Κλίµα παρακίνησης στο µάθηµα της Φ.Α. και υγιεινές συµπεριφορές

Κλίµα παρακίνησης στο µάθηµα της Φ.Α. και υγιεινές συµπεριφορές Γιάννης Θεοδωράκης Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας

Θέµατα που θα συζητηθούν Τι είναι το κλίµα παρακίνησης Ποιο είναι το θεωρητικό σχήµα µέσα από το οποίο το κλίµα παρακίνησης µπορεί να επηρεάσει τη συµπεριφορά Ποια είναι η σχέση των υγιεινών και ανθυγιεινών συµπεριφορών µε το κλίµα παρακίνησης στο µάθηµα φυσικής αγωγής

Παρακίνηση Παρακίνηση είναι η βαθύτερη αιτία για την οποία τα παιδιά εµπλέκονται σε δραστηριότητες. Αναφέρεται σε παράγοντες της προσωπικότητας, κοινωνικούς και/ή γνωστικούς παράγοντες

Ορισµοί παρακίνησης Εσωτερική παρακίνηση: όταν η συµπεριφορά εκτελείται για την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση που πηγάζει από την εκτέλεσή της Εξωτερική παρακίνηση: όταν η συµπεριφορά εκτελείται για να επιτευχθεί κάποιο αποτέλεσµα ή για να κερδηθεί κάποια εξωτερική αµοιβή Μη παρακίνηση: όταν το άτοµο δε βρίσκει λόγο για να αναπτύξει µια συµπεριφορά (αποτελεί την σχετικά πιο πρόσφατη προσέγγιση)

Πλήθος θεωριών που ασχολούνται µε την παρακίνηση Ηπιο σύγχρονη προσέγγιση είναι η κοινωνικογνωστική. Αποτελεί µια προσπάθεια να περιληφθούν οι γνωστικοί, συναισθηµατικοί και σχετιζόµενες µε τις αξίες παράγοντες, οι οποίες θεωρείται ότι επηρεάζουν την επιλογή και την επίτευξη στόχων.

Ποια είδη κινήτρων είναι προτιµότερη; Οι έρευνες δείχνουν θα πρέπει να προτιµώνται τα εσωτερικά κίνητρα. Γιατί: Τα εσωτερικά κίνητρα διευκολύνουν τη µάθηση Τα εσωτερικά κίνητρα προκαλούν ενασχόληση µε µια δραστηριότητα για περισσότερο χρονικό διάστηµα Οι µαθητές που ακολουθούν «εσωτερικά» κίνητρα προσαρµόζονται ευκολότερα στο σχολείο. Βοηθά στη βελτίωση της απόδοσης

Θεµατολογία ερευνών για την παρακίνηση Τη σχέση µεταξύ µιας παρακίνησης σε γενικό επίπεδο, της προσωπικότητας, και διάφορων ψυχολογικών συσχετίσεων. Κάτω από ποιους παράγοντες και µε ποιες συνέπειες το είδος της παρακίνησης που υιοθετεί το άτοµο επηρεάζει το είδος της παρακίνησης που ακολουθεί σε συγκεκριµένους χώρους δράσης. Πώς κάποιοι παράγοντες (π.χ. ανατροφοδότηση) επηρεάζουν τα διαφορετικά είδη παρακίνησης

ΗΘεωρία των Στόχων Επίτευξης Είναι η πλέον χρησιµοποιηµένη θεωρία κατά την τελευταία 20ετία. Βασίζεται στον διαφορετικό τρόπο προσέγγισης της επιτυχίας και της αποτυχίας. Υποθέτει ότι η επιλογή για να επενδύσει το άτοµο σε µια δραστηριότητα, το ποσό της προσπάθειας που καταβάλλει, το επίπεδο της εµµονής που υποδεικνύει και οι γνωστικές και συναισθηµατικές συνέπειες που σχετίζονται µε τη συµπεριφορά πηγάζουν από τους στόχους επίτευξης που υιοθετεί.

Σε τοµείς επίτευξης τα άτοµα δίνουν νόηµα στην εµπλοκή τους µε µια δραστηριότητα µέσα από τους στόχους επίτευξης που εγκρίνουν. Οι στόχοι επίτευξης είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο µε τον οποίο ερµηνεύουµε, αισθανόµαστε και τελικά αντιδρούµε στις σχετικές προσπάθειές µας.

Προσωπικοί προσανατολισµοί (ή στόχοι) Ποιοι είναι; Προσανατολισµός στην προσωπική βελτίωση (ή µάθηση,δουλειά) Προσανατολισµός στο εγώ Ενίσχυση του εγώ Προστασία του εγώ Προσανατολισµός στην κοινωνική αποδοχή

Ορισµοί Προσανατολισµός στη δουλειά: όταν το άτοµο αντιλαµβάνεται ως επιτυχία το ξεπέρασµα των δικών του προηγούµενων επιδόσεων και εµπλέκεται σε µια δραστηριότητα για την ευχαρίστηση που αντλεί από αυτήν. Προσανατολισµός στο εγώ: όταν το άτοµο αντιλαµβάνεται ως επιτυχία τη νίκη. Πρόσφατες µελέτες τον διαχωρίζουν σε προσανατολισµό στην «ενίσχυση του εγώ» (όταν το άτοµο επιδιώκει να προβάλλει τις ικανότητές του σε σχέση µε τις ικανότητες των άλλων) και σε προσανατολισµός στην «προστασία του εγώ» (όταν το άτοµο δεν θέλει να εκθέσει τις ικανότητές τους από φόβο µήπως είναι ανεπαρκής) Προσανατολισµός στην κοινωνική αποδοχή: όταν το άτοµο εµπλέκεται σε µια δραστηριότητα µε σκοπό να γίνει αγαπητό και αποδεκτό από ένα συγκεκριµένο κοινωνικό σύνολο ή κάποια άτοµα τα οποία γι αυτό είναι σηµαντικά. Οι περισσότερες έρευνες χρησιµοποιούν τους δυο προσανατολισµούς. Πρόσφατα έχει αρχίσει η συστηµατική διερεύνηση και των άλλων.

Ακόµη. Τα άτοµα που είναι προσανατολισµένα στην «προσωπική βελτίωση» ακολουθούν συµπεριφορές επιδιωκόµενες (επιµονή, υποµονή, εµπλοκή για µεγάλο χρονικό διάστηµα σε µια δραστηριότητα), ανεξάρτητα από την αντιλαµβανόµενη ικανότητα. Γιατί εστιάζονται στην προσωπική τους εξέλιξη. Τα άτοµα που είναι προσανατολισµένα στο εγώ ακολουθούν τόσο θετικές συµπεριφορές όσο και µη επιθυµητές (π.χ. εγκαταλείπουν εύκολα, δεν προσπαθούν αρκετά). Εξαρτάται από την αντιλαµβανόµενη προσωπική ικανότητα. Ανεξάρτητα όµως από την αντιλαµβανόµενη ικανότητα ο στόχος στο εγώ µπορεί πιο εύκολα να συνδεθεί µε τις µη επιθυµητές συµπεριφορές.

Πώς ο κοινωνικός παράγοντας επιδρά στους προσωπικούς στόχους και τις πιθανές συνέπειες Συναισθηµατικές αντιδράσεις Κοινωνικός παράγοντας Αντίληψη έµφασης κοινωνικού παράγοντα σε προσανατολισµούς των στόχων Προσανατολισµοί στόχων του ατόµου Γνωστικές διαδικασίες Συµπεριφορές

Κλίµα παρακίνησης: ορισµός Είναι οι παράγοντες σε µια δεδοµένη κατάσταση που επηρεάζουν τον προσανατολισµό που τελικά θα ακολουθήσει ένα άτοµο (πέρα από τους προσωπικούς). Είναι η δοµή ενός χώρου, η οποία είναι περισσότερο ή λιγότερο προσανατολισµένη στο εγώ ή στην προσωπική βελτίωση. Εξαρτάται από: Οι µέθοδοι διδασκαλίας Τα κριτήρια αξιολόγησης Η φύση της αναγνώρισης που λαµβάνει το άτοµο και ο τρόπος που αυτή εκφέρεται Ποιος έχει την εξουσία Τον τρόπο µε τον οποίο είναι οργανωµένες οι δεξιότητες Τον τρόπο µε τον οποίο δηµιουργούνται οι οµάδες των διδασκοµένων

Τρόποι δηµιουργίας ενός κλίµατος προσανατολισµένου στην προσωπική βελτίωση Έρευνες σχετικές µε το κλίµα παρακίνησης ασχολούνται πώς αυτό µπορεί να είναι εστιασµένο στην προσωπική βελτίωση. Ένα µάθηµα Φυσικής Αγωγής προσανατολισµένο στην προσωπική βελτίωση: Περιέχει ασκήσεις των οποίων ο βαθµός δυσκολίας προσαρµόζεται στα µέτρα του κάθε µαθητή και έτσι είναι προκλητικές για όλους. Χρησιµοποιεί το αµοιβαίο στυλ διδασκαλίας Καθορίζει συγκεκριµένους στόχους µάθησης και τους αξιολογεί µε τεστ έγκυρα και αξιόπιστα. Τα τεστ αυτά χρησιµεύουν ως όργανα ελέγχου της βελτίωσης του µαθητή και όχι κατάταξής του σε σχέση µε τις επιδόσεις των άλλων παιδιών.

Έρευνα συσχέτισης του κλίµατος παρακίνησης και του άγχους Έρευνα των Papaioannou & Kouli (1999): Έγιναν µαθήµατα Φ.Α. από τους ίδιους εκπαιδευτικούς, µε προσανατολισµό στην προσωπική βελτίωση και προσανατολισµό στο εγώ το καθένα. Από τα αποτελέσµατα φάνηκε ότι τα παιδιά αντιλαµβάνονταν τη διαφορετική έµφαση που δινόταν σε κάθε µάθηµα. Σωµατικό άγχος: υψηλότερο στο µάθηµα µε προσανατολισµό στο εγώ Αυτοπεποίθηση: χαµηλότερη στο µάθηµα µε προσανατολισµό στο εγώ Τα παιδιά που ακολούθησαν το προσανατολισµένο στο εγώ µάθηµα φοβόταν µήπως κάνουν λάθη.

Σε τι συνεισφέρουν τα Ιεραρχικά Μοντέλα Τα τελευταία χρόνια προτάθηκαν µια σειρά από Ιεραρχικά Μοντέλα µέσα από τα οποία επιχειρείται να γίνει κατανοητός ο τρόπος µε τον οποίο διαµορφώνονται διάφορες µεταβλητές (όπως η παρακίνηση ή η πειθαρχία ή οι προσωπικοί προσανατολισµοί των στόχων), αλλά και για να οργανωθούν προγράµµατα µεταβολής των µεταβλητών αυτών. Τα Ιεραρχικά Μοντέλα διαχωρίζουν την ανθρώπινη δράση σε επίπεδα γενικότητας, τα οποία από τα ανώτερα προς τα κατώτερα γίνονται περισσότερο συγκεκριµένα.

Πολυδιάστατο Ιεραρχικό Μοντέλο των Στόχων Επίτευξης Χωρίζει την ανθρώπινη δράση σε τέσσερα επίπεδα: το γενικό-ανώτερο επίπεδο, το επίπεδο χώρου δράσης που αντιπροσωπεύει το πλαίσιο ζωής που δραστηριοποιείται το άτοµο (π.χ. επίτευξη,πειθαρχία, ηθικότητα, κλπ), το επίπεδο του τοµέα δράσης (π.χ. τον αθλητισµό, τη φυσική αγωγή, κλπ) και το επίπεδο κατάστασης που αντιπροσωπεύει µια δεδοµένη στιγµή (π.χ. ένα µάθηµα φυσικής αγωγής, µία προπόνηση, κλπ). Οι προσανατολισµοί στα 3 ανώτερα επίπεδα εκφράζουν προδιαθέσεις που έχουν ένα µέτριο βαθµό σταθερότητας. Οι προδιαθέσεις αυτές µπορούν να αλλάξουν µέσα από την κοινωνική µάθηση.

ΠΟΛΥ ΙΑΣΤΑΤΟ ΙΕΡΑΡΧΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΤΟΧΩΝ ΕΠΙΠΕ Ο ΙΕΡΑΡΧΙΚΑ ΕΠΙΠΕ Α ΓΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΓΕΝΙΚΟ ΑΝΩΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΗΘΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΘΕΤΙΚΕΣ-ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΕΠΙΠΕ Ο ΧΩΡΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΡΑΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜ Ο ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙ Ο ΕΠΙΠΕ Ο ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΗΘΙΚΗ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΗΘΙΚΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΥΜΠ. ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΥΜΠ. ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Σ ΚΟΙΝ.ΣΥΜΠΕ Ρ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΟΙΝ.ΣΥΜΠΕΡ. ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Papaioannou, 1998

Αποτελέσµατα ερευνών Προσανατολισµοί των στόχων και συµµετοχή σε χώρους άσκησης:ο προσανατολισµός στην προσωπική βελτίωση επηρέαζε θετικά τη συχνότητα συµµετοχής στον αθλητισµό και σε χώρους άσκησης. Και το αντίστροφο. εν ίσχυε το ίδιο και για τον προσανατολισµό στο εγώ (Papaioannou,Bebetsos, Theodoarakis, Christodoulidis & Kouli, 2003)

Έφηβοι που θέλουν να βελτιώνονται σε κάθε τοµέα της ζωής τους θα θέλουν να βελτιωθούν και στους τοµείς των επικίνδυνων και υγιεινών συµπεριφορών. ηλαδή θέλουν να αντιστέκονται στις επικίνδυνες συµπεριφορές, ενώ αντίθετα επιθυµούν να ακολουθούν υγιεινές. Έφηβοι οι οποίοι επιθυµούν να προβάλλουν το εγώ τους σε κάθε τοµέα της ζωής τους θα θέλουν να το προβάλλουν και στην παρέα. Αυτό πολλές φορές συµβαίνει µε την υιοθέτηση αντι-συµβατικών συµπεριφορών που τους κάνουν να ξεχωρίζουν. Ο προσανατολισµός στην προσωπική βελτίωση συµβάλλει στην υιοθέτηση ενός γενικότερου υγιεινού τρόπου ζωής και αποφυγή επικίνδυνων συµπεριφορών.

Κατά συνέπεια, ένα µάθηµα φυσικής αγωγής το οποίο είναι προσανατολισµένο στην προσωπική βελτίωση µπορεί να ενισχύσει τον συγκεκριµένο προσανατολισµό των παιδιών στο επίπεδο κατάστασης αλλά και στα ανώτερα ιεραρχικά επίπεδα γενικότητας.

Θέµατα για συζήτηση Ένα τυπικό µάθηµα φυσικής αγωγής στο σχολείο κατά πόσο βοηθά στην υιοθέτηση υγιεινών συµπεριφορών και στην αποφυγή των επικίνδυνων; Ποιο είναι το γενικό κλίµα παρακίνησης που ισχύει στο ελληνικό σχολείο και κατά πόσο αυτό βοηθά στην ενίσχυση του προσανατολισµού στην προσωπική βελτίωση;

Περισσότερα για το θέµα Γιάννης Θεοδωράκης & Μαίρη Χασάνδρα (2004). ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ. Πανεπιστηµιακές σηµειώσεις.

Βιβλιογραφία Παπαϊωάννου, Αθ., Θεδωράκης, Γ. & Γούδας, Μ. (2003). Για µια καλύτερη φυσική αγωγή. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Papaioannou, A. & Kouli, O. (1999). The effect of task strusture, perceived motivational climate and goal orientations on students' task involvement and anxiety, Journal of Applied Sport Psychology, 11, 51-71.

Επίλογος Οι παράγοντες που απαρτίζουν το κλίµα παρακίνησης είναι ιδιαίτερα σηµαντικοί για την υιοθέτηση συγκεκριµένων συµπεριφορών υγείας. Η επίδραση του κλίµατος στο µάθηµα φυσικής αγωγής δεν είναι «σταγόνα στον ωκεανό», αλλά µπορεί να φανεί καθοριστική για την υιοθέτηση υγιεινών συµπεριφορών και την αποφυγή ανθυγιεινών από τα παιδιά.