεσα µε το µέτρο 1.3 «Ολοκληρωµένες παρεµβάσεις σε επιλεγµένους οικισµούς της υπαίθρου» του ΕΕΠ του στόχου 2 αφού οι περιοχές εφαρµογής τους είναι κατά προτεραιότητα οι περιοχές εφαρµογής των ολοκληρωµένων παρεµβάσεων. Βασικός στόχος του µέτρου 1.3 του ΕΕΠ είναι να γίνουν ολοκληρωµένες παρεµβάσεις στις συγκεκριµένες περιοχές και να δοθεί 18

έτσι η απαραίτητη αναπτυξιακή δυναµική στις περιοχές αυτές ώστε να είναι σε θέση να µειώσουν την αναπτυξιακή τους υστέρηση. Τα µέτρα 3.2 «άσωση µη γεωργικής γης και ανάπτυξη της ιδιωτικής δασοπονίας» και 3.3 «Βελτίωση της συγκοµιδής, µεταποίησης και εµπορίας δασοκοµικών προϊόντων» του Άξονα Προτεραιότητας 3 συσχετίζονται το µεν πρώτο έµµεσα µε το µέτρο 1.1 «Ενδυνάµωση της οικονοµίας των περιοχών της υπαίθρου» επειδή από την µια δηµιουργεί συνθήκες διαφοροποίησης της οικονοµίας της περιοχής και ένα πρόσθετο εισόδηµα για τους δικαιούχους αλλά και συµβάλλει στην διατήρηση/ δηµιουργία του αγροτικού τοπίου που είναι βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη του αγροτουρισµού. Το δεύτερο µέτρο συνδέεται άµεσα επειδή συµβάλλει στην βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και εκσυγχρονισµού δασοκοµικών επιχειρήσεων ταυτιζόµενο πλήρως µε το περιεχόµενο του µέτρου 1.1 του ΕΕΠ που έχει σαν στόχο τον εκσυγχρονισµό των επιχειρήσεων στις περιοχές της υπαίθρου. Το µέτρο 3.1 «Προστασία και αποκατάσταση δασών από τις πυρκαγιές και άλλες φυσικές καταστροφές και αναδάσωση καιγόµενων περιοχών» συσχετίζεται έµµεσα µε το µέτρο 1.2 «Βελτίωση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στην ύπαιθρο και προώθηση νέων τεχνολογιών» γιατί µε την προστασία του περιβάλλοντος εµµέσως δηµιουργούνται συνθήκες για την καλύτερη ποιότητα ζωής των κατοίκων της υπαίθρού και αποτελεί βασική επιδίωξη των δράσεων του µέτρου 1.2 του ΕΕΠ για τον Στόχο 2. 2.2 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ 2.2.1 Συνοχή Αξόνων Προτεραιότητας και Μέτρων µε τους Ειδικούς Στόχους του Προγράµµατος Όπως καταγράφεται στο Κεφάλαιο 1 του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης της Κύπρου, για την επίτευξη των Στρατηγικών Στόχων του προγράµµατος είναι απαραίτητη η επίτευξη µιας σειράς ειδικών στόχων που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να αντιστοιχούν ξεχωριστά σε κάθε έναν από αυτούς, χωρίς όµως να είναι ρητά καταγεγραµµένο κάτι τέτοιο. Η επιλογή αυτή της µη σαφούς αντιστοίχησης φαίνεται να είναι σωστή, αφού όπως καταδεικνύεται και στη συνέχεια εντοπίζεται συνάφεια και συνοχή στην επίτευξη αυτών των στόχων µε περισσότερους από έναν άξονες. Προκειµένου να αξιολογηθεί ο βαθµός που οι επιλεγέντες Άξονες Προτεραιότητας (Α.Π.) εξυπηρετούν την επίτευξη των Ειδικών Στόχων, καταστρώθηκε η µήτρα συσχέτισης που παρουσιάζεται στη συνέχεια. Στη µήτρα αυτή η αξιολόγηση 19

καταγράφει µε σκιαγραφηµένο «κελί» την ύπαρξη άµεσης ή έµµεσης συσχέτισης µεταξύ Α.Π. και Ειδικού Στόχου, ενώ και µε την προσαρµογή των προβλεπόµενων οικονοµικών πόρων στους Α.Π., εκτιµάται το ποσοστό των κονδυλίων που κατευθύνονται στην επίτευξη των Ειδικών αυτών Στόχων. Τα κυριότερα συµπεράσµατα που εξάγονται από την ανάγνωση της µήτρας αυτής είναι: Όλοι οι Ειδικοί Στόχοι, εξυπηρετούνται από ;έναν τουλάχιστο Α.Π. Ο Ε.Σ. «Άσκηση πολιτικής προστασίας του περιβάλλοντος µέσω καλύτερης διαχείρισης των φυσικών πόρων» άµεσα ή έµµεσα εξυπηρετείται από όλους τους Α.Π. και το σύνολο των πόρων, γεγονός ιδιαίτερα θετικό καθώς όπως έχει καταγραφεί και στο Κεφάλαιο της Στρατηγικής, το πρόγραµµα θα πρέπει να κινείται στα πλαίσια αναπτυξιακών παρεµβάσεων που διασφαλίζουν την ανάπτυξη της υπαίθρου παράλληλα µε την διασφάλιση της αειφόρου αξιοποίησης των πόρων. Το ίδιο ισχύει και για τον Ε.Σ. «Αντιµετώπιση της υποβάθµισης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος», αφού το σύνολο των αξόνων άµεσα ή έµµεσα συµβάλει στην επίτευξή του. Οι Ε.Σ. «Ανύψωση του βιοτικού επιπέδου των αγροτικών περιοχών, αναβάθµιση της ποιότητας του αγροτικού πληθυσµού», «Ισόρροπη ανάπτυξη και κατανοµή πληθυσµού µεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών» και «Εναρµόνιση του θεσµικού κανονιστικού πλαισίου σε θέµατα υγιεινής και καλής διαβίωσης των ζώων, υγιεινής τροφίµων µηχανογράφηση των υπηρεσιών και προώθηση της έρευνας και της τεχνολογίας» εξυπηρετούνται άµεσα ή έµµεσα από δύο ΑΠ αλλά µε πολύ σηµαντικά ποσοστά κονδυλίων. Αυτό επιβεβαιώνει την στρατηγική του ΣΑΑ για ανασυγκρότηση του κοινωνικού ιστού των αγροτικών περιοχών και την προσαρµογή του θεσµικού πλαισίου και των µηχανισµών άσκησης αγροτικής πολιτικής στα πρότυπα της Ε.Ε όσον αφορά την υγιεινή των ζώων και την ασφάλεια των τροφίµων. Σηµαντικά ποσοστά κονδυλίων διαπιστώνεται ότι κατευθύνονται σχεδόν ισοµερώς και στους υπόλοιπους στόχους, γεγονός που δηµιουργεί αισιοδοξία για την επίλυση (στο βαθµό που το επιτρέπουν οι περιορισµένοι πόροι του προγράµµατος) µεγάλων προβληµάτων της περιοχής, όπως αυτά καταγράφηκαν στο πρώτο κεφάλαιο του ΣΑΑ.. 20

Συµπερασµατικά, εκτιµάται ότι η επιλογή των συγκεκριµένων Αξόνων Προτεραιότητας, καθώς και η προβλεπόµενη κατανοµή σ αυτούς των πόρων, είναι δυνατόν, µε την προϋπόθεση της ορθής εφαρµογής των δράσεων, να οδηγήσει στην επίτευξη των τεθέντων Ειδικών αλλά και του Στρατηγικών Στόχων του ΣΑΑ. Περισσότερο ξεκάθαρα συµπεράσµατα για την «λογική» µε την οποία η στρατηγική του προγράµµατος αναµένεται να πετύχει τους τεθέντες ειδικούς στόχους, εξάγονται από την κατάστρωση της µήτρας συσχέτισης των µέτρων µε τους στόχους αυτούς. Ειδικότερα τα βασικά συµπεράσµατα που προκύπτουν από την ανάγνωση της µήτρας είναι : Οι τρεις Ε.Σ. «Αντιµετώπιση της υποβάθµισης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος», «Άσκηση πολιτικής προστασίας του περιβάλλοντος µέσω της καλύτερης διαχείρισης των φυσικών πόρων», «Ανύψωση του βιοτικού επιπέδου των αγροτικών περιοχών, αναβάθµιση της ποιότητας του αγροτικού πληθυσµού», και «Εναρµόνιση του θεσµικού κανονιστικού πλαισίου σε θέµατα υγιεινής και καλής διαβίωσης των ζώων, υγιεινής των τροφίµων, µηχανογράφηση των υπηρεσιών και προώθηση της έρευνας και τεχνολογίας» παρουσιάζουν άµεση ή έµµεση συσχέτιση µε εννέα, οκτώ και επτά µέτρα αντίστοιχα, γεγονός που επιβεβαιώνει τη σηµαντικότητα που προσδίδεται σ αυτούς, όπως αναφέρθηκε και προηγούµενα. Όλα τα µέτρα συµβάλλουν στην επίτευξη ενός τουλάχιστον Ε.Σ. µε το µέτρο 1.1 να συµβάλλει σε επτά το µέτρο 1.2 σε έξι ενώ τα µέτρα 1.4 και 1.5 σε πέντε Ε.Σ. Ένα σηµαντικό ποσοστό πόρων κατευθύνεται για την υλοποίηση των Ε.Σ. «Ισόρροπη ανάπτυξη και κατανοµή πληθυσµού µεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών», «Άσκηση πολιτικής προστασίας του περιβάλλοντος µέσω της καλύτερης διαχείρισης των φυσικών πόρων» ενώ το µικρότερο ποσοστό πόρων σε όρους ηµόσιας απάνης κατευθύνεται για την υλοποίηση του Ε.Σ. «Επέκταση και προστασία δασών καθώς και εφαρµογή του περιβάλλοντος σε υποβαθµισµένες περιοχές». 21

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΑΞΟΝΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΙ ΙΚΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΤΟΥ ΣΑΑ 22

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΜΕΤΡΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΙ ΙΚΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΤΟΥ ΣΑΑ 23

2.2.2. Συνοχή των Α.Π. και των Μέτρων του Προγράµµατος µε τα Προβλήµατα των Αγροτικών περιοχών Προκειµένου να αξιολογηθεί ο βαθµός που οι Άξονες Προτεραιότητας και τα Μέτρα συσχετίζονται µε τα εντοπισθέντα - από την SWOT ανάλυση προβλήµατα του τοµέα (αδυναµίες και απειλές), καταρτίστηκαν οι µήτρες συσχέτισης που ακολουθούν. Σ αυτές, αδυναµίες και απειλές αντιµετωπίζονται ως ενιαίο σύνολο, καθώς οι δεύτερες θεωρείται ότι αποτελούν εν δυνάµει αδυναµίες που αν δεν αντιµετωπισθούν έγκαιρα θα αποτελέσουν στο µέλλον µόνιµες αδυναµίες. Προκειµένου να εκτιµηθεί και η «ένταση» αντιµετώπισης των προβληµάτων, προσαρµόστηκαν σ αυτή τη φάση στην πρώτη µήτρα και οι χρηµατικοί πόροι που προβλέπεται να κατανεµηθούν στους Άξονες. Τα κυριότερα συµπεράσµατα από την ανάγνωση των µητρών είναι ότι : Οι επιλεγέντες Α.Π. καλύπτουν σε πολύ µεγάλο βαθµό τα διαπιστωµένα προβλήµατα καθώς ο Άξονας 1 καλύπτει 11 αδυναµίες-απειλές, ενώ οι Άξονες 2 και 3 καλύπτουν οκτώ και εννέα αδυναµίες-απειλές αντίστοιχα. Τα περισσότερα προβλήµατα αντιµετωπίζονται άµεσα ή έµµεσα από τουλάχιστον έναν άξονες εκτός τις αδυναµίες του οδικού δικτύου λόγω του ότι όπως τονίστηκε και παραπάνω, το πρόγραµµα αγροτικής ανάπτυξης (RDP) δεν προβλέπει δράσεις υποδοµών. Ιδιαίτερα σηµαντική είναι η διαπίστωση ότι πολύ σηµαντικά προβλήµατα της περιοχής, όπως η επιβάρυνση του περιβάλλοντος ο χαµηλός βαθµός συµπληρωµατικών/ εναλλακτικών ευκαιριών απασχόλησης, η εγκατάλειψη της υπαίθρου και ο ανταγωνισµός του γεωργικού τοµέα από τις αστικές και τουριστικές χρήσεις γης, αντιµετωπίζονται από το σύνολο των αξόνων και των πόρων. Το αναµενόµενο συνεπώς αποτέλεσµα στην κάλυψη αυτών των αναγκών εκτιµάται ότι θα είναι θετικό, µε µεγαλύτερη βεβαιότητα. Ανάλογη αισιοδοξία µπορεί να στοιχειοθετηθεί και για την αντιµετώπιση των προβληµάτων του υψηλού ανταγωνισµού του γεωργικού τοµέα από άλλους τοµείς, το µικρό µέγεθος και ο πολυτεµαχισµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, την εξάρτηση των κυριοτέρων αγροτικών προϊόντων από τις αγορές του εξωτερικού και την µεγάλη απόσταση της Κύπρου από τις διεθνείς αγορές, που ενώ αντιµετωπίζονται από λιγότερους άξονες συγκεντρώνουν σηµαντικά ποσοστά πόρων. 24

Μικρός αριθµός Αξόνων και σχετικά χαµηλό ποσοστό των πόρων (6%) κατευθύνεται στην αντιµετώπιση σηµαντικών αδυναµιών όπως το χαµηλό δυναµικό για παραγωγή ξυλείας και οι αντίξοες κλιµατολογικές συνθήκες που ευνοούν τις φυσικές καταστροφές,. Ανάλογα ικανοποιητική εικόνα για την αντιµετώπιση των προβληµάτων, εξάγεται και από την ανάγνωση της µήτρας συσχέτισης των Μέτρων. Τα Μέτρα που συσχετίζονται µε τα περισσότερα προβλήµατα είναι τα : -1.1 Παροχή ενισχύσεων για επενδύσεις για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και διαχείριση των αποβλήτων στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις -1.2 Ενθάρρυνση της βελτίωσης και ανάπτυξης της µεταποίησης και εµπορίας γεωργικών προϊόντων -1.4 Προώθηση της επαγγελµατικής κατάρτισης των αγροτών -1.5 Παροχή τεχνικών και συµβουλευτικών υπηρεσιών στους αγρότες -2.8 Ενθάρρυνση χειροτεχνικών δραστηριοτήτων µικρής κλίµακας από κατόχους γεωργικών εκµεταλλεύσεων. -2.9 ιατήρηση της αγροτικής κληρονοµιάς και ανάδειξη επιλεγµένων τοποθεσιών µεγάλης φυσικής οµορφιάς. Συσχέτιση µε σχετικά µικρό αριθµό προβληµάτων (2) εντοπίζεται στα Μέτρα 1.7 «Ενισχύσεις πρώτης εγκατάστασης νέων γεωργών», 2.3 «Αγροπεριβαλλοντικές δράσεις για την διατήρηση της φυσικής αξίας του γεωργικού περιβάλλοντος, για τη διατήρηση του τοπίου και των ιστορικών χαρακτηριστικών των γεωργικών εκτάσεων και τη διάσωση σπάνιων φυλών ζώων και παραδοσιακών οινοποιήσιµων ποικιλιών αµπελιών υπο εξαφάνιση» και 3.3 «Βελτίωση της συγκοµιδής µεταποίησης και εµπορίας δασοκοµικών προϊόντων». Συσχέτιση µε ένα µόνο πρόβληµα παρουσιάζει το Μέτρο 2.7 «Ενθάρρυνση της συµµετοχής αγροτών σε κοινοτικά ή εθνικά προγράµµατα βελτίωσης της ποιότητας». Η µικρή συσχέτιση των παραπάνω µέτρων µε τα προβλήµατα και τις αδυναµίες των αγροτικών περιοχών είναι κάτι φυσιολογικό µιας και ο ειδικός χαρακτήρας των συγκεκριµένων µέτρων έρχεται να επιλύσει ειδικά προβλήµατα της περιοχής. Σε ότι αφορά την αντιµετώπιση των προβληµάτων από τα µέτρα επιβεβαιώνονται τα προηγουµένως αναφερθέντα σε σχέση µε τους άξονες, αφού πολύ σηµαντικά προβλήµατα συσχετίζονται, άµεσα ή έµµεσα, µε πολλά µέτρα το κάθε ένα όπως το πρόβληµα της εγκατάλειψης της υπαίθρου που αντιµετωπίζεται από 14 µέτρα και του υψηλού ανταγωνισµού µεταξύ του 25

τοµέα της γεωργίας και των υπολοίπων τοµέων της κυπριακής οικονοµίας που αντιµετωπίζεται µε 11 µέτρα. Χαρακτηριστικό είναι ότι όλα τα προβλήµατα αντιµετωπίζονται από τουλάχιστον δύο µέτρα. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΞΟΝΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ-Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 26

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ-Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 27

2.2.3 Συνοχή των Α.Π. και των Μέτρων του Προγράµµατος µε τα Πλεονεκτήµατα Των Αγροτικών Περιοχών Για να αξιολογηθεί και ο βαθµός που Α.Π. και Μέτρα εκµεταλλεύονται/ αξιοποιούν τα πλεονεκτήµατα (δυνάµεις και ευκαιρίες) του τοµέα, καταρτίστηκαν οι µήτρες συσχέτισης που ακολουθούν. Και εδώ δυνάµεις και ευκαιρίες αντιµετωπίζονται ενιαία αφού οι ευκαιρίες είναι δυνατόν στο µέλλον να αποτελέσουν µόνιµα συγκριτικά πλεονεκτήµατα για τον τοµέα. Τα κυριότερα συµπεράσµατα που εξάγονται από την ανάγνωση των µητρών είναι τα ακόλουθα : Οι Άξονες 1 παρουσιάζουν συσχέτιση µε το µεγαλύτερο µέρος των πλεονεκτηµάτων ( 9), ενώ οι Άξονες 2 και 3 εκµεταλλεύεται οκτώ (8). Κάθε δύναµη ή ευκαιρία µπορεί να συµβάλει στην επιτυχία των στόχων τουλάχιστον δύο Αξόνων, µε τις µισές να συµβάλλουν σε τρεις. Συγκριτικά πλεονεκτήµατα της Κυπριακής αγροτικής οικονοµίας όπως το υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας σε θέµατα αγροτικής ανάπτυξης, η ύπαρξη ικανοποιητικού αριθµού επιχειρηµατικών µονάδων και οι ισχυροί δεσµοί µε τους τόπους καταγωγής στην ύπαιθρο, αποτελούν ισχυρά πλεονεκτήµατα/ δυνάµεις για την επιτυχή εφαρµογή του ΣΑΑ και γι αυτό τον λόγο εκµεταλλεύονται από το σύνολο των Α.Π. Ικανοποιητικά είναι και τα εξαγόµενα συµπεράσµατα από την ανάγνωση της µήτρας συσχέτισης των Μέτρων µε τα πλεονεκτήµατα. Πιο συγκεκριµένα : Μεγάλη συσχέτιση παρουσιάζουν τα Μέτρα 1.1 και1.2, γεγονός που τα καθιστά ιδιαίτερα σηµαντικά για την αποτελεσµατική εφαρµογή της στρατηγικής του προγράµµατος και την επίτευξη των στόχων του µιας και στα δύο µέτρα κατανέµονται ιδιαίτερα σηµαντικά ποσά (το 22.9% στο σύνολο του προγράµµατος σε όρους ηµόσιας απάνης). Συσχέτιση µε σηµαντικό αριθµό πλεονεκτηµάτων (5) παρουσιάζουν τα µέτρα 1.4 «Προώθηση της επαγγελµατικής κατάρτισης αγροτών» και 1.7 «Ενισχύσεις πρώτης εγκατάστασης νέων γεωργών». Συσχέτιση µε µικρό αριθµό πλεονεκτηµάτων παρουσιάζουν τα µέτρα 1.6, 2.4, 2.6 και 2.7 λόγω της φύσης τους. 28

Οι δυνάµεις- ευκαιρίες που συµβάλουν θετικά σε µεγάλο αριθµό Μέτρων είναι η αυξανόµενη ζήτηση για αγροτοτουρισµό και οικοτουρισµό, η υιοθέτηση του Ευρωπαϊκού µοντέλου αγροτικής ανάπτυξης και οι ισχυροί δεσµοί µε τους τόπους καταγωγής στην ύπαιθρο. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΞΟΝΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 29

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΜΕ ΜΕ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 30

2.3 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Προκειµένου να εκτιµηθεί ο βαθµός εσωτερικής συνέργιας των µέτρων του Προγράµµατος, κατασκευάστηκε µια µήτρα, σύµφωνα µε τη µεθοδολογία που περιγράφεται στο MEANS Handbook No. 7 (Analysing the Synergy and Cross - Impacts of Programmes : an Empirical Method). Για την αξιολόγηση γίνεται σύγκριση ζευγών Μέτρων προκειµένου να διαπιστωθεί πιθανή συνέργια µεταξύ αυτών, αν δηλαδή εκτιµάται ότι η εφαρµογή ενός µέτρου έχει θετική επίπτωση στην επίτευξη των στόχων του άλλου κ.ο.κ.. Όταν διαπιστώνεται συνέργια βαθµολογείται σε κλίµακα που αντιστοιχεί στην σπουδαιότητα της επίδρασης αυτής. Η κλίµακα που χρησιµοποιείται για την συµπλήρωση µιας τέτοιας µήτρας είναι η ακόλουθη: 2, για ιδιαιτέρως υψηλό βαθµό συνέργιας. 1, για σχετικά χαµηλό βαθµό συνέργιας. 0, για µη ύπαρξη συνέργιας. -1, για σχετικά χαµηλό βαθµό αρνητικής συνέργιας. -2, για υψηλό βαθµό αρνητικής συνέργιας. Κατά την βαθµολόγηση διαπιστώθηκε ότι δεν ήταν σκόπιµο να δοθούν αρνητικοί βαθµοί, αφού δεν εντοπίστηκαν µέτρα που να επιδρούν αρνητικά το ένα στο άλλο. Στην µήτρα συνέργιας που ακολουθεί οι στήλες σηµαίνουν: Σ+, άθροισµα θετικών βαθµών. Σ-, άθροισµα αρνητικών βαθµών. Α+, αριθµός θετικών βαθµών. Α-, αριθµός αρνητικών βαθµών. Σσ+, συνθετικός συντελεστής θετικής συνέργιας. Ο συνθετικός συντελεστής συνέργιας δίδεται από τον τύπο: Σσ+ = Σ+ / (Α+)*2 (θετικός) 31