ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου
Η σύγχρονη αγορά εργασίας Η αγορά εργασίας μεταβάλλεται και διευρύνεται Η εργασία οργανώνεται με πιο ευέλικτους τρόπους, αλλάζει δομή και λειτουργία Αναδύεται η έννοια της «απασχολισιμότητας» Αποδόμηση παραδοσιακών μορφών σταδιοδρομίας Νέες μορφές σταδιοδρομίας κάνουν την εμφάνισή τους (απρόβλεπτη, πολύπλευρη, ασταθής, κυκλική, μεταβατική σταδιοδρομία) Δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων απαραίτητων για την αυτοδιαχείριση της σταδιοδρομίας και της δια βίου εκπαίδευσης (Lo Presti, 2009)
Νέες μορφές σταδιοδρομίας Πρωτεϊκός εργαζόμενος: αντιμετωπίζει τις ευκαιρίες ή τις απειλές που εμφανίζονται στην επαγγελματική του ζωή, ακόμη, και όταν οι εσωτερικευμένες αξίες και πεποιθήσεις του έρχονται σε αντίθεση με αυτές του επαγγελματικού περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκεται (Briscoe & Hall, 2006). Η χωρίς όρια σταδιοδρομία αναδεικνύει έναν εργαζόμενο που είναι πρόθυμος να προχωρήσει σε μεταβάσεις μεταξύ διαφόρων επαγγελμάτων, ενασχολήσεων ή οργανισμών ή να εξερευνήσει ένα νέο επαγγελματικό περιβάλλον (Sullivan & Arthur, 2006). Η σταδιοδρομία του καλειδοσκόπιου περιγράφει την αλλαγή των προτύπων σταδιοδρομίας έτσι ώστε να οργανώνονται με νέους τρόπους οι σχέσεις και οι ρόλοι του ατόμου (Sullivan & Mainiero, 2008).
Ο εργαζόμενος του σήμερα Δεκτικότητα στην αλλαγή Αποδοχή της ρευστότητας του περιβάλλοντος Αξιοποίηση ευκαιριών & προκλήσεων Ενσωμάτωση νέων ρόλων στην επαγγελματική ταυτότητα (π.χ.προσωρινός, με σύμβαση, αυτοαπασχολούμενος) Συνεχής μάθηση μέσα από τη επαγγελματική πορεία ο «διευθύνων σύμβουλος» (CEO) του εαυτού του ευθύνη της σταδιοδρομίας του να εντοπίζει ευκαιρίες, να συγκεντρώνει εφόδια 4
Ο εργαζόμενος του σήμερα κάθε άτομο γίνεται ουσιαστικά ο ενεργός δημιουργός της πραγματικότητάς του, και όχι, ο συμμετέχων σε μια παθητική μάθηση και ανάπτυξη. δίνεται έμφαση στην υποκειμενικότητα του ατόμου και στην προσωπική ερμηνεία της πραγματικότητας, στο πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η υποκειμενική εμπειρία. ο σύμβουλος δεν είναι απλά και μόνον ο ειδικός του επαγγελματικού προσανατολισμού αλλά ο διευκολυντής και «συγκατασκευαστής» της προσωπικής ανάπτυξης και του σχεδιασμού ζωής του ατόμου (Καλίρης και Κρίβας, 2013)
Νέα δεδομένα στην επαγγελματική συμβουλευτική Παύει πλέον να είναι μια χρονικά οριοθετημένη παρέμβαση Αντιμετωπίζει το άτομο ολιστικά και όχι σαν ένα άθροισμα χαρακτηριστικών Εστιάζει στις εμπειρίες που αναδεικνύονται από τη διαβίωση του ατόμου στο περιβάλλον Ενδιαφέρεται για το «πώς» και όχι για το «τι» Αποτελεί δυναμική διαδικασία/ ενεργός ρόλος του πελάτη Έχει προληπτικό χαρακτήρα, εκπαίδευσης και ενδυνάμωσης Επιδιώκει να προσφέρει ελπίδα και δυνατότητες στους ανθρώπους
Στόχοι επαγγελματικής συμβουλευτικής Επιλογή σταδιοδρομίας και λήψη αποφάσεων δια βίου διαδικασία Ανάπτυξη δεξιοτήτων προσαρμοστικότητας κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής ανάπτυξης, των μεταβάσεων, των τραυμάτων Ενθάρρυνση των πελατών να παραμείνουν ανοιχτοί σε ευκαιρίες που μπορεί να προκύψουν, όταν τα δεδομένα αλλάζουν Απάντηση στο ερώτημα «ποιος είμαι;» και «τι γνωρίζω;» Αντίληψη του εαυτού, ως προοπτική για το μέλλον/ η σταδιοδρομία μετατρέπεται σε μια ευρύτερη πρόκληση, αυτή του σχεδιασμού ζωής. Ενθάρρυνση του ατόμου να αποδώσει νόημα στη σταδιοδρομία του
Επαγγελματική Συμβουλευτική Προσεγγίζει το άτομο ολιστικά, λαμβάνοντας υπόψη όλους τους ρόλους που καλείται να παίξει, καθώς εμπλέκεται στη διαμόρφωση της σταδιοδρομίας του, δίνει σημασία στο περιβάλλον του ατόμου τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν, στην αλληλεπίδρασή του μέσα σ' αυτό και στο πώς το ίδιο αντιλαμβάνεται το πώς αλληλεπιδρά μέσα σ' αυτό. Στοχεύει στην ενίσχυση της προσαρμοστικότητας, δηλαδή στο να έχει το άτομο προοπτική για το μέλλον, να ελέγχει τον εαυτό του, να πιστεύει στις δυνάμεις του και να ανακαλύπτει εναλλακτικές λύσεις, παρά το κλίμα ρευστότητας που επικρατεί. Η σταδιοδρομία μετατρέπεται σε σχεδιασμό ζωής. Η επαγγελματική συμβουλευτική αποκτά προληπτικό χαρακτήρα.
Τεχνικές επαγγελματικής συμβουλευτικής [1] Υιοθέτηση της αφηγηματικής προσέγγισης: το άτομο μπορεί να ακούσει τη δική του φωνή να μιλά ανοικτά, ίσως για πρώτη φορά, για τη σταδιοδρομία του, να αποδίδει νόημα σε αυτήν (McIlveen & Patton, 2007) Έτσι, η σταδιοδρομία «χτίζεται» μέσα από μικρές ιστορίες, μέσα από τις οποίες εκφράζεται η αυτοαντίληψη και δίνεται νόημα στους διάφορους ρόλους της ζωής Το περιεχόμενο αυτού του νοήματος δείχνει πώς ο εαυτός του χθες εξελίχθηκε στον εαυτό του σήμερα και πώς θα οδηγηθεί στον εαυτό του αύριο (συνοχή και συνέχεια) Η ανάπτυξη της ταυτότητας αποτελεί μια δια βίου διαδικασία/αναθεωρείται από το άτομο συνεχώς σε συσχέτιση με κοινωνικές θέσεις, κοινωνικούς ρόλους και διαπροσωπικές σχέσεις.
Τεχνικές επαγγελματικής συμβουλευτικής [2] Στόχος: η συγκατασκευή νέων αφηγήσεων/ καινούργια νοηματοδότηση της πραγματικότητας/ ενεργή δράση/ ανάπτυξη μεταδεξιοτήτων Γνώσεων και δεξιοτήτων που διευκολύνουν τη διαχείριση της σταδιοδρομίας στο πλαίσιο των νέων συνθηκών αλλαγής και αβεβαιότητας Γνώσεων και δεξιοτήτων που αναφέρονται στη γενική ικανότητα του ατόμου να μάθει και να εφαρμόσει πιο ειδικές ικανότητες ή δεξιότητες μέσα σε ένα πεδίο (Savickas, 2015) Περιορισμοί: πιο χρονοβόρα, δυσκολότερο να εφαρμοστεί σε πελάτες που δυσκολεύονται να διαμορφώσουν προσωπικές αφηγήσεις, όπως για παράδειγμα σε παιδιά, υπάρχει σημαντικό κενό σε επίπεδο εκπαίδευσης.
Δεξιότητες διαχείρισης σταδιοδρομίας Σημαντικά εφόδια προσωπικής-επαγγελματικής ζωής που βοηθούν στην αυτοδιαχείριση της σταδιοδρομίας τη διαχείριση περίπλοκων μεταβάσεων τη διερεύνηση πιθανών ευκαιριών και προσωπικών δυνατοτήτων την αξιοποίηση διαθέσιμων ευκαιριών μάθησης την ενδυνάμωση της προσωπικής επάρκειας τη διευκόλυνση σηματοδοτήσεων το σχεδιασμό της σταδιοδρομίας Μπορούν να αναπτυχθούν και να καλλιεργηθούν μέσω κατάρτισης και επαγγελματικής συμβουλευτικής
Επαγγελματική προσαρμοστικότητα Δηλώνει το προσωπικό χαρακτηριστικό της ευελιξίας ή την προθυμία του ατόμου να αντιμετωπίσει τις μεταβάσεις με τις κατάλληλες ενέργειες Η προσαρμοστικότητα από μόνη της δεν αρκεί, ώστε να υπάρχει μια προσαρμοστική συμπεριφορά Το άτομο για να προσαρμοστεί χρειάζεται να αναπτύξει ικανότητες/ δεξιότητες προσαρμοστικότητας Γνώσεις και στρατηγικές (προσωπικές δυνάμεις) για να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις εκάστοτε μεταβάσεις και να φέρει την αλλαγή στη ζωή του και στο επαγγελματικό του περιβάλλον, με ισορροπία και αρμονία (Savickas, 2008)
Έχω προσαρμοστικότητα σημαίνει Είμαι ανοιχτός/ή σε νέες ιδέες και δεν διστάζω να τις διερευνήσω. Αναζητώ δραστηριότητες που θεωρούνται χρήσιμες για την επίτευξη προσωπικών και επαγγελματικών στόχων. Πειραματίζομαι με νέες δραστηριότητες και να ανακαλύπτω ενδιαφέρουσες επαγγελματικές ευκαιρίες. Προσπαθώ να έχω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου και στις ικανότητές μου. Αναλαμβάνω την ευθύνη των αποφάσεών μου. Καταλαβαίνω ότι είναι σημαντικό να έχω ένα υποστηρικτικό δίκτυο ανθρώπων και προσπαθώ συνεχώς να το διευρύνω.
Η αυτοαποτελεσματικότητα στο σχεδιασμό σταδιοδρομίας Αφορά στην προσωπική επάρκεια του ατόμου να αντεπεξέλθει σε ποικίλα θέματα που συνδέονται με τη σταδιοδρομία του Ενδυναμώνει την ικανότητά του να οργανώνει τις γνωστικές, κοινωνικές και συμπεριφοριστικές του δεξιότητες σε μια ενιαία πορεία δράσης για την εξυπηρέτηση των στόχων της σταδιοδρομίας (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Μυλωνάς & Αργυροπούλου, 2012)
Έχω αυτοαποτελεσματικότητα στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας σημαίνει Προσπαθώ να αναπτύσσω μια δυναμική αίσθηση του εαυτού μου, να κατανοήσω ποιος είμαι και πού βρίσκομαι τώρα. Διερευνώ τι έχω αποκομίσει από στιγμές προσωπικής υπερηφάνειας και από εμπειρίες επιτευγμάτων. Δεν σταματώ να μαθαίνω από τις εμπειρίες μου. Αναπτύσσω δεξιότητες και καλλιεργώ τις απαραίτητες γνώσεις που θα με βοηθήσουν να πετύχω με τον καλύτερο τρόπο τη μετάβαση από το Πανεπιστήμιο στην εργασία. Προσπαθώ να διαμορφώσω το νόημα της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας γνωρίζοντας ότι εγώ είμαι αυτός/ή που παίζει κεντρικό ρόλο σε αυτή.
Επαγγελματική ανθεκτικότητα η ικανότητα να αντιμετωπίζουμε τις αντιξοότητες στη σταδιοδρομία η ικανότητα προσαρμογής στις αλλαγές, ακόμη και όταν οι συνθήκες είναι αποθαρρυντικές ή αποδιοργανωτικές η ικανότητα να διερευνάς τις ατομικές σου δυνάμεις και να ελέγχεις τη ζωή σου, παρά τις δυσκολίες, τον πόνο, το πένθος ή τον θυμό που αισθάνεσαι αναπτύσσεται με τη βοήθεια υποστηρικτικού δικτύου, με τη θετική άποψη για τον εαυτό, τις καλές δεξιότητες επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων, τη διαχείριση του άγχους με υγιείς τρόπους, την προσφορά βοήθειας προς τους άλλους, και την αναζήτηση νοήματος στη ζωή
Έχω επαγγελματική ανθεκτικότητα σημαίνει Αντιλαμβάνομαι ότι είμαι αναπόσπαστο κομμάτι του κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο ζω και ότι βρίσκομαι σε άμεση αλληλεπίδραση με αυτό. Προσπαθώ να κατανοήσω τη διαδικασία της μετάβασης και αναπτύσσω δεξιότητες αναζήτησης εργασίας ή δεξιότητες για να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις της δουλειάς. Προσέχω τον βαθμό στον οποίο τα αρνητικά συναισθήματα με εμποδίζουν να σκεφτώ λογικά την παρούσα κατάστασή μου και τα μελλοντικά μου σχέδια. Επεξεργάζομαι τα συναισθήματα πόνου ή απώλειας που βιώνω για να διαχειριστώ την αλλαγή. Εμπιστεύομαι τις δυνάμεις μου και ασκώ επίδραση στο περιβάλλον μου, χωρίς να τα αφήνω όλα στην τύχη. Αναζητώ την ενεργό στήριξη της οικογένειάς μου, των φίλων μου και γενικότερα των σημαντικών άλλων για να διαχειριστώ τις δυσκολίες
Θετικός προσανατολισμός στο μέλλον ανάπτυξη αυτογνωσίας θετική προδιάθεση στην αλλαγή αξιολογώ δυνατότητες και αδυναμίες διευρύνω την αντίληψή μου για το τι είναι δυνατό και πιθανό εργάζομαι πάνω στο ζήτημα: «Τι άλλο θα μπορούσα να κάνω για να βελτιώσω την επαγγελματική μου πορεία ή για να φτάσω σεμια επιθυμητή σταδιοδρομία;».