ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΣ Το εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) είναι ένα υγρό το οποίο περιβάλλει τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό και είναι υπεύθυνο για την προστασία και τη θρέψη τους. Ο υδροκέφαλος είναι μια παθολογική κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση της ποσότητας του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ) μέσα στις κοιλίες του εγκεφάλου, η οποία προκαλεί διάταση του κοιλιακού συστήματος. Η διάταση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της ενδοκρανιακής πιέσεως και την εμφάνιση των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων του υδροκέφαλου. Υπάρχουν δυο είδη υδροκεφάλου, ο επικοινωνών και ο μη επικοινωνών υδροκέφαλος. Ο επικοινωνών υδροκέφαλος υπάρχει όταν η απόφραξη της ροής του ΕΝΥ γίνεται σε σημείο μετά το κοιλιακό σύστημα και ονομάζεται έτσι γιατι οι κοιλίες του εγκεφάλου συνεχίζουν να επικοινωνούν μεταξύ τους. Ο μη επικοινωνών υδροκέφαλος ονομάζεται και αποφρακτικός υδροκέφαλος διότι η ροή του ΕΝΥ παρεμποδίζεται από κάποια απόφραξη μέσα στο κοιλιακό σύστημα η οποία διακόπτει τη φυσιολογική επικοινωνία μεταξύ των κοιλιών. Μια από τις συχνότερες αιτίες αποφρακτικού υδροκέφαλου είναι η απόφραξη του υδραγωγού του Sylvius ο οποίος είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία της 3ης,ε την 4ην κοιλία του εγκεφάλου. Αυτό προκαλεί διάταση της 3ης και των δυο πλάγιων κοιλιών με διατήρηση φυσιολογικού μεγέθους της 4η κοιλίας.
Ένα άλλο συχνό είδος υδροκέφαλου ο οποίος εμφανίζεται συνήθως σε ηλικιωμένους είναι ο υδροκέφαλος φυσιολογικής πιέσεως. Αυτός είναι ένα είδος επικοινωνούντα υδροκέφαλου. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία μετά από τραυματισμό του εγκεφάλου, υπαραχνοειδή αιμορραγία, λοίμωξη, ή μετά από χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο. Συχνότερα όμως εμφανίζεται σε ηλικιωμένα άτομα επί απουσίας των προηγούμενων καταστάσεων. Η ακριβής αιτιολογία σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι ακόμα γνωστή και για αυτό το λόγο η κατάσταση αυτή ονομάζεται ιδιοπαθής υδροκέφαλος φυσιολογικής πιέσεως. Ο υδροκέφαλος μπορεί επίσης να διαχωριστεί σε συγγενή και επίκτητο. Ο συγγενής, είναι υδροκέφαλος ο οποίος υπάρχει κατά τη γέννηση και μπορεί να οφείλεται σε γενετικές ανωμαλίες ή σε διάφορες καταστάσεις που συμβαίνουν κατά τον τοκετό. Ο επίκτητος υδροκέφαλος συμβαίνει σε οποιοδήποτε σημείο της ζωής μετά τη γέννηση και μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα όλων των ηλικιών. Οι αιτίες μπορεί να είναι διάφορες όπως τραύμα ή λοίμωξη. Μια ξεχωριστή κατηγορία αποτελεί ο υδροκέφαλος ο οποίος εμφανίζεται σε άτομα μετά από αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια ή σε άτομα με εκφυλιστικές παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος όπως είναι η νόσος του Alzheimer s. Ονομάζεται υδροκέφαλος ex-vacuo και ουσιαστικά δεν αποτελεί υδροκέφαλο αλλά αύξηση των χώρων του εγκεφαλονωτιαίου υγρού λόγω ατροφίας του εγκεφαλικού παρεγχύματος.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Τα συχνότερα συμπτώματα του υδροκέφαλου είναι: Οξύς υδροκέφαλος κεφαλαλγία, ναυτία και έμετοι μεωση του επιπέδου της συνειδήσεως παραλύσεις εγκεφαλικών νεύρων αταξία διπλωπία και άλλες διαταραχές της οράσεως Χρόνιος υδροκέφαλος διαταραχές και δυσκολία στη βάδιση άνοια επιδείνωση του ελέγχου της διούρησης- ακράτεια ούρων Στα βρέφη και στα παιδία σημεία ενδεικτικά για υδροκέφαλο αποτελούν τα πιο κάτω: αύξηση της περιμέτρου της κεφαλής που δεν ταιριάζει στην ηλικία διεγερτικότατα, έμετοι προβάλλουσες και διατεταμένες πηγές στο κρανίο διάταση των επιφανειακών φλεβών στην κεφαλή κλίση των οφθαλμών προς τα κάτω και ανύψωση των βλεφάρων (σημείο του ανατέλλοντος ηλίου) διαταραχές στην αναπνοή)
ΔΙΑΓΝΩΣΗ Όταν υπάρχει η κλινική υποψία για υδροκέφαλο τότε πρέπει άμεσα να γίνει η πιο κάτω σειρά από εξετάσεις για να γίνει διάγνωση και να εκτιμηθεί η ανάγκη για θεραπευτική παρέμβαση Κλινική εξέταση: κυρίως νευρολογική εξέταση Απεικονιστικές εξετάσεις: o Μαγνητική Τομογραφία Εγκεφάλου (MRI) o Αξονική Τομογραφία Εγκεφάλου (CT scan) Εξετάσεις εγκεφαλονωτιαίου υγρού για να γίνει μέτρηση της πιέσεως και αξιολόγηση της πιθανότητας ανταπόκρισης του ασθενούς σε κοιλιοπεριτοναική παροχέτευση o Οσφυονωτιαία παρακέντηση o Συνεχής παροχέτευση o Μέτρηση της αντίστασης ροής του ΕΝΥ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η πιο αποτελεσματική θεραπεία του υδροκέφαλου είναι η τοποθέτηση συστήματος παροχέτευσης του ΕΝΥ από τον εγκέφαλο στην κοιλιά (ventriculo-peritoneal shunt), στην πλευριτική κοιλότητα (venticulo-pleural shunt) ή στους κόλπους της καρδιάς (ventriculo atrial shunt). Τα πιο πολλά συστήματα αποτελούνται από 3 κομμάτια:
κεντρικός καθετήρα ο οποίος βρίσκεται μέσα στις κοιλίες του εγκεφάλου και συνδέεται με βαλβίδα η οποία ελέγχει της ροή του ΕΝΥ ανάλογα με την πίεση αυτού περιφερικός καθετήρας ο οποίος παροχετεύει το ΕΝΥ στην κοιλιακή κοιλότητα Το σύστημα βρίσκεται εξ ολοκλήρου κάτω από το δέρμα και κανένα μέρος του δεν είναι εκτεθειμένο στην επιφάνεια του σώματος. Σε ορισμένες περιπτώσεις υδροκέφαλου οι οποίες πληρούν κάποιες συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να γίνει κοιλιοστομία της 3ης κοιλίας (3rd ventriculostomy). Σε αυτή την περίπτωση το νευροενδοσκόπιο προωθείται στο εσωτερικό των κοιλιών και με ένα μικρό εργαλείο δημιουργείται μια μικρή τρύπα στο έδαφος της τρίτης κοιλίας μέσω της οποίας το ΕΝΥ παροχετεύεται απ ευθείας στις βασικές δεξαμενές του εγκεφάλου παρακάμπτοντας το μέρος που είναι αποφραγμένο. Δρ. Πέτρος Στυλιανού Νευροχειρούργος Συνεργάτης Mediterranean Hospital of Cyprus