ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ζούμε στην εποχή της ραγδαίας εξάπλωσης των Μέσων Επικοινωνίας. Είμαστε στην εποχή της άμεσης γρήγορης και ταχύτατης εξάπλωσης της πληροφορίας, της πλήρους και ανεξέλεγκτης διάδοσης των πάσης φύσεως μηνυμάτων. Είμαστε στην εποχή της επικοινωνίας αλλά και της αποξένωσης. Ζούμε περισσότερο σ ένα κόσμο εικονικό παρά στην πραγματικότητα της ζωής. Τα ΜΜΕ τελικά δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα αλλά πολλές φορές τη δημιουργούν. Δημιουργούν άγχος και ανασφάλεια για τους ποικιλόμορφους «κινδύνους» που διατρέχουμε, δημιουργούν «ανάγκες» για υλικά και υπηρεσίες που στην πραγματικότητα μπορεί να μας είναι τελείως άχρηστες, δημιουργούν πρότυπα και στάσεις ζωής ξένες στην προσωπικότητα, τις δυνατότητες τις αρχές και τις παραδόσεις των μικρών κοινωνιών. Η συνεχής έκθεση - βομβαρδισμός των μαθητών με μηνύματα τα οποία δεν έχουν τη δυνατότητα λόγω ηλικίας να κρίνουν, να αξιολογήσουν και να εκτιμήσουν το ακριβές περιεχόμενό τους Τα παιδιά σήμερα είναι εθισμένα σ έναν εικονικό κόσμο που είναι δημιούργημα των τηλεπαιχνιδιών, των τηλεοπτικών σειρών, των ταινιών βίας, των βιντεοπαιχνιδιών, της άκρατης και αλόγιστης χρήσης της τεχνολογίας (υπολογιστής, κινητό, τηλεόραση κλπ.) Στην «πραγματικότητα» αυτή υπάρχουν οι επώνυμοι νικητές και το πλήθος των ανώνυμων κομπάρσων που το σενάριο τούς έχει θέσει το ρόλο του μόνιμου θύματος. Είναι οι αντίπαλοι του πρωταγωνιστή κι άρα «κακοί» και σε κάθε περίπτωση αναλώσιμοι που η άμεση εξολόθρευσή τους δεν αποτελεί εγκληματική ενέργεια αλλά «ιερή υποχρέωση». Η αξία της ζωής έχει μηδενική σημασία και η επιδέξια χρήση των πολυποίκιλων καταστρεπτικών μέσων είναι αυτή που καταξιώνει τον πρωταγωνιστή στα μάτια της Ομάδας. Η εθισμός λοιπόν σε μια τέτοια εικονική πραγματικότητα μεταφέρεται αναπόφευκτα και στην πραγματική ζωή τους, στην άμεση καθημερινότητά τους. Η σύγχυση ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό, οι δυσδιάκριτες διαφορές ανάμεσα στο είδωλο και το αντικείμενο και πολύ περισσότερο στο ρόλο του καθενός ως «υποκείμενο» πράξεων, που συνοδεύονται και από την προσωπική ευθύνη των αποτελεσμάτων, αμβλύνει σε εγκληματικό βαθμό τις όποιες αναστολές για την τέλεση εγκληματικών πράξεων. Το παιδί που «παίζει» τον εξολοθρευτή σ ένα βιντεοπαιχνίδι ταυτίζεται με τον «πρωταγωνιστή». Δεν υπάρχει το «εγώ» που σημαίνει συνείδηση των πράξεων και ευθύνη των ενεργειών, αλλά το «είμαι αυτός» που χωρίς συνέπειες οφείλω να νικήσω σε ένα προκαθορισμένο αγώνα, με μέσα και όπλα που έχουν προεπιλεγεί, κάποιους αντιπάλους που δεν γνωρίζω, που δεν με έχουν βλάψει σε τίποτα, που αποτελούν απλά εμπόδια στην πορεία μου και σε ορισμένες περιπτώσεις απαραίτητοι αντίπαλοι μέσα από τη εξολόθρευση των οποίων θα «καταξιωθώ» καλύτερα στην ομάδα σαν ικανός, σαν νικητής. Αυτή η μεταφορά σε τρίτο πρόσωπο όλων των ενεργειών μου και επομένως και των συνεπειών τους τις απενδύει από οποιαδήποτε ατομική ευθύνη και τις στερεί οιουδήποτε ηθικού περιορισμού. Το φανταστικό σενάριο των βιντεοπαιχνιδιών αναπόφευκτα μεταφέρεται και στην πραγματική ζωή των παιδιών τα οποία πλέον δεν την εκλαμβάνουν σαν μια γραμμική συνέχεια που ακολουθεί τη φυσιολογική σειρά : προγραμματισμός σχεδιασμός υλοποίηση αποτέλεσμα επιπτώσεις συνέπειες επανακαθορισμός στόχων βελτίωση, αλλά σαν ένα παζλ ανεξάρτητων γεγονότων σαν μια σύνθεση μεμονωμένων πράξεων όπως ακριβώς και τα μικρά αυτοτελή και ανεξάρτητα μεταξύ τους μικρά σενάρια (level) που έχουν να αντιμετωπίσουν κατά τη διάρκεια ενός βιντεοπαιχνιδιού. Μικρά και αυτοτελή επεισόδια άσχετα μεταξύ τους τα οποία τελειώνουν μετά την ολοκλήρωσή τους χωρίς να υπάρχει πλέον λόγος να επανέλθουμε σ αυτά ούτε κριτικά ούτε αξιολογικά αφού όπως και στα βιντεοπαιχνίδια δεν υπάρχει καμιά υποχρέωση να απολογηθούμε για τις πράξεις μας. Επιπλέον οι πράξεις μας δεν συνιστούν λόγο ευθύνης αφού στόχευαν στην «αυτονόητη» επιβεβαίωση της ανωτερότητάς μας και επομένως έχουν τη νομιμοποίηση που απορρέει από τη «δεδομένη» επιβολή μας στους ηττημένους. Ακόμα και η «αποτυχία» δεν εμπεριέχει το στοιχείο της απογοήτευσης διότι υπάρχει η δυνατότητα επανάληψης. Φυσικά σε καμιά περίπτωση ο πρωταγωνιστής δεν πρόκειται να παίξει το ρόλο του θύματος διότι έχει συνηθίσει στην ιδέα του «άτρωτου» των πολλών ζωών που του υπόσχεται το «παιχνίδι», ο θάνατος είναι απλά η απώλεια μιας ευκαιρίας από τις πολλές που του δίνει το σενάριο κι ως εκ τούτου δεν τον αφορά σαν οριστικό γεγονός. Ο θάνατος αφορά μόνο τους αντιπάλους, τα προκαθορισμένα «θύματά» του. Οι «ήρωες» που παρουσιάζονται ως πρότυπα στις ταινίες δράσης καθώς επίσης και οι «αντι-ήρωες» των τηλεοπτικών δελτίων, εξάπτουν τη φαντασία των παιδιών και ιδιαίτερα εκείνων που έχουν μειωμένες αντιστάσεις και έλλειμμα κοινωνικής διαπαιδαγώγησης, σε ορισμένες δε περιπτώσεις και αρνητικές αντικοινωνικές διαθέσεις ως δέκτες της κοινωνικής αναλγησίας (παιδιά εγκαταλειμμένα) και δημιουργούν την αίσθηση της κοινωνικής αντίστασης αντίδρασης μέσα από τη μίμηση ακραίων εγκληματικών πράξεων. Με την όρο εγκαταλειμμένα παιδιά δεν εννοούμε μόνο εκείνα τα παιδιά που λόγω της οικογενειακής τους κατάστασης (θάνατος γονέα, διαζύγιο, κλπ.) καλούνται να αντιμετωπίσουν μόνα τους τις όποιες αντιξοότητες της 1
ζωής. Εγκαταλειμμένα είναι σε μικρό ή μεγάλο βαθμό όλα τα σημερινά παιδιά τα οποία βιώνουν τη στέρηση της οικογενειακής θαλπωρής και συμπαράστασης εξ αιτίας της διαφοροποίησης του οικογενειακού μοντέλου όπως αυτή προέκυψε με τις αλλαγές στη μορφή οικογένειας από παραδοσιακή ελληνική σε μια σύγχρονη δυτικού τύπου. Η χειραφέτηση της γυναίκας μετέτρεψε την παραδοσιακή οικοδέσποινα σε εργαζόμενη μητέρα που τόσο αυτή όσο και ο πατέρας διακατέχονται από το καθημερινό άγχος της οικονομικής και κοινωνικής ανέλιξής τους, τη διεκδίκηση της επιτυχούς καριέρας, την πάσει θυσία προσωπική τους επιτυχία και καταξίωση. Η προσφορά στα παιδιά εξαντλείται στην εγωιστική προσφορά αγαθών και υπηρεσιών μόνο και μόνο για την απενοχοποίηση των γονέων από τις τύψεις της εγκατάλειψης και την αυτάρεσκη και εγωιστική αίσθηση της προσφοράς. Δεν είναι λίγες οι φορές που ακούμε από γονείς να λένε : «Τα σημερινά παιδιά τα έχουν όλα. Τίποτα δεν τους λείπει. Εμείς στα χρόνια μας δεν είχαμε τίποτα απ όλα αυτά. Γιατί λοιπόν φέρονται έτσι;» Τα έχουν όλα. Ποια όμως; Αυτά που εμείς πιστεύουμε ότι θέλουν. Τα ρωτήσαμε ποτέ τα ίδια για να μάθουμε ποιες είναι οι πραγματικές τους ανάγκες; Αναρωτηθήκαμε γιατί δεν ικανοποιούνται με όλα τα αγαθά που τους προσφέρουμε; Η χρήση της τεχνολογίας σε πολλές περιπτώσεις διευκόλυνε τη ζωή μας, τις μεταξύ μας επικοινωνίες, την πρόσβασή μας στην πληροφορία, στην ενημέρωση, στην ψυχαγωγία. Τι συμβαίνει όμως όταν η χρήση γίνεται κατάχρηση; Είμαστε προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε τις αρνητικές επιπτώσεις μιας λαθεμένης χρήσης; Γνωρίζουμε και πολύ περισσότερο τα παιδιά όλες τις παραμέτρους και τις συνέπειες αυτής της χρήσης; Είμαστε θέση να αξιολογήσουμε την πληροφορία και να σταθούμε κριτικά απέναντί της ή ως συνήθως θα τρέχουμε εκ των υστέρων να διορθώσουμε τα λάθη και να προλάβουμε τις αρνητικές εξελίξεις; Επειδή θεωρούμε ότι το σχολείο εκτός από γνώσεις παρέχει και αγωγή και σαν ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας θα πρέπει να προβληματίζεται με όλα τα γεγονότα και τις καταστάσεις που μπορεί να επηρεάσουν τη μετέπειτα ζωή των παιδιών στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ και ΑΡΧΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ (ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ) με θέμα Ένταξη Πράξης στο μέτρο 2.4. και τίτλο «Προγράμματα ενίσχυσης πρωτοβουλιών σε θέματα Αγωγής Υγείας» του ΥΠ.Ε.Π.Θ. σε συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας (Ε.Ι.Ν.), οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές 10 σχολείων του νομού Καβάλας συμμετείχαν σε δίκτυο υλοποιώντας πρόγραμμα Αγωγής Υγείας, με θέμα «Παιδί και Μέσα Επικοινωνίας». Στο πρόγραμμα συμμετείχαν συνολικά 152 μαθητές (89 αγόρια και 63 κορίτσια) και 10 εκπαιδευτικοί: Καβάζης Γιώργος (Δημ. Σχολ. Παναγίας Θάσου), Ευαγγελίδης Μιχάλης (11 ο Δημ Σχολ. Καβάλας), Μητσιός Γιάννης (Δημ. Σχολ. Ακροποτάμου), Τσάμη Δέσποινα (Δημ. Σχολ. Θεολόγου Θάσου), Παπαδοπούλου Ευγενία (16 ο Δημ. Σχολ. Καβάλας), Μανίτσα Κατερίνα (Δημ. Σχολ. Μεσορόπης), Κεχαγιάς Στέργιος (Δημ. Σχολ. Παλαιοχωρίου), Πασχαλίδου Καλλιόπη (22 ο Δημ Σχολ. Καβάλας), Σμάλης Θανάσης (Δημ. Σχολ. Ν. Καρυάς), Πατεράκης Νίκος (5 ο Δημ Σχολ. Καβάλας) Συντονιστής ήταν ο Γιώργος Καβάζης και το πρόγραμμά μας υποστηρίχθηκε από το Γραφείο Αγωγής Υγείας του νομού μας και την υπεύθυνη κ. Παντελάκη Βαλαβάνη Βενετία. Οι διάφορες δράσεις του προγράμματος αυτού υποστηρίχθηκαν από επιστημονικό ειδικούς στα ΜΜΕ του νομού όπως δημοσιογράφοι τοπικών ΜΜΕ αλλά και ειδικευμένους γιατρούς για τις δευτερογενείς επιπτώσεις (μυοσκελετικές κακώσεις, οφθαλμολογικά προβλήματα, προβλήματα κακής διατροφής και ακινησίας κατά τη διάρκεια της τηλεθέασης) καθώς επίσης και από ειδικούς ψυχολόγους για θέματα που αφορούν το ρόλο των ΜΜΕ στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού. Στα πλέον σημαντικά του προγράμματος συγκαταλέγονται οι ημερίδες που πραγματοποιήθηκαν με τη συμμετοχή μεγάλου αριθμού εκπαιδευτικών και γονέων, πράγμα που βοήθησε στην διάχυση τόσο του προβληματισμού όσο και των αποτελεσμάτων της εργασίας στην ευρύτερη κοινωνία, καθώς επίσης και η έκδοση του βιβλίου και του CD τα οποία πιστεύουμε ότι θα βοηθήσουν τους συναδέλφους που θα ήθελαν μελλοντικά να επεξεργαστούν το ίδιο θέμα. Καβάζης Γιώργος Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Παναγίας Θάσου Συντονιστής του Προγράμματος 2
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Την ευθύνη της οργάνωσης του προγράμματος και τον συντονισμό είχε ο συντονιστής του Προγράμματος κ. Καβάζης Γιώργος. Σύμφωνα και με τους στόχους που θέσαμε στην αρχική μας πρόταση δημιουργήθηκε το εκπαιδευτικό υλικό που υποστήριζε τις επιμέρους δράσεις. Ο συντονιστής είχε ακόμα την ευθύνη : 1. Της τήρησης των χρονοδιαγραμμάτων υλοποίησης 2. Της συνεχούς επαφής και εμψύχωσης των συνεργατών 3. Της οικονομικής διαχείρισης 4. Της οργάνωσης και υλοποίησης των συναντήσεων 5. Της ενημέρωσης των συνεργατών για την πορεία του προγράμματος 6. Της συλλογής του υλικού και της έκδοσης του τελικού προϊόντος. Για τον καλύτερο συντονισμό πραγματοποιήθηκαν εκτός από τη συνάντηση μαθητών στις 9 Ιουνίου και δύο συναντήσεις των υπεύθυνων εκπαιδευτικών (Καβάλα 19 Μαρτίου και 8 Ιουνίου) που αφορούσαν θέματα οργανωτικά και συντονισμού των δράσεων. Η τελική αξιολόγηση έγινε σε συνάντηση των υπεύθυνων εκπαιδευτικών, της υπεύθυνης Αγωγής Υγείας κ. Παντελάκη Βενετίας και του σχολικού Συμβούλου κ. Θεοδωρίδη Θεόδωρου με τον συντονιστή στο σχολείο της Παναγίας Θάσου στις 19 Ιουνίου. Στην προσπάθειά μας αυτή είχαμε αρωγό και την υπεύθυνη Αγωγής Υγείας του Νομού κ. Παντελάκη Βαλαβάνη Βενετία, την οποία ευχαριστούμε ιδιαίτερα. 1. Φάσεις του προγράμματος Φάση προετοιμασίας. Ξεκίνησε το Νοέμβριο του 2004 με την αναζήτηση σχολείων προς συνεργασία και παράλληλα τη σύνταξη και την υποβολή της αίτησης προς το ΕΙΝ για έγκριση του προγράμματος. Παράλληλα με ευθύνη του συντονιστή έγινε η προετοιμασία των δραστηριοτήτων και η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού. Στη συνέχεια κάθε σχολείο προχώρησε στις παρακάτω ενέργειες προεργασίας. o Συγκρότηση των ομάδων εργασίας o Ενημέρωση των γονέων για το πρόγραμμα, τη σημασία του, τις ιδιαιτερότητες και τις απαιτήσεις του. o Ενημέρωση των προϊσταμένων και των σχολικών συμβούλων. o Αναζήτηση εξωτερικών συνεργατών (επιστημονικών συμβούλων) Φάση εφαρμογής Το πρόγραμμα χωρίστηκε σε 4 ενότητες οι οποίες περιλάμβαναν συνολικά 10 δράσεις. Από τους εκπαιδευτικούς ζητήθηκε να υλοποιήσουν όσο το δυνατόν περισσότερες από τις δράσεις. Στον αρχικό σχεδιασμό και για να μπορέσουμε προσεγγίσουμε όλες τις παραμέτρους και όλες τις μορφές των Μέσων Επικοινωνίας περιλάβαμε όλες τις δράσεις που θα κάλυπταν σφαιρικά το θέμα. Φυσικά μέσα στο χρόνο που είχαμε δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει διεξοδική προσέγγιση όλων των ενοτήτων. Κάθε σχολική μονάδα, ανάλογα με την ηλικία των μαθητών, τα ενδιαφέροντα αλλά και τους προβληματισμούς που θα προέκυπταν στη φάση της υλοποίησης είχε τη δυνατότητα σε κάποιες ενότητες να επεκταθεί περισσότερο και σε κάποιες άλλες να κάνει απλή αναφορά. Κυρίαρχη ήταν η θέση της τηλεόρασης αφού αποτελούσε το πλέον διαδεδομένο μέσο και καλύπτει όλες τις περιπτώσεις επιπτώσεων και επιδράσεων. Εκτός από την πρώτη ενότητα που αφορούσε κυρίως τη σύσταση και τη γνωριμία των μελών της Ομάδας οι κυρίως ενότητες του προγράμματος ήταν : o Παιδί και τηλεόραση o Διαδίκτυο o Βιντεοπαιχνίδια o Κινητά τηλέφωνα Οι δραστηριότητες του προγράμματος αναλυτικά κατά ενότητα ήταν : 3
Για την υλοποίηση του προγράμματος σχεδιάστηκαν και πραγματοποιήθηκαν 10 συναντήσεις των υπεύθυνων εκπαιδευτικών με τους συμμετέχοντες μαθητές στο χώρο του σχολείου. Στις συναντήσεις αυτές οι μαθητές επεξεργάστηκαν επιλεγμένα θέματα που βοήθησαν στην προσέγγιση των Μέσων Επικοινωνίας και των κινδύνων που περικλείει η αλόγιστη χρήση τους. Κάθε συνάντηση διαπραγματεύονταν ένα θέμα.. 1η Συνάντηση : Γνωριμία, εισαγωγή στην ομάδα, παρουσίαση του περιεχομένου του προγράμματος στους μαθητές. 2η Συνάντηση : Ηλεκτρονικά Μέσα και παιδί. Έρευνα με κλειστό ερωτηματολόγιο όπου καταγράψαμε τα είδη των Ηλεκτρονικών Μέσων που χρησιμοποιούν τα παιδιά. Έγινε μια πρώτη γνωριμία με τα μέσα επικοινωνίας που βρίσκονται στη διάθεση και προς χρήση των μαθητών μας και καθορίσαμε τους βασικούς στόχους της κάθε σχολικής Μονάδας. 3η Συνάντηση : Οι τηλεοπτικές συνήθειες των μαθητών. Καταγράψαμε τις συνήθειες των μαθητών (είδος εκπομπών, χρόνος παρακολούθησης) δευτερογενείς συνέπειες και συνήθειες που σχετίζονται με τη χρήση της τηλεόρασης. Για τη δραστηριότητα αυτή χρησιμοποιήσαμε ερωτηματολόγιο που είχε πεδία που συμπληρώθηκαν από τους μαθητές (περιγράφουν οι ίδιοι τις συνήθειές τους) και πεδία που συμπληρώθηκαν από τους γονείς των μαθητών. Αυτό μας βοήθησε να γνωρίσουμε το πώς εισπράττουν οι γονείς των μαθητών τα αποτελέσματα αυτών των συνηθειών. 4η Συνάντηση : Ερμηνεία του τηλεοπτικού μηνύματος. Η «πραγματικότητα» της τηλεόρασης και τα πρότυπα που μας παρουσιάζει απομυθοποιούνται μέσα από δράσεις ανάλυσης και ερμηνείας τους και γίνεται σαφής διαχωρισμός του εικονικού από το πραγματικό. Εδώ εξετάσαμε και τις υπερβολές που χαρακτηρίζουν τις δυνατότητες του «ήρωα» κυρίως σε περιπέτειες και αξιολογήσαμε μέσα από ένα κοινά αποδεκτό αξιολογικό σύστημα ηθικών αρχών τη σημασία και την νομιμοποίηση των δράσεών του. Προσπαθήσαμε ακόμα να έχουμε κριτική στάση και απέναντι σε σκηνές βίας με όποια μορφή κι αν παρουσιάζεται αυτή (σωματική, ψυχολογική κλπ.). 5η Συνάντηση : Διαφήμιση και κατανάλωση. Εξετάσαμε τις μεθόδους και τις τεχνικές της διαφήμισης, τον τρόπο με το οποίο επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας για να αποκτήσουμε τα συγκεκριμένα προϊόντα και έγινε μια προσπάθεια ερμηνείας του διαφημιστικού μηνύματος. Προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε αυτά που μας λένε οι διαφημίσεις αλλά και αυτά που μας κρύβουν και για να μπορέσουμε να αναγνωρίζουμε τις παραπλανητικές διαφημίσεις και να αποκτήσουμε σωστή και λογική καταναλωτική συμπεριφορά. 6η Συνάντηση : Χρήση διαδικτύου. Ποιες δυνατότητες μας παρέχει το διαδίκτυο; Ποιοι κίνδυνοι κρύβονται από κακή χρήση του; Πώς αξιολογούμε την πληροφορία που μας παρέχει και πώς μπορούμε να αποφύγουμε «περιοχές» όπου με πληροφορίες που εμπίπτουν στην κατηγορία του ηλεκτρονικού εγκλήματος. 7η Συνάντηση : Κινητά τηλέφωνα. Χωρίς να γίνει επέκταση και αναλυτική εξέταση στο συγκεκριμένο μέσο θεωρήσαμε ότι ήταν απαραίτητο να κάνουμε κάποια αναφορά και σ αυτά λαμβάνοντας υπόψη ότι οι μαθητές μας είναι οι αυριανοί αν δεν είναι ήδη χρήστες κινητής τηλεφωνίας. Επισημάνθηκαν οι επιπτώσεις από την αποστολή μηνυμάτων, τα θέματα παραβίασης των προσωπικών δεδομένων σε περίπτωση 4
αποστολής φωτογραφιών ή βίντεο τα οποία δεν ξέρουν τα παιδιά που θα καταλήξουν και πώς θα τα εκμεταλλευτούν οι αποδέκτες τους. 8η Συνάντηση : Επισκέπτες ομιλητές που ανέλυσαν διεξοδικά την κάθε περίπτωση και έδωσαν την ευκαιρία στα παιδιά να γνωρίσουν καλύτερα και υπεύθυνα τα προβλήματα και τις λύσεις τους. Έτσι πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με δημοσιογράφους των τοπικών ΜΜΕ τους οποίους «ανέκριναν» οι μαθητές των σχολείων σχετικά με το ρόλο που παίζουν στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, με γιατρούς του Κέντρου Υγείας για θέματα που αφορούσαν τις παράπλευρες συνέπειες των συνηθειών τηλεθέασης (κατανάλωση αναψυκτικών και γλυκισμάτων, καθιστική ζωή, κακή εστίαση κλπ.) 9η Συνάντηση: αφιερωμένη στη καλλιτεχνική δημιουργία. Οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα σε κοινή συνάντηση κλήθηκαν να απεικονίσουν μέσα από τη ζωγραφική, το κολλάζ, τη δραματοποίηση και την παντομίμα τις σκέψεις τους γύρω από ένα θέμα που τους είχε δοθεί στη διάρκεια της συνάντησης. 10η Συνάντηση : Αξιολόγηση του περιεχομένου του προγράμματος, της μεθοδολογίας και της διαδικασίας που ακολούθησε ο υπεύθυνος συντονιστής εκπαιδευτικός. Ημερίδα : Στο θέμα της ημερίδας υπήρξε πρόβλημα ως προς την οργάνωση διότι υπήρξε καθυστέρηση στην υπογραφή της σύμβασης και την κατάθεση των χρημάτων κι έτσι δεν μπορέσαμε να την πραγματοποιήσουμε έγκαιρα. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό προβλέπαμε μία συνάντηση των εκπαιδευτικών με τη μορφή εισαγωγικής επιμόρφωσης που θα πραγματοποιούνταν το μήνα Μάρτιο και μία ημερίδα σχετική με το θέμα για το τέλος Μαΐου. Η ημερίδα αυτή θα πραγματοποιηθεί τελικά στην αρχή του επόμενου σχολικού έτους με καλεσμένους τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Γ. Πιπερόπουλο, τον ψυχολόγο κ. Μ. Νιτσόπουλο εκπρόσωπο της δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος και δημοσιογράφους αθηναϊκών ΜΜΕ. Συνέντευξη Τύπου : Η συνέντευξη τύπου έγινε με την ευκαιρία της συνάντησης των μαθητών της σύμπραξης και της υλοποίησης κοινών δράσεων και συνέβαλε στην ευρύτερη γνωστοποίηση των στόχων του προγράμματος και των αποτελεσμάτων και βοήθησε στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σχετικά με την τους κινδύνους που εμπεριέχει η αλόγιστη και άκριτη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων. Η συνέντευξη συνέπεσε και με τα δυσάρεστα γεγονότα της Βέροιας όπου διαπιστώσαμε ότι το πρόγραμμά μας ήταν τραγικά προφητικό κυρίως στο σκέλος που αφορούσε την αναπαραγωγή της βίας και τις δευτερογενείς συνέπειες της απομόνωσης, της αποξένωσης και της χαλάρωσης των δεσμών της οικογένειας. Η προβολή που είχε η προσπάθειά μας από τα τοπικά ΜΜΕ (εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνα) πιστοποιεί την αναγκαιότητα και τη χρησιμότητά της στη διάδοση των αποτελεσμάτων στην τοπική κοινωνία. 5
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΡΑΞΗΣ Σύμφωνα και με την αρχική πρόταση συμμετείχαν συνολικά 10 εκπαιδευτικοί και 152 μαθητές (89 αγόρια και 63 κορίτσια). Η επιλογή των σχολικών μονάδων έγινε με τα παρακάτω κριτήρια : 1. Να υπάρχει διασπορά σε όλο το φάσμα των σχολείων του Νομού έτσι ώστε οι μαθητές αυτοί να αντιπροσωπεύουν όλο το κοινωνικοοικονομικό και πολιτιστικό περιβάλλον του Νομού. Έτσι είχαμε : a. 3 σχολεία της περιοχής Ελευθερούπολης (Ακροπόταμος, Μεσορόπη, Παλαιοχώρι). Περιοχές ορεινές και αγροτικές. b. 4 σχολεία της πόλης της Καβάλας. (5 ο ΔΣχ, 11 ο ΔΣχ, 16 ο ΔΣχ και 22 ο ΔΣχ) Περιοχή αστική. c. 1 σχολείο της περιοχής Χρυσούπολης (Ν. Καρυά). Περιοχή πεδινή, αγροτική. d. 2 σχολεία της Θάσου (Παναγία, Θεολόγος). Περιοχές Νησιωτικές, τουριστικές. Το δείγμα μας σε ποσοστιαία κατανομή βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με το κατανομή του μαθητικού δυναμικού στο νομό σε πραγματικούς αριθμούς πράγμα που μας βοηθάει στην εξαγωγή ασφαλέστερων και πιο αξιόπιστων συμπερασμάτων για τις συμπεριφορές, τις τάσεις και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε χετικά με το θέμα μας. 2. Οι περισσότεροι μαθητές προέρχονταν από τις μεγαλύτερες τάξεις (Δ -Ε-ΣΤ) και μόνο από τα σχολεία του 16 ου Καβάλας, του Θεολόγου κι ένα τμήμα του Δημ. Σχολείου Μεσορόπης συμμετείχαν μαθητές της Α και Β τάξης. Η επιλογή αυτή έγινε με το σκεπτικό της καλύτερης επεξεργασίας του θέματος αφού υπήρχαν θεματικές ενότητες όπως η χρήση του κινητού ή του υπολογιστή που ασφαλώς αφορούσαν περισσότερο μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε όμως και την ενασχόληση των μικρών παιδιών και μάλιστα για πολλές ώρες με την τηλεόραση κι επομένως η συμμετοχή μαθητών μικρότερων τάξεων βοήθησε στο πρόγραμμα να εξετάσει κι αυτές τις παραμέτρους. Ακόμα φροντίσαμε να εμπλέξουμε και άλλες ειδικότητες των σχολείων μας (αγγλικής φιλολογίας, γυμναστής κλπ) για να μπορέσουμε στα σχολεία ευέλικτης ζώνης να έχουμε μια συνέχεια των δράσεών μας και σε άλλα μαθήματα. Το πρόγραμμά μας υποστηρίχθηκε και από το Γραφείο Αγωγής Υγείας του νομού μας και την υπεύθυνη κ. Παντελάκη Βαλαβάνη Βενετία. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Α/Α ΟΝΟΜΑ ΕΠΩΝΥΜΟ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΣΧΟΛΕΙΟ 1 Νικόλαος Πατεράκης Καθηγητής Φ.Α. 5 ο Δ. ΣΧ. ΚΑΒΑΛΑΣ 2 Μιχάλης Ευαγγελίδης Δάσκαλος 11 ο Δ. ΣΧ. ΚΑΒΑΛΑΣ 3 Καλλιόπη Πασχαλίδου Αγγλικής Φιλολ. 22 ο Δ. ΣΧ ΚΑΒΑΛΑΣ 4 Ευγενία Παπαδοπούλου Δασκάλα 16 ο Δ. ΣΧ ΚΑΒΑΛΑΣ 5 Ιωάννης Μητσιός Δάσκαλος Δ. ΣΧ. ΑΚΡΟΠΟΤΑΜΟΥ 6 Τσάμη Δέσποινα Δασκάλα Δ. ΣΧ. ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΘΑΣΟΥ 7 Αικατερίνη Μανίτσα Δασκάλα Δ. ΣΧ. ΜΕΣΟΡΟΠΗΣ 8 Αθανάσιος Σμάλης Δάσκαλος Δ. ΣΧ. Ν. ΚΑΡΥΑΣ 9 Στέργιος Κεχαγιάς Δάσκαλος Δ. ΣΧ. ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ 10 Γεώργιος Καβάζης Δάσκαλος Δ. ΣΧ. ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΘΑΣΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΑΞΕΙΣ Α Β Γ Δ Ε ΣΤ ΣΥΝΟΛΟ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ Α Κ Σ 11 Ο ΚΑΒΑΛΑΣ 7 9 16 7 9 16 16 Ο ΚΑΒΑΛΑΣ 16 6 22 16 6 22 22 Ο ΚΑΒΑΛΑΣ 10 4 14 10 4 14 5 Ο ΚΑΒΑΛΑΣ 10 7 17 10 7 17 ΑΚΡΟΠΟΤΑΜΟΥ 4 2 6 4 4 8 8 6 14 ΘΕΟΛΟΓΟΥ 5 7 12 5 7 12 ΜΕΣΟΡΟΠΗΣ 3 1 4 1 4 5 2 3 5 6 8 14 Ν. ΚΑΡΥΑΣ 6 4 10 6 4 10 ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ 7 4 11 7 4 11 ΠΑΝΑΓΙΑΣ 7 6 13 7 2 9 14 8 22 ΣΥΝΟΛΟ 5 7 12 19 7 26 4 2 6 4 4 8 31 27 58 26 16 42 89 63 152 6
1. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ a. Το εκπαιδευτικό υλικό Το εκπαιδευτικό υλικό είχε δραστηριότητες που επιλέχθηκαν από εξειδικευμένη βιβλιογραφία ή αποτελούσαν προσαρμογή δραστηριοτήτων στις ιδιαίτερες ανάγκες και τα χαρακτηριστικά του θέματος που επιλέξαμε. Τα κριτήρια που θέσαμε στη δημιουργία του εκπαιδευτικού υλικού ήταν : Η ευκολία στη χρήση τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους μαθητές Η δημιουργία ευχάριστου κλίματος κατά την επεξεργασία των επιμέρους δράσεων Η πρωτοτυπία των δράσεων και η δημιουργία του κατάλληλου ενδιαφέροντος από τα μέλη της ομάδας. Η ευαισθησία απέναντι σε θέματα που αφορούν την ασφάλεια των παιδιών Η διασφάλιση των προσωπικών δεδομένων των παιδιών b. Μέθοδοι και τεχνικές Διάλεξη. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε κυρίως για την προσέγγιση του θέματος και την ανάπτυξη των παραμέτρων του σε ακροατήριο ενηλίκων (γονείς, τοπικοί φορείς). Φυσικά η επιλογή των θεμάτων καθώς και των εισηγητών έγινε με αυστηρά κριτήρια και πάντα σύμφωνα με τους προκαθορισμένους στόχους του προγράμματος. Ασκήσεις ελεύθερου συνειρμού: στοχεύουν στην έκφραση ποικίλων ιδεών Καλλιτεχνική δημιουργία :Οι μαθητές απεικονίζουν τις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις με ζωγραφική ή κολάζ προκειμένου να εκφράσουν τον εαυτό τους και τις ικανότητες τους. Η καλλιτεχνική δημιουργία βοηθά ιδιαίτερα τα παιδιά που εμφανίζουν δυσκολίες στη γραπτή ή προφορική έκφραση. Επισκέπτες ομιλητές : Η παρουσία επισκεπτών ομιλητών ανανεώνει το ενδιαφέρον της τάξης, αυξάνει τις γνώσεις των μαθητών και αποτελεί κίνητρο να ερευνηθεί σε βάθος κάποιο θέμα ή να συνεχιστούν οι επαφές με άλλους ειδικούς. Εργασίες σε μικρότερες ομάδες: Οι μαθητές μαθαίνουν με τον τρόπο αυτό να λειτουργούν ως μέλη μιας ομάδας, να αντιμετωπίζουν τυχόν διαφωνίες και να συνεργάζονται. Έρευνα: Η έρευνα έγινε μεταξύ των μαθητών των σχολείων με τη μορφή παιχνιδιού. Μελέτη περίπτωσης: Στα παιδιά δίνεται μια ιστορία στην οποία υπάρχει ένα γεγονός που πρέπει να κριθεί. Οι μαθητές αναζητούν και εντοπίζουν τα σημεία που κατά τη γνώμη τους δεν τους άρεσαν ή δεν θα επιθυμούσαν να συμβούν στα ίδια και στη συνέχεια από το γενικό και αόριστο ερχόμαστε στο τοπικό και συγκεκριμένο και ζητάμε από τα παιδιά να διακρίνουν στοιχεία που τα έχουν συναντήσει στη δική τους καθημερινότητα κι όμως πέρασαν απαρατήρητα. Πώς κατά τη γνώμη τους επηρέασαν αυτά τα γεγονότα τη συμπεριφορά τους; Πώς τα δέχτηκαν οι άλλοι; Τι συναισθήματα 7
προκάλεσαν; Τι μπορούσαμε να αποφύγουμε; Η μελέτη περίπτωσης βοηθάει στην προσομοίωση καταστάσεων όπου το παιδί μπορεί να εξετάσει τις διάφορες φάσεις σε τρίτο πρόσωπο, απαλλαγμένο έτσι από τη συναισθηματική φόρτιση και πίεση που θα μπορούσε να δημιουργήσει η ενεργός συμμετοχή του σ αυτές τις περιπτώσεις. Έμμεσα όμως δημιουργείται μια ταύτιση του μαθητή με το πρόσωπο της περίπτωσης που μελετάμε και έτσι βοηθιέται η εξαγωγή συμπερασμάτων για την αντιμετώπιση ανάλογων περιστατικών σε πραγματικές συνθήκες. Παιχνίδια ρόλων: Τα παιχνίδια αυτά έχουν σαν στόχο την κοινωνικοποίηση των παιδιών, έχουν προσχεδιαστεί από την Παιδαγωγική ομάδα και έχουν ειδικούς στόχους c. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών Οι εκπαιδευτικοί ως συντονιστές των ομάδων τους λειτουργούν ενθαρρυντικά προς τους μαθητές δείχνοντας κατανόηση στις όποιες δυσκολίες, ανεκτικοί στις απαντήσεις και κυρίως επιβραβεύοντας την κάθε προσπάθεια. d. Ο ρόλος του συντονιστή και των υποστηρικτών του προγράμματος Ο συντονιστής λειτουργεί σαν ισότιμο μέλος μέσα στην παιδαγωγική ομάδα του προγράμματος, φροντίζοντας να επιλύει προβλήματα που τυχόν προκύπτουν κατά τη διεξαγωγή του προγράμματος, να έρχεται σε επαφή με ειδικούς επιστήμονες και να οργανώνει τις υποστηρικτικές συναντήσεις. Για την καλύτερη υποστήριξη του προγράμματος οργανώθηκαν τρεις συναντήσεις Δύο συναντήσεις των υπεύθυνων εκπαιδευτικών μία στην αρχή για την οργάνωση του προγράμματος και μία κατά τη διάρκεια της υλοποίησης για μια πρώτη αξιολόγηση (διαμορφωτική), ανταλλαγή απόψεων και ιδεών και εξέταση των προβλημάτων που εντοπίστηκαν στη διάρκεια της πρώτης φάσης υλοποίησης. Συνάντηση όλων των σχολείων στο ΑΘΛΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΒΑΛΑΣ όπου πραγματοποιήθηκαν κοινές δραστηριότητες Επιπλέον ο κάθε εκπαιδευτικός μπορούσε και οργάνωνε ειδικές ημερίδες στο σχολείο του με καλεσμένους ειδικούς. Επίσης ήταν συνεχής και ενεργός η συμμετοχή και η συμπαράσταση της υπεύθυνης Αγωγής Υγείας Α/θμιας Εκπ/σης Ν. Καβάλας κ. Παντελάκη Βαλαβάνη Βενετίας. 8
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 1 η Γνωριμία με το πρόγραμμα, γνωριμία με τα μέλη της Ομάδας ΣΤΟΧΟΙ : Να γνωριστεί η ομάδα μεταξύ της και με τον/την εκπ/κό με έναν «καινούριο τρόπο» Να μάθουν τα παιδιά να βάζουν στόχους, συμμετέχοντας ενεργά στην εκπαίδευση τους Να θέσουν και να διατυπώσουν βασικούς κανόνες για τη λειτουργία της τάξης. Υλικά : μεγάλα φύλλα χαρτί, μαρκαδόρους χοντρούς, πολύχρωμες μπογιές, σελοτέηπ ή κόλλα blue tac Εισαγωγική διαδικασία : Αρχικά θα πρέπει να εξηγήσετε στα παιδιά το σκοπό του Προγράμματος Αγωγής Υγείας που θα ξεκινήσετε στο σχολείο σας. Σκοπός του προγράμματος είναι η ανάδειξη θεμάτων προς συζήτηση και επεξεργασία, που αφορούν τον άνθρωπο, ώστε να τα βοηθήσουν να επιλέξουν και να αποφασίσουν τι είναι καλύτερο για τα ίδια, για τις σχέσεις τους με τους άλλους, για την προστασία τους από διάφορους κινδύνους. Ενημερώνετε στα παιδιά ότι θα εφαρμοστεί μια νέα μαθησιακή προσέγγιση. Πείτε ότι δεν θα μιλάτε συνέχεια. Θα δουλεύουν ατομικά αλλά και σε ζευγάρια ή μικρές ομάδες μιλώντας, γράφοντας, ζωγραφίζοντας, παίζοντας. Μέσα από αυτή τη διαδικασία θα μάθουν ένα καινούριο τρόπο για να εκφράζουν τις σκέψεις τους, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες τους μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά της ομάδας. Αναλυτική διαδικασία διεξαγωγής των δραστηριοτήτων: Όλα τα παιδιά σχηματίζουν κύκλο και κάθονται γύρω από αυτόν. Δραστηριότητα 1: Η γνωριμία Ζητήστε από τα παιδιά να γράψουν το όνομα τους σε μια μεγάλη κόλα χαρτί που βρίσκεται στον κύκλο και να πουν ένα στοιχείο γι αυτό (π.χ. γιατί τους βάπτισαν έτσι, πώς νιώθουν με το όνομα τους, εάν τους αρέσει ή όχι). Ζητήστε τους να το γράψουν με κεφαλαία γράμματα και με μαρκαδόρο χοντρό στο χρώμα της επιλογής τους. Δίπλα από το όνομα θα μπορούσαν να ζωγραφίσουν κάτι που εκείνη την ώρα σκέφθηκαν. Ανταλλάξτε σκέψεις και συναισθήματα που είχαν εκτελώντας αυτή την δραστηριότητα. Δραστηριότητα 2 : Προσδοκίες της ομάδας Τα παιδιά χωρίζονται σε μικρότερες ομάδες. Ζητήστε από κάθε ομάδα να συζητήσει τις προσδοκίες των μελών της. Στη συνέχεια ζητήστε τους να καταγράψουν ή να ζωγραφίσουν τις προσδοκίες τους, χωρίς να αποκλείσουν καμιά και να φτιάξουν με αυτές μια αφίσα. Η ομάδα μπορεί να δώσει και ένα τίτλο στην αφίσα της. 9
Όταν κάθε ομάδα ολοκληρώσει τη δουλειά της, ζητήστε από τα παιδιά να σχηματίσουν πάλι ένα μεγάλο κύκλο. Ένας εκπρόσωπος από κάθε ομάδα παρουσιάζει την αφίσα της ομάδας του. Στο τέλος οι ομάδες κολλούν τις αφίσες στον τοίχο. Αφού τα παιδιά διαβάσουν ή εκφράσουν με τη ζωγραφική όλες τις προσδοκίες τους, θα ήταν χρήσιμο να τις συγκεντρώσουν σε βασικούς άξονες (χωρίς να αποκλείσετε καμιά) και να τις ανακοινώσετε στη μεγάλη ομάδα. Αν υπάρχουν θέματα που δεν θα συζητηθούν καθόλου θα πρέπει να τους το πείτε. Δραστηριότητα 3 : Το συμβόλαιο Καθορίστε μαζί με τα παιδιά τους κανόνες που χρειάζονται για να λειτουργήσει η ομάδα και να αναπτυχθεί η αμοιβαία εμπιστοσύνη και ο σεβασμός. Αφού συμφωνήσει και αποδεχτεί όλη η ομάδα τους κανόνες, καταγράψτε τους σε ένα μεγάλο φύλλο χαρτί, δώστε το να το υπογράψουν όλα τα παιδιά και τοποθετήστε το στον πίνακα για να τους βλέπουν όλοι. Καλό είναι το «συμβόλαιο» να τοποθετείται πάντα στον πίνακα σε όλες τις συναντήσεις. Μια σειρά βασικοί κανόνες μπορεί να είναι : Δεν φωνάζουμε Μιλάει μονάχα ένας κάθε φορά Ακούμε τον άλλον όταν μιλάει Δεν διακόπτουμε Δεν μειώνουμε κανένα Όλοι είμαστε το ίδιο σημαντικοί Εμπιστευόμαστε τους άλλους Προσέχουμε την αίθουσα Δεν κοροϊδεύουμε ποτέ κάποιον για κάτι που είπε Σύνοψη κλείσιμο Τελειώστε τη συνάντηση με ομαδική συζήτηση και ζητήστε από τα παιδιά να την αξιολογήσουν. Ρωτήστε τα παιδιά «τι σας άρεσε περισσότερο από αυτά που κάναμε σήμερα, τι δεν σας άρεσε ή τι σας δυσκόλεψε, πώς θα χαρακτηρίζατε τη σημερινή δουλειά μας». Εκφράστε και τη δική σας άποψη, σκέψη ή συναίσθημα. 10
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 η ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ. Γενικά : Στην ενότητα αυτή κάνουμε μια πρώτη προσέγγιση στη σημασία της τηλεόρασης στη ζωή μας. Θα προσπαθήσουμε συζητώντας με τα παιδιά να δούμε το ρόλο της τηλεόρασης στη ζωή μας και την αναγκαιότητά της, και θα θέσουμε τους πρώτους προβληματισμούς σχετικά με τις παρενέργειες που έχει η κατάχρησή της. Στόχοι : Να γνωρίσουν τα παιδιά ότι η τηλεόραση είναι απλά ένα μέσο επικοινωνίας κι όχι τρόπος ζωής Να αποκτήσουν την ικανότητα να αξιολογούν την τις ανάγκες που εξυπηρετεί η ύπαρξη της τηλεόρασης Να μπορούν να αξιολογούν τις εκπομπές που πρόκειται να παρακολουθήσουν Να μάθουν ότι υπάρχουν και άλλοι εναλλακτικοί τρόποι διασκέδασης, επικοινωνίας και αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου. Μέθοδος : Συζήτηση. Στην αρχή της ενότητας αρχίζουμε τη συζήτηση με τα παιδιά και τα ενθαρρύνουμε να συμμετέχουν σ αυτήν εκφράζοντας την άποψή τους πάνω στο παρακάτω περιστατικό : «Μια χειμωνιάτικη νύχτα όλη η οικογένεια βρίσκεται στο σπίτι. Υπάρχει μεγάλη κακοκαιρία. Ξαφνικά τα φώτα σβήνουν. Βλάβη στο δίκτυο της ΔΕΗ και διακοπή του ρεύματος μέχρι την επόμενη μέρα. Η οικογένεια είναι αναγκασμένη τα περάσει τη νύχτα με κεριά ή άλλα πρόχειρα φωτιστικά μέσα. Τηλεόραση τέλος για σήμερα.» Προχωρούμε με τις παρακάτω ενδεικτικές ερωτήσεις : 1. Έτυχε σε σας ποτέ κάποιο ανάλογο περιστατικό; 2. Πώς αντιδράσατε; 3. Πώς αισθανθήκατε όταν διαπιστώσατε ότι θα χάσετε την αγαπημένη σας εκπομπή; 4. Πώς αντέδρασαν τα άλλα μέλη της οικογένειάς σας; 5. Με τι ασχοληθήκατε και πώς περάσατε τελικά τη βραδιά σας; 6. Υπήρχε κάτι που κάνατε με όλη την οικογένεια (κάποιο παιχνίδι, κάποια συζήτηση, κάποια κατασκευή) που σας άρεσε πολύ; 7. Τελικά θα μπορούσαμε να ζήσουμε και χωρίς τηλεόραση; Αφήνουμε τα παιδιά ελεύθερα να αναφερθούν σε προσωπικές τους εμπειρίες. Αν δεν υπάρχουν εμπειρίες σε τέτοιο γεγονός, μπορούμε εναλλακτικά να αναφερθούμε σε περιπτώσεις που χάλασε η τηλεόραση, ή σε περίπτωση που αναγκαστήκαμε να μείνουμε σε κάποιο μέρος (σε νοσοκομείο, διακοπές σε κατασκήνωση, ταξίδι κλπ.) που δεν είχε τηλεόραση, ή δεν υπήρχε τηλεοπτικό σήμα. Προσπαθούμε να εκμαιεύσουμε τους εναλλακτικούς τρόπους απασχόλησης και διασκέδασης των παιδιών ή της διάθεσης του ελεύθερου χρόνου τους. 11
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Το τηλεοπτικό πρόγραμμα περιλαμβάνει πολλές και ποικίλες εκπομπές. Οι εκπομπές αυτές απευθύνονται σε όλους ανεξαιρέτως τους τηλεθεατές; Όλοι μέσα στην οικογένεια έχουν τις ίδιες προτιμήσεις; Στόχοι : Να μάθουν τα παιδιά να επιλέγουν σωστά τις εκπομπές που επιτρέπεται να δουν. Να αμβλυνθούν οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και η αποδοχή εκ μέρους των παιδιών της άρνησης γονικής συναίνεσης για να παρακολουθήσουν εκπομπές που δεν επιτρέπονται. Να μάθουν να επιλέγουν εκπομπές που πραγματικά τους ψυχαγωγούν ή τους προσφέρουν χρήσιμες γνώσεις Μέθοδος Συζήτηση - έρευνα Στα παιδιά μοιράζονται φύλλα εργασίας και τα καλούμε να τα συμπληρώσουν. Στο φύλλο που απεικονίζει δύο συσκευές τηλεόρασης καλούμε τα παιδιά να ζωγραφίσουν μια σκηνή από εκπομπή που αφορά παιδιά και μια που αφορά μεγάλους. Η ίδια δραστηριότητα μπορεί να γίνει και σε κολλάζ, μπορεί να γίνει και σε ανεξάρτητο φύλλο ανάλογα με την κρίση της κάθε ομάδας. Αυτό που θέλουμε είναι να δούμε είναι ποιες είναι οι απόψεις των παιδιών σχετικά με τις εκπομπές που προτιμούν τα παιδιά και ποιες αυτές που πιστεύουν ότι προτιμούν οι μεγάλοι. Στο φύλλο που ζητάει από τα παιδιά να αναγνωρίσουν τη σημασία των τηλεοπτικών σημάτων και των προειδοποιήσεων για την καταλληλότητα της κάθε εκπομπής πρέπει μέσα από συζήτηση να εξετάσουμε και τη συμπεριφορά των παιδιών απέναντι σ αυτές τις προειδοποιήσεις : Τα παιδιά συμμορφώνονται στις προειδοποιήσεις αυτές; Αντιδρούν στις υποδείξεις των γονέων τους; Οι γονείς τους συμμετέχουν στην επιλογή του προγράμματος που παρακολουθούν τα παιδιά; Γιατί υπάρχουν αυτοί οι περιορισμοί; Υπάρχουν παιδικές εκπομπές που παρακολουθούν οι γονείς; Αν όχι, γιατί; Κι αν αυτό είναι λογικό τότε γιατί τα παιδιά θέλουν να παρακολουθούν εκπομπές που δεν είναι για την ηλικία τους; Μετά από τη συζήτηση με τα παιδιά καλό θα είναι να μπορέσουμε να καταλήξουμε σε κοινή συμφωνία και να καταρτίσουμε τον κανονισμό παρακολούθησης τηλεοπτικού προγράμματος. Τον κανονισμό αυτό θα ήταν επιθυμητό να τον γνωστοποιήσουμε και στους γονείς των παιδιών. Φυσικά είναι στην ευχέρεια κάθε συνεργαζόμενης μονάδας να συζητήσει για τον κανονισμό αυτό και με τους γονείς των παιδιών Ο κανονισμός αυτός αναρτάται στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου για να γνωστοποιηθεί και στα άλλα παιδιά του σχολείου ή αναπαράγεται και μοιράζεται σε όλα τα παιδιά έτσι ώστε να φτάσει σε κάθε σπίτι. Ο κανονισμός είναι ενδεικτικός. Η κάθε σχολική μονάδα μπορεί να κάνει το δικό της. 12
ΕΙΔΗΣΕΙΣ Αν προσπαθήσουμε να καθορίσουμε τι αποτελεί είδηση θα δούμε ότι είναι μια πολύ λεπτή και δύσκολη υπόθεση. Αυτό το πρόβλημα το αντιμετωπίζουν και οι συντάκτες των δελτίων ή των εφημερίδων που πρέπει να αξιολογήσουν τι είναι είδηση και πώς θα προκαλέσουν τους πολίτες να τις διαβάσουν ή να τις παρακολουθήσουν στην τηλεόραση. Στα γραφεία τους φτάνουν καθημερινά πολλές ειδήσεις. Άλλες απ αυτές κρίνονται σημαντικές κι άλλες όχι. Με ποια κριτήρια θα γίνει η επιλογή; Μερικά από τα από βασικά είναι: Αντίκτυπος: Ο αντίκτυπος που έχει μια είδηση στις πλατιές μάζες των τηλεθεατών ή των αναγνωστών παίζει καθοριστικό ρόλο για το αν θα επιλεγεί σαν σημαντική. Π.χ. το μοναδικό εργοστάσιο της πόλης κλείνει και όλοι οι εργαζόμενοι απολύονται. Αυτή η είδηση έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο από το αν για οποιοδήποτε λόγο απολυθούν 1-2 εργαζόμενοι και θα παρουσιαστεί από το δελτίο. Το κλείσιμο του εργοστασίου είναι μια καταστροφή που αφορά πολύ περισσότερους από μερικούς απολυμένους που ενδεχομένους να μείνουν χωρίς δουλειά, χωρίς φαγητό και άστεγοι και γι αυτό είναι σημαντική είδηση Σύγκρουση: Μια διαδήλωση για την προστασία των ζώων που γίνεται το Μάρτιο ειρηνικά σε μια πόλη, με συνθήματα και τραγούδια δεν είναι μια σημαντική ιστορία για τις ειδήσεις. Αλλά εάν αυτή θα συνοδεύεται και με μια σύγκρουση με τους εμπόρους γουναρικών που νομίζουν ότι θίγονται από αυτές τις διαδηλώσεις τότε η είδηση αυτή αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον επειδή το επίπεδο της σύγκρουσης έχει αυξηθεί. Προβολή: Αν σε μια ιστορία εμπλέκονται προσωπικότητες, επώνυμοι ή οι πολιτικοί. Σε αυτή την περίπτωση, η είδηση έχει μεγαλύτερη βαρύτητα. Ένας αποτυχημένος γάμος σε μια βασιλική οικογένεια αποτελεί πρωτοσέλιδη είδηση σε όλο τον κόσμο, αλλά αν το ίδιο πρόβλημα το αντιμετώπιζε κάποιος γείτονας της διπλανής μας πόρτας δεν θα απασχολούσε ούτε μια παράγραφο σε τοπική εφημερίδα. Εγγύτητα: Μια τοπική εφημερίδα αξιολογεί σημαντικές ειδήσεις κάποιες που αφορούν στην τοπική κοινωνία (ένα τοπικό πρόβλημα, ένα γεγονός που συμβαίνει σε μια πόλη, σε μια γειτονιά) και απευθύνονται σε αναγνώστες εκείνης της περιοχής, οι οποίοι ενδιαφέρονται για τα γεγονότα αυτά επειδή διαδραματίζονται δίπλα τους. Αντίθετα αν το ίδιο γεγονός θα συνέβαινε σε μια άλλη πόλη ή σε μια άλλη γειτονιά δεν θα τους ενδιέφερε καθόλου, επειδή θα τους φαινόταν απόμακρο.. Φρεσκάδα: Ό ειδήσεις έχουν σύντομη ζωή όπως και τα μικρής διάρκειας προϊόντα που βρίσκονται στα ράφια. Ένα γεγονός συνέβη μια ώρα πριν την κυκλοφορία της εφημερίδας θεωρείται πιο σημαντικό από ένα γεγονός που συνέβη πριν 24 ή και περισσότερες ώρες. (Γιατί οι τηλεοπτικοί σταθμοί διακόπτουν το πρόγραμμά τους για να μεταδώσουν μια είδηση; Είναι πάντα τόσο σημαντικός ο λόγος; Τι σημαίνει η φράση «πρώτος ο σταθμός μας το μετέδωσε; Γιατί τη λένε; Είναι αλήθεια; Τι συμβαίνει όταν όλοι η σταθμοί λένε την ίδια αυτή φράση, για την ίδια είδηση, την ίδια μέρα;) Πρωτοτυπία - Παραξενιά: Είναι η περίπτωση που λέει η παροιμία «είδηση δεν είναι αν ένα σκυλί δαγκώσει έναν άνθρωπο αλλά αν ένας άνθρωπος δαγκώσει ένα σκυλί». Έτσι παράξενες και ασυνήθιστες ιστορίες και σπάνια γεγονότα της καθημερινής ζωής παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τους ακροατές. Για παράδειγμα ιστορίες για ένα 96χρονο που κολυμπάει στη θάλασσα καθημερινά, χειμώνα καλοκαίρι ή για μια οικογένεια με 20 παιδιά και πώς καταφέρνουν και τα βγάζουν πέρα είναι ιστορίες που ενδιαφέρουν στους αναγνώστες των εφημερίδων ή τους τηλεθεατές. Θα μπορούσατε να αναφέρετε και άλλα χαρακτηριστικά κάποιων γεγονότων που θα μπορούσαν να τα κάνουν είδηση; Ένας φόνος είναι είδηση; Μια ληστεία πότε αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον : όταν υπάρχει και κάποιος νεκρός ή όταν απλά κλάπηκαν χρήματα ή πολύτιμα αντικείμενα; ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ Προσπάθησε να παρακολουθήσεις ένα δελτίο ειδήσεων της τηλεόρασης, σημείωσε τα διάφορα θέματα που αναφέρει και γράψε τα με τη σειρά που αναφέρθηκαν. Γιατί κατά τη γνώμη σου η πρώτη είδηση επιλέχτηκε από τα κανάλια; Μετά τα παραπάνω μπορούμε να παίξουμε ένα παιχνίδι ρόλων όπου τα παιδιά καλούνται να αναλάβουν το ρόλο του παρουσιαστή των ειδήσεων. 13
Ζητάμε από τα παιδιά να χωριστούν σε δύο ομάδες. Κάθε ομάδα φτιάχνει ένα τυπικό δελτίο ειδήσεων έτσι όπως τις ακούν καθημερινά στα τηλεοπτικά δελτία. (πόλεμοι, κρίσεις, πολιτικές κόντρες, δυστυχήματα, παράξενα γεγονότα, κίνδυνοι και απειλές, αρρώστιες και περιβαλλοντικά προβλήματα, αθλητικά γεγονότα κλπ.) Κάθε ομάδα επιλέγει ένα αγόρι και ένα κορίτσι και παρουσιάζουν το δελτίο τους στην τάξη μιμούμενοι τους τηλεπαρουσιαστές. Μετά την παρουσίαση συζητούμε με τα παιδιά για τις ειδήσεις που επέλεξαν. Γιατί διάλεξαν αυτές τις ειδήσεις; Ποια πιστεύουν ότι θα έκανε μεγαλύτερη εντύπωση στους τηλεθεατές και γιατί; Ποια είδηση απ αυτές που ανέφεραν ήταν η πιο χρήσιμη; Ποια είδηση ήταν εκείνη που προβλημάτισε περισσότερο; Υπάρχουν ειδήσεις που ενδιαφέρουν τα παιδιά; Ποια είδηση δεν ενδιέφερε και πολύ κόσμο και θα μπορούσε και να παραληφθεί; Οι ειδήσεις παρουσιάζουν την πραγματική εικόνα του κόσμου ή τη φτιάχνουν όπως θέλουν τονίζοντας αυτά που θέλουν να περάσουν σε μας και αδιαφορώντας για άλλα θέματα που θα ήθελε να μάθει ο κόσμος; Μετά το τέλος του δελτίου ειδήσεων οι τηλεθεατές : o Είναι περισσότερο ανήσυχοι απ ότι πριν o Νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια o Νιώθουν αισιοδοξία o Νιώθουν φόβο o Είναι περισσότερο ενημερωμένοι o Είναι περισσότερο μπερδεμένοι o Τίποτα από τα παραπάνω Μετά την παρουσίαση των ειδήσεων όπως είναι περνάμε στο δεύτερο μέρος όπου οι ομάδες καλούνται να φτιάξουν ένα δελτίο ειδήσεων όπως θα ήθελαν να είναι. Οι μαθητές παρακινούνται να φτιάξουν το αισιόδοξο και χαρούμενο δελτίο ειδήσεων που θα περιγράφει γεγονότα που θα θέλαμε να ακούσουμε ότι έχουν συμβεί (επικράτηση της ειρήνης, μια καλή πράξη, επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων, ανακάλυψη ενός σημαντικού φάρμακου κλπ. ) Στη συνέχεια παρουσιάζεται και το δελτίο αυτό στην τάξη όπως και στο πρώτο μέρος και συζητούμε : Υπάρχουν τέτοιες ειδήσεις που δεν τις μαθαίνουμε; Γιατί δεν παρουσιάζονται στην τηλεόραση αυτές οι ειδήσεις; Θα μπορούσαν να υπάρχουν τέτοιες ειδήσεις στα δελτία; Σ αυτό το δελτίο υπήρξαν ειδήσεις που ενδιέφεραν τα παιδιά; ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Τι είναι διαφήμιση Στην ενότητα αυτή θα εξετάσουμε τι είναι διαφήμιση, έτσι ώστε να μπορέσουμε να εξετάσουμε τις τεχνικές που χρησιμοποιεί και τις μορφές με τις οποίες εκφράζεται. Καθημερινά γινόμαστε δέκτες πολλών και διάφορων μορφών διαφημίσεων. Τι είναι όμως η διαφήμιση και γιατί γίνεται; Άσκηση : Σκέψου μια διαφήμιση που είδες τώρα τελευταία. Απάντησε με λίγα λόγια : Σε τι αναφέρεται η διαφήμιση (προϊόν) ;.... Τι είναι προπαγάνδα; Η συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια διάδοσης ιδεών ή απόψεων με σκοπό τον επηρεασμό της συνείδησης της κοινής γνώμης προς συγκεκριμένη κατεύθυνση και με συγκεκριμένους στόχους. 14
Ορισμός της διαφήμισης Η δημιουργία πρωτότυπου μηνύματος, το οποίο αναφέρεται σε κάποιο υλικό ή πνευματικό παράγωγο / προϊόν, και η προβολή του μηνύματος από τα ΜΜΕ, με τελικό σκοπό την παρακίνηση του αποδέκτη να αγοράσει το διαφημιζόμενο προϊόν. Γιατί διαφημίζεται το συγκεκριμένο προϊόν ;. Υπάρχουν άλλα παρόμοια προϊόντα στην αγορά ;. Αφού διαβάσεις τον ορισμό για τη διαφήμιση που υπάρχει στο ένθετο κείμενο προσπάθησε να δώσεις κι εσύ έναν ορισμό για το τι είναι διαφήμιση :...... Σκοπός της διαφήμισης Σκεφτήκατε ποτέ γιατί υπάρχουν οι διαφημίσεις; Από πότε εμφανίστηκαν; Γιατί τα τελευταία χρόνια είναι τόσο πολλές και με τόσες μορφές; Ποιους στόχους εξυπηρετούν; Με βάση το είδος τους και το στόχο που εξυπηρετούν μπορούμε να πούμε ότι χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: 1. Πληροφόρηση Γνωστοποίηση. Με το μήνυμα θέλουμε να κάνουμε γνωστά στον κόσμο κάποια προϊόντα ή υπηρεσίες. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι μικρές αγγελίες, τα πωλητήρια ή τα ενοικιαστήρια σπιτιών, οικοπέδων κλπ. καθώς και οι διαφημίσεις κοινωνικού περιεχομένου όπως για παράδειγμα τα περιβαλλοντικά μηνύματα, διαφημίσεις διαφόρων οργανώσεων (UNICEF, Γιατροί χωρίς Σύνορα, GREENPEACE κλπ. Οι διαφημίσεις αυτές είναι απλές και χαρακτηρίζονται από μια τίμια και ειλικρινή σχέση ανάμεσα σ αυτόν που διαφημίζεται και στον πολίτη που δέχεται το μήνυμα. 2. Προώθηση αγαθών. Είναι η διαφήμιση που έχει σαν στόχο να γνωρίσει το καταναλωτικό κοινό ένα προϊόν που για πρώτη φορά εμφανίζεται στην αγορά και να το αγοράσει. Είναι η κύρια κατηγορία διαφημίσεων. Σ αυτήν ανήκουν όλες σχεδόν οι διαφημίσεις προϊόντων που βλέπουμε στην τηλεόραση, στις εφημερίδες, στα περιοδικά, στις αφίσες κλπ. Οι διαφημίσεις αυτές είναι πιο πολύπλοκες, χρησιμοποιούν περισσότερα τεχνάσματα και μεθόδους και πολλές φορές στοχεύουν απλά και μόνο στην αγορά του προϊόντος. Ο πολίτης αντιμετωπίζεται σαν πελάτης-καταναλωτής που πρέπει απλά να αγοράσει το προϊόν. Άσκηση : Προσπάθησε να γράψεις μερικές διαφημίσεις ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν. Χρησιμοποίησε για να βοηθηθείς και λέξεις της παρένθεσης (διαφήμιση απορρυπαντικού, μήνυμα UNICEF, μήνυμα HELMEPA, διαφήμιση παιχνιδιών, μικρή αγγελία, αντικαπνιστική εκστρατεία, διαφήμιση τσιγάρων). Γνωστοποίηση Πληροφόρηση Προώθηση αγαθών...... 15
Τρόποι διαφήμισης Ένας διαφημιστής πριν επιλέξει τον τρόπο διαφήμισης θα πρέπει να εξετάσει την ομάδα καταναλωτών στην οποία απευθύνεται. Για παράδειγμα αν θέλει να διαφημίσει παιχνίδια και πρέπει να απευθυνθεί σε παιδιά δεν θα επιλέξει τις διαφημιστικές πινακίδες ενός γηπέδου όπου όπως ξέρουμε οι περισσότεροι θεατές είναι μεγάλοι και τα παιδιά είναι ελάχιστα. Θα προτιμήσει ένα τηλεοπτικό μήνυμα που παρεμβάλλεται σε μια παιδική εκπομπή στην τηλεόραση. Σε μια τέτοια εκπομπή αυτή φυσικά δεν θα βάλει διαφημίσεις αυτοκινήτων για τις οποίες θα προτιμήσει ένα αγώνα formula 1 και πάει λέγοντας. Αν πρόκειται για ένα προϊόν που απευθύνεται σε όλους (π.χ. ρούχα, συσκευές, θέατρο, μουσική κλπ.) θα κοιτάξει να βάλει τη διαφήμιση σε διαφορετικά Μέσα Ενημέρωσης έτσι ώστε να φτάσει το μήνυμα σε όσο το δυνατόν περισσότερους καταναλωτές. Σ αυτή την περίπτωση η διαφήμιση θα μπει σε εφημερίδες, περιοδικά, γιγαντοαφίσες, τηλεοπτικό μήνυμα κλπ. Έτσι σήμερα έχουμε διάφορους τρόπους και μορφές διαφήμισης. Έντυπη Έντυπη είναι η διαφήμιση που χρησιμοποιεί μηνύματα τυπωμένα σε χαρτί. Οτιδήποτε είναι αποτυπωμένο σε χαρτί και περιλαμβάνει εικόνα, κείμενο και μήνυμα με στόχο την γνωστοποίηση ή προώθηση προϊόντων ή υπηρεσιών θα το θεωρούμε έντυπη διαφήμιση. Για τη διάδοσή της χρησιμοποιεί: Εφημερίδες: Η εφημερίδα είναι ένα μέσο ενημέρωσης των πολιτών και είναι ημερήσιας ή εβδομαδιαίας κυκλοφορίας που φτάνει στο σπίτι του κάθε πολίτη μιας χώρας. Προσφέρει επομένως ένα εύκολο και γρήγορο τρόπο για την διάδοση του διαφημιστικού μηνύματος. Οι διαφημίσεις μπορεί να είναι ολοσέλιδες έτσι ώστε να είναι εύκολα και άμεσα ορατές και διακριτές από τους αναγνώστες, μπορεί όμως να είναι και σε μικρά πλαίσια που παρεμβάλλονται ανάμεσα στην ύλη της εφημερίδας. Παρόλο που βρίσκονται μέσα σε πλαίσια (τετράγωνα) για να ξεχωρίζουν από την υπόλοιπη ύλη της εφημερίδας, πολλές φορές το μήνυμά τους συγχέεται από τον αναγνώστη που νομίζει ότι αυτό που διαβάζει είναι είδηση και όχι διαφήμιση. (ΠΡΟΣΟΧΗ: Στη διαφήμιση αυτή δεν περιλαμβάνονται τα διάφορα ένθετα διαφημιστικά φυλλάδια που διανέμονται με τις εφημερίδες. Αυτά αποτελούν αυτόνομο διαφημιστικό υλικό σαφώς διακριτό από την υπόλοιπη ύλη της εφημερίδας και γι αυτά θα μιλήσουμε παρακάτω) Περιοδικά : Όπως και στις εφημερίδες έτσι και στα περιοδικά υπάρχουν ειδικές διαφημιστικές καταχωρήσεις. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι οι διαφημίσεις αυτές εξαρτώνται από το είδος των περιοδικών. Έτσι για παράδειγμα στο περιοδικό «Το παιδί μου κι εγώ» θα υπάρχουν διαφημίσεις που έχουν σχέση με παιδιά (παιδικές τροφές, παιχνίδια, παιδικά ρούχα, παιδικά έπιπλα, καροτσάκια κλπ.) ενώ στο περιοδικό «4 τροχοί» θα υπάρχουν διαφημίσεις με αξεσουάρ αυτοκινήτου, αυτοκίνητα, λιπαντικά, κλπ.) Διαφημιστικά φυλλάδια : Ειδικά έντυπα που τυπώνονται με σκοπό να προβάλλουν και να διαφημίσουν ένα συγκεκριμένο προϊόν. Τα έντυπα αυτά μοιράζονται είτε μέσα σε εφημερίδες όπως είδαμε πιο πάνω, είτε σε ειδικά διαφημιστικά στέκια (εκθέσεις, περίπτερα, αίθουσα υποδοχής της επιχείρησης) είτε τέλος διανομή χέρι με χέρι που την αναλαμβάνουν έμμισθοι υπάλληλοι της εταιρείας οι οποίοι επιλέγουν κεντρικά και πολυσύχναστα μέρη της πόλης για να τα μοιράσουν. Τα φυλλάδια αυτά μπορεί να είναι απλά κομμάτια χαρτιού (φέιγ βολάν) μπορεί όμως και να είναι ολιγοσέλιδα (τρίπτυχα, 8σέλιδα) βιβλιαράκια τα οποία προβάλλουν το προϊόν που θέλουν να διαφημίσουν. 16
Αφίσες : Βασίζονται κυρίως στην εικόνα και σε ελάχιστες λέξεις που περιλαμβάνουν κυρίως ένα μήνυμα που είναι εύκολα να απομνημονευθεί και να αποτυπωθεί. Οι αφίσες μπορεί να είναι μικρές και να τις κολλούν σε κολόνες της ΔΕΗ αλλά για πολύ μεγάλη απόσταση έτσι ώστε να μας αποτυπωθούν με την επανάληψη, ή να είναι και γιγαντοαφίσες που να καλύπτουν της εξωτερική πλευρά ενός μεγάλου κτιρίου και να εντυπωσιάζουν με το μέγεθός τους. Ηλεκτρονική Ηλεκτρονική είναι η διαφήμιση που χρησιμοποιεί τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας όπως το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και τελευταία το διαδίκτυο. Ραδιόφωνο : Βασίζεται κυρίως σε ηχητικά μηνύματα. Ο ακροατής δεν βλέπει το διαφημιζόμενο προϊόν και γι αυτό το μήνυμα πρέπει να είναι ξεκάθαρο και να μπορεί να αποτυπώσει το όνομα του προϊόντος στο μυαλό του καταναλωτή. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιεί μικρά μουσικά κομμάτια που θυμίζουν μουσικές επιτυχίες της εποχής ή και μελοποιημένα μηνύματα που απομνημονεύονται εύκολα. Τηλεόραση : Η τηλεόραση θεωρείται το απόλυτο διαφημιστικό μέσο αφού μπορεί να συνδυάσει κινούμενη εικόνα και ήχο, να εκμεταλλευτεί όλα τα προτερήματα της έντυπης διαφήμισης αλλά και του ραδιόφωνου κι επιπλέον να παρουσιάσει περισσότερο ρεαλιστικές σκηνές που μπορούν να εκμεταλλευτούν όλες τις τεχνικές και τα συστατικά της διαφήμισης που θα δούμε παρακάτω. Internet : Το διαδίκτυο είναι ο πλέον σύγχρονος τρόπος επικοινωνίας που χρησιμοποιεί ο καθένας μας σήμερα και μπορεί να μας φέρει στο σπίτι μας γρήγορα και εύκολα όλες τις πληροφορίες που θέλουμε από κάθε γωνιά της γης. Σαν τέτοιο δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορες τις διαφημιστικές εταιρείες. Διαφήμιση μπορεί να γίνει είτε με μηνύματα που έχουν αναρτηθεί σε κάποια ιστοσελίδα είτε κι αυτό είναι και το πιο διαδεδομένο και πιο ενοχλητικό μέσα από την αποστολή ηλεκτρονικών μηνυμάτων ή την εγκατάσταση και αυτόματο «φόρτωμα» διαφημιστικών προγραμμάτων που εμφανίζονται και μας προβάλλουν επίμονα το προϊόν που διαφημίζουν. Χορηγίες Με τον όρο χορηγίες εννοούμε την ανάληψη των εξόδων μιας αθλητικής ή πολιτιστικής εκδήλωσης από μέρους μιας εταιρείας παραγωγής προϊόντων ή παροχής υπηρεσιών και μέσα από την οικονομική ενίσχυση απολαμβάνει και την πλήρη προβολή των προϊόντων της απέναντι στους θεατές. Εκτός αυτού ενισχύει και το κοινωνικό προφίλ της απέναντι σ αυτούς που ισχυρίζονται ότι ενδιαφέρεται μόνο για το κέρδος. Η χορηγία είναι μια έμμεση διαφήμιση. Είναι όμως αρκετά αποτελεσματική αφού οι θετές που παρακολουθούν τη συγκεκριμένη εκδήλωση την ταυτίζουν με το προϊόν που προβάλλεται. Χορηγίες έχουμε σε όλα τα αθλητικά γεγονότα, αλλά και σε θέατρα, συναυλίες, καλλιτεχνικές εκθέσεις, τηλεοπτικές σειρές κλπ. 17
Τα συστατικά της διαφήμισης Τώρα που γνωρίσαμε τι είναι διαφήμιση και τους τρόπους με τους οποίους προσπαθούν να μας προβάλλουν τα προϊόντα τους οι διάφορες εταιρείες, ας γνωρίσουμε και τα συστατικά μιας διαφήμισης. Αυτό θα μας διευκολύνει καλύτερα για να μπορούμε να αξιολογούμε το μήνυμα και κυρίως να μην παρασυρόμαστε απ ότι βλέπουμε. Ας δούμε λοιπόν πρώτα πως σκέφτονται οι διαφημιστές. Είναι κι αυτοί άνθρωποι όπως εμείς και ξέρουν πολύ καλά πώς σκεφτόμαστε. Γνωρίζουν ότι κανένας μας δεν πιάνεται εύκολα κορόιδο κι ούτε είναι εύκολο να μας πείσουν να αγοράσουμε τα προϊόντα τους. Πρέπει λοιπόν να βρουν τις κατάλληλα τεχνικές και τα μέσα για να μας πείσουν. Ποια είναι αυτά; Πρώτα - πρώτα πρέπει να μας παρουσιάσουν το προϊόν τους σαν να είναι το καλύτερο. Θα μας πουν όλα τα πλεονεκτήματά του αλλά θα πρέπει να μας κρύψουν χωρίς εμείς να το καταλάβουμε τα μειονεκτήματά του. Δεύτερον πρέπει να μας πείσουν ότι το έχουμε ανάγκη. Για να το κάνουν αυτό πρέπει να μας παρουσιάσουν το προϊόν σαν κάτι που θα μας κάνει διαφορετικούς, θα κάνει τη ζωή μας καλύτερη και κυρίως θα μας ανεβάσει στην εκτίμηση των άλλων. Τρίτον θα πρέπει να πείσουν όσο μπορούν περισσότερους. Για το λόγο αυτό εκμεταλλεύονται κανόνες της κοινωνικής ψυχολογίας και σύγχρονες τεχνικές που να μπορούν να ξεπερνούν όλες τις αντιστάσεις, τις αμφιβολίες και τις επιφυλάξεις του καταναλωτή. Οι τεχνικές αυτές είναι πολλές φορές πολύ απλές άλλες φορές όμως είναι πολύ σύνθετες και εκμεταλλεύονται πολλά στοιχεία. Βέβαια υπάρχουν και διαφημίσεις που χρησιμοποιούν τεχνικές που είναι επικίνδυνες και απαράδεκτες. Αυτές που απευθύνονται στο υποσυνείδητο και όχι στο λογικό για να μην μπορέσει ο αποδέκτης τους (πολλά μηνύματα σε λίγο χρόνο έτσι ώστε ο θεατής να μην μπορεί να τα κρίνει αλλά να αποτυπώνεται μέσα του η αναγκαιότητα του προϊόντος). Για το λόγο αυτό αποφασίστηκε να υπάρξει ένας κανονισμός στις διαφημίσεις και να προστατεύεται ο καταναλωτής. Ειδικά για τα μικρά παιδιά που δεν έχουν αναπτυγμένη την κρίση και δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τι είναι καλό και τι είναι κακό, η νομοθεσία είναι πολύ αυστηρή. Εμείς θα δούμε παρακάτω ποιες τεχνικές και ποια μέσα χρησιμοποιούν οι διαφημιστές για να μπορούμε να κρίνουμε καλύτερα αν οι διαφημίσεις είναι «ενημερωτικές» ή είναι παραπλανητικές. Διαφημιστικά τεχνάσματα Επίκληση στη λογική - Περιγραφή & επίδειξη ιδιοτήτων προϊόντος Στην περίπτωση αυτή παρουσιάζουν τις ιδιότητες του προϊόντος και μάλιστα με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνεται ότι γίνεται ενημέρωση και γνωστοποίηση του προϊόντος και όχι διαφήμισή του. Είναι οι γνωστές διαφημίσεις απορρυπαντικών που κάνουν επίδειξη των ιδιοτήτων τους με τη μορφή ρεπορτάζ για να μας πείσουν ότι αυτό που γίνεται δεν είναι. διαφήμιση αλλά είναι ενημέρωση. Η τεχνική αυτή παρόλο που δείχνει ότι απευθύνεται στη λογική μας στην πραγματικότητα προσπαθεί να μας παρουσιάσει μια τεχνητή πραγματικότητα στην οποία υπάρχουν μόνο τα στοιχεία εκείνα που θέλει να μας παρουσιάσει η διαφήμιση και που της είναι απαραίτητα για να περάσει το μήνυμά της. Έχετε δει όλοι τη διαφήμιση γνωστού απορρυπαντικού που κάνει επίδειξη των δυνατοτήτων του προκαλώντας «απλές» νοικοκυρές να του βάλουν του «πιο δύσκολους λεκέδες». Βλέπετε τα «καταπληκτικά αποτελέσματά του. Απευθύνεται στη λογική μας. Μπορούμε να κρίνουμε. Ας εξετάσουμε βήμα βήμα τη διαφήμιση αυτή : Οι «νοικοκυρές» είναι τυχαία πρόσωπα που ξαφνικά δέχτηκαν την επίσκεψη στο σπίτι τους ή την πρόκληση στο δρόμο;... Οι λεκέδες είναι πραγματικοί;..... 18
Ο χρόνος που πλένεται το ρούχο είναι αυτός που μας λέει η διαφήμιση;.... Το ρούχο που βγαίνει από το πλυντήριο είναι το ίδιο μ αυτό που μπήκε;..... Είναι αληθινή ή παραπλανητική η διαφήμιση;..... Επίκληση στο συναίσθημα Πολλές από τις διαφημίσεις δεν απευθύνονται στη λογική μας αλλά θέλουν να μας επηρεάσουν θετικά ή και αρνητικά απέναντι σε ένα προϊόν. Αυτό δε φαίνεται με την πρώτη ματιά αλλά αν θελήσουμε να αναλύσουμε τις λέξεις που χρησιμοποιούν. Θα δούμε ότι χρησιμοποιούν θετικούς ή αρνητικούς χαρακτηρισμούς προκειμένου να μας επηρεάσουν. Αρνητικοί χαρακτηρισμοί Σίγουρα δεν θέλετε να σας λένε : Ότι μυρίζετε Άσχημο Αναχρονιστή Ντεμοντέ Αγενή Χωριάτη Όταν λοιπόν στο διαφημιστικό μήνυμα περιλαμβάνονται οι χαρακτηρισμοί αυτοί για όλους όσοι δεν χρησιμοποιούν το συγκεκριμένο προϊόν, καταλαβαίνετε ότι δεν θέλουν να μας περιγράψουν τα ιδιαίτερα προτερήματα του προϊόντος αλλά να μας κάνουν έμμεσα να νιώσουμε ότι έχουμε την ανάγκη απόκτησής του για λόγους κοινωνικής καταξίωσης ή αποδοχής. Η μόδα εξαρτάται πολύ από τέτοιους αρνητικούς χαρακτηρισμούς για όσους δεν την ακολουθούν. Αρνητικοί χαρακτηρισμοί Η χρήση αρνητικών χαρακτηρισμών είναι ένας πολύ απλός τρόπος για να μεταβάλλετε τη γνώμη κάποιου. Όσοι τον χρησιμοποιούν προσπαθούν να σας αποπροσανατολίσουν από τα γεγονότα. Αποδίδουν συνήθως αστήρικτους χαρακτηρισμούς. Αν ο κ..x θέλει να θεωρήσετε τον κ.ψ κακό άνθρωπο, μπορεί να τον χαρακτηρίσει κλέφτη, ψεύτη. Όταν ένα προϊόν είναι καλύτερο από ένα άλλο τότε βρισκόμαστε μπροστά σε μία περίπτωση αρνητικού χαρακτηρισμού. Θετικοί χαρακτηρισμοί Ένα προϊόν είναι : Νέο Όμορφο Δημοφιλές Έξυπνο Φανταστικό Εκπληκτικό Και οι θετικοί χαρακτηρισμοί όπως και οι αρνητικοί απευθύνονται στο συναίσθημά μας και προσπαθούν να συνδέσουν το διαφημιζόμενο προϊόν με θετικές στάσεις και αξίες οι οποίες συνδέονται με το προϊόν που θέλουν να μας προωθήσουν. Ακόμα το συγκεκριμένο προϊόν πρέπει να συνδεθεί με διάφορες γενικές αξίες έτσι ώστε να μην υπάρξει η λογική ανάλυση του μηνύματος ούτε η αυστηρή κριτική του προϊόντος σύμφωνα με τα συστατικά του, τη λειτουργία του και τη χρησιμότητά του. 19
Θετικοί χαρακτηρισμοί Και σε αυτήν την περίπτωση στόχος παραμένει ο αποπροσανατολισμός του κοινού από τα γεγονότα. Μας αρέσουν οι καλές λέξεις: όπως αλήθεια, ελευθερία, τιμή, δικαιοσύνη, αγάπη, ομορφιά, γοητεία, φήμη, γευστικότητα, ευγένεια, νέο, βελτιωμένο, συναρπαστικό. Άραγε η λέξη νέο σημαίνει νέα συσκευασία ή νέο προϊόν; Μεταβίβαση Συνειρμός ιδεών Όπως το λέει και το όνομά του, προσπαθούν να μας κάνουν να συνδέσουμε το προϊόν με μια κατάσταση που μπορεί να μην έχει σχέση άμεσα μ αυτό αλλά να μας κάνει να πιστέψουμε ότι είναι ένα μέρος της. Ας δούμε μία διαφήμιση και ας τη «διαβάσουμε» προσεκτικά. Τι ισχυρίζεται; Το γάλα είναι απαραίτητο για την υγεία μας. Οι ευτυχισμένες οικογένειες πίνουν γάλα. Το γάλα θα σας κάνει υγιή και χαρούμενο. Το γάλα είναι το καλύτερο φυσικό προϊόν. Αν πίνετε γάλα θα γίνετε σαν κι εμάς Τι μας κρύβει; Το γάλα είναι ένας από τους τρόπους για να πάρει ένας οργανισμός θρεπτικά συστατικά. Το γάλα δεν είναι κατάλληλο για όλους τους ανθρώπους. Είναι απλά ένα είδος τροφής. Δεν θα σας κάνει ευτυχισμένο ή όμορφο. Το συγκεκριμένο είδος γάλακτος έχει υποστεί επεξεργασία που αλλοιώνει τη φυσική γεύση. Πώς το καταφέρνει; Ας ξανακοιτάξουμε τη διαφήμιση Τι λέει; Σου μοιάζω. Σίγουρα έχω την προσωπική μου πισίνα αλλά σου μοιάζω. Μας αρέσει να πίνουμε γάλα μαζί. Είμαστε μια ευτυχισμένη οικογένεια. Θέλεις να μας μοιάσεις. Μπορείς να μας εμπιστευθείς. Τι μας κρύβει; Οι διασημότητες δεν είναι απλοί άνθρωποι. Είναι ένας τρόπος να μας προσεγγίσουν. Οι μαρτυρίες διασημοτήτων έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την προσέγγιση του απλού καθημερινού ανθρώπου. Μέσα από τη διαφήμιση αυτή περνάει το μήνυμα μιας ευτυχισμένης και πλούσιας οικογένειας και συνδέεται με το γάλα. Αν θέλουμε κι εμείς να γίνουμε σαν κι αυτούς πρέπει να αποκτήσουμε πισίνα (πράγμα που δεν μπορούμε) να έχουμε ήσυχα και χαρούμενα παιδιά (πράγμα δύσκολο να γίνεται συνέχεια) να είμαστε όμορφοι (αυτό δεν αλλάζει) και να πίνουμε γάλα (ΤΟ ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΣΙΓΟΥΡΑ!!!!.) 20