ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ & ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Ε Εξαµήνου σπουδών: ΜΚ 1011 «Αγωγή» 1η ιάλεξη: «Η έννοια της Αγωγής» Outdoor Education Ι ΑΣΚΩΝ: ρ. Κουθούρης Χαρίλαος, Λέκτορας στην ιοίκηση ραστηριοτήτων Αναψυχής Σε αυτή την θεµατική ενότητα οι φοιτητές γνωρίζουν : Τον ορισµό και το περιεχόµενο της Αγωγής Την σχέση µεταξύ Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Αγωγής Την σχέση µεταξύ προγραµµάτων περιπέτειας και αγωγής υπαίθρου Την σηµαντικότητα προγραµµάτων αγωγής υπαίθρου για τα παιδιά Να σχεδιάζουν προγράµµατα Τα προσόντα που απαιτούνται από τον επαγγελµατία συνοδό Την σχέση του καθηγητή Φ.Α. µε το αντικείµενο Ηαγορά της Υπαίθριας Αναψυχής Μία εξειδικευµένη αγορά, είναι η αγορά «της Υπαίθριας Αναψυχής» (Outdoor Recreation). Η αγορά αυτή εξυπηρετεί παγκοσµίως µερικά εκατοµµύρια πολίτες και τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε άνθιση. Περιλαµβάνει οποιαδήποτε δραστηριότητα, σπορ ή εµπειρία, που διενεργείται ή αποκτιέται σε περιβάλλον που είναι σχετικό µε την χρήση των φυσικών πόρων του πλανήτη µας. Χωρίζεται σε τέσσερις µεγάλες υποκατηγορίες Στην αγορά των Υπαίθριων ραστηριοτήτων Αναψυχής (Outdoor Activities). Συνήθως είναι τουριστικού χαρακτήρα, αποσκοπούν στην αναψυχή και την ευχαρίστηση του συµµετέχοντα, απαιτούν ενεργητική συµµετοχή και ταυτόχρονα εφαρµογή κανόνων ασφαλείας και συµπεριφοράς έναντι της φύσης Στην αγορά της Υπαίθριας Eκπαίδευσης (Outdoor Education). «Εκπαίδευση σε οτιδήποτε υπάρχει µέσα και γύρω από το φυσικό περιβάλλον, µε στόχο την ενηµέρωση και την γνώση του ατόµου για την φροντίδα και την προστασία του». Συνήθως, είναι µέρος υπαίθριων αναψυχικών προγραµµάτων, που ανάλογα µε το περιεχόµενό τους απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες και απαιτεί ενεργητική συµµετοχή και ευαισθητοποίηση (Coles, 2000 Στην αγορά προγραµµάτων Ανάπτυξης Ανθρώπινου υναµικού σε φυσικό περιβάλλον (Outdoor Development Management). Προγράµµατα ανάπτυξης και βελτίωσης ανθρώπινων σχέσεων και δεξιοτήτων. Αξιοποιώντας τις προκλήσεις του φυσικού περιβάλλοντος απαιτούν από τους συµµετέχοντες συνεργασία, δηµιουργικότητα, πνεύµα οµάδος και λύσεις προβληµάτων, εφαρµόζοντας άµεσα τις θεωρητικές γνώσεις του Μάνατζµεντ. 1
Το περιεχόµενο της Αγωγής Ασφαλές και Ελεγχόµενο Φυσικό Περιβάλλον Υπαίθριες ραστηριότητες Αναψυχής Αγωγή Περιβαλλοντική Ευαισθητοποίηση Ανάπτυξη εξιοτήτων Ζωής Στην κατηγορία της Θεραπευτικής Αναψυχής (Therapeutic Recreation). Προγράµµατα επανένταξης για χρήστες απαγορευµένων ουσιών, χρησιµοποιώντας τις θεραπευτικές ιδιότητες που προσφέρει το φυσικό περιβάλλον, καθώς και τις δυνατότητες συνεχούς ενασχόλησης µε υπαίθριες δραστηριότητες (Priest & Cass, 1997). Η αγωγή υπαίθρου εκλαµβάνεται ως εκπαιδευτική δραστηριότητα που σχετίζεται µε την ύπαρξη, την παραµονή, την κίνηση και την µάθηση σε υπαίθριο χώρο. Η αγωγή υπαίθρου δεν αποτελεί αυτοτελές µάθηµα στον χώρο του σχολείου, αλλά το περιεχόµενο των ενδιαφερόντων της, προσφέρει σηµαντικές ευκαιρίες στους µαθητές να ολοκληρώσουν τους στόχους για τους οποίους πηγαίνουν στο σχολείο. Η υπαίθρια αγωγή βοηθά το άτοµο να ενσταλάξει τον σεβασµό : για τον ίδιο τον εαυτό του, µέσα από την αναζήτηση της πρόκλησης σε δραστηριότητες περιπέτειας για τους άλλους, µέσα από την οµαδική εµπειρία και το µοίρασµα της ευθύνης στην λήψη αποφάσεων για το περιβάλλον µέσα από την άµεση εµπειρία και συµµετοχή σε δραστηριότητες στην φύση. Η συνεισφορά της Υπαίθριας Αγωγής στο πρόγραµµα µαθηµάτων του σχολείου αναπτύχθηκε από τους δασκάλους στηριζόµενοι στην άποψη ότι: Α) ο ρεαλισµός κοινωνικών αντικειµενικών στόχων, εξαρτάται από τον αµοιβαίο σεβασµό και εµπιστοσύνη που αναπτύσσεται µεταξύ δασκάλων και µαθητών κατά την διάρκεια των δραστηριοτήτων. Η συµµετοχή σε δράσεις και η εµπειρία της παραµονής (έστω και µικρή) µακριά από την πατρική εστία δίδουν ευκαιρίες για ατοµική ανάπτυξη και βελτίωση 2
Β) οι υπαίθριες δραστηριότητες περιπέτειας εκτελούµενες σε ένα περιβάλλον µε πρόκληση όπως, ποτάµια, βουνά, βράχια, λίµνες, θάλασσα, έχουν εκπαιδευτική και αναψυχική επίδραση σε νέα άτοµα Γ) η άµεση επαφή των ατόµων µε το περιβάλλον και αποκτούµενη εµπειρία, σε αστικό ή σε αγροτικό χώρο, ενεργοποιεί το άτοµο, αυξάνει την περιέργειά του καθώς και την δηµιουργικότητά του ) η συνύπαρξη µε άλλα άτοµα κατά την παραµονή σε φυσικό περιβάλλον και ιδιαίτερα µε τον εκεί πληθυσµό που δουλεύει και διαµένει µόνιµα, αποτελεί ευκαιρία για διεύρυνση των γνώσεων και ανάπτυξη υπευθυνότητας και ευθύνης Περιεχόµενο & εξιότητες της Αγωγής Το περιεχόµενο της Αγωγής αφορά σε ένα πλήθος ατοµικών και οµαδικών δεξιοτήτων και τεχνικών για αποτελεσµατική και ασφαλή κίνηση του ατόµου σ ένα διαφοροποιούµενο, προκλητικό και πολλές φορές εχθρικό περιβάλλον Μερικές δεξιότητες που αναπτύσσονται είναι: Η ικανότητα λήψης απόφασης, επιµερισµού των ευθυνών, υπευθυνότητας, που αναπτύσσονται στην περίοδο παραµονής σε ένα αντίσκηνο, σε ένα σκάφος, σε µία κατασκήνωση, ή περιβαλλοντικό κέντρο Ικανότητα παρατήρησης, ανάλυσης καταστάσεων, εξαγωγής συµπερασµάτων, ενεργοποίησης των αισθήσεων και του µυαλού Ικανότητα επικοινωνίας µε σύµβολα, αριθµούς, γρίφους Φυσικές ικανότητες, συντονισµού κίνησης, αντίληψης του χώρου χρόνου, ισορροπίας, αίσθηση της υγιεινής Τεχνικές γνώσεις γύρο από τις δράσεις, επισκευής και φροντίδας του εξοπλισµού και της περιουσίας, ευαισθητοποίηση για την φύση Σχέση Αγωγής & Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Η Αγωγή διεθνώς (Outdoor Education) διαχωρίζεται σε ή συνθέτεται από την Εκπαίδευση Περιπέτειας (Adventure Education) και την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Environmental Education) (Priest, 1986) 3
Η ελληνική πραγµατικότητα «Αγωγή» Για την Ελληνική πραγµατικότητα που δεν υπάρχει ανάλογη υποδοµή προτείνεται σαν προ-στάδιο της Εκπαίδευσης στην Ύπαιθρο (Outdoor Education), Η αγωγή 1. Υπαίθριες ραστηριότητες (Outdoor Activities) 2. Περιβαλλοντική Ευαισθητοποίηση (Environmental Awareness) 3. εξιότητες ζωής στην ύπαιθρο (Outdoor Development Human Skills) Καταγραφή των πιστεύω και των στάσεων µαθητών έναντι προγραµµάτων αγωγής υπαίθρου. Καταγραφή των αντιλήψεων των δασκάλων των δηµοτικών σχολείων έναντι του µοντέλου Αγωγής στα Ελληνικά σχολεία Σχεδιασµός προγραµµάτων µε στόχους ανάπτυξης συγκεκριµένων δεξιοτήτων αγωγής υπαίθρου. Σχεδιασµός ενός σχεδίου προβολής προγραµµάτων αγωγής υπαίθρου στον σύλλογο γονέων ενός δηµοτικού σχολείου. Καταγραφή της αντίληψης των γονέων, των φόβων και ενδόµυχων προκαταλήψεων, έναντι της συµµετοχής των παιδιών τους σε προγράµµατα αγωγής υπαίθρου Έρευνα στους διευθυντές των παιδικών κατασκηνώσεων για την στάση τους και τα πιστεύω τους για το ανωτέρω θέµα Σχετική βιβλιογραφία 1. Irmeli E. Palmberg & Jari Kuru (2000). Outdoor Activities as a Basis for Environmental Responsibility. The Journal of Enviromental Education, Vol. 31 No 4 32-36 2. Glenda Hanna (1995). Wilderness Related Environmental Outcomes of Adventure and Ecology Education Programming. The Journal of Environmental Education, Vol 27, No 1, 21-32 Θέµατα για συζήτηση Καταγραφή εµπειριών από την συµµετοχή σε προγράµµατα που αγγίζουν την έννοια της αγωγής υπαίθρου. Προτάσεις, για το πώς µπορεί να αντικατασταθούν τα προγράµµατα αγωγής υπαίθρου, µε άλλες διδακτικές ή µεθόδους απασχόλησης, µε τα ίδια αποτελέσµατα 4
Θέµατα για συζήτηση Ποιοι είναι οι λόγοι ανυπαρξίας προγραµµάτων που ενισχύουν την επαφή των παιδιών µε το φυσικό περιβάλλον στο ελληνικό σχολικό πρόγραµµα; Σαν γονέας, τι σας φοβίζει περισσότερο να στείλετε το παιδί σας σε προγράµµατα αγωγής υπαίθρου; Επίλογος Η Αγωγή αποτελεί πρόταση, για ένα νέο αντικείµενο για το ελληνικό πρόγραµµα σπουδών στην πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Σαφώς δεν είναι ένα υποχρεωτικό µάθηµα και µπορεί να γίνει µόνον µε την βοήθεια και την συνεισφορά του υπάρχοντος προσωπικού. Στις µέρες όµως, η παρουσία προγραµµάτων στα σχολεία, όπως οι «λευκές νύκτες» και οι «πράσινες τάξεις», εκφράζουν την πρόθεση της πολιτείας για ύπαρξη προγραµµάτων Αγωγής» στην ελληνική εκπαίδευση. 5