Το έργο EcoPest LIFE07 ENV/GR/000266 Εκλαϊκευμένη Αναφορά 2012 EcoPest Ορθολογική Χρήση Γεωργικών Φαρμάκων σε ένα ευάλωτο οικοσύστημα Το EcoPest συνετέλεσε στην ανάπτυξη στρατηγικών για την εφαρμογή των αρχών της ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων σε ένα ευάλωτο στη ρύπανση οικοσύστημα με την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός Συστήματος Διαχείρισης Καλλιεργειών Χαμηλών Εισροών και των αρχών αγροπεριβαλλοντικής ασφάλειας για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Το τελικό αποτέλεσμα του έργου είναι η πρόταση προς την επισπεύδουσα αρχή εφαρμογής της αντίστοιχης κοινοτικής οδηγίας για την ανάπτυξη ενός στρατηγικού σχεδίου εφαρμογής της νέας Ευρωπαϊκής πολιτικής για τα γεωργικά φάρμακα. Κ. Μαχαίρα, Α. Μαρκέλλου, Φ. Καραμαούνα, Ε. Καρασαλή, Κ. Κυριακοπούλου, Α. Παπαδόπουλος, Α. Τσακιράκης, Α. Χαριστού, Δ. Χάχαλης & Ε. Χαϊδευτού 1
Το έργο EcoPest Οι δράσεις του EcoPest διήρκεσαν από τον Ιανουάριο του 2009 μέχρι και το Μάρτιο του 2012. Ο κύριος στόχος αυτού του έργου ήταν η ανάπτυξη μίας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την υιοθέτηση και εφαρμογή των αρχών της ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων σε ένα ευάλωτο στη ρύπανση οικοσύστημα. Οι αγρότες, οι γεωπόνοι, τα Ινστιτούτα Αγροτικών Ερευνών, η βιομηχανία & οι εταιρείες συμβούλων στη γεωργία και φυτοπροστασία, η ακαδημαϊκή κοινότητα, οι δημόσιοι φορείς και οι φορείς χάραξης πολιτικής εμπλέκονται στα θέματα που τίθενται σε αυτό το έργο. Το EcoPest οδήγησε σε ένα ολοκληρωμένο σχήμα πρόληψης της υπερβολικής και ακατάλληλης/μη ορθολογικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων και την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας. Το EcoPest, ένα έργο πολλών εταίρων, ειδικοτήτων & εμπλεκόμενων ομάδων, υλοποιήθηκε από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, την ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ Α.Ε., το ΙΕΒ & το ΙΓΕΜΚ του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «ΔΗΜΗΤΡΑ», και τον ΟΑΣΕ, στην Ελλάδα. Το έργο LIFE 07/ENV/GR/000266 EcoPest συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του Προγράμματος LIFE+. ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗΚΑΝ Κατάρτιση βάσης αναφοράς για την περιβαλλοντική παρακολούθηση & προσδιορισμός κατάλληλων δεικτών επικινδυνότητας Σημαντική μείωση εισροών γεωργικών φαρμάκων σε: o Καλλιέργειες βαμβακιού, καλαμποκιού & βιομηχανικής τομάτας Σημαντική μείωση επιπέδων ρύπων σε: o Νερό και έδαφος Εφαρμογή καινοτόμων γεωργικών τεχνολογιών για την ελαχιστοποίηση των ρύπων που προέρχονται από τη γεωργία: o Weed Seeker o Έλεγχο ακροφυσίων διασποράς ψεκαστικού νέφους o Πρωτότυπο σύστημα ελέγχου ψεκαστικών μηχανημάτων o Σύστημα Heliosec o Περιβαλλοντική παρακολούθηση & μοντέλα πρόβλεψης Κατάρτιση επαγγελματικών ομάδων σε: o Συστήματα Διαχείρισης Καλλιεργειών Χαμηλών Εισροών για το βαμβάκι, το καλαμπόκι & τη βιομηχανική τομάτα o Μέθοδοι επισκόπησης στο πεδίο και Οδηγίες Φυτοπροστασίας o Ορθό Ψεκασμό o Ασφαλή χρήση γεωργικών φαρμάκων o Ατομική Προστασία o Διαχείριση κενών συσκευασίας γεωργικών φαρμάκων (διάθεση) o Ασφαλή αποθήκευση γεωργικών φαρμάκων Παραγωγή έντυπου υλικού Συνεισφορά στην Ανάπτυξη Εθνικού Σχήματος Πιστοποίησης για τον ψεκαστικό εξοπλισμό & τους επαγγελματίες ψεκαστές γεωργικών φαρμάκων, τους διανομείς και τους συμβούλους. 2
Υπόβαθρο & Δράσεις/δραστηριότητες o Μη ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων έναντι προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας Η μη ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων είναι υπέυθυνη σε πολλές περιπτώσεις για τη ρύπανση των υδάτινων σωμάτων, των εδαφών και των αγροτικών και φυσικών οικοσυστημάτων οδηγώντας στην υποβάθμισή τους. Όταν οι συγκεντρώσεις γεωργικών φαρμάκων στο νερό και στο έδαφος υπερβαίνουν τα επιτρεπόμενα όρια τότε η ασφάλεια της διατροφής και των ζωντανών οργανισμών υπόκεινται σε κίνδυνο. Ωστόσο, η εντατική γεωργία, η ασφαλής διατροφή και η διατήρηση των φυσικών πόρων δεν αποτελούν απαραίτητα αντιμαχόμενες έννοιες στη σύγχρονη γεωργία. Η ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος και των έμβιων Για την ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων από τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων απαιτείται: οργανισμών από τις επιπτώσεις της συγκέντρωσης τοξικών ουσιών αποτελεί πρόκληση ειδικά σε υδάτινα οικοσυστήματα που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην συσσώρευση ρύπων γεωργικών φαρμάκων και από τα γειτονικά αγροτικά οικοσυστήματα. o o o o Ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων Ορθολογικός συμβιβασμός ανάμεσα σε υψηλή παραγωγικότητα και περιβαλλοντική & ανθρώπινη υγεία Ορθή εφαρμογή της νομοθεσίας Ορθολογικός στρατηγικός σχεδιασμός Το EcoPest ξεκίνησε στην περιοχή της Κωπαΐδας (Βοιωτία) Το EcoPest υλοποιήθηκε σε πιλοτική κλίμακα, σε μία έκταση 900 ha αγροτικής γης με αροτριαίες καλλιέργειες (βαμβάκι, καλαμπόκι, βιομηχανική τομάτα) στο Κωπαιδικό πεδίο. Πρόκειται για μία περιοχή ημιεντατικής καλλιέργειας η οποία ταυτόχρονα αποτελεί και λεκάνη απορροής για τη συλλογή υδάτων του Βοιωτικού Κηφισού και τροφοδότηση της Λίμνης Υλίκης η οποία τροφοδοτεί την Αθήνα με πόσιμο νερό. Η εντατική γεωργία στην περιοχή & η χρήση αγροχημικών θεωρείται η κύρια πηγή ρύπανσης των υδάτινων σωμάτων. Χάρτης της πιλοτικής περιοχής του EcoPest Η Βοιωτία ήταν γνωστή από την αρχαιότητα για τη γονιμότητα της αγροτικής γης. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας και της φυσικής καθαρότητας των υδατορευμάτων της περιοχής είναι κομμάτι της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ευρώπης Υπό αυτό το πρίσμα, το ΜΦΙ, το ΙΓΕΜΚ, το ΙΕΒ, ο ΟΑΣΕ και η ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ κατάρτισαν τη βάση αναφοράς στην πιλοτική περιοχή για σύγκριση με μελλοντικές μετρήσεις και δημιούργησαν ένα δίκτυο θέσεων δειγματοληψίας εδάφους και νερού. Πραγματοποιήθηκαν διεξοδικές 3
επισκοπήσεις αγρών και χαρτογράφηση τους. Η πρόκληση του EcoPest ήταν να συνεισφέρει στη χάραξη εθνικής πολιτικής για την ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πολιτική χρησιμοποιώντας ένα ολοκληρωμένο σύστημα πιστοποίησης. Το κύριο μεθοδολογικό σχέδιο που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του EcoPest και τα κύρια αποτελέσματα του έργου περιγράφονται στο παρακάτω σχήμα: Προτάσεις για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης σχετικά την ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων Κατάρτιση, ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης & διάχυση γνώσης για ασφαλέστερη γεωργία Ελαχιστοποίηση εισροών γεωργικών φαρμάκων Παρακολούθηση/ Πρόγνωση περιβαλλοντικής ρύπανσης από γεωργικά φάρμακα Περιβαλλοντική μελέτη, καταγραφές & παρακολούθηση Θεωρητική & Πρακτική Κατάρτιση Δράσεις Διάχυσης Νέες προσεγγίσεις & ανάπτυξη του LCM: Ακροφύσια χαμηλής διασποράς ψεκαστικού νέφους Πρωτότυπο Σύστημα ελέγχου ψεκαστικών Εφαρμογή κατά ζώνες Weed seeker Σύστημα Heliosec Διαχείριση αποβλήτων Χημικές αναλύσεις και παρακολούθηση ειδικών δεικτών: Λογισμικό μοντέλων πρόβλεψης Υδρογεωλογική μελέτη Καταγραφή δεδομένων & εκτίμηση της κατάστασης του περιβάλλοντος Παρακολούθηση γενικών δεικτών Εκδόσεις EcoPest Ιστότοπος Videos Άρθρα στον τύπο Συναντήσεις/ ημερίδες & εκδηλώσεις Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Κατάρτισης & Εκπαιδευτικό Υλικό Πρωτόκολλα LCM Οδηγίες Τριπλής Έκπλυσης Οδηγίες Ελέγχου Διασποράς Ψεκαστικού Νέφους Οδηγίες Ελέγχου Ζιζανίων/Παρασίτων Μείωση τοξικότητας σε οργανισμούς δείκτες Μείωση συγκεντρώσεων γεωργικών φαρμάκων στο περιβάλλον (έδαφος & νερό) Εκτίμηση επικινδυνότητας από τη ρύπανση Προτάσεις υποκατάστασης των πιο επικίνδυνων γεωργικών φαρμάκων με πιο φιλικά προς την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον Δημιουργία θεματικών Χαρτών Βάσεις δεδομένων Σε επίπεδο αγροτεμαχίου και κλίμακα λεκάνης απορροής Υφιστάμενη κατάσταση σε σχέση με: Εγκατάσταση δικτύου παρακολούθησης Συγκεντρώσεις ρυπαντών στο έδαφος & στο νερό Ποσότητες χρησιμοποιούμενων γεωργικών φαρμάκων Γενικοί δείκτες επικινδυνότητας & περιβαλλοντικής ποιότητας 4
o Οι προκλήσεις και η πορεία του EcoPest! Χαρτογράφηση & εγκατάσταση του δικτύου του EcoPest για περιβαλλοντικές παραμέτρους, ωφέλιμα έντομα και ανάγκες για φυτοπροστασία. Εργαστηριακές αναλύσεις και βιοδοκιμές. Συλλέχτηκαν ιστορικά δεδομένα με τη βοήθεια ερωτηματολογίων για τις ποσότητες και τον τύπο εισροών γεωργικών φαρμάκων που εφαρμόζονται συνήθως στην περιοχή, για το είδος εφαρμοζόμενων τεχνικών, τη χρήση νερού, τις μεθόδους διαχείρισης αποβλήτων γεωργικών φαρμάκων και τα μέτρα ατομικής και περιβαλλοντικής προστασίας. Δημιουργήθηκε αναλυτικός υδρογεωλογικός χάρτης της λεκάνης απορροής του Βοιωτικού Κηφισού και των θέσεων δειγματοληψίας εδάφους και νερού αφού αποτυπώθηκε η επικρατούσα κατάσταση στην περιοχή μέσα από λεπτομερείς πληροφορίες. Επίσης πραγματοποιήθηκαν επισκοπήσεις για την παρακολούθηση ζιζανίων, παρασίτων και ασθενειών. Ανάπτυξη & εφαρμογή Συστήματος Διαχείρισης Καλλιεργειών Χαμηλών Εισροών (LCM) Αναλυττιικά!! Ανάπτυξη του συστήματος LCM με: Παρακολούθηση ζιζανίων, εντόμων & ασθενειών Εφαρμογή συστήματος ψεκασμού (Weed Seeker ) Εφαρμογή ζιζανιοκτόνων σε ζώνες Χρήση επενδεδυμένου σπόρου αντί εφαρμογών κάλυψης με εντομοκτόνα Εφαρμογές εναλλακτικών μεθόδων ελέγχου ζιζανίων Αντικατάσταση συμβατικών ακροφυσίων με ακροφύσια χαμηλής διασποράς του ψεκαστικού νέφους Επισκευή ψεκαστικού εξοπλισμού Κατάρτιση αγροτών, γεωπόνων, και αγροτικού πληθυσμού για την εφαρμογή των LCM & ορθολογικές/ ασφαλείς γεωργικές πρακτικές. Το LCM στοχεύει σε ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων με πρωταρχικό κριτήριο την προστασία επιφανειακών και υπόγειων υδάτων σχετικά με τις τοπικές ανάγκες και τις οδηγίες της ΕΕ. Το LCM εφαρμόστηκε σε 900 ha βαμβακιού, καλαμποκιού και τομάτας για 2 καλλιεργητικές περιόδους (2010 & 2011). Εικόνα 1. Ποσότητες γεωργικών φαρμάκων ανά μονάδα επιφάνειας που εφαρμόστηκαν στο βαμβάκι τις καλλιεργητικές περιόδους 2009, 2010 και 2011. 5
Εικόνα 2. Ποσότητες γεωργικών φαρμάκων ανά μονάδα επιφάνειας που εφαρμόστηκαν στην τομάτα τις καλλιεργητικές περιόδους 2009, 2010 και 2011. Αποττελέσματτα Τα LCM εφαρμόστηκαν με επιτυχία σε μεγάλη κλίμακα (900 ha), σε διαφορετικές καλλιέργειες (βαμβάκι, καλαμπόκι, βιομηχανική τομάτα) και σε μεγάλο αριθμό αγροτών (>120). Τα LCM βασίστηκαν σε ευρύ αριθμό ολοκληρωμένων προσεγγίσεων και έξυπνων συστημάτων εφαρμογής γεωργικών φαρμάκων. Τα LCM πέτυχαν σημαντική μείωση των ποσοτήτων γεωργικών φαρμάκων στην πιλοτική περιοχή και πολύ μεγάλη μείωση των συγκεντρώσεων ρύπων αγροχημικών στο περιβάλλον. Εκτίμηση των επιπέδων περιβαλλοντικής ρύπανσης με τη δημιουργία δικτύου παρακολούθησης στην περιοχή για τον προσδιορισμό των θέσεων δειγματοληψίας με βάση τα υδρογεωλογικά & εδαφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής Οι σχετικές δράσεις ξεκίνησαν με την οριοθέτηση και χαρτογράφηση της πιλοτικής περιοχής, των αγροτεμαχίων και των επιφανειών δειγματοληψίας. Παράχθηκαν υδρογεωλογικοί και εδαφολογικοί χάρτες. Ακολούθησε η εγκατάσταση του δικτύου περιβαλλοντικής παρακολούθησης σε μια υποπεριοχή που αξιολογήθηκε ως αντιπροσωπευτική της λεκάνης απορροής. Η παρακολούθηση ολοκληρώθηκε με τον προσδιορισμό των θέσεων δειγματοληψίας εδάφους και νερού και την ανάλυση των δεδομένων που λήφθηκαν σύμφωνα με ένα Ανναλλυυττι ικκά!! Έγιναν αναλύσεις στα περιβαλλοντικά δείγματα για επίπεδα γεωργικών φαρμάκων, νιτρικών και βαρέων μετάλλων. Πραγματοποιήθηκε απευθείας εκτίμηση τοξικότητας των δειγμάτων στο βακτήριο Vibrio fischeri, στο καρκινοειδές Daphnia magna, στα πράσινα άλγη Selenastrum capricornutum (μετονομασία Pseudokirchneriella subcapitata) & στο γαιοσκώληκα Eisenia foetida. 6
πιστοποιημένο πρωτόκολλο που επέτρεψε την εκτίμηση της περιβαλλοντικής ποιότητας. Η περιβαλλοντική παρακαλούθηση έκανε εφικτό τον προσδιορισμό των επιπέδων ρύπανσης από γεωργικές δραστηριότητες. Προσδιορίστηκε η τοξικότητα σε οργανισμούς δείκτες για τα έτη 2009, 2010 και 2011. Τα αποτελέσματα όλων των αναλυτικών μετρήσεων και βιοδιοκιμών του 2009 (υφιστάμενη κατάσταση) συγκρίθηκαν με αυτά του 2010 & 2011 (1 ο & 2 ο έτος εφαρμογής των LCM αντίστοιχα). Το 2010 & 2011 παρατηρήθηκε σημαντική μείωση των επιπέδων τοξικότητας στους υδρόβιους οργανισμούς και των συγκεντρώσεων γεωργικών φαρμάκων στην πλειοψηφία των δειγμάτων νερού που συλλέχθηκαν από το δίκτυο περιβαλλοντικής παρακολούθησης. Εικόνα 3. Τοξικότητα δειγμάτων νερού από πηγάδια και ποτάμια στην πιλοτική περιοχή σε υδρόβιους οργανισμούς δείκτες (2009, 2010 και 2011. (Τα ποσοστά στα ανωτέρω σχήματα αντιστοιχούν σε ποσοστά θνησιμότητας της Daphnia magna ή σε ποσοστό αναστολής ανάπτυξης μικροφύκους). Οι αγρότες συμμετείχαν ενεργά καταθέτοντας ανά εβδομάδα και μήνα πληροφορίες για την καλλιέργεια και τις εισροές χημικών. Δημιουργήθηκαν δύο βάσεις δεδομένων με αυτό τον τρόπο: μία για τα γεωργικά φάρμακα και μία για τα λιπάσματα. Εικόνα 4. Ποσοστά (%) μείωσης συγκεντρώσεων γεωργικών φαρμάκων σε πηγάδια το 2010 σε σύγκριση με το 2009 & το 2011 σε σύγκριση με το 2009 & το 2010. 7
Συμπεράσματτα Άμεση ανταπόκριση του αγροπεριβάλλοντος στις περιβαλλοντικά φιλικές γεωργικές πρακτικές. Το υδάτινο σύστημα της περιοχής είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στη ρύπανση από αγροχημικά. Προσδιορισμός Δεικτών επικινδυνότητας γεωργικών φαρμάκων για την παρακολούθηση των επιπτώσεών τους Μετά από την έκδοση των Οδηγιών Φυτοπροστασίας (ISBN: 978-960- 88237-1-6), η ομάδα υλοποίησης συνέχισε τις καθημερινές επισκέψεις των καλλιεργειών για την έγκαιρη ανίχνευση προβλημάτων φυτοϋγείας. Η χρήση γεωργικών φαρμάκων καταγράφονταν και συσχετίζονταν με το αγροτεμάχιο που έγινε η εφαρμογή. Όλες οι παραπάνω Δεεί ίκκττεεςς εεπι ικκι ιννδδυυννόόττηητταςς Οι Δείκτες του EcoPest αναφέρονται στην εκτίμηση της περιβαλλοντικής ποιότητας. Για τον προσδιορισμό τους χρησιμοποιήθηκαν: Μοντέλα προσομοίωσης της συμπεριφοράς των γεωργικών φαρμάκων στο περιβάλλον Επίπεδα ρυπαντών κατά τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων σε επίπεδο αγροτεμαχίου και λεκάνης απορροής Αναλυτικές μετρήσεις και βιοδοκιμές από το δίκτυο περιβαλλοντικής παρακολούθησης πληροφορίες παρείχαν ένα στιγμιότυπο της επικρατούσας κατάστασης στην περιοχή πριν την έναρξη των δράσεων του EcoPest για την εφαρμογή του συστήματος LCM (Low Input Crop Management System, Σύστημα Διαχείρισης Καλλιεργειών Χαμηλών Εισροών) και την κατάρτιση των εμπλεκόμενων ομάδων. Συλλογή δεδομένων για τα επίπεδα ρυπαντών σε υδάτινα σώματα & εδάφη (2009-2011): Προσδιορισμός οργανικών (γεωργικά φάρμακα) & ανόργανων ρύπων και άλλων παραμέτρων (π.χ. Ca 2+ ). Βιοδοκιμές τοξικότητας σε οργανισμούς δείκτες (διαφορετικών ταξινομικών ομάδων) για την περιβαλλοντική ποιότητα. Η εγκατάσταση του δικτύου περιβαλλοντικής παρακολούθησης στόχευε σε: Προσδιορισμό και καταγραφή των αποκρίσεων του οικοσυστήματος στις γεωργικές δραστηριότητες. Εκτίμηση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων χαμηλών εισροών γεωργικών φαρμάκων (LCΜ) & των ορθολογικών πρακτικών στο βαμβάκι, στο καλαμπόκι και στη βιομηχανική τομάτα. Μακροχρόνια έρευνα που επεκτείνει την παρακολούθηση μετά την ολοκλήρωση του EcoPest. Αποτελέσματα περιβαλλοντικής παρακολούθησης: Η ρύπανση εδάφους και νερού εστιάζεται στα γεωργικά φάρμακα. Σχεδόν 70% μείωση συγκεντρώσεων γεωργικών φαρμάκων σε πηγάδια το 2011 σε σύγκριση με το 2009. Οι βιοδοκιμές έδειξαν σημαντική μείωση της τοξικότητας σε υδρόβιους οργανισμούς Τα ορόσημα της περιβαλλοντικής παρακολούθησης! Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν συγκρίθηκαν με τα δεδομένα που λήφθηκαν στο τέλος του EcoPest και χρησιμοποιήθηκαν για τον προσδιορισμό των γενικών δεικτών επικινδυνότητας καθώς και για την πρόβλεψη των προβλημάτων φυτοπροστασίας, της τύχης και της 8
συμπεριφοράς των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και στα μοντέλα πρόβλεψης για την εκτίμηση της επικινδυνότητας. Αποττελέσματτα Μειώθηκε η ρύπανση από απορροή, αποστράγγιση, έκπλυση και διασπορά ψεκαστικού νέφους. Προσδιορισμός των πιο επιβλαβών γεωργικών φαρμάκων & εφαρμογή στρατηγικής για την υποκατάστασή τους: Καταγράφηκαν όλα τα εγκεκριμένα γεωργικά φάρμακα (γ.φ.) & οι δραστικές ουσίες για χρήση στο βαμβάκι, στο καλαμπόκι και στη βιομηχανική (ειδικά για τις ανάγκες φυτοπροστασίας της πιλοτικής περιοχής). Τα πιο επιβλαβή γ.φ. & δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην πιλοτική περιοχή ταξινομήθηκαν με βάση τις προβλεπόμενες επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον (πηγή Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων EFSA & EU Pesticide Database, DG SANCO). Επιλέχθηκαν οι λιγότερο βλαπτικές δραστικές ουσίες που ήταν εγκεκριμένες για τις συγκεκριμένες χρήσεις στο βαμβάκι, στο καλαμπόκι και στη βιομηχανική τομάτα αλλά δε χρησιμοποιούνταν στην πιλοτική περιοχή. Πραγματοποιήθηκαν υπολογισμοί της έκθεσης του ανθρώπου (χρήστη) και του περιβάλλοντος (υδρόβιοι και εδαφικοί οργανισμοί) για τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται ήδη και για εκείνες που προσδιορίστηκαν ως πιθανά υποκατάστατα. Όλες οι δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται την πιλοτική περιοχή ταξινομήθηκαν με βάση την ικανότητα «έκπλυσης από το έδαφος» σύμφωνα με το δείκτη έκπλυσης και κινητικότητας στο έδαφος (GUS index, Ground Water Ubiquity Score). Πραγματοποιήθηκε συγκριτική αξιολόγηση των διαθέσιμων γεωργικών φαρμάκων και προτάθηκε η χρήση εναλλακτικών λιγότερο βλαπτικών για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Όπου διαπιστώθηκε ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικά γεωργικά φάρμακα όπως στην περίπτωση των ζιζανιοκτόνων στις καλλιέργειες του βαμβακιού και της βιομηχανικής τομάτας προτάθηκε η εφαρμογή γραμμικών ψεκασμών έτσι ώστε να μειωθούν οι ποσότητες των γεωργικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται και συνεπώς και οι επιβαρυντικές τους επιδράσεις. Από την πιλοτική προσπάθεια για την υποκατάσταση των πλέον επικινδύνων γεωργικών φαρμάκων διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για μια ασφαλέστερη γεωργία εάν εφαρμοσθούν οι αρχές της συγκριτικής αξιολόγησης της επικινδυνότητας τους και οι ορθολογικές προτάσεις υποκατάστασης εκείνων που εμφανίζουν αυξημένη επικινδυνότητα. 9
Διαχείριση αποβλήτων γεωργικών φαρμάκων Τα απόβλητα από τη χρήση των γ.φ. αποτελούνται από κενά συσκευασίας, ποσότητες από ψεκαστικά διαλύματα ή ληγμένα γεωργικά φάρμακα, υπολείμματα έκπλυσης μηχανημάτων και υλικά από το χειρισμό τυχαίων διαρροών. Ένα σύστημα Επιιπρόσθεττα Οι αγρότες & οι γεωπόνοι ενημερώθηκαν και καταρτίστηκαν για τις επιβλαβείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία & στο περιβάλλον από: Την αποτυχία διαχείρισης 1. Κενών συσκευασίας 2. Υγρών αποβλήτων που περιέχουν γεωργικά φάρμακα 3. Πιθανής διαρροής ψεκαστικών διαλυμάτων κατά τη διάρκεια της παραγωγής ή της μεταφοράς τους Τη χρήση μη εγκεκριμένων ή ληγμένων γεωργικών φαρμάκων διαχείρισης εγκαταστάθηκε για την παροχή καθοδήγησης για τον ασφαλή χειρισμό κενών και την ανακύκλωσή τους ή τη χρήση τους στην ανάκτηση ενέργειας, στη διαχείριση των υπολειμμάτων ψεκασμού και έκπλυσης μηχανημάτων καθώς και των αποβλήτων από διαρροές διασφαλίζοντας την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής. Για αυτό, το σύστημα Heliosec εγκαταστάθηκε στην πιλοτική περιοχή, αποτελούμενο από δύο μονάδες διαχείρισης υγρών αποβλήτων για τη συλλογή των αποβλήτων που παράγονται από την έκπλυση των ψεκαστικών μηχανημάτων. Αποττελέσματτα Ελαχιστοποιήθηκαν οι σημειακές πηγές ρύπανσης στην πιλοτική περιοχή σύμφωνα με τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων & βιοδοκιμών (Δράσεις 2, 3 & 6). Οι εμπλεκόμενοι αγρότες και γεωπόνοι ακολούθησαν τις οδηγίες για την κατάλληλη διαχείριση των: Κενών συσκευασίας γεωργικών φαρμάκων που συλλέγονται Υγρών αποβλήτων που περιέχουν γεωργικά φάρμακα. 10
δοσολογία εφαρμογής (%) Μετρήσεις διασποράς ψεκαστικού νέφους Ακροφύσια χαμηλής διασποράς & ρύθμιση των ψεκαστικών μηχανημάτων Για να εφαρμοστεί η στρατηγική Χαμηλής Διασποράς Νέφους σε ευρύτερη κλίμακα: Εκπαιδεύστε τους αγρότες σε αρχές ψεκασμού με βάση ορθές γεωργικές πρακτικές Δώστε κίνητρα στους αγρότες να: αντικαταστήσουν τα ακροφύσια ψεκασμού διατηρούν ζώνες ανάσχεσης ψεκαστικού νέφους από τα υδάτινα σώματα Χρήσιμα συμπεράσματα! Η διασπορά του ψεκαστικού νέφους είναι μία από τις σημαντικότερες πορείες για τη ρύπανση των επιφανειακών υδάτων από γεωργικά φάρμακα, τη μόλυνση των γειτονικών καλλιεργειών και την έκθεση των ζωντανών οργανισμών, των εργατών, των παρευρισκομένων & του αγροτικού πληθυσμού σε γεωργικά φάρμακα. Πραγματοποιήθηκε παρακολούθηση της διασποράς του ψεκαστικού νέφους που προέρχεται από τις πρακτικές ψεκασμού που εφαρμόζονται συνήθως στην περιοχή, σε πραγματικές συνθήκες και σενάρια εφαρμογής. Αναπτύχθηκε στρατηγική διαχείρισης της διασποράς του ψεκαστικού νέφους σύμφωνα με την οποία οι παράμετροι που πρέπει να παρακολουθούνται ή να ρυθμίζονται για την ελαχιστοποίηση της διασποράς του ψεκαστικού νέφους είναι: Ο τύπος των ακροφυσίων που χρησιμοποιούνται (συμβατικά ή anti-drift) Η σωστή κατάσταση διατήρησης και λειτουργίας του ψεκαστικού εξοπλισμού Ο σεβασμός των ζωνών ανάσχεσης από τα υδάτινα σώματα Η εξέταση των περιβαλλοντικών παραμέτρων κατά τη διάρκεια του ψεκασμού (ταχύτητα & κατεύθυνση ανέμου, θερμοκρασία και σχετική υγρασία) Οι παράμετροι λειτουργίας (πίεση ψεκασμού, ταχύτητα τρακτέρ, απόσταση από το βραχίονα ψεκασμού από την καλλιέργεια, όγκος ψεκασμού) Οι φυσικοχημικές ιδιότητες του γεωργικού φαρμάκου και του πρόσθετου που χρησιμοποιείται για τη μείωση της διασποράς ψεκαστικού νέφους) 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 χαμηλής διασποράς ακροφύσια teejet 11004 χαμηλής διασποράς ακροφύσια teejet 11002 συμβατικά ακροφύσια 1,00 0,00 0 2 4 6 8 10 12 απόσταση (m) Εικόνα 5. Ψεκαστικό νέφος εναποτιθέμενο στο έδαφος με τρεις τύπους ακροφυσίων (δοσίμετρα πηχάκι). Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής δημιουργήθηκε φυλλάδιο βασικών οδηγιών παρέχοντας τις κατευθύνσεις για ορθές πρακτικές ψεκασμού και διανεμήθηκε στους αγρότες και 11
γεωπόνους της πιλοτικής περιοχής. Το φυλλάδιο ενσωματώθηκε στη σειρά υλικού κατάρτισης που εκδόθηκε στο πλαίσιο του EcoPest, συγκεκριμένα στο Γενικό Πρωτόκολλο Χαμηλών Εισροών και Εγχειρίδιο Ασφαλούς Χρήσης Γεωργικών Φαρμάκων. Πειράματα πεδίου έλαβαν χώρα στην πιλοτική περιοχή για τη μέτρηση της διασποράς του ψεκαστικού νέφους. Ακροφύσια χαμηλής διασποράς τοποθετήθηκαν στα ψεκαστικά μηχανήματα (για να αντικαταστήσουν τα συμβατικά) καθώς το EcoPest κάλυψε το κόστος επισκευής. Με τη χρήση ακροφυσίων χαμηλής διασποράς (χρησιμοποιήθηκαν δύο τύποι) η διασπορά μειώθηκε μετά από απόσταση 2m από 1.62% δοσολογίας εφαρμογής σε 0-0.18%. Η διασπορά τείνει στο μηδέν στα 11 μέτρα με τα συμβατικά ακροφύσια και στα 2 ή 3 μέτρα με τα χαμηλής διασποράς. Κατασκευή πρωτότυπου συστήματος για τον έλεγχο και τη βαθμονόμηση των ψεκαστικών μηχανημάτων στην περιοχή Μία από τις πλέον δυσεκπλήρωτες απαιτήσεις της Οδηγίας για την Ορθολογική Χρήση γεωργικών φαρμάκων και του νέου νόμου στην Ελλάδα, 4036/2012, είναι ο έλεγχος, βαθμονόμηση και η συντήρηση του ψεκαστικού εξοπλισμού σε συμμόρφωση με τα κριτήρια που επιβάλουν τα Ευρωπαϊκά πρότυπα. Σε εθνικό επίπεδο απαιτείται η δημιουργία μονάδων ελέγχου, η μεταφορά, ο έλεγχος, η επισκευή και ο επανέλεγχος του ψεκαστικού εξοπλισμού ώστε να συμμορφώνονται τα Ευρωπαϊκά πρότυπα. Αν ληφθεί υπόψη ο αριθμός των καταχωρημένων ψεκαστικών μηχανών στην Ελλάδα που υπερβαίνει τις 120.000, γίνεται φανερό ότι πρόκειται για εξαιρετικά δύσκολη εργασία. Στο EcoPest αποφασίστηκε να κατασκευαστεί μία πρωτότυπη κινητή μονάδα (prototype) που να παρέχει τη δυνατότητα ελέγχου των ψεκαστικών μηχανημάτων κοντά στην περιοχή λειτουργίας και χρήσης τους. Το σύστημα κατασκευάσθηκε από το ΤΕΙ Λάρισας, αξιολογήθηκε με βάση πρότυπα του εξωτερικού και παραδόθηκε στο ΜΦΙ προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο των ψεκαστικών μηχανημάτων της πιλοτικής περιοχής. Όλα τα ψεκαστικά μηχανήματα που χρησιμοποιούνται στην πιλοτική περιοχή και εντάχθηκαν στο EcoPest, 33 τεμάχια, επισκευάστηκαν για να συμμορφώνονται με το πρότυπο ΕΝ 13790 βάσει του ελέγχου που έγινε από το ΙΓΕΜΚ (έλεγχος πριν και μετά την επισκευή). Αποττελέσματτα Είναι ζωτικής σημασίας για τους ψεκαστές να διατηρούν τα ψεκαστικά μηχανήματα και τον εξοπλισμό σε καλή κατάσταση & το πιο σημαντικό να χρησιμοποιούν ακροφύσια χαμηλής διασποράς. Επαληθεύτηκε με μετρήσεις η κύρια συμβολή των ακροφυσίων χαμηλής διασποράς στη μείωση της διασποράς από την εφαρμογή γεωργικών φαρμάκων (μείωση διασποράς μετά τα 2 m από 1.62% σε 0-0.18% με χρήση ακροφυσίων χαμηλής διασποράς). Σύστημα πιστοποίησης: Έγιναν σχετικές προτάσεις προς το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για την ανάπτυξη σε εθνικό επίπεδο συστήματος πιστοποίησης και κατάρτισης και την ενσωμάτωση του στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης, για την εφαρμογή της Οδηγίας στην Ελλάδα. Διάχυση των αποτελεσμάτων στους αγρότες της περιοχής που συμμετείχαν στο EcoPest και προώθηση της ανάγκης για υιοθέτηση αυτής της στρατηγικής για την ελαχιστοποίηση της διασποράς ψεκαστικού νέφους και των πιθανών επιπτώσεών της στο περιβάλλον. 12
Εφαρμογή νέων εργαλείων λογισμικού για την εκτίμηση πιθανής ρύπανσης σε επίπεδο αγροτεμαχίου και επίπεδο λεκάνης απορροής Τα δεδομένα της περιβαλλοντικής παρακολούθησης καθώς και όλες οι πληροφορίες που σχετίζονται με τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων, όπως οι εφαρμοζόμενες ποσότητες, τα είδη των χρησιμοποιούμενων γεωργικών φαρμάκων, η συχνότητα εφαρμογής και άλλα κριτήρια, συγκρίθηκαν πριν την εφαρμογή του έργου στην πιλοτική περιοχή (υφιστάμενη κατάσταση 2009) με τα αντίστοιχα αποτελέσματα και παραμέτρους κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου. Τα εργαλεία λογισμικού για την περιβαλλοντική παρακολούθηση και την εκτίμηση της περιβαλλοντικής ποιότητας, FOOT-FS και FOOT-CRS (όπως αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος FOOTPRINT που συγχρηματοδοτήθηκε από το 6 ο ΠΠ) χρησιμοποιήθηκαν για να πραγματοποιηθεί εκτίμηση του περιβαλλοντικού κινδύνου και για να παραχθεί μία σειρά θεματικών χαρτών. Οι χάρτες που παρουσιάζονται παρακάτω δείχνουν τα χωρικά αποτελέσματα των εισροών γεωργικών φαρμάκων (δραστική ουσία ethalfluralin) στα επιφανειακά ύδατα με βάση τις προσομοιώσεις του προγράμματος FOOT-CRS. Σύμφωνα με τους χάρτες και συγκεκριμένα από τη σύγκριση από το 2009 μέχρι το 2011, παρατηρήθηκε μείωση στις ποσότητες γεωργικών φαρμάκων που μπορεί να εισρεύσουν στα υδάτινα σώματα. Αυτή η μεταβολή αποτυπώνεται στους χάρτες (Εικόνα 3), μέσω τις διαδοχικής υποβάθμισης των χρωμάτων από το πορτοκαλί, στο κίτρινο και τελικά στο πράσινο. Στον τέταρτο χάρτη, φαίνεται το αποτέλεσμα ενός υποθετικού σεναρίου στο οποίο όλοι οι αγρότες του EcoPest ακολούθησαν την τεχνική εφαρμογή των ζιζανιοκτόνων σε ζώνες αντί των εφαρμογών πλήρους κάλυψης. Αυτό σημαίνει ότι η τεχνική ψεκασμού κατά ζώνες θα ελαχιστοποιούσε τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και θα μηδένιζε την επιφάνεια της γεωργικής γης που μπορεί να συνεισφέρει στη ρύπανση των υδάτινων αποδεκτών. 2009 2010 2011 100% Ψεκασμός κατά ζώνες Εικόνα 6. Χωρική ταξινόμηση της περιοχής του EcoPest σύμφωνα με τις προσομοιούμενες εισροές της ethalflurin στα επιφανειακά ύδατα κατά το Μάιο του 2009, 2010 και 2011. 13
Θεωρητική και πρακτική κατάρτιση Ο ακρογωνιαίος λίθος για της ασφαλή και ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων είναι η γνώση των απαραίτητων πρακτικών και αρχών. Η ομάδα του EcoPest παρείχε εκτεταμένη θεωρητική και πρακτική κατάρτιση στις τοπικές εμπλεκόμενες ομάδες (αγρότες, γεωπόνους & ψεκαστές) κατά τη διάρκεια των τριών ετών του έργου (2010, 2011 και 2012). 63% των συμμετεχόντων αγροτών και 100% των γεωπόνων στην πιλοτική περιοχή Ενόττηττεςς καττάρττιισηςς:: Νομοθεσία για τα γεωργικά φάρμακα και την ορθολογική χρήση τους Καταγραφή εισροών αγροχημικών Εφαρμογή Πρωτοκόλλων Διαχείρισης Καλλιεργειών Χαμηλών Εισροών (LCM) & ορθολογική λίπανση Τεχνικές ψεκασμού, ρύθμισης και συντήρησης ψεκαστικού εξοπλισμού Ασφαλής χρήση γεωργικών φαρμάκων για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον Διαχείριση αποβλήτων γεωργικών φαρμάκων Πρώτες βοήθειες σε περίπτωση ατυχημάτων έλαβαν θεωρητική και πρακτική κατάρτιση. Το υλικό κατάρτισης (βλ. Οι εκδόσεις του EcoPest σελ. 15) εκδόθηκε, αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του έργου και διανεμήθηκε στις εμπλεκόμενες και σε όλες τις ενδιαφερόμενες ομάδες πέραν των ορίων της πιλοτικής περιοχής. Η επαγγελματική κατάρτιση και το υλικό κατάρτισης αξιολογήθηκαν από τους εκπαιδευόμενους και από εξωτερικούς κριτές αντίστοιχα. Εκτός της προγραμματισμένης κατάρτισης, αρκετές δραστηριότητες έλαβαν χώρα όπως σύσταση ad hoc ομάδων για την αντιμετώπιση διαφόρων απρόβλεπτων προβλημάτων φυτοπροστασίας, συναντήσεις εργασίας, διαλέξεις, ημερίδες και συστάσεις. Αποττελέσματτα Παραγωγή «πακέτου κατάρτισης» για for γεωπόνους, αγρότες & επαγγελματίες ψεκαστές ως ολοκληρωμένη προσέγγιση για την κάλυψη των απαιτήσεων της Οδηγίας 128/2009/EΕ για την ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων. 14
Ενσωμάτωση των Παραδοτέων του EcoPest στην εθνική περιβαλλοντική πολιτική και νομοθεσία Η εμπειρία που αποκτήθηκε και η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε στο EcoPest αποτέλεσε τη βάση για συγκεκριμένες προτάσεις προς τους ημεδαπούς οργανισμούς & τους φορείς χάραξης πολιτικής Συνεργασία με εθνικούς φορείς: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Οργανισμός Πιστοποίησης και Επιθεώρησης Αγροτικών Προϊόντων (Agrocert) Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας (ΕΣΥΦ) Έχει υποβληθεί σειρά προσκλήσεων για συνεργασία και προτάσεις σχετικά με τη μεθοδολογία και τις αρχές που πρέπει να ακολουθούνται για την επιτυχή υλοποίηση της ασφαλούς και ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων προς την επισπεύδουσα αρχή για την εφαρμογή της Οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων, δηλ. το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Αρκετές από αυτές τις προτάσεις έχουν ληφθεί ήδη υπόψη στο νέο Νόμο 4036/2012 για την εναρμόνιση της εθνικής πολιτικής με την Οδηγία (Sustainable Use Directive, SUD). Επιπλέον, η Συντονίστρια και Επιστημονική υπεύθυνη του EcoPest Δρ Κ. Μαχαίρα καθώς και τρείς επιστήμονες με κεντρικό ρόλο στο πρόγραμμα (Δρες Α. Μαρκέλλου, Ε. Καρασαλή & Δ. Χάχαλης) ορίσθηκαν εμπειρογνώμονες στην ομάδα εργασίας του ΥπΑΑΤ για την ανάπτυξη Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την υλοποίηση της SUD. Οι προτάσεις που κατατέθηκαν μέχρι στιγμής, βασίστηκαν στις ενότητες, τις μεθόδους και τις διαδικασίες που αναπτύχθηκαν κατά στα πλαίσια του EcoPest. Εντοπισμός περιβαλλοντικών προβλημάτων Επανεξέταση/ έλεγχος Εργασία πεδίου & διερεύνηση Διαβούλευση Επισκόπηση EcoPest: Ένα διεπιστημονικό Έργο Περιβαλλοντικής Διαχείρισης στη Γεωργία Διορθωτικές ενέργειες Σχεδιασμός Διαχειριστικών Προτάσεων Περιβαλλοντική παρακολούθηση & μετρήσεις 15
Η Καμπάνια Διάχυσης του EcoPest Οι εκδόσεις του EcoPest Οδηγίες Τριπλής Έκπλυσης Πρωτόκολλο LCM για τη βιομηχανική τομάτα Οδηγίες Ελέγχου Διασποράς Ψεκαστικού Νέφους Πρωτόκολλο LCM για το καλαμπόκι Πρωτόκολλο LCM για το βαμβάκι Οδηγίες Ελέγχου Εντόμων & Ζιζανίων Έκδοση & διανομή ενημερωτικού φυλλαδίου του LIFE+ EcoPest Κατασκευή του ιστοτόπου του EcoPest Τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ καταγραφή & προβολή Έκδοση και δημοσίευση άρθρων στον τοπικό και εθνικό τύπο Συναντήσεις εργασίας (μία διεθνής και τρεις εθνικές) & συναντήσεις/ ημερίδες για τη διάχυση των αποτελεσμάτων του EcoPest Ενημερωτικές ανακοινώσεις & ανακοινώσεις σε blogs Εκθέσεις & Δελτία Τύπου Επιστημονικές ανακοινώσεις σε συνέδρια (10 εθνικά & 9 διεθνή) Εκδήλωση 20 χρόνια LIFE παρουσία του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων. Γενικό Πρωτόκολλο LCM & Εγχειρίδιο Ασφαλούς Χρήσης Γεωργικών Φαρμάκων Οδηγίες Φυτοπροστασίας ς Το video του ιστοτόπου Το EcoPest με μία ματιά Επισκόπηση επισκέψεων www.ecopest.gr Ο ιστότοπος του EcoPest 16
Το EcoPest στο μέλλον/ο διαχρονικός χαρακτήρας του EcoPest Το EcoPest έχει αναφερθεί σε μια σειρά θεμάτων διαχρονικής σημασίας τα οποία βρίσκονται στο χώρο μεταξύ γεωργικής δραστηριότητας, ποιότητας αγροπεριβάλλοντος και ανθρώπινης υγείας. Το πραγματικό όφελος από τα αποτελέσματα αυτού του έργου ουσιαστικά ξεκινάει μετά από την ημερομηνία ολοκλήρωσης του (31/03/2012): Τα διαχρονικά παραδοτέα του EcoPest είναι: Το εκπαιδευτικό υλικό για θεωρητική και πρακτική κατάρτιση των εμπλεκόμενων ομάδων και ειδικότερα των αγροτών, Η παραγωγή και διάδοση γνώσης, Η αύξηση της ευαισθητοποίησης και της περιβαλλοντικής ευθύνης, Ο ιστότοπος και οι εκδόσεις του EcoPest, Η εγκατάσταση μόνιμου δικτύου περιβαλλοντικής παρακολούθησης, Τα αποτελέσματα της περιβαλλοντικής παρακολούθησης χρησιμεύουν ως οδηγός, Το πρωτότυπο σύστημα ελέγχου του ψεκαστικού εξοπλισμού, Το σύστημα LCM & οι καινοτόμες του τεχνολογίες: π.χ. WeedSeeker, Οι νέες προσεγγίσεις στην εκτίμηση του περιβαλλοντικού κινδύνου, Το σύστημα καταγραφής και η βάση δεδομένων για τη χρήση γεωργικών φαρμάκων, Η θέσπιση ειδικών δεικτών για την εκτίμηση της περιβαλλοντικής ποιότητας, Η θέσπιση παγκόσμιων (γενικών) δεικτών για την παρακολούθηση της επιτυχούς εφαρμογής της SUD, Υιοθέτηση των αρχών και πρακτικών στην εθνική νομοθεσία, στις οδηγίες και στις αποφάσεις. Τα Παραδοτέα του EcoPest ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες εθνικές ανάγκες: Ολοκληρωμένη πρόταση για το σχηματισμό ΕΣΔ για την εφαρμογή της SUD. Προτεινόμενες προτεραιότητες του ΕΣΔ: Κατάρτιση νέων αγροτών, Διαχείριση αποβλήτων χρήσης γεωργικών φαρμάκων, Ανάπτυξη και εφαρμογή γενικών και προηγμένων συστημάτων ολοκληρωμένης διαχείρισης των καλλιεργειών και φυτοπροστασίας λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές ανάγκες και συνθήκες καθώς και την Κοινή Αγροτική Πολιτική. Για την περιοχή υλοποίησης: Έχει δημιουργηθεί ομάδα περιφρούρησης από εθελοντές για τη διατήρηση των κεκτημένων του έργου και τη διάδοση των αποτελεσμάτων στην ευρύτερη περιοχή. 17
Συνολικά Συμπεράσματα Η ποιότητα του αγροτικού περιβάλλοντος είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις γεωργικές πρακτικές που ακολουθούνται. Υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες αλλά και ανάγκες βελτίωσης και αλλαγής των από χρόνια χρησιμοποιούμενων πρακτικών και εγκατεστημένων πεποιθήσεων προς φιλικότερες & ασφαλέστερες πρακτικές για το αγροτικό περιβάλλον & τη δημόσια υγεία. Η γνώση του: Τι κάνω; Γιατί το κάνω; και Πως το κάνω; Αποτελεί τη μοναδική στέρεη βάση για την οποιαδήποτε βελτίωση. Περισσότερη προσοχή και ουσιαστική υποστήριξη θα πρέπει να δοθεί από τη πολιτεία και τους επιστήμονες προς την πρωτογενή παραγωγή. Για την επιτυχή έκβαση κάθε προσπάθειας υποστήριξης της πρωτογενούς παραγωγής και βελτίωσης της ποιότητας του αγροτικού περιβάλλοντος, είναι προϋπόθεση η στενή και αρμονική διεπιστημονική συνεργασία. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων θα πρέπει να έχει κεντρικό ρόλο στην αναδιοργάνωση, εκσυγχρονισμό, ανταγωνιστικότητα και βιωσιμότητα της Ελληνικής Γεωργίας. H γνώση, η εμπειρία, η μεθοδολογία και τα εργαλεία που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια του έργου EcoPest θα χρησιμεύσουν ως πολύτιμος οδηγός για την υποστήριξη αυτής της προσπάθειας της χώρας. Παρά τις προκλήσεις και δυσκολίες που αντιμετωπίστηκαν κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του, το EcoPest πέτυχε όλους τους στόχους του. Σημαντικοί παράγοντες για την επιτυχία του έργου ήταν η εποικοδομητική συνεργασία και ο οργανωμένος συντονισμός των ομάδων των συμπραττόντων δικαιούχων του έργου. Ο καθοριστικός παράγοντας για την υλοποίηση του έργου ήταν η χρηματοδότησή του κατά 50% από το πρόγραμμα LIFE+ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς και τα πολύ εποικοδομητικά σχόλια και προτάσεις από την ομάδα εξωτερικής παρακολούθησης του έργου. Ο επιτυχής συνδυασμός των ανωτέρω κατέστησαν δυνατή την πολυ-παραμετρική προσέγγιση του περιβαλλοντικού θέματος που αφορά στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα της αγροτικής δραστηριότητας και την επιτυχή έκβαση του έργου όπως αυτή αντικατοπτρίζεται στα αποτελέσματα μειώσεων εισροών και στη δραστική μείωση των επιπέδων ρύπων αγροχημικών στα νερά των πηγαδιών της περιοχής σε επίπεδα 70% των αρχικών συγκεντρώσεων κατά μέσο όρο μετά από την εφαρμογή του προγράμματος κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου του 2010 και του 2011. Χρηματοδότηση Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα LIFE+ Environment της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά 50% (περίπου 822.577 ) του συνολικού προϋπολογισμού του (περίπου 1.645,154 ). 18
Οι εταίροι του EcoPest Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ) Επικοινωνία: Κ. Μαχαίρα (υπεύθυνη έργου) Τηλέφωνο: +30-210- 8180339 Email: k.machera@bpi.gr Ιστότοπος: www.bpi.gr Ρόλος: Συντονιστής δικαιούχος του έργου ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ Α.Ε. Επικοινωνία: Α. Δημάκης Τηλέφωνο: +30-2310- 500748 Email: dimakisath@ath.forthnet.gr Ιστότοπος: www.aeiforiki.gr Ρόλος: δικαιούχος ΟΑΣΕ Επικοινωνία: Β. Τσιτσιρίγκος Τηλέφωνο: +30-2210-66553 Email: lamia@oase.com.gr Ιστότοπος: υπό κατασκευή Ρόλος: δικαιούχος Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός ΔΗΜΗΤΡΑ/ Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Έρευνας-Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων (ΙΕΒ) & Ινστιτούτο Γεωργικών Μηχανών και Κατασκευών (ΙΓΕΜΚ) Επικοινωνία ΙΕΒ: Α. Παναγόπουλος Τηλέφωνο: +30-2310-471577 Email: panagopoulosa@gmail.com Επικοινωνία ΙΓΕΜΚ: Α. Παπαγιαννοπούλου Τηλέφωνο: +30-210-2611011 Email: iamc@ath.forthnet.gr Ιστότοποι: υπό κατασκευή Ρόλος: δικαιούχοι Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε: http://www.ecopest.gr 19
Η ιστορία του EcoPest συνοπτικά 20