106 KAΛΟΚΑΙΡΙ 2012 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο Αφιέρωμα στον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο
Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ ΗΣ ΛΟΓΟΤ Ε Χ ΝΙ Α Σ ΓΙΑ Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι ΝΕΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ ΤΙΚ Η ΛΟΓΟΤ Ε Χ ΝΙ Α Σ Κ Α Ι ΕΦΑ ΡΜΟΓΕΣ Σ ΤΟ Σ ΧΟΛ ΕΙΟ ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΟΥΛΝΤΟΥΜΗ Ο ΟΝΕΙΡΟΣΥΛΛΕΚΤΗΣ Α. ΓΚ. ΡΟΕΜΕΡΣ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΝΕΑΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΤΖΟΝ ΜΠΟΪΝ Ο ΝΟΑ ΤΟ ΕΣΚΑΣΕ Oι ιαδροµές και ο Νικηφόρος Βρεττάκος Πριν από 25 χρόνια (Χειμώνας 1987) είχαμε δημοσιεύσει μια συνέντευξη του ποιητή στις Διαδρομές και είχαμε όλοι γοητευθεί από το μειλίχιο και ειρηνικό ύφος του καθώς και από το ποίημα με το οποίο έκλεινε τη συνομιλία του με τον Μάνο Κοντολέων. Σας το παραθέτουμε: Ευσέβεια Όσο κι αν ήτανε τα χέρια μου καθαρά, τα ξανάπλυνα σήμερα στου Τρίποδα την πηγή να γίνουνε καθαρότερα επειδή θα πιάσουνε έπειτα ένα λουλούδι. Ήταν φθινόπωρο όταν γνωρίστηκαν η Φωτεινή και ο Ονειροσυλλέκτης. Εκείνη στον ύπνο της έβλεπε εφιάλτες, εκείνος μπροστά του έβλεπε ένα γενναίο κορίτσι. Μαζί έζησαν μια απίστευτη περιπέτεια που θα άλλαζε τη ζωή τους για πάντα. Από τι είναι φτιαγμένα τα όνειρα Ð εκείνα που βλέπουμε στον ύπνο μας, αλλά κι εκείνα που ζούμε με τα μάτια ανοιχτά; Μπορούμε να γίνουμε ο Ονειροσυλλέκτης της δικής μας ζωής; Ένα μυθιστόρημα για τα όνειρα και τους εφιάλτες, για τους φόβους μας και για την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Ένας άντρας οδηγεί μόνος του σ έναν έρημο αυτοκινητόδρομο της Παταγονίας. Ξαφνικά αντικρίζει μια ανθρώπινη φιγούρα είναι ένας πεινασμένος και αβοήθητος έφηβος. Ο άντρας αποφασίζει να τον πάρει μαζί του στην περιπλάνησή του. Οι δυο ταξιδιώτες αρχίζουν να μιλάνε για τα πιο απλά και τα πιο σημαντικά πράγματα της ζωής. Το ταξίδι τους, με προορισμό το άγνωστο, γίνεται στην πραγματικότητα ένα ταξίδι πνευματικό, που τους οδηγεί από την αθωότητα στην ωριμότητα και από τη λύπη στη δίψα για ζωή. Τα προβλήματα του Νόα φαντάζουν πιο μικρά όταν δεν τα σκέφτεται. Έτσι, το σκάει από το σπίτι του, ακολουθώντας ένα μονοπάτι μέσα στο δάσος. Κάποια στιγμή συναντά ένα κατάστημα παιχνιδιών, γεμάτο με τα πιο φανταστικά, τα πιο απίθανα, τα πιο μαγικά παιχνίδια. Ο ιδιοκτήτης του είναι ένας περίεργος ηλικιωμένος άντρας, που έχει μια ασυνήθιστη ιστορία να του αφηγηθεί. Και ο Νόα ÇφεύγειÈ μαζί του σ ένα ταξίδι που θα αλλάξει για πάντα τη ζωή του. Ίσως και τη δική σας! Αναζητήστε περισσότερους από 300 τίτλους e-book στο www.psichogios.gr! Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας! Βρείτε μας στο: Forum Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του και τα 20 από το θάνατό του (1911-1991) αφιερώνουμε κατά κύριο λόγο το τεύχος αυτό στη μνήμη του και στο έργο του. Και για το επόμενο, όμως, έχει προγραμματιστεί η δημοσίευση και άλλων μελετών για τον ποιητή. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε στις Κροκεές Λακωνίας και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Πλούμιτσα και στο Γύθειο. Πήρε μέρος στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 40 και στην Εθνική Αντίσταση. Τον καιρό της Δικτατορίας έζησε αυτοεξόριστος σε χώρες της Ευρώπης. Τιμήθηκε με το Α Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1940 και 1956), με το Βραβείο Ουράνη (1976), ενώ το 1987 εκλέχτηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Έγραψε ποίηση (πάνω από είκοσι συλλογές) και πεζό. Η ποίησή του είναι ύμνος στην αγάπη, στην ανθρωπιά, στην ειρήνη. Χαρακτηρίζεται για τον λεπταίσθητο λυρισμό, την καλοδουλεμένη δομή και την τεχνική. Στο παιδί έχει αφιερώσει ολόκληρη συλλογή ποιημάτων με τίτλο Διεθνής Παιδούπολη Πεσταλότσι καθώς και μια συλλογή με διηγήματα με τίτλο Μπροστά στο ίδιο ποτάμι. Ο αναγνώστης στο τεύχος αυτό θα βρει, εκτός από το πλούσιο υλικό για τον Λάκωνα ποιητή, μελέτες για την αφήγηση, τη φιλαναγνωσία, την ονοματοποιία, κ.λπ., όπως και όλη την επικαιρότητα σχετικά με το παιδικό και εφηβικό βιβλίο. Καλό Καλοκαίρι! Ο Διευθυντής Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.
Περίοδος Γ : Καλοκαίρι 2012 Τεύχος 106 Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2012 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β : 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α : 1986-2000, τεύχη 1-60) Ιδιοκτησία: Λέσχη μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, 10678 Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ISSN 1105-1523 Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Owner: DIADROMES Club for Children s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., 10678 Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni 3rd Period: Summer 2012 No 106 June - July - August 2012 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Επισημάνσεις H εικονογράφος του τεύχους: Φωτεινή Τίκκου Αφήγηση και φιλαναγνωσία της Τασούλας Τσιλιμένη Ονοματοποιία και ποιητική: ονόματα χαρακτήρων σε ένα σύγχρονο παιδικό-εφηβικό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Ν. Ακριτόπουλου 4 6 8 24 CONTENTS Points This Issue s Illustrator: Foteini Tikkou Narration and Love of Reading by Tassoula Tsilimeni Onomatopoeia and poetics: names of characters in the contemporary children s/ya novel by Alexandros Ν. Akritopoulos Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 μαρία μιράσγεζη (μ.μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο μικροσ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ μελετη ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕφΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr Εικόνα Εξωφύλλου: Από προσωπική αδημοσίευτη δουλειά της εικονογράφου φωτεινής Τίκκου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 μaria μirasgezi (μ.μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr KIMENA (TEXTS) JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr Cover Illustration: A previously personal unpublished work Illustrator: Fotini Tikkou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Βιβλιοπαρουσιάσεις (41 τίτλοι) Το παιδί στο έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου της Γεωργίας Κακούρου-Χρόνη μια ποιητική ανθολογία για παιδιά και νέους φροντισμένη από τον Νικηφόρο Βρεττάκο του Κωνσταντίνου Δ. Μαλαφάντη «Η Ελληνική Γλώσσα»: ένα ποίημα του Νικηφόρου Βρεττάκου Έμμετρη επισήμανση της Θέτιδος Χορτιάτη Συνέντευξη της Αθηνάς μπίνιου από την Αγγελική Βαρελλά Νέα 33 49 57 65 66 67 72 Book Presentations (41 titles) The child in the work of Nikiforos Vrettakos by Georgia Kakourou-Chroni A poetry anthology for children and young adults as tended by Nikiforos Vrettakos by Konstantinos D. Malafantis "The Greek Language": a poem by Nikoforos Vrettakos Commentary in verse by Thetis Hortiati An interview with Athina Biniou by Angeliki Varella News Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές 79 Submission Guidelines Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors. ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727
ε π ι σ η µ ά ν σ ε ι ς επισηµάνσεις επισηµάνσεις επισηµάνσεις επισηµάνσεις επισηµάνσεις Δεν χωράει αμφιβολία ότι όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι έχουν τις ιδιαίτερες κλίσεις τους, τις ξεχωριστές τους ικανότητες και χάρες. Η ενασχόληση όμως με κάποια από τις Τέχνες έχει ως βασική και απαραίτητη προϋπόθεση την ύπαρξη του αντίστοιχου ταλέντου που πρέπει με επιμονή και υπομονή να καλλιεργηθεί. Αυτό φαίνεται να λησμονείται συχνά τα τελευταία χρόνια, όταν πρόκειται για την Τέχνη του Λόγου που απευθύνεται σε παιδιά και νέους. Το φανερώνει η πληθώρα των νέων παιδικών βιβλίων που εκδίδονται, όχι πάντα υψηλής ποιότητας. Έχει, προφανώς, δημιουργηθεί η εντύπωση ότι το να γράψει κανείς κάτι «για παιδιά» είναι εύκολο, ότι δεν χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη κλίση. Το πολύ πολύ να παρακολουθήσει κανείς μερικά μαθήματα δημιουργικής γραφής. Ή, αν χρειάζεται, το απαιτούμενο ταλέντο «ρέει» άφθονο στους επίδοξους συγγραφείς. Σημείο των καιρών; Προφανώς. Πάντως, παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται και σε πολλούς άλλους τομείς. Μας το θύμισε και το περιέγραψε γλαφυρότατα η εκπαιδευτικός κ. Μαρία Κοκολάκη σε κείμενό της αναρτημένο στο διαδίκτυο, με τίτλο «Το ταλέντο». Μολονότι δεν αναφέρεται άμεσα κάνει στίχο, χωρίς σχεδόν να ξέρει το πώς και το γιατί. Ο συγγραφέας καταφέρνει με μια μυστήρια δύναμη να φτιάχνει με τις λέξεις χρωματιστές εικόνες. Κι έχουν 5 4 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Για το ταλέντο στα όσα προείπαμε, περιγράφει θαυμάσια το τι σημαίνει η λέξη αυτή και πόσο αναγκαία είναι η πραγματική της σημασία στην Τέχνη. Με την άδειά της λοιπόν, παραθέτουμε το συγκεκριμένο κείμενο, βέβαιοι ότι θα το απολαύσετε: «Κουραστήκαμε πια. Πήξαμε. Γέμισε η γη, ο αέρας, η ζωή μας από ταλέντα! Ταλέντα στη μαγειρική, στην τηλεόραση, στην επιστήμη, στον αθλητισμό, στην τέχνη... Κυρίως στην τέχνη! Από τα λογής λογής talent shows μέχρι τα απανταχού Κολοπετινίτσα, έχεις ταλέντο, οι μεγαλοφυΐες ξεχειλίζουν ασυγκράτητες. Κι αυτό βέβαια που συμβαίνει με την τέχνη, ξεπερνάει κάθε όριο λογικής και παραλόγου: Ο ένας στους δύο τινέιτζερς πιστεύει απόλυτα ότι αδικείται από τον άλλο, που πάει να του φάει τη θέση στο καλλιτεχνικό στερέωμα, ενώ και οι δυο μαζί είναι έτοιμοι να τα βάλουν με θεούς και δαίμονες που συνωμοτούν σε κάθε βήμα τους, να τους φράξουν το δρόμο της επιτυχίας...»μπουλούκια στους διαδρόμους των φτηνομάγαζων της δόξας της TV, τα φτωχά μας παιδιά στοιβάζονται ατάλαντα στην αναμονή του εξευτελισμού τους, παρακινούμενα σχεδόν πάντα από τις ακόμη πιο ατάλαντες μαμάδες τους, ξέρουμε όλοι βέβαια γιατί: Για να κριθούν τα ταλέντα τους από τις πλέον ατάλαντες επιτροπές!»νιώθω απέραντη συμπόνια, ανάμικτη με θυμό. Γιατί ζούμε σε μια χώρα που, αν μη τι άλλο, μας έχει διδάξει από τα γεννοφάσκια μας πως το ταλέντο (τάλαντον) είναι μια ιερή και επίπονη υπόθεση. Κι όσο είναι βέβαιο το ότι όλοι μας ανεξαιρέτως έχουμε τις ιδιαίτερες κλίσεις και χάρες μας, άλλο τόσο είναι σίγουρο πως το ταλέντο, ιδίως στην Τέχνη, έχει κάποια συγκεκριμένα και πλήρως αποκαλυπτόμενα γνωρίσματα: Γεννιέται με τον άνθρωπο που το έχει, καλλιεργείται με πόθο και επιμονή και, κυρίως, είναι ασυγκράτητο! Ο ζωγράφος βλέπει τους δρόμους και τα πεζοδρόμια σαν τεράστιους καμβάδες! Ο συνθέτης μετατρέπει τα τοπία σε νότες και ήχους αυτόματα! Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς! Ο ποιητής με το αέρινο ένστικτό του, πιάνει την πεμπτουσία των καταστάσεων και την όλοι τους ένα κοινό χαρακτηριστικό: Δεν γνωρίζουν ποτέ το πραγματικό μέγεθος της αξίας τους. Και κάτι ακόμα. Δεν μπορούν να συγκρατήσουν την καλλιτεχνική τους έκφραση. Μπορεί να μάθουν να τη δρομολογούν θετικά ή αρνητικά, δεν γίνεται όμως να την κρατήσουν κλεισμένη μέσα τους. Γιατί το αληθινό ταλέντο είναι χείμαρρος που αναβλύζει αβίαστα και αέναα. Κι αν προσπαθήσεις να χτίσεις φράγματα στη ροή του, αυτό πιέζει και πονάει τόσο βασανιστικά τα στήθια του καλλιτέχνη, που, ή θα ξεσπάσει ξαφνικά αδρομολόγητο από όλα τα μέλη του, ή θα τον οδηγήσει στο θάνατο. Αυτό είναι το ταλέντο. Και μόνο αν κάποιος νοιώθει έτσι, μπορεί να υποψιαστεί ότι το έχει. Και μόνο να υποψιαστεί...» Ευχαριστούμε την κ. Κοκολάκη και προσυπογράφουμε! Λ.Π.-Α.
6 η εικονογράφος του τεύχους ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΙΚΚΟΥ Γεννήθηκα στην Αθήνα τη δεκαετία του 80. Όταν οι γονείς μου προσπαθούσαν, μάταια, να με πείσουν να χρησιμοποιώ τα μολύβια όχι μόνο για να ζωγραφίζω αλλά και για να μάθω κανένα γράμμα, εγώ τους απαντούσα πως αυτό θα το μάθαινα στο σχολείο κι έτσι με άφηναν να συνεχίζω ανενόχλητη τις ζωγραφιές μου κατά τη διάρκεια των ανέμελων πρώτων χρόνων της ζωής μου. Στην τελευταία τάξη του Λυκείου, ρίχνοντας μια ματιά στο μηχανογραφικό στο οποίο καλούμασταν να δηλώσουμε τις σχολές προτίμησής μας, δε βρήκα κάτι ενδιαφέρον κι έτσι μου ήρθε η φαεινή ιδέα να συνεχίσω να ασχολούμαι με αυτό που έκανα σε όλη μου τη ζωή. Αποφάσισα λοιπόν να δώσω εξετάσεις για την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, στην οποία και μπήκα ύστερα από κάποιες άκαρπες πρώτες προσπάθειες. Κάπου προς το τέλος των σπουδών μου ένιωσα την ανάγκη να αλλάξω λίγο τον αέρα μου και βρέθηκα στη Σεβίλλη της Ισπανίας όπου και φοίτησα για ένα χρόνο στη Σχολή Καλών Τεχνών. Εκεί, ανάμεσα στο φλαμένκο και τα τάπας, δεν θυμάμαι ακριβώς πώς, μου καρφώθηκε η ιδέα να γίνω παιδική εικονογράφος. Ύστερα από κάποια εργαστήρια πάνω στην παιδική εικονογράφηση και τα κόμικς και έχοντας στα χέρια μου ένα πρώτο δείγμα δουλειάς, ξεκίνησα να χτυπάω τις πόρτες όλων των εκδοτικών οίκων της Αθήνας. Η πρώτη θετική απάντηση ήρθε σύντομα από τα Ελληνικά Γράμματα με τα οποία έκανα και τα πρώτα μου βιβλία. Το ένα έφερε το άλλο, και μέχρι σήμερα έχω εικονογραφήσει παιδικά βιβλία για τους εκδοτικούς οίκους Ψυχογιός, Πατάκης, Διάπλαση και Modern Times. Στη συνέχεια αποφάσισα να ασχοληθώ και με το τρισδιάστατο κι- νούμενο σχέδιο, κι έτσι βρέθηκα ξανά στην Ισπανία, αυτή τη φορά στη Βαρκελώνη, να κάνω μεταπτυχιακό. Βλέποντας πως αυτά τα πράγματα δεν ήταν για μένα δεν το τελείωσα ποτέ, και θέλοντας να ξαναβρώ την έμπνευσή μου που αργοπέθαινε με τη χρήση τόσο πολύπλοκων προγραμμάτων, αφοσιώθηκα ξανά στη μεγάλη μου αγάπη, την εικονογράφηση. Αυτό κάνω μέχρι και σήμερα, ελπίζοντας να έχω την πολυτέλεια να συνεχίσω να το κάνω σε όλη την υπόλοιπη ζωή μου. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ από 9 ετών από 12 ετών Λύο Καλοβυρνάς ΓΚΝΤΟΥΠ! Το μυστικό ημερολόγιο της Λίνας Γκτνουπ! Το μυστικό ημερολόγιο της Λίνας, η οποία είναι εννιά χρονών και τριάντα εννιά ημερών. Μετράει τις μέρες και όχι τους μήνες, γιατί οι μέρες περνάνε πιο γρήγορα, και σημειώνει τις απορίες της για όλα όσα την απασχολούν ή την μπερδεύουν. Κανονικά απαγορεύεται να το διαβάσετε, αλλά... τέλος πάντων. Ένα βιβλίο που ξεχωρίζει για το ευφυές χιούμορ του και θίγει με ειλικρίνεια, υπευθυνότητα και ευαισθησία σύγχρονα κοινωνικά θέματα. Μαρία Ρουσάκη ΜΙΑ ΦΛΟΓΑ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ η συγκλονιστική ιστορία της Έλεν Κέλερ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Κατερίνα Ράπτη Σε ηλικία μόλις δεκαεννέα μηνών η Έλεν Κέλερ έχασε την ακοή και την όρασή της από μια σοβαρή ασθένεια. Ως τα επτά της χρόνια ζούσε μπερδεμένη, χωρίς να μιλάει, να βλέπει και να ακούει. Μέχρι που η Ανν Σάλιβαν, μια νεαρή δασκάλα, ανέλαβε την εκπαίδευσή της και της αποκάλυψε τη μαγεία των λέξεων. Με επιμονή και υπομονή της έμαθε να επικοινωνεί με τον κόσμο γύρω της, να γράφει, να διαβάζει, να μιλάει με τη νοηματική, και σιγά σιγά με τη φωνή της. Έτσι η Έλεν, ξεπερνώντας κάθε προσδοκία, βγήκε από το σκοτάδι μέσα στο οποίο ζούσε, μορφώθηκε, ταξίδεψε κι έγινε σύμβολο ελπίδας και δύναμης για γενιές ολόκληρες. Το φως της εκπέμπει μέχρι και σήμερα, μέσα από την ιστορία της συγκλονιστικής ζωής της. από 10 ετών Μάγια Δεληβοριά Η ΑΛΦΑΒΗΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ μυθιστόρημα για εφήβους και όχι μόνο ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Μπάυρον Καλομαμάς Μια ιστορία με πρωταγωνιστές εφήβους του σήμερα που προετοιμάζοντας μια θεατρική παράσταση βρίσκουν τον τρόπο να εκφράσουν όλες τις ανησυχίες τους. Από το άλφα μέχρι το ωμέγα, ένα πανόραμα όσων τους απασχολούν, μέσα από 24 λέξεις-κεφάλαια γραμμένα με ζωντάνια, χιούμορ και αισιοδοξία. Αφορμή για να βάλουν σε μια τάξη την ψυχή τους οι νέοι και να θυμηθούν το ξεχασμένο τραγούδι της δικής τους εφηβείας οι μεγαλύτεροι. Ένα βιβλίο που σηκώνει τη σημαία της ανακωχής ανάμεσα στα παιδιά και στους γονείς τους. Έστω για λίγο. Όσο κρατάει μια παράσταση.
8 AΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ 1 Τασούλα Τσιλιμένη Επίκουρος Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Εισαγωγή Το 1995, το ΕΚΕΒΙ εγκαινίασε τη «Γαλάζια Γραμμή, παραμύθια από το τηλέφωνο» στοχεύοντας στην επαφή του παιδιού με το βιβλίο. Ένα καινοτόμο και επιτυχημένο εγχείρημα για μικρά παιδιά, το οποίο στη συνέχεια βρήκε πολλούς μιμητές, αφού αρκετοί Δήμοι και βιβλιοθήκες της χώρας υιοθέτησαν ένα αντίστοιχο πρόγραμμα ή συνεργάσθηκαν με το ΕΚΕΒΙ. Τι ήταν η «Γαλάζια Γραμμή»; Μια τηλεφωνική γραμμή αστικής χρέωσης, στην οποία όταν κατέφευγε κάποιος άκουγε μια αφήγηση, μια ιστορία. Ακούστηκαν συνολικά 101 ιστορίες, που αργότερα ένας περιορισμένος αριθμός τους, επιλεγμένες από τους Γ. Παπαδάτο & Δ. Πολίτη, κυκλοφόρησαν και σε CD. Στο ρόλο του αφηγητή συμμετείχε ο ηθοποιός Μ. Τεχριτζόγλου, ενώ η αφή- ενισχύεται όταν οι ίδιοι γονείς διαβάζουν βιβλία για τον εαυτό τους. Στην πε- 9 γηση συνδύαζε λόγο και μουσική (Θ. Μικρούτσικος). Ομολογουμένως ήταν μια καλή ακουστική εμπειρία. Είχα επανειλημμένα καλέσει τον συγκεκριμένο αριθμό, αρχικά για να διαμορφώσω άποψη για το περιεχόμενο και τον τρόπο λειτουργίας της γραμμής, αργότερα δε για να... απολαύσω τις αφηγήσεις. Ο αφηγητής λοιπόν της ιστορίας, τελειώνοντας την εξιστόρηση και μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο στους ακροατές, έδινε τα στοιχεία του βιβλίου από το οποίο είχε διαβάσει την ιστορία: τον τίτλο, τον/την συγγραφέα, τον/την εικονογράφο, τον/την μεταφραστή/ρια εάν το βιβλίο ανήκε στην κατηγορία του μεταφρασμένου βιβλίου, τον εκδότη, και λίγο πριν κλείσει η γραμμή, κατέληγε με την εξής φράση: «Οι ιστορίες είναι ωραίες να τις ακούς, αλλά είναι ωραιότερες όταν τις διαβάζεις από το βιβλίο». Την αναφορά αυτή στη «Γαλάζια Γραμμή» τη χρησιμοποιώ για να δείξω την αδιάρρηκτη σχέση μεταξύ αφήγησης και ανάγνωσης. Ο ρόλος της οικογένειας Η πρώτη επαφή του παιδιού με την αφήγηση αρχίζει από τη βρεφική ηλικία. Σχετικές έρευνες πιστοποιούν το ενδιαφέρον των βρεφών για τα βιβλία (Bonnafe, 2004). Οι γονείς (Caravette, 2011) εισάγουν το παιδί στον κόσμο της ανάγνωσης, καθώς του διαβάζουν μεγαλόφωνα. Το παιδί μεγαλώνοντας διαπιστώνει ότι ο θαυμαστός κόσμος των ιστοριών που το μαγεύουν κρύβεται μέσα στα βιβλία. Έτσι αρχίζει το παιχνίδι με τα βιβλία, και με πρωτόφαντο και ασταμάτητο ενδιαφέρον ζητά ξανά και ξανά από τον ενήλικα να του διαβάζει όλο και περισσότερες ιστορίες. Στο στάδιο αυτό, το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί έχει θέσει τα θεμέλια μιας βιβλιοφιλικής σχέσης (Τσιλιμένη, 2007), η εξέλιξη της οποίας θα είναι μια συνάρτηση του συνόλου της διαπαιδαγώγησης που εισπράττει από το πολιτισμικό του περιβάλλον. Η αφήγηση ιστοριών στα παιδιά είναι πολύ σημαντική και αλησμόνητη εμπειρία, καθώς μέσα από αυτή το παιδί εξερευνά τον κόσμο, αντιλαμβάνεται τη δομή ενός κειμένου και τη λογική της ανάγνωσης (Καρακίτσιος, 2011). Έρευνες έχουν αποδείξει ότι η πρώτη αυτή σχέση του παιδιού με το βιβλίο ρίπτωση αυτή αυξάνονται οι πιθανότητες, τα παιδιά μεγαλώνοντας να γίνουν ενεργοί αναγνώστες λογοτεχνικών βιβλίων και να διατηρήσουν αυτή τη συνήθεια στην υπόλοιπη ζωή τους, σε σχέση με παιδιά που στερούνται αυτής της εμπειρίας. Ο ρόλος της οικογένειας είναι σημαντικός όχι μόνο με τη δημιουργία θετικών συνθηκών ανάγνωσης, αλλά και με τον έλεγχο ενός άλλου παράγοντα που επηρεάζει την αναγνωστική συχνότητα και συμπεριφορά των παιδιών, της λεγόμενης λαϊκής κουλτούρας (popular culture) (βλέπε τηλεόραση, Verboord & Rees, 2003). Η συνήθεια των γονέων να διαβάζουν στα παιδιά τους είναι πολύ σημαντική και θα πρέπει να διατηρείται αναλογικά και αφού τα παιδιά έχουν κατακτήσει την ικανότητα της ανάγνωσης. Είναι γνωστές οι ευεργετικές ιδιότητες της ανάγνωσης, όχι μόνο γιατί το βιβλίο είναι μέσο επαφής και επικοινωνίας μεταξύ πομπού και δέκτη, αλλά και γιατί ευεργετεί και την ψυχική και συναισθηματική ανάπτυξη. Ιδιαίτερα στον τομέα αυτό συνεισφέρει η «συντροφική ανάγνωση», δηλαδή το πέρασμα του βιβλίου σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Τον όρο «συντροφική ανάγνωση» μπορούμε να τον αντικαταστήσουμε με τον όρο «συντροφική αφήγηση». Κάθε μέλος αναλαμβάνει να αφηγηθεί μέρος ενός βιβλίου. Το βιβλίο μεταμορφώνεται σε κρίκο μιας αλυσίδας. Η ανάγνωση από τα ενήλικα μέλη της οικογένειας αυξάνει το κύρος του βιβλίου στα μάτια των παιδιών καθώς αυτό έχει την τάση να μιμείται συμπεριφορές και τακτικές. Παράγοντας «Σχολείο» Αν η οικογένεια είναι ο πρώτος παράγοντας για την καλλιέργεια της βιβλιοφιλίας, ο δεύτερος είναι το σχολείο. Η ευθύνη δεν μετατοπίζεται, αλλά μοι-
ράζεται ισότιμα, για να δημιουργηθούν οι καταλληλότερες συνθήκες, ώστε όχι μόνο να παραμείνει η σχέση παιδιού-βιβλίου ζεστή, αλλά και για να δημιουργηθούν μεταξύ τους γέφυρες αέναης επικοινωνίας και βαθιάς συμπάθειας. Κανείς δεν γεννιέται αναγνώστης, όλοι όμως μπορούν να γίνουν μέσα σε περιβάλλοντα που θέτουν αντίστοιχους στόχους. Η προσπάθεια του σχολείου ενισχύεται από δραστηριότητες και δράσεις άλλων φορέων, όπως οι Σύλλογοι Γονέων που οργανώνουν εκθέσεις βιβλίων στα σχολεία και καλούν συγγραφείς για να επικοινωνήσουν με τα παιδιά με αφορμή κάποιο βιβλίο. Προς την ίδια κατεύθυνση δραστηριοποιείται και ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου, ο οποίος έχει θεσπίσει βραβείο για τον εκπαιδευτικό που προάγει στο σχολείο τη φιλαναγνωσία. Η λειτουργία παιδικής βιβλιοθήκης στην ευρύτερη περιοχή του σχολείου είναι ένας ακόμη βασικός παράγοντας που ενισχύει κάθε βιβλιοφιλική δραστηριότητα του σχολείου. Η ανάγνωση και η αφήγηση στο χώρο των βιβλιοθηκών ενισχύει τις προσπάθειες που καταβάλλει η οικογένεια και το σχολείο. Τη σύνδεση αφήγησης και ανάγνωσης προάγουν και οι αφηγητές που επισκέπτονται τα σχολεία και αφηγούνται προφορικά παραμύθια. Αναπτύσσεται έτσι «διάλογος» ανάμεσα στην προφορική αφήγηση και την ανάγνωση, κα- θώς αναζητούνται οι πηγές των ιστοριών, που είναι τα βιβλία. ΒΙΒΛΙΟ 2 11 10 Η «εξοικείωση των παιδιών με το καλό βιβλίο» ήταν ανέκαθεν ένας από τους κυριότερους στόχους των αναλυτικών προγραμμάτων. Μέχρι πρότινος ασκείτο μόνο περιπτωσιακά στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας (Γκίβαλου, 2007), αφού δεν υπήρχε σχετική θεσμοθέτηση που να προβλέπει αυτόνομη διδασκαλία της λογοτεχνίας. Ως διαχρονικός λοιπόν στόχος οικογένειας και σχολείου, η φιλαναγνωσία παρέμενε πάντα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των συζητήσεων. Έτσι, οι όποιες σχετικές προσπάθειες για την προώθησή της, έρευνες, μελέτες και εφαρμογές προγραμμάτων, ήταν Σελ. 144 7,14 e Ο αδελφός της Ασπασίας ΒΙΒΛΙΟ 1 ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ Ο ΑΔΕΛΦΟΣ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ! Σελ. 248 12,90 e Σελ. 248 11,90 e Σελ. 192 11,50 e Μεγάλο βραβείο, μεγάλοι μπελάδες Σελ. 272 12,50 e Κατασκήνωση κάτω από τα... ζώδια ΒΙΒΛΙΟ 3 ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ Στη σκιά της πράσινης βασίλισσας ΒΗΣΣΑΡΙΑ ΖΟΡΜΠΑ-ΡΑΜΜΟΠΟΥΛΟΥ Σελίδες ενός έφηβου χειμώνα
διαλευκανθούν σημεία και ερωτήματα που αφορούν αφενός στην επάρκεια Ανθολόγια λογοτεχνικών κειμένων του ΥΠΕΠΘ. 13 12 προσπάθειες ιδιωτικές και προσωπικού οραματισμού. Αναφέρω το παράδειγμα του προγράμματος με τίτλο «Όταν ο Ροβινσώνας Κρούσος συνάντησε τον Χάρι Πότερ», που υλοποίησε το Π.Τ.ΔΕ. του Πανεπιστημίου Αθηνών με την επίβλεψη της κ. Γκίβαλου. Με το κλείσιμο του προγράμματος πραγματοποιήθηκε ημερίδα στην οποία συμμετείχε και το Τμήμα μας κομίζοντας αποτελέσματα έρευνας που αφορούσε τις πρακτικές συνεργασίας σχολείου και οικογένειας για την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας (Τσιλιμένη, 2007). Πέντε χρόνια μετά, η φιλαναγνωσία επανέρχεται στο προσκήνιο από το Υπουργείο Παιδείας & Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων με τη θεσμοθέτηση του Νέου Σχολείου. Έτσι, από το 2010, σε 800 ολοήμερα Δημοτικά σχολεία εφαρμόζεται πιλοτικά το πρόγραμμα της Φιλαναγνωσίας, και αφορά στην Α & Β τάξη του Δημοτικού σχολείου. Σύμφωνα με το πρόγραμμα, το γλωσσικό μάθημα στις τάξεις αυτές αυξάνεται κατά 1 ώρα εβδομαδιαία και ο χρόνος αυτός διατίθεται για την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων. Στην προσπάθεια αυτή συνεισφέρει και το ΕΚΕΒΙ, το οποίο προτείνει ένα σχέδιο υλοποίησης της φιλαναγνωσίας με σεμινάρια επιμόρφωσης καθώς και το πρόγραμμα «Συγγραφείς στα σχολεία». Ελπίζω, μέσα από αυτά τα σεμινάρια και τις επιμορφώσεις, στα οποία επενδύουν πολύτιμο χρόνο οι εκπαιδευτικοί, να της πρόσθετης αυτής μίας ώρας, για έναν τόσο φιλόδοξο στόχο όπως είναι η διαμόρφωση στάσης απέναντι στο βιβλίο, αφετέρου στον τρόπο που προτείνεται η εφαρμογή, καθώς υπάρχουν σημεία που απαιτούν ακόμη πολλή συζήτηση. Ένα από αυτά είναι η χρήση του ολοκληρωμένου, αυτόνομου βιβλίου έναντι του αποσπάσματος. Επίσης η μεγάλη έμφαση που δίδεται στις δραστηριότητες που ακολουθούν την ανάγνωση, ενταγμένες συνήθως σε γενικότερα πλαίσια εξυπηρέτησης στόχων όπως η διαπολιτισμικότητα, η Π.Ε., κ.ά. Εκείνο που έχει σημασία είναι η συνάντηση του αναγνώστη με το κείμενο. Τα μονοπάτια που θα διανύσει στην περιπλάνησή του στο δάσος της ανάγνωσης θα είναι εκείνα που θα τον σημαδέψουν και θα αποτελούν σημεία αναφοράς για όλη του τη ζωή. Με 1 ώρα εβδομαδιαία και μοιρασμένη σε ανάγνωση και τόσες δραστηριότητες, αναρωτιέται κανείς πόσα ολοκληρωμένα κείμενα θα προλάβει να συναντήσει το παιδί. Αναμφίβολα, ως εκπαιδευτικός, στηρίζω την οργάνωση δραστηριοτήτων. Εξ άλλου ο όρος «φιλαναγνωσία» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τόσο τη θετική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον αναγνώστη και στο γραπτό κείμενο όσο και τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που στοχεύουν στη διαμόρφωση αυτής της σχέσης, για την οποία είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν συγκεκριμένες γνωστικές δεξιότητες και αισθητικά κριτήρια (Markidis, 2011). Για τις μικρότερες ηλικίες (νηπιαγωγείο), προσωπικά προτείνω τον όρο «βιβλιοφιλία» (Τσιλιμένη, 2008 & Καρακίτσιος, 2011), γιατί εμπεριέχει το βιβλίο περισσότερο ως αντικείμενο, ενώ τα παιδιά διαμορφώνουν μια διαφορετική σχέση με το βιβλίο, που ορίζεται και από τη μορφή και το σχήμα του και όχι μόνο από το περιεχόμενό του. Σκοπός της φιλαναγνωσίας, σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα, είναι η εξοικείωση του μικρού μαθητή με το βιβλίο και την ανάγνωση και η σταδιακή εδραίωση μιας φιλικής σχέσης του με το λογοτεχνικό βιβλίο. Ως επιμέρους στόχοι προβλέπονται: η καλλιέργεια αναγνωστικής απόλαυσης, η άσκηση της δεξιότητας της προσεκτικής ακρόασης, η καλλιέργεια δεξιότητας αναδιήγησης ιστοριών, συναισθημάτων ή καταστάσεων, η ανάπτυξη δυνατότητας κατανόησης κειμένου, η ανάπτυξη συνεργατικής ικανότητας, η ανάπτυξη επικοινωνιακής ικανότητας, η αφηγηματική ικανότητα, η εξοικείωση με τη λειτουργία ομάδων, η δημιουργία κλίματος συντροφικότητας και δημιουργικότητας μέσα στην τάξη. Το πρόγραμμα δίνει στον εκπαιδευτικό σαφείς οδηγίες και ιδέες για την εφαρμογή του. Και διαπιστώνει κανείς ότι κινείται στο ίδιο πνεύμα και έχει πολλά κοινά σημεία με όσα για χρόνια εφαρμόζονται σχετικά με το βιβλίο στο χώρο της Προσχολικής Εκπαίδευσης αλλά και όσων προτείνονται στα νέα Η πρόταση αυτή του Υπουργείου και η Δράση του ΕΚΕΒΙ ικανοποιούν ένα αίτημα της πανεπιστημιακής κοινότητας πολλών χρόνων (Αποστολίδου, 1988: 59. Γκίβαλου, 2007: 19) για μια διευρυμένη και αυτόνομη χρήση της λογοτεχνίας στη γενική και ειδική στοχοθεσία. Πρόταση φιλαναγνωσίας Το σημείο στο οποίο θεωρώ ότι θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας είναι η αποφυγή κάθε πιθανότητας να μετατραπεί η ώρα της λογοτεχνίας σε ένα
διευρυμένο μάθημα, με όλα τα καταναγκαστικά συναισθήματα που επιφέρει κάτι τέτοιο στους μαθητές. Το ζητούμενο ως προς την καλλιέργεια της αγάπης του παιδιού για το βιβλίο είναι η δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος με βάση το παιχνίδι. Τότε μόνο η ενασχόληση και η δράση με τα λογοτεχνικά κείμενα θα προκαλέσει ελεύθερα και αβίαστα την απόλαυση. Γιατί για κάθε αναγνώστη, ανεξάρτητα από την ηλικία, το λογοτεχνικό διάβασμα είναι απόλαυση και μόνο απόλαυση. Η απόλαυση δεν είναι αυτονόητη, ως αποτέλεσμα μόνο της δημιουργίας βιβλιοθηκών στις σχολικές μονάδες, ή ως παραχώρηση επιπλέον χρόνου στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα, αλλά και ως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας όπου μέσα από την ανάγνωση «θα τεθούν οι βάσεις μιας βιωματικής και κριτικής πρόσληψης του λογοτεχνικού λόγου» (ΝΠ, 2010: 116), μιας διαδικασίας που αυξάνει την κριτική και δημιουργική ικανότητα του παιδιού. Η απόλαυση γενικά είναι συντεταγμένη πολλών προϋποθέσεων, και επιχειρώντας μια απόπειρα να ορίσουμε τις βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν την πρόταση φιλαναγνωσίας θα σημειώναμε τα εξής: Πολιτισµός Ιστορία Αθήνα, 1945. Η λαίαπα του πολέμου έχει περάσει, αφήνοντας πίσω της έντονα σημάδια. Ένα κοριτσάκι σε μια αθηναϊκή γειτονιά ανακαλύπτει λίγο λίγο τη μεγάη πόη, μαθαίνει ιστορίες για ποά που δεν ήξερε, αναρωτιέται Zει την ανακάυψη της μεγάης πόης σαν μια εξαίσια περιπέτεια. Μαζί της μαθαίνουμε ή θυμόμαστε κι εμείς. 14 Γενικές αρχές που πρέπει να διέπουν την πρόταση της φιλαναγνωσίας Ο σαφής προσδιορισμός του σκοπού της ανάγνωσης, ο οποίος απορρέει ή σχετίζεται και με την επιλογή τού προς ανάγνωση κειμένου. Η πετυχημένη επιλογή των βιβλίων που θα διαβάζονται στην τάξη. Με ποια κριτήρια τα επιλέγουμε. Πόσο τα κριτήρια αυτά θα μας ορίσουν τον τρόπο αξιοποίησης του βιβλίου. Ποιος θα είναι ο αρμόδιος για αυτή την επιλογή; Κυκλοφορούν κατά καιρούς λίστες με προτεινόμενα βιβλία. Δεν εκφράζουμε δυσπιστία προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά πιστεύω ότι καταλληλότερος από τον εκπαιδευτικό δεν υπάρχει. Είναι ο μόνος που γνωρίζει τις ανάγκες αλλά και το αναγνωστικό και συναισθηματικό επίπεδο των παιδιών της τάξης. Η επιλογή του αφηγηματικού λογοτεχνικού είδους (παραμύθι, μύθος, μικρή ιστορία, κ.λπ.) (Αναγνωστόπουλος, 2012). Η κατάλληλη και έγκαιρη προετοιμασία εκ μέρους του εκπαιδευτικού πάνω στο κείμενο που θα διαβαστεί. Η ανάγνωση έχει τους δικούς της κανόνες, εφόσον ως βασική πρόθεση τίθεται η συγκίνηση και η τέρψη του αναγνώστη. Οι τεχνικές και οι αφηγηματικοί τρόποι που θα χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός κατά την ανάγνωση (διακυμάνσεις φωνής, έκφραση προσώπου, κίνηση). Η δημιουργία ενός κινήτρου, ενός ερεθίσματος για τη συμμετοχή και ανταπόκριση των παιδιών στην αναγνωστική μας πρόταση. Προετοιμασία και δημιουργία κατάλληλου αφηγηματικού περιβάλλοντος (ιδανικό κλίμα). Η εμπειρία μας από τη δημιουργία γωνιάς αφήγησης, χρόνια πριν σε σχολικές τάξεις, έδειξε τη θετική επίδραση που είχε στα παιδιά ως προς τη συμπεριφορά και τις αναγνωστικές συνήθειές τους (Τσιλιμένη, 2011). Η ευφάνταστη παρουσίαση του βιβλίου. Για το σκοπό αυτόν αξιοποιούμε στοιχεία του βιβλίου. Γενικά, το βιβλίο μάς δείχνει δρόμους, μας αποκαλύπτει τρόπους. Ο Γιάννης, μαθητής γυμνασίου, λαμβάνει ένα μέιλ με ένα κρυπτογραφημένο κείμενο, που υπόσχεται ότι κρύβει τη λύση σε ένα δύσκολο γρίφο του καθηγητή τους. Τι θα γίνει όμως όταν σπάσει τον κώδικα; Ένα μυθιστόρημα που καταδεικνύει την ανάγκη να αποκωδικοποιούμε όσα συμβαίνουν γύρω μας, κι όχι απλώς να βασιζόμαστε στις αντιλήψεις που επικρατούν. Σχολική ζωή Γίνετε µέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόµια και δώρα.
16 Η δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης των παιδιών πάνω στο κείμενο. Να δίδεται η δυνατότητα προτάσεων εκ μέρους των παιδιών για τους τρόπους ενασχόλησης με το βιβλίο. Η διασφάλιση της εξατομικευμένης συμμετοχής των παιδιών για την προώθηση του πολυτροπικού και πολιτισμικού γραμματισμού (ανάλογα με τις ανάγκες και τις εμπειρίες του καθενός). Η μύηση των παιδιών στον εικονογραφικό αλφαβητισμό. Η εξοικείωσή τους με τρόπους ανάγνωσης της εικόνας. Σεβασμός στους αναγνωστικούς ρυθμούς του κάθε παιδιού. Το δικαίωμα της προσωπικής ερμηνείας του κειμένου και της ανακάλυψης του σημείου αναφοράς σε σχέση με τις βιωμένες εμπειρίες του αναγνώστη. Η δημιουργία κινήτρων με σκοπό την ανάπτυξη διαλόγου των παιδιών με το κείμενο και την αναγνώριση ιδεών και βιωμένων γεγονότων σε αυτό (Κατσίκη, 1994). Το δικαίωμα στη δημιουργική «σιωπή» μετά την ανάγνωση. Η παραχώρηση χρόνου για αναστοχασμό, αφού η λογοτεχνία εμπεριέχει όλο τον κόσμο και κυρίως εμπεριέχει τον εαυτό μας. Όχι μόνο μας φέρνει αντιμέτωπους με τις εμπειρίες και τα συναισθήματά μας, αλλά μας καλεί ή μας δίνει τη συμπεριφορές. Ο τρόπος προσέγγισης και ερμηνείας του κειμένου, που αφορά στη διατύπωση ερωτήσεων ανοιχτού τύπου και ερωτήσεων επέκτασης συνδεδεμένες με τα βιώματα των παιδιών. Ο σχεδιασμός μετα-αφηγηματικών δραστηριοτήτων στο πνεύμα της ελεύθερης συμμετοχής και της ενεργοποίησης της δημιουργικότητας των μαθητών. Επαναφορά στο βιβλίο για δεύτερη και τρίτη ανάγνωση σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα και σε διαφορετικά πλαίσια. Προσλαμβάνουμε το περιεχόμενο του βιβλίου, συνομιλούμε με τους ήρωες, επαναπροσδιορίζουμε την αρχική μας άποψη με διαφορετικό τρόπο, κάθε φορά που το διαβάζουμε. Η συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο αναγνώστης κάθε φορά είναι καθοριστικός παράγοντας στη συνάντηση αυτή. Διαπιστώνεται από τα παραπάνω η ανάγκη προσδιορισμού του τρόπου με τον οποίο θα μεθοδεύσει ο εκπαιδευτικός τη διαδικασία της αφήγησης, ώστε να προωθήσει τη φιλαναγνωσία στα παιδιά. Σημαντική θεωρείται και προβάλλεται στο πρόγραμμα η ένταξη δραστηριοτήτων στην ανάγνωση ενός βιβλίου, που θα διατρέχονται από το πνεύμα του παιχνιδιού. Το βιβλίο μέσα από το παιχνίδι θα γίνει το ίδιο παιχνίδι και συνοδοιπόρος στις αναζητήσεις κάθε παιδιού. Η ζωγραφική, η χειροτεχνία, το κουκλοθέατρο, η δραματοποίηση, το παιχνίδι ρόλων, η δημιουργία αυτοσχέδιων παραμυθιών, και γενικά δραστηριότητες γνωριμίας του παιδιού με το βιβλίο (Δρόσος, Κυρίδης, Σουλιώτης, 2001) προσφέρουν εκτός από την ψυχαγωγία και διέξοδο στη δημιουργική έκφραση και στον αυθορμητισμό των παιδιών. Σχεδιασμός δραστηριοτήτων Οι δραστηριότητες ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες: Α) Δραστηριότητες πριν την ανάγνωση Πριν από το σχεδιασμό δραστηριοτήτων, τον εκπαιδευτικό θα πρέπει να τον απασχολήσει η επιλογή του βιβλίου το οποίο θα προτείνει για διάβασμα. Θα πρέπει να έχει διαμορφώσει με σαφήνεια τα κριτήρια της επιλογής. Υπάρχουν βιβλία τα οποία διαθέτουν πολλά και ποικίλα ερεθίσματα για τους αναγνώστες, που σχετίζονται με το κείμενο, το είδος της εικονογράφησης, το βαθμό πολυτροπικότητας, το βαθμό αναγνωστικών προσεγγίσεων και ερμηνειών, κ.λπ. Η επιλογή δεν θα πρέπει να εστιάζει μονολιθικά στο θέμα που αναπτύσσει ένα βιβλίο, αλλά και στους τρόπους, στις τεχνικές. Οι δραστηριότητες με αφορμή ένα βιβλίο ταξινομούνται σε σχέση με το χρόνο εφαρμογής τους: εάν δηλαδή θα εφαρμοσθούν πριν ή μετά την ανάγνωση. Οι προ-αφηγηματικές δραστηριότητες, αυτές δηλαδή που προηγούνται χρονικά της ανάγνωσης/αφήγησης, θεωρώ ότι έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα για την ενίσχυση της βιβλιοφιλίας, καθώς είναι εκείνες που θα ενεργοποιήσουν το ενδιαφέρον των παιδιών και θα πυροδοτήσουν την περιέργειά του, δυνατότητα να αξιολογήσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε στάσεις και στοιχείο απαραίτητο για την αβίαστη και ελεύθερη αποδοχή όσων προγραμ- 17 ματίζουμε. Οι δράσεις αυτές θα προετοιμάσουν το έδαφος για να ακολουθήσει η ανάγνωση του βιβλίου που θα είναι ο πιο καθοριστικός παράγοντας που θα «παγιδέψει» την ψυχή του παιδιού, με την προϋπόθεση ότι θα ενισχύουν τη σχέση παιδιού-βιβλίου, δηλαδή το παιδί θα είναι σε έναν διαρκή διάλογο με το βιβλίο και δεν θα απομακρύνεται από αυτό. Οι δραστηριότητες αναμφίβολα θα εξυπηρετούν μαθησιακούς στόχους και άλλων αντικειμένων, γιατί η λογοτεχνία μιλά για όλα τα άλλα γνωστικά αντικείμενα, μιλά για το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον (Αγγελίδου & Τσιλιμένη, 2009), για την τέχνη. Β) Δραστηριότητες κατά την ανάγνωση Οι ερωτήσεις και οι παρεμβολές εκ μέρους εκπαιδευτικών και παιδιών κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης είναι μια δραστηριότητα που, εφόσον λειτουργήσει μεθοδικά, μόνο θετικά τελέσματα μπορεί να επιφέρει. Μπορεί να θέσει αποστο περιβάλλον της ιστορίας, με τη δραματοποίηση συγκεκριμένης σκηνής, π.χ. το περπάτημα του το πλαίσιο ανάδυσης βιωμάτων και προσωπικών εμπειριών. Να προσφέρει νέους τρόπους ανάγνωσης με την εισαγωγή π.χ. μουσικής, ήχων που σχετίζονται με το κείμενο, ένταξης των ακροατών ήρωα, την επανάληψη μιας φράσης-κλειδί του κειμένου, κ.ά. Γ) Μετα-αφηγηματικές δραστηριότητες Η οργάνωση μετα-αφηγηματικών δραστηριοτή-
ένα βιβλίο, μια αφήγηση. Θα σταθώ όμως σε ένα σημείο του προγράμματος από τα παιδιά προς το βιβλίο και τη δημιουργικότητά τους. 19 18 των θα λειτουργήσει ενισχυτικά στο παιχνίδι της φιλαναγνωσίας, εφόσον είναι ευφάνταστες και πρωτότυπες ώστε να προκαλούν το παιδί να συμμετέχει ενεργά και πολύτροπα. Οι ιδέες αυτές θα πρέπει να προάγουν τη γνωριμία με τον πολιτισμό, να αναπτύσσουν πνεύμα αλληλεγγύης και θετικές συμπεριφορές απέναντι στο περιβάλλον και στον «άλλο». Ας μην ξεχνούμε ότι μέσα από τις δραστηριότητες ο εκπαιδευτικός «μεταφέρει» στα παιδιά τον ενθουσιασμό που ο ίδιος έχει για τα βιβλία και την ανάγνωση (Ο Sullivan & McGonigle, 2010). Οι ερωτήσεις με στόχο τη βιωματική σύνδεση της ιστορίας με τις προσωπικές τους εμπειρίες, η αλλαγή θέσης και θέασης των γεγονότων μέσα από το παιχνίδι ρόλων, η σύνδεση με τις τέχνες και τα εικαστικά, θα προσφέρουν πολλές εμπειρίες στους αναγνώστες καθώς και ευκαιρίες για έκφραση και δημιουργικότητα. Η σπουδαιότητα της αναδιήγησης/διήγησης και ανάγνωσης από τα παιδιά Στο πλαίσιο αυτού του κειμένου δεν υπάρχει δυνατότητα αναφοράς και σχολιασμού των ποικίλων δραστηριοτήτων που μπορεί να σχεδιασθούν με αφορμή που θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό, γιατί η ενίσχυσή του εξυπηρετεί σημαντικούς μαθησιακούς στόχους που αφορούν τον προφορικό λόγο των παιδιών και κυρίως τη δημιουργική τους έκφραση. Αναφέρομαι στη δραστηριότητα της διήγησης εκ μέρους των ίδιων των παιδιών, είτε με τη μορφή της δημιουργίας δικών τους ιστοριών και εκφορά αυτών είτε μέσω της αναδιήγησης. Με την αναδιήγηση μιας ιστορίας τα παιδιά μυούνται στην πανάρχαια τέχνη της αφήγησης, σε μια πράξη πολιτισμική, αφομοιώνουν εκφραστικούς και γλωσσικούς κανόνες, οργανώνουν τη σκέψη και τη χωροχρονική εξέλιξη, καλλιεργούν την έκφραση με θεατρικά στοιχεία. Η αναδιήγηση είναι επίσης ένας ενισχυτικός σύνδεσμος για τη φιλαναγνωσία. Το παιδί για να αναδιηγηθεί, ανατρέχει στην ιστορία τόσο ως περιεχόμενο όσο και ως απτό αντικείμενο. Εκτός, δηλαδή, από την αφήγηση μέσω μνήμης, ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά καταφεύγουν και στο βιβλίο, χρησιμοποιώντας την εικόνα ως συνδετικό κρίκο, αναδομούν την ιστορία με τον προσωπικό τους τρόπο προβάλλοντας στην αναδιήγηση σημεία που εκφράζουν τις δικές τους εμπειρίες και συναισθήματα. Η δημιουργία δικών τους ιστοριών, με τη μέθοδο της δημιουργικής γραφής, συντελεί όχι μόνο στην εισαγωγή τους στο γραμματισμό (προφορικό & γραπτό λόγο), αλλά αναπτύσσει τη δημιουργικότητά τους και οδηγεί τα παιδιά σε μια σύνθετη διαδικασία που χαρακτηρίζει κάθε συγγραφική δεξιότητα (Tsimbidy, 2008). Για να ενισχύσουμε τη διάθεση των παιδιών προς την κατεύθυνση αυτή, είναι ανάγκη να είμαστε ευρηματικοί, και με τις επιλογές μας να απομακρυνόμαστε από μεθόδους που αναπαράγουν στερεοτυπικές διαδικασίες. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να διηγηθούν τα παιδιά τις ιστορίες. Θα αναφερθώ σε κάποιον που γνώρισα σε βιβλιοθήκες του Παρισιού και εντυπωσιάσθηκα από τη συμμετοχή των παιδιών. Τη μέθοδο αυτή εφαρμόσαμε σε νηπιαγωγεία της Καλαμαριάς στη Θεσσαλονίκη και διαπιστώσαμε την αύξηση ενδιαφέροντος Το kamishibai Πρόκειται για το kamishibai (paper theater). Είναι μια μορφή αφήγησης που χρησιμοποιείται αιώνες τώρα, συναντάται στην Ιαπωνία και ήρθε στην ιαπωνική επικαιρότητα ξανά τη δεκαετία του 1950. Σήμερα κερδίζει έδαφος σε Γαλλία, Αγγλία, Ν. Ζηλανδία, κ.α. Οι χώροι στους οποίους εντάσσεται αυτή η αφηγηματική τέχνη είναι τα σχολεία και οι βιβλιοθήκες. Είναι ένας συνδυασμός κειμένου/λόγου και εικόνας. Η ιστορία χωρίζεται σε διακριτά αφηγηματικά μέρη. Κάθε τμήμα της αφήγησης, δηλαδή η εξέλιξη, εικονογραφείται σε μεγάλες κάρτες (15x10,5 εκ.) από ανθεκτικό χαρτόνι. Στο πίσω μέρος κάθε εικόνας/κάρτας αναγράφεται το κείμενο. Η ιστορία παρουσιάζεται στα παιδιά μέσω των ξεχωριστών εικόνων και μέσω μιας ξύλινης κατασκευής που μοιάζει με βαλιτσάκι. Το παιδί-αναγνώστης/αφηγητής κάθεται πίσω από το βαλιτσάκι και διαβάζει το κείμενο που υπάρχει στο πίσω μέρος κάθε εικόνας/κάρτας που βλέπουν τα άλλα παιδιά-ακροατές/θεατές. Η μέθοδος αυτή είναι ιδιαίτερα δημιουργική καθώς καλλιεργεί τη δημιουργικότητα, την ανάγνωση ιστοριών, την οργάνωση της χρονικής εξέλιξης της ιστορίας, την αντίληψη της δομής της, την εικαστική έκφραση, αλλά προάγει και τη συνεργατικότητα. Είναι μια μοναδική μέθοδος που φανερώνει τη βαθιά σχέση των δύο ετεροβαρών εννοιών: της αφήγησης και της φιλαναγνωσίας. Με ένα τέτοιο βαλιτσάκι έχω τις πρώτες μου εμπειρίες σε σχολεία, και είναι εξαιρετικές, αφού ενεργοποιεί τα παιδιά με έναν πρωτοφανή τρόπο και τα οδηγεί σε προσωπικές απόπειρες σχεδιασμού ιστοριών σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο που στη συνέχεια παρουσιάζονται σε όλα τα παιδιά.
Επίλογος Πίσω από κάθε επιτυχή προσπάθεια υπάρχει πάντα ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζεται και υλοποιείται αυτή. Αυτό κάνει τη διαφορά. Η τέχνη τού να προσφέρει κανείς τις ιστορίες και τα βιβλία σε παιδιά απαιτεί έναν επαναπροσδιορισμό των έως τώρα προσεγγίσεων. Για να γίνει η ανάγνωση απόλαυση και οι δραστηριότητες παιχνίδι, πρέπει να απελευθερωθούν από το σχολικό ύφος και περιεχόμενο. Βασική προϋπόθεση για μια επιτυχή έκβαση κάθε προγράμματος φιλαναγνωσίας είναι οι εκπαιδευτικοί να μάθουμε τους κανόνες της «Γραμματικής της φαντασίας» και να κάνουμε σύνθημα τη φράση του Πεννάκ: «το ρήμα διαβάζω δεν παίρνει προστακτική». Bonnafe, M. (2004), Aimer lire, Guide pour aider les enfants a devenir lecteurs, Paris, Bayard Jeunesse. Caravette, L. (2011), Portrait of the reader as a young child, Children and libraries, 9, 52-57. Markidis, K. (2011), Social literacy in school contexts: concepts and research instruments, Report for the National Book Center of Greece, Athens. O Sullivan, O., & McGonigle, S. (2010), Transforming readers: teachers and children in the centre for literacy in primary education power of reading project, Literacy, 44, 51-59. Tsimbidy, M. (2008), Enseigner la literature de jeunesse, Toulouse, Presss Universitaires du Mirail. Verboord, M. & Van Rees, K. (2003), Do changes in socialization lead to decline in reading level? How parents, literary education, and popular culture affect the level of books read, Poetics, 31, 283-300. ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ www.ekebi.gr / www.pi-schools.gr BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγγελίδου, Ευγ. & Τσιλιμένη, Τ. (2009), Η αφήγηση ως εργαλείο μάθησης στην Περιβαλλοντική 21 20 ΣΗΜΕΙΩΣH 1. Εισήγηση στην ημερίδα «Αφήγηση και Φιλαναγνωσία» που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στο Βόλο (10/3/2012). Εκπαίδευση: Δραστηριότητες και προτάσεις για την Προσχολική και Πρωτοσχολική εκπαίδευση, Αθήνα, Καστανιώτης. Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (2012), «Αφηγηματικά κείμενα για το σχολείο», στο: Τσιλιμένη Τ. (επιμ.), Αφήγηση και εκπαίδευση, Αθήνα, Επίκεντρο. Αναλυτικό Πρόγραμμα (www.digitalschool.minedu.gov.gr ανάκτηση: 8/2/2012). Αποστολίδου, Β. (1998), «Η συμβολή του μαθήματος της λογοτεχνίας στην προώθηση της δημιουργικής ανάγνωσης», στο: Ανάγνωση και σχολείο, Αθήνα, ΕΚΕΒΙ. Δρόσος, Β.-Κυρίδης, Α.-Σουλιώτης, Μ. (2001), Βιβλιολογείον: Δραστηριότητες γνωριμίας με το βιβλίο και τη βιβλιοθήκη, Αθήνα, Γ. Δαρδανός. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου (1990), «Η τέχνη της αφήγησης: μέσο πρώτης επαφής του παιδιού με το βιβλίο», Διαβάζω 242, 33-54. Καρακίτσιος, Α. (2001), «Φιλαναγνωσία φανατική συνήθεια», στο: Αρτζανίδου, Ε.-Γουλής, Δ.-Γρόσδος, Στ.-Καρακίτσιος, Α., Παιχνίδια Φιλαναγνωσίας και αναγνωστικές εμψυχώσεις, Αθήνα, Gutenberg. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (2007), Φιλαναγνωσία και Σχολείο, Αθήνα, Πατάκης. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (1994), «Ο δάσκαλος ανάμεσα στο παιδί και στο βιβλίο», στο: Β. Αγγελοπούλου & Ι. Ν. Βασιλαράκης (επιμ.), Φιλαναγνωσία και Παιδική Λογοτεχνία: Εισηγήσεις στο πέμπτο σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Αθήνα, Δελφίνι. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κούλα (επιμ.) (1997), Η τέχνη της αφήγησης, Αθήνα, Πατάκης. Μαλαφάντης, Κ. & Κούτρας, Στ. (2007), Η παιδαγωγική και η διδακτική αξιοποίηση του παραμυθιού, Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη. Παπαδάτος, Γ. (2009), Παιδικό βιβλίο και φιλαναγνωσία, Αθήνα, Πατάκης. Πατέρα, Α. & Τσιλιμένη, Τ. (2012), Δραστηριότητες και παιχνίδια για τη φιλαναγνωσία και την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού μέσα από λογοτεχνικά βιβλία: Θεωρητικές επισημάνσεις και διδακτικές εφαρμογές, Αθήνα, Επίκεντρο. Πεννάκ, Ντ. (1996), Σαν ένα μυθιστόρημα, μτφρ.: Χατχούτ Ρ., Αθήνα, Καστανιώτης. Τσιλιμένη, Τ. (2007), «Παρεμβατικές δράσεις στους γονείς για την καλλιέργεια της βιβλιοφιλίας σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολική ηλικίας», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου, Καλογήτου Τζ.-Χαλκιαδάκη, Α. (επιμ.), Φιλαναγωσία και Σχολείο, Αθήνα, Πατάκης. Τσιλιμένη, Τ. (επιμ.) (2011), Αφήγηση και εκπαίδευση, Αθήνα, Επίκεντρο. Τσιλιμένη, Τ. (2003), Οι Μικρές ιστορίες κατά την εικοσαετία 1970-1990, Αθήνα, Καστανιώτης.
Το παιδικό βιβλίο όπως ακριβώς το έχετε φανταστεί! πολιτισµός Ιστορία Mαζί διαβάζουµε τον κόσµο! ψυχολογικά θέµατα δικαιώµατα του παιδιού παιδικές ανασφάλειες Ήταν μια φορά ένας μικρός γρύπας με γαλάζια φτερά που ζούσε πάνω στην Ακρόπολη και ξεκίνησε ένα ταξίδι στο μαγικό κόσμο του μουσείου! Μια παραμυθένια περιπλάνηση στο νέο μουσείο της Ακρόπολης που φέρνει τα παιδιά κοντά σε μερικά από τα ωραιότερα έργα της αρχαϊκής γλυπτικής. Το βιβίο κυκλοφορεί και σε αγγλική έκδοση. κοινωνικά θέµατα χιούµορ χιούµορ οικογένεια χιούµορ φιλία χιούµορ Ο Μπόινγκ είναι ένα λιλιπούτειο αεροπλανάκι που δεν το αφήνουν να πετάξει. Ένα βράδυ, αποφασίζει να πετάξει χωρίς την άδεια των μεγάων αεροπλάνων για να γνωρίσει τον κόσμο. Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα όσο τα φανταζόταν. Γίνετε µέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόµια και δώρα.
Η των κυρίων ονομάτων επίσκεψις, ήτοι ο προβληματισμός γύρω από την ονοματοποιία 1 των ηρώων του κόσμου των μυθοπλασιών, αποδεικνύεται εξόχως ενδιαφέρουσα για τον ερευνητή, γιατί σχετίζεται με τη μυθοποιητική φαντασία και κατά συνέπεια αποκαλύπτει μυστικά της γραφής και αποκωδικοποιεί τις σημασιολογικές δομές των λογοτεχνημάτων. Το όνομα ενός ήρωα, όταν υπάρχει, βρίσκεται στο λογοτεχνικό κείμενο (είτε στον τίτλο είτε στο κύριο μέρος του κειμένου) και κατά συνέπεια αποτελεί μέρος των συστατικών συμβάσεών του. Σε παλιότερη μελέτη μας για τα ονόματα των ηρώων σε σχέση με τη μυθο- 25 24 ONOMATOΠΟΙΪΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗ: ΟΝΟΜΑΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΣΕ ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΑΙ ΙΚΟ-ΕΦΗΒΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας ποιητική φαντασία του δημιουργού στο λαϊκό παραμύθι διακρίναμε τρεις κατηγορίες κατονομασίας, έχοντας ως κριτήριο τη σημασία της λέξης-ονόματος του ήρωα σε σχέση με το συνολικό πλαίσιο σημασίας του κειμένου, όπως αυτή παράγεται κατά τη σύνθεση ενός παραμυθιού από τη μυθοποιητική φαντασία του δημιουργού του 2. Όμως και στο παιδικό μυθιστόρημα Παραμύθι χωρίς όνομα της Π. Δέλτα που αποτελεί αφήγημα μυητικής δομής, παραμυθικής πλοκής και θεματικής, η ονοματοποιία ακολουθεί τις ποιητικές συμβάσεις του παραμυθικού γένους. Ο τρόπος της μυθοπλασίας που επιλέγει η συγγραφέας εκκινεί από τη σύγχρονη πραγματικότητα, γι αυτό και παρωδεί το παραδοσιακό παραμύθι, και ωθεί τη γραφή της, κατά συνέπεια και τη διαδικασία της ονοματοποιίας της, προς νέους τρόπους λογοτεχνικότητας, όπως ο Θερβάντες παρωδεί στον Δον Κιχώτη του το ευρωπαϊκό ιπποτικό μυθιστόρημα. Παρόμοια και με παραδειγματικό τρόπο φαίνεται πως λειτούργησε και η μυθοποιητική φαντασία ενός σύγχρονου λογοτέχνη, του Κωστή Α. Μακρή, όπως θα δείξουμε παρακάτω. * * * Στο μυθιστόρημά του Ο Πιοζ Νάμε και οι πέντε γάτες, η ονοματοποιία των χαρακτήρων αποτελεί σταθερό στοιχείο ποιητικής και αδιάψευστο τεκμήριο διαλογικότητας, με την έννοια της διαλογικότητας του μυθιστορηματικού λόγου στον Μιχαήλ Μπαχτίν 3. Το ενδιαφέρον, η πρωτοτυπία, όσο και ο ρεαλισμός της, προκύπτουν από την τεχνική της ετυμολογικής διαφάνειας των ονομάτων, η οποία εκκινεί από τη φωνητική πραγματικότητα λέξεων και φράσεων της καθημερινής μας γλώσσας, και αποτελεί ένα μωσαϊκό από ψηφίδες αποκρυσταλλώματα καθημερινής σοφίας, σχόλια της καθημερινότητας και των ανθρώπινων σχέσεων που συνδυάζουν την ειρωνεία με την οικειότητα, το κοινωνικό με το πολιτικό, το ατομικό με το συλλογικό στοιχείο, συνθέτοντας έτσι μια ιδεολογία που υπονομεύει δημιουργικά την υφιστάμενη κοινωνική τάξη, χωρίς τη μεγαλοστομία της διαμαρτυρίας ή την υπερβολή της διαφήμισης. * * * Πιο πολύ απ όλα, το όνομα του αστυνομικού επιθεωρητή (Σιγάμης Δεντόβρος) είναι αυτό που κάνει τον αναγνώστη να γελάσει ειρωνικά. Όχι γιατί τα άλλα δεν εμπεριέχουν κάποια μικρή ή μεγάλη δόση ειρωνείας, στοιχείο της γραφής του Μακρή, αλλά γιατί κάθε φορά το συμβολικό του νόημα όχι τόσο το προερχόμενο από την ετυμολογική του σημασία (από τα Σιγά+μη+ς+Δεν+το+εύρω+ς), που και αυτό όπως φαίνεται συμβάλλει άμεσα στην ειρωνική σύλληψη της προσωπογραφίας του επιθεωρητή αλλά επειδή διαψεύδει τις ελπίδες του αναγνώστη και έτσι διαψεύδεται και ο ίδιος από τα
Τη θεωρητικοποίηση του θέματος της ονοματοποιίας καταθέτει ο ίδιος ο συγγραφέας, με αναφορά στα ονόματα των ζώων στο έργο του: «Τα ονόματα που έδινε στις λατρεμένες της γάτες η κυρία Εγομόνη ήταν ακόμα πιο περίεργα και πιο εκκεντρικά από την εμφάνισή της, τους τρόπους της και τις παράξενες ικανότητές της που ξεφεύγουν από κάθε περιγραφή» 4. Επομένως, τα ονόματα των ζώων, των γατιών εν προκειμένω (η Τρεχατόρα = τρέχα τώρα, η Σοπακιάκου = σώπα κι άκου, η Αλουκίτα = αλλού κοίτα, ο Κινατόβρης = κεί να το εύρεις, η Μπεζμέσα = μπες μέσα), σχετίζονται και συγκρίνονται στο κεί- μενο με την ηρωίδα Εγομόνη, με την εξωτερική της εμφάνιση, τους τρόπους Πούντα Γρόσα (πόλη-λιμάνι) < Πού είναι τα γρόσια; 27 26 πράγματα: διαψεύδει την προσπάθειά του ως χαρακτήρα να δράσει αποτελεσματικά και διαψεύδεται από τα πράγματα που κάθε φορά τον ξεπερνούν, γιατί δεν τα υπολογίζει καλά, ενώ θα έπρεπε. Η ειρωνική σύλληψη του ετυμολογικά παρόμοιου ονόματος ενός γάτου (Κινατόβρης, από τα [ε]κεί+να+ το+εύρεις ) είναι εμφανής για έναν δυσκίνητο γάτο που όλο ξαπλώνει και επιθυμεί να τα έχει όλα μπροστά του, χωρίς να κάνει βήμα, έναν γνώριμο γάτο οποιασδήποτε κατοικίας και συμβολισμό μιας έκρυθμης αλλά και επικίνδυνης ραστώνης. * * * της, τις ικανότητές της. Αυτός είναι ο πιο εμφανής και γενικευμένος τρόπος ονοματοποιίας στο έργο: το όνομα του χαρακτήρα (του προσώπου ή του ζώου ή του αντικειμένου) αποδίδει σ αυτόν έναν γενικό αλλά ουσιαστικό χαρακτηρισμό, που σημαίνει: εγκαθιστά μια αιτιολογημένη, μια ποιητική σχέση, και ως εκ τούτου αποκτά συμβολική αξία για το συνολικό νόημα του κειμένου 5, και τελικά υπηρετεί με το συμβολιστικό νόημα αυτό το μυθιστόρημα ως έργο τέχνης. Ταυτόχρονα όμως μέσα στο κείμενο τα ονόματα αποτελούν σχόλια της καθημερινότητας και των ανθρώπινων σχέσεων που αναπαριστούν και έτσι συνδυάζουν την ειρωνεία με την οικειότητα, το κοινωνικό με το πολιτικό, το ατομικό με το συλλογικό στοιχείο, συνθέτοντας με τον τρόπο αυτόν μια σκέψη και συνακόλουθα μια ιδεολογία που υπονομεύει δημιουργικά την αναπαριστάμενη κοινωνική πραγματικότητα χωρίς τη μεγαλοστομία της διαμαρτυρίας ή την υπερβολή της διαφήμισης. Και από την άλλη, επειδή ο συγγραφέας απευθύνεται σε νεανικό κοινό, στοχεύουν να διαπλάσουν ψυχοπνευματικά ωριμότερους και πιο προβληματισμένους αναγνώστες. Καθώς προάγεται η πλοκή του μυθιστορήματος, τα ονόματα προσαρμόζονται κάθε φορά στο νόημα του κειμένου, στον χρονότοπο που διαφοροποιείται κάθε φορά από τα συμφραζόμενα. Ώστε κάθε πτυχή του θέματος της ονοματοποιίας έχει ένα μοναδικό και κυρίαρχο κριτήριο που καθορίζει τη μορφή και το περιεχόμενο των ονομάτων: το συνολικό νόημα του κειμένου ως λογοτεχνικού είδους. Ο [Μπαρούμας] Δαβακίας λόγου χάριν, επώνυμο του ασυρματιστή του πλοίου του καπετάνιου Τράμου Ντάνα (από το ιταλικό tramontana = θυελλώδης βοριάς) αποτελεί αναγραμματισμό του ονόματος του ποιητή Νίκου Καββαδία, του ποιητή-ναυτικού, ο οποίος και στο κείμενο χαρακτηρίζεται «στοχαστικός» και «φιλόσοφος», κι ακόμη «ποιητής», μέσα από το διάλογό του με τον πρωταγωνιστή-ήρωα Πιοζ Νάμε, τον οποίο μυεί στη ζωή. Παραθέτουμε κατάλογο των ονομάτων: Πέρα Κότα (οδός) < Τέρα κόττα Αλασάρμη (περιοχή) < άλας άρ(λ)μη Πιοζ Νάμε Θαλερός (ο πρωταγωνιστής ήρωας) < Ποιος να είμαι; / [Αρχηγός των Γάτων και των Φιδιών] / Πιοζ Νάμε Δρυάδης / [Προστάτης των Δασών, των Φυτών και όλης της Γης] Εγομόνη Μουπάντα (η πρωταγωνίστρια ηρωίδα) < Εγώ, μόνη μου πάντα Τίνα Μεθέλη (η υπηρέτρια) < Τι να με θέλει; Τρεχατόρα (γάτα) < Τρέχα τώρα Σοπακιάκου (γάτα) < Σώπα κι άκου Αλουκίτα (γάτα) < Αλλού κοίτα Κινατόβρης (γάτα) < (Ε)κεί να το βρεις Μπεζμέσα (γάτα) < Μπες μέσα Ελίκωπας (λόφος) Τίμος Νιάξιος (όνομα προσωπικού οδηγού) < Τιμόνι άξιο! Πάνος Μουπάντας (ο σύζυγος της Εγομόνης) Σιγάμης Δεντόβρος (αστυνομικός επιθεωρητής) < Σιγά μη δεν το βρω! Τομπιάνος (αστυνομικός) < Τον πιάνω! Ιμεγός (συμμαθητής) < Είμαι εγώ! Οποσίπα (συμμαθήτρια) < Όπως είπα Πεσκιάλα (συμμαθήτρια) < Πες κι άλλα Πιόκας Λαμαζής (παλιός φίλος της Εγομόνης) < Πιο καλά μαζί
Κολουμβρία (χώρα κοντά στον Ισημερινό) < Κολομβία Μήτας Αμφήκης (αστυνομικός) < Μη τας Α(μ)φήκεις 29 28 Αμφιλύκη (νεράιδα, νησί) Οφιούντα (νησί) < όφις Οφιμέδοντας ο Μαγικός / Ερπετοκράτης ο Αρχαίος / Μάγος Μπερνάρ ο Σκληροτράχηλος (κύριος συνεργάτης στην απαγωγή του παιδιού) Μυρμήγκι (νησί) Σακολέβας (ο «ήμερος» δεσμοφύλακας) Μακαράς (ο «άγριος» δεσμοφύλακας) Γοβιός (ψαράς) Βαθιώ (βάρκα) Μαΐστρος (ψαράς) Πουνέντης (ψαράς) Βάρδιας (ψαράς) Ρόδινο Σπιτικό (σπίτι) Τράμος Ντάνας (καπετάνιος) < tramontana (= θυελλώδης βοριάς) Ανακόντη (πόλη της Κολουμβρίας) Κορανέλας (ποταμός της Κολουμβρίας) Ισίδωρος Πελαγίτης (πατέρας του Πιοζ Νάμε) Λαμπιτώ Αλικράτη (μητέρα του Πιοζ Νάμε) Δόλιχος (βουνό) Ιμερτή Πελαγίτη (θεία του Πιοζ Νάμε) Πόρφη (πλοίο του Τράμου Ντάνα) Κούρος Συβότης (β καπετάνιος) < Κούρο Σίβο Πεζόμαχος Σκοπελίτης (λοστρόμος) Πεζόμαχος Σκόπας (λοστρόμος) Ακέτυλος Σάλικος (γιατρός) < Ακετυλοσαλικιλικό (οξύ) Μιμπατής Αμφήκης (συμμαθητής) < Μην πατείς Ανθοκάπαρη (νησί) < Ανθός καρπός Ευρυπέλαγος < Ευρύ πέλαγος Σφοντύλω Λούλης Καντηλίτσα (οδός) Διαμήκης (ποταμός της Πούντα Γρόσια) < Διά μήκος Απόπτης (κορυφή του Δόλιχου) < Από όπτης (όποπα) Κυπάρισσος (χωριό στον Δόλιχο) Οξύβελος (δάσος στον Δόλιχο) Καλλίστη (το νησί Οφιούντα) Ποπόκα-Λίβα (χωριό μέσα στη ζούγκλα της Κολουμβρίας) < Πω, πω, καλύβα! Πάραπι-Σοβλέπο (αρχηγός του χωριού Ποπόκα-Λίβα) < Παραπίσω βλέπω Λύκιος Ανωθώρης (αρραβωνιαστικός της Ιμερτής) < Άνω θωρώ Φτελιά (χωριό) Σιγανή Σωπασή (γυναίκα του ξενοδόχου) < Σώπα εσύ Δωράτος Πλευροτήγανος (πελάτης της ταβέρνας) < Πλευρό τηγάνι Μαρμάρω Σωπασή (κόρη της Σιγανής) Δρύοψος (πατέρας του Πιόζ Νάμε) < Δρυς όψη (όποπα) Κυανελάτη (μητέρα του Πιόζ Νάμε) < Κυανή Ελάτη Κλάδης (ξάδελφος της Μαρμάρως) < Κλαδί Σούλφιος Αμίδας (γιατρός) < Σουλφαμιδόσκονη Μπαρούμας Δαβακίας (ασυρματιστής) < Καββαδίας Δικαιάρχης Λεγάτος (δικηγόρος) < Δίκαια άρχω Legatus (= ο σύμβουλος) Τίτος Μιστίλος (ναυτικός στην Πόρφη) < Ναυτίλος
μυστηρίου της απαγωγής του οχτάχρονου αγοριού. Με στόχο την αμείωτη Η παραμυθική πλοκή της ιστορίας (η κατάρα του μάγου Οφιμέδοντα και το 31 30 Ρούβος Σωπασής (ξενοδόχος) Κορυθαλία (πόλη) Μελιτίνα (ζαχαροπλαστείο) Χρυσό Κολίμβριο (εστιατόριο) Ιωσηφίνα Βικτωρία Κορνηλία Μιμίνα Ιδεθέα < ίδε θέα Αστρομέδα (πόλη-λιμάνι) * * * Στο αστυνομικής πλοκής αυτό εφηβικό-νεανικό μυθιστόρημα, ο παντογνώστης αφηγητής αποκαλύπτει τα πράγματα της ιστορίας με φειδώ και τέχνη. Το κουβάρι ξετυλίγεται αργά, μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, λεπτό προς λεπτό, και τόσο σιγά που «αγανακτεί» ο αναγνώστης. Ωστόσο, δεν τον αποθαρρύνει. Σιγά αλλά σταθερά και κυρίως δραματικά τον οδηγεί προς τη λύση του ένταση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη, οι πληροφορίες δίνονται από τον αφηγητή, με εστίαση σε όλους τους σημαντικούς χαρακτήρες της ιστορίας. Ο αφηγητής θα μπορούσε να παραβληθεί με τον μυθικό Άργο τον πολυόμματο. Βλέπει με τα μάτια όλων των προσώπων, ακόμη και των προσωποποιημένων ζώων, τα πράγματα. Ο συγγραφέας «εκβιάζει», θα μπορούσαμε να πούμε, άγει και φέρει τον αναγνώστη να διαβάσει ως το τέλος το μυθιστόρημα, χωρίς να το αφήσει στιγμή, και αυτό το πετυχαίνει με την τεχνική των λανθασμένων ή μη επαληθεύσιμων υποθέσεων από μέρους τού αναγνώστη. Διαβάζοντας το έργο έχουμε πολλές φορές την αίσθηση ότι βλέπουμε ταινία στην τηλεόραση ή θεατρικά, επί σκηνής, επεισόδια: και στα λόγια και στις κινήσεις και σε κάθε τι που συνοδεύει την επικοινωνία αυτή. Έχουμε την αίσθηση ότι τα πράγματα λέγονται όπως ενδεχομένως τα έχουμε δει και ακούσει στην οθόνη. Τις εικόνες, τη μια να διαδέχεται την άλλη. Γι αυτό και το έργο είναι όχι μόνον κάτι πνευματώδες στη σύλληψη και την εκτέλεση, αλλά αποτελεί και ένα έξυπνο και υπονομευτικό σχόλιο της καθημερινής μας κοινωνικής πραγματικότητας. * * * χρονικό όριο που τίθεται ως απαγόρευση: να μην μπορεί ο μικρός ήρωας, ο Πιοζ Νάμε, να μάθει ποιοι είναι οι γονείς του και να ζήσει σε μια δραματική ορφάνια έως ότου συμπληρωθούν τα οκτώ του χρόνια) καθώς και η δομή της σχετίζονται με τη μυητική αφηγηματική δομή και το μαγικό στοιχείο στο μυθιστόρημα. Το υπερφυσικό στοιχείο εμφανίζεται ως η αιτιακή απαρχή αλλά και η αιτιολογημένη κατάληξη-λύση-κάθαρση του μυθιστορήματος. Δίαυλοι του υπερφυσικού αποτελούν οι ψυχικές καταστάσεις, τα όνειρα, οι επιθυμίες των χαρακτήρων-προσώπων. Γι αυτό και εντοπίζουμε μια νεράιδα (Αμφιλύκη), έναν μάγο (Οφιμέδοντας ο Μαγικός/Ερπετοκράτης ο Αρχαίος/Μάγος), μεταμορφώσεις προσώπων σε δέντρα (Δρύοψος, πατέρας του Πιόζ Νάμε, Κυανελάτη, μητέρα του Πιόζ Νάμε) στην κατά τα άλλα «ρεαλιστική» ιστορία. Το υπερφυσικό στοιχείο λοιπόν συνυπάρχει με το ρεαλιστικό και συνεπικουρείται από το εξωτικό στη μυθοπλασία. Έτσι, θα μπορούσαμε να εντάξουμε τη μυθιστορηματική αυτή γραφή στον μαγικό ρεαλισμό. Όμως, εντελώς παράδοξα, τίποτε άλλο δεν δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση του πραγματικού και της καθημερινότητας όσο τα ονόματα προσώπων, τόπων και αντικειμένων. Μ αυτά ο συγγραφέας δημιουργεί έναν κόσμο που φαίνεται οικείος και καθημερινός αλλά και κάπως παράξενος, τόσο αληθοφανής και τόσο πραγματικός ταυτόχρονα. Ιδιαίτερα, με τα ονόματα των χαρακτήρων-προσώπων που ανακαλούν στη συνείδηση του αναγνώστη σκέψεις, συμπεριφορές και ιδέες της καθημερινής μας ζωής, ο συγγραφέας δίνει μια νότα κοινωνικού ρεαλισμού στην ιστορία του. Η ερωτηματική μορφή (ποιος να μαι;) και παράλληλα η υπαρξιακή σημασία του ονόματος του οχτάχρονου ήρωα Πιοζ Νάμε προδιαγράφει μια ιστορία αναζήτησης, περιπετειών και εμπειριών προς αναζήτηση του εαυτού του. Η
προϊούσα επεισοδιακή κατάκτηση εμπειριών από μέρους του προσδίδει στο αφήγημα μυητικό χαρακτήρα και στον ήρωα τη σταδιακή ωρίμανση. Η ωρίμανση όμως επέρχεται σ ένα μικρό αλλά γεμάτο από περιπέτειες και εμπειρίες χρονικό διάστημα και ως εκ τούτου αποτελεί ψυχοπνευματική και όχι σωματική ωρίμανση. Η μυητική δομή, όπως και σε άλλα παιδικά-νεανικά μυθιστορήματα 6, επιβάλλει μια ουσιαστική και ποιητική με την έννοια της ποιητικότητας και του λυρισμού ονοματοποιία στις επιλογές του συγγραφέα, ενώ παράλληλα δημιουργεί μια αίσθηση κοινωνικού ρεαλισμού στον αναγνώστη. ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ β ι β λ ι ο π α ρ ο υ σ ί α σ η 106 ΙΟΥΝΙΟΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 32 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Από τους όρους «ονοματοποιία», «ονοματοθεσία», «κατονομασία», ο πρώτος είναι ο πιο κατάλληλος, γιατί μας παραπέμπει ευθέως στην ποίηση, με την έννοια του «ποιώ», και στην ποιητική, την αναλυτική σπουδή της ποίησης και γενικότερα της λογοτεχνίας, που τη μελετά ως σύστημα σημείων. 2. Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος, «Το Ποντιακό παραμύθι: Ονόματα ηρώων και μυθοποιητική φαντασία», στον συλλογικό τόμο Ο ποντιακός ελληνισμός και η παιδεία του. Παρελθόν, παρόν και μέλλον, Εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη, 2007, σσ. 347-356. 3. «Ο λόγος γεννιέται μέσα στο διάλογο σαν η ζωντανή απόκρισή του, και διαμορφώνεται μέσα σε μια αμοιβαία διαλογική δράση με τη λέξη του άλλου, στο εσωτερικό του αντικειμένου (conceptualiser) το αντικείμενό του χάρη στο διάλογο» (Μπαχτίν, Μ., Esthétique et théorie du roman (1978), μτφρ.: Γ. Σπανός, Προβλήματα λογοτεχνίας και αισθητικής, Αθήνα, Πλέθρον, 1980, σ. 133). 4. Κωστής Α. Μακρής, Ο Πιοζ Νάμε και οι πέντε γάτες, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2010, σ. 15. 5. Ο Tzvetan Todorov, στο δοκίμιό του Μίμηση και αιτιολόγηση, διερμηνεύοντας την άποψη του Diderot για τον ποιητικό λόγο, ότι μοιάζει με τα ιερογλυφικά, μας επεξηγεί για την παρουσία και την ποιητική ουσία του συμβόλου: «Ο Diderot ονομάζει ιερογλυφικά εκείνες τις ακολουθίες λόγου που ευθέως μιμούνται το σημαινόμενο πράγμα, ή το σημαίνον είναι η εικόνα του σημαινομένου σήμερα θα τα ονομάζαμε αιτιολογημένα σημεία ή σύμβολα», στο: Théories du symbole, Point, Paris, 1977, σ. 166. 6. Αλέξανδρου Ν. Ακριτόπουλου, «Μύηση και απελευθέρωση στο εφηβικό μυθιστόρημα: ο Δομήνικος του Μάνου Κοντολέοντος», στο: Σύγχρονη εφηβική λογοτεχνία, από την ποιητική της εφηβείας στην αναζήτηση της ερμηνείας της, επιμέλεια: Μένη Κανατσούλη-Δημήτρης Πολίτης, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2011, σσ. 175-188. 33/1
για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Μαρία Αγγελίδου Η ΤΡΙΤΗ ΜΑΓΙΣΣΑ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 22 Μια φορά κι έναν καιρό ζούσαν μες στα παραμύθια οι καλές και οι κακές μάγισσες... Όμως και σήμερα υπάρχουν μάγισσες, που είναι μέσα σ όλες τις δουλειές, πρώτες και καλύτερες. Η μικρή κόρη μιας μάγισσας δε θέλει να κάνει καμιά δουλειά και μοναχά θέλει να τριγυρνά στον κόσμο, όχι βέβαια με το σκουπόξυλο, αλλά με την περιέργειά της για να βλέπει και να ακούει, και να πλάθει με τη φαντασία της παραμύθια, παρέα με γίγαντες και νάνους, δράκους και βασιλιάδες, αλεπούδες και βατράχια, βασιλόπουλα και ζητιάνους... Θ.Χ. Σοφία Ζαραμπούκα ΤΟ ΝΟΣΤΙΜΟ ΠΟΝΤΙΚΙ Εικ.: Σοφία Ζαραμπούκα Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 26 Στη σειρά «Μικρές Καληνύχτες», που διαβάζονται σε δέκα λεπτά, εντάσσεται και το νέο παραμύθι της συγγραφέα. Ο νέος ένοικος του σπιτιού είναι ένας άσπρος ποντικός, ακροβάτης και ναζιάρης. Τον αγαπούνε όλοι στο σπίτι γιατί τους διασκεδάζει με τα καμώματά του. Είναι κι αυτό ένα προσόν για ν αποκτήσεις φίλους. Κάθε δεύτερη σελίδα, η συγγραφέας έχει εικονογραφήσει μια ολοσέλιδη εικόνα που την εμπλουτίζει με ένα τετράστιχο ποιηματάκι. Α.Β. Νανά Μαρμαρά-Δαγιόγλου Η ΓΑΤΟΥΛΑ ΤΗΣ ΒΙΤΡΙΝΑΣ Εικ.: Άγγελος Κομίνης Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 35 Στο μικρό ανθοπωλείο της γιαγιάς Αμαλίας ζει ευτυχισμένη η πρασινομάτα Μιμή. Κάποια στιγμή όμως τα πράγματα αλλάζουν. Και τότε... Ενα παραμύθι ζεστό, ζωντανά γραμμένο. Η εικονογράφηση, τόσο όμορφη, έγχρωμη, το συνοδεύει το ίδιο επιτυχημένα. Γ.Γ.-Σ. Αμάντα Μιχαλοπούλου ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΜΗΝ ΚΟΨΩ ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΜΟΥ Εικ.: Απόστολος Καραστεργίου Πατάκης, Αθήνα 2004, σελ. 38 Η Ξανθή έχει μαλλιά μακριά ως το πάτωμα, που δημιουργούν μεγάλη δυσκολία στο χτένισμα, στο λούσιμο. Όμως εκείνη δε θέλει να τα κόψει. Όταν η μαμά της κι ο μπαμπάς της πήγαν την Ξανθή στο κομμωτήριο, εκείνη έβαλε τα κλάματα και τα ψαλίδια τη λυπήθηκαν τόσο πολύ που στράβωσαν τις μύτες τους. Όλοι προσπάθησαν να πείσουν την Ξανθή ότι χωρίς αλλαγές η ζωή θα ήταν πολύ πληκτική ίδιες εποχές, ίδιο τραγούδι, ίδιο φαγητό... Τελικά η Ξανθή έγινε πιο σοφή, ένιωσε όμορφη, γενναία και πιο ευτυχισμένη. Θ.Χ. Μελίνα Καρακώστα ΜΗ ΚΑΙ ΜΗ ΚΑΙ Ο ΦΙΛΑΡΑΚΟΣ Εικ.: Χρύσα Λαμπρακοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 24 Ο μικρός Άγγελος ακούει συνέχεια τη μαμά του να του λέει «μη και μη». Μια μέρα βρίσκει ένα σκυλάκι και το κρύβει για να μην ακούσει άλλο ένα «μη». Όταν όμως οι γονείς του το ανακαλύπτουν, θέλουν να το διώξουν. Τότε ο Άγγελος βρίσκει έναν αποτελεσματικό τρόπο για να κρατήσει κοντά του το αγαπημένο του ζωάκι. Καλογραμμένες σελίδες σχετικά με τη φιλοζωία και τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Λ.Ψ. Ιωάννα Μπαμπέτα Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΛΥΚΟΣ Μετ.: Μυρτώ Δεληβοριά Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 45 Κάνουν εκλογές οι λύκοι; Και βέβαια κάνουν, όταν θέλουν να διαλέξουν τον πιο κακό αρχηγό τους. Προηγουμένως συζητούν, λένε τις απόψεις τους, διαφωνούν, αλλά στο τέλος συμφωνούν όλοι ότι χρειάζεται μια κάποια αλλαγή. Και φυσικά, ψηφίζουν ανάλογα. Βιβλιαράκι ενταγμένο στη σειρά «Μικρές Καληνύχτες». Α.Β. 34/2 35/3
Ράνια Μπουμπουρή ΚΟΙΜΗΣΟΥ ΜΑΖΙ ΜΟΥ, ΜΑΜΑ! Εικ.: Μάρω Αλεξάνδρου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 40 Ο Τίμος, το μικρό αρκουδάκι, φοβόταν το βράδυ και ήθελε να κοιμάται στο κρεβάτι των γονιών του. Ώσπου μια μέρα έκανε μια γενναία πράξη κινδύνεψε για να σώσει τη ζωή ενός μικρού πουλιού που παραλίγο να πνιγόταν στο ποτάμι. Το κατόρθωμά του τον γέμισε με ωραία συναισθήματα, αφού ένιωσε περήφανος μεγάλος και δυνατός. Πώς λοιπόν θα επέτρεπε στον εαυτό του να φοβάται το βράδυ, ή θα πήγαινε ξανά στο κρεβάτι των γονιών του; Θ.Χ. Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη ΕΝΑ ΑΔΕΛΦΑΚΙ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΕΝΙΑ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 40 Η Θαλασσένια είναι δυστυχισμένη γιατί πιστεύει πως ο μπαμπάς και η μαμά της αγαπάνε μόνο το καινούριο αδελφάκι. Βρίσκεται τρόπος να το ξεφορτωθεί. Μα όταν ο Τζίτζι χάνεται, τότε νιώθει πως το αγαπάει και κείνη. Η ζήλεια του παιδιού για το καινούργιο μωρόαδελφάκι είναι το κεντρικό θέμα του παραμυθιού αυτού. Η έγχρωμη εικονογράφηση ζωντανεύει ακόμα περισσότερο το κείμενο, που το συνοδεύουν τέσσερις σελίδες συμβουλευτικές για τους γονείς. Γ.Γ.-Σ. Μαρία Παπαγιάννη ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ; Εικ.: Σοφία Τουλιάτου-Πέτρος Μπουλούμπασης Εξώφ.: Γεωργία Μ. Σωτήρχου Πατάκης, Αθήνα 2004, σελ. 22 Ο Πέτρος είναι μεγαλύτερος απ τα δυο του αδέρφια, ο αρχηγός τους, κι ας φοβάται τους κεραυνούς, το σκοτάδι, τα ζουζούνια Ο Πέτρος πηγαίνει στην πρώτη τάξη και ξέρει να διαβάζει, γι αυτό και τ αδέρφια του όλο τον ρωτούν: τι διαβάζεις; Τον ακολουθούν στα παιχνίδια και δεν τον μαρτυρούν στις ζαβολιές, κι εκείνος παίζει μαζί τους, αλλά και τα προστατεύει, αφού είναι ο αρχηγός. Θ.Χ. Μάκης Τσίτας ΠΑΡΕ ΜΕ ΚΙ ΕΜΕΝΑ ΜΑΖΙ ΣΟΥ! Εικ.: Πωλίνα Παπανικολάου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 40 Ο Νίκος δεν έχει φίλους, παρά μόνο την αδελφή του. Νόμιζε πως θα πήγαιναν στο ίδιο σχολείο, μα αυτός θα πάει στο Νηπιαγωγείο. Δυστυχισμένος, ξεκινά την πρώτη σχολική μέρα, μα εκεί γνωρίζει καινούργιους φίλους, γνωρίζει παιδιά... τόσα παιδιά! Έτσι ξεκινά η όμορφη ζωή του στο σχολείο χωρίς την αδελφή του. Γ.Γ.-Σ. 36/4 Αντώνης Παπαθεοδούλου Ο ΡΑΦΤΑΚΟΣ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ Εικ.: Ιρις Σαμαρτζή Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 25 Ο Γενναίος Ραφτάκος είναι γνωστός στα παιδιά από το ομώνυμο παραμύθι, όπου καταφέρνει και τα βάζει με γίγαντες για να πετύχει το σκοπό του. Στο σύγχρονο αυτό παραμύθι, ήρωας είναι ένας ραφτάκος που αντί να ράβει πανιά και υφάσματα ράβει και δημιουργεί λέξεις. Ευφάνταστο εύρημα που ο συγγραφέας χειρίζεται θαυμάσια. Ένα βιβλίο τρυφερό και έξυπνο, για μικρά παιδιά με μεγάλη φαντασία, και για νέους γονείς με κέφι να μεταδώσουν στα βλαστάρια τους κείμενα με ποιότητα. Α.Β. Αντιγόνη Τσίτσιλα KOMΠΙΟΥΤΕΡΟΥΛΗΣ Ο ΕΞΥΠΝΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ Εικ.: Βίλλυ Καραμπατζιά Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 40 Ο Κομπιουτερούλης, ο έξυπνος υπολογιστής, ήρθε στην τάξη και μαθαίνει στα παιδιά τα μυστικά του. Δίνει όχι απλά τα... στοιχεία της ζωής του, αλλά τις σωστές και απαραίτητες συμβουλές για το πόση παρέα μπορούν να κάνουν μαζί του. Ένα ενδιαφέρον βιβλίο που θα μυήσει τα παιδιά στον κόσμο των υπολογιστών, μαθαίνοντάς τους τις βασικές έννοιες. Η έγχρωμη εικονογράφηση βοηθάει στην εμπέδωση αυτής της γνώσης. Γ.Γ.-Σ. 37/5